Swivutiso Swa Vahlayi

Tanihi leswi ku vuriwaka leswaku swa koteka ku endla xikombelo xa ku pfuxa mbeleko lowu dlayiweke, xana Mukreste a nga swi teka tanihi ndlela yin’wana ya nkunguhato wa ndyangu?

Ku dlaya mbeleko ku ve ndlela leyi tirhisiwaka ngopfu ya ku kunguhata ndyangu. Swi tikomba onge eka vanhu vo tala ku amukela ka vona ku dlaya mbeleko ku titshege hi ndhavuko wa tiko kumbe dyondzo, ku katsa ni langutelo ra vukhongeri. Mhaka ya dyondzo ya vukhongeri yi khumba Timbhoni ta Yehovha, leti nga ni ku navela loku fanaka ni ka mupisalema la nga te: “Yehova, nḍi kombise ndlela ya wena, u nḍi fambisa e ndleleni le’yi lulameke.” (Pisalema 27:11) I yini leswi katsekaka eku dlayeni ka mbeleko?

Ku dlaya mbeleko eka vavanuna ku vitaniwa vasectomy. Ku tsemiwa swinsihana swimbirhi leswitsongo swa mbewu ya vununa eka xisakana xa marhanga ya vununa kutani swi pfariwa. Leswi swi nga endliwa hi tindlela to hambana-hambana ta vutshunguri, kambe xikongomelo i ku sivela mbewu ya vununa leswaku yi nga hundzi ku suka emarhangeni ya vununa. Ku dlaya mbeleko eka vavasati ku vitaniwa tubal ligation. Hi ntolovelo ku endliwa hi ku tsema ni ku boha (kumbe ku hisa) ti-Fallopian tube, leti fambisaka matandza ku suka eka swiamukela-mbewu ku ya embelekweni.

I khale ku tiviwa leswaku maendlelo lawa a ma ha cinciwi loko ma endliwile—ma yi dlayela makumu mbeleko. Kambe vanhu van’wana, hikwalaho ka ku tisola endzhaku hileswi va swi endleke kumbe hikwalaho ka swiyimo leswintshwa, va lave mpfuno wa swa vutshunguri leswaku va tlhela va pfuxa mbeleko. Hikwalaho ka ku endliwa ka switirho leswi hlawulekeke ni vuhandzuri lebyitsongo, matshalatshala ya ku ringeta ku pfuxeta mbeleko ma humelerile swinene. Swi tolovelekile ku hlaya leswaku eka vanhu vo karhi lava tshunguriweke, ku nga va na tiphesente ta 50 ku ya eka 70 ta lava va humeleleke loko ku tlhela ku hlanganisiwa swinsihana swa mbewu ya vununa leswi a swi tsemiwile. Ku vuriwa leswaku ku na tiphesente ta 60 ku ya eka ta 80 ta lava swi kotekeke ku ntshunxa thumbu ra matandza eka vavasati. Vanhu van’wana lava tweke leswi va vona onge ku dlaya mbeleko a ka ha fanelanga ku tekiwa onge a ku cinceki. Va nga ha pfumela leswaku ku tsemiwa ka swinsihana swa mbewu ya vununa ni ku bohiwa ka thumbu ra matandza swi nga fanisiwa ni swisivela-mbeleko, tikhondomu ni swisivela-mbeleko leswi nghenisiwaka enhan’wini ya mbeleko—maendlelo lawa ma nga tshikiwaka ku tirhisiwa loko munhu a navela ku va ni n’wana. Kambe, ku ni timhaka tin’wana leti lavaka ku anakanyiwa swinene, leti ti nga fanelangiki ti honisiwa.

Yo sungula hi leswaku ntshembo wa leswaku mbeleko wu tlhela wu pfuriwa wu nga khumbiwa swinene hi swilo swo fana ni ndlela leyi mathumbu ma onhakeke ha yona loko ku dlayiwa mbeleko, ku leha ka thumbu leri tsemiweke kumbe ku onhiwa, malembe lama hundzeke ku sukela loko swi endliwile, naswona emhakeni ya ku tsemiwa ka xinsihana xa mbewu ya vununa, loko ko va ku vumbeke masocha ya miri lama lwaka ni mbewu ya vununa. Xin’wana lexi xi nga fanelangiki xi honisiwa hi leswaku a hi matiko hinkwawo lama nga vaka ni switirho swa vuhandzuri lebyitsongo, kasi endlelo ra kona ri nga va ri durha swinene. Xisweswo, vo tala lava nga swi lavaka hakunene leswaku mbeleko wa vona wu tlhela wu pfuriwa swi nga endleka va tsandzeka ku endla tano. Eka vona a wu nge he pfuriwi.a Xisweswo, tinhlayo leti ti boxiweke laha henhla ta ku pfuriwa ka mbeleko ko va swiringanyeto ntsena, a ti nge tshembiwi.

Tinhla tin’wana ti veka mhaka erivaleni. Xihloko lexi kandziyisiweke eUnited States malunghana ni ku hlanganisiwa ka swinsihana swa mbewu ya vununa xi vule leswaku endzhaku ka ku handzuriwa loku durhaka $12 000 (R74 300), “i tiphesente ta 63 ntsena ta vavanuna lava va tlhelaka va swi kota ku tikisa vasati va vona.” Tlhandla-kambirhi “i tiphesente ta tsevu ntsena ta vavanuna lava tsemiweke swinsihana swa mbewu ya vununa lava tlhelaka va lava leswaku swi hlanganisiwa.” Eka nkambisiso lowu endliweke eJarimani malunghana na Yuropa xikarhi, kwalomu ka tiphesente tinharhu ta vavanuna lava laveke leswaku va tsemiwa xinsihana xa mbewu ya vununa va tlhele va lava leswaku xi hlanganisiwa. Hambiloko ko humelela hafu eka tindlela leti tirhisiwaka, swi ta vula leswaku kwalomu ka tiphesente ka 98,5 ta lava va laveke leswaku swinsihana swa vona swa mbewu ya vununa swi tsemiwa va swi endlele makumu. Naswona nhlayo yi ta tlakuka ematikweni lama nga ni swibedlhele switsongo swa vuhandzuri lebyitsongo kumbe lama nga riki na swona hi ku helela.

Xisweswo, a swi twali ku ku tekela ehansi ku dlayiwa ka mbeleko eka vavasati ni vavanuna, onge hiloko ku ri ku lawula mbeleko swa xinkarhana. Naswona eka Vakreste va ntiyiso, ku na tinhla tin’wana leti faneleke ku anakanyiwa.

Mhaka-nkulu hi leswaku matimba ya ku veleka i nyiko leyi humaka eka Muvumbi wa hina. Xikongomelo xakwe xa le ku sunguleni a xi katsa ku velekiwa ka vana hi vanhu lava hetisekeke lava a va ta “tata misav̌a, [va] yi fuma.” (Genesa 1:28) Endzhaku ka loko Ndhambi yi lovise vanhu hinkwavo emisaveni ku sala vanhu va nhungu ntsena, Xikwembu xi tlhele xi phindha swileriso swoleswo swa le ku sunguleni. (Genesa 9:1) Xikwembu a xi xi phindhanga xileriso xolexo eka tiko ra Israyele, kambe Vaisrayele va teke ku va ni vana ku ri nchumu wa risima swinene.—1 Samuwele 1:1-11; Pisalema 128:3.

Nawu wa Xikwembu eka tiko ra Israyele a wu tamele vonelo ra xona malunghana ni ku velekiwa ka vanhu. Hi xikombiso, loko wanuna a tekile kutani a fa a nga ri na n’wana leswaku a ta yisa xivongo xakwe emahlweni, makwavo a a ta teka nsati wa makwavo a velekela makwavo vana ha yena. (Deteronoma 25:5) Lowu kongomeke ngopfu a ku ri nawu malunghana ni wansati la ringetaka ku lamulela nuna wakwe loko ku lwiwa. Loko o khoma swirho swa le xihundleni swa loyi a lwaka ni nuna wakwe, voko ra wansati yoloye a ri fanele ri tsemiwa; phela, Xikwembu a xi nga lavi leswaku ku landzeriwa nawu wa tihlo hi tihlo hikwalaho ka xiendlo xakwe kumbe hikwalaho ka swirho swa mbeleko swa nuna wakwe. (Deteronoma 25:11, 12) Entiyisweni nawu lowu a wu ta endla leswaku swirho swa mbeleko swi xiximiwa; a swi nga ta dlayiwa hi vomu.b

Ha swi tiva leswaku Vakreste a va le hansi ka Nawu wa Israyele, xisweswo xileriso lexi nga eka Deteronoma 25:11, 12 a xi bohi eka vona. Yesu a nga si tshama a lerisa kumbe a ringanyeta leswaku vadyondzisiwa vakwe va nghenela vukati kutani va va ni vana vo tala hilaha va nga swi kotaka hakona, ku nga leswi mimpatswa yo tala yi anakanyeke hi swona yi nga si endla xiboho xa leswaku yi ta tirhisa swilo leswi lawulaka mbeleko kumbe a yi nge swi tirhisi. (Matewu 19:10-12) Muapostola Pawulo u ti khutazile ‘tinoni letitsongo leswaku ti tekiwa, ti tswala vana,’ loko ti ri ni ku navela ka rimbewu. (1 Timotiya 5:11-14) A nga vulavulanga na Vakreste hi ku wu dlayela makumu mbeleko—va lahlekeriwa hi lunghelo ra ku tswala vana hi ku tirhandzela.

Vakreste va endla kahle loko va anakanya hi swikombiso swo tano swa leswaku Xikwembu xi xixima vuswikoti bya vona bya ku veleka. Mpatswa ha wun’we wu fanele wu tiendlela xiboho xa loko wu ta ti tirhisa tindlela leti faneleke ta ku kunguhata ndyangu. Hambiswiritano, xiboho xa wona xi ta va lexi amukelekaka swinene loko ku ri ni swivangelo swa vutshunguri leswi tiyisekisaka leswaku manana kumbe n’wana u ta va ekhombyeni lerikulu hi tlhelo ra swa vutshunguri, hambi ku ri ku fa loko o tshuka a tikile. Vanhu van’wana lava tikumeke va ri eka xiyimo xexo va pfumele ku dlaya mbeleko loku hlamuseriweke eku sunguleni, va tiyiseka leswaku ku nga vi ni ku tika loku nga ta byi veka ekhombyeni vutomi bya manana (loyi kumbexana ana se a nga na vana van’wana) kumbe bya n’wana loyi endzhaku a nga velekiwaka a ri ni swiphiqo swa rihanyo leswi xungetaka vutomi.

Kambe hakunene Vakreste lava nga langutanangiki ni nxungeto wolowo lowu nga tolovelekangiki, va fanele va tirhisa ‘ku hluteka emianakanyweni,’ kutani va endla leswaku ndlela ya vona ya ku anakanya ni swiendlo swa vona swi pfumelelana ni langutelo ra Xikwembu hi vuswikoti bya ku veleka. (1 Timotiya 3:2; Tito 1:8; 2:2, 5-8) Leswi swi ta kombisa leswaku ha swi xalamukela ku landzela milawu ya Matsalwa. Kambe, ku ta endleka yini loko swi tiveka leswaku Mukreste u honise langutelo ra Xikwembu hi vomu? Xana vanhu van’wana a va nge anakanyi leswaku a nga veki xikombiso lexinene, hileswi a endlaka swiboho leswi nga lwisaniki ni Bibele? Ina, xisolo xo tano lexi kavanyetaka ndhuma ya munhu xi nga khumba ku faneleka ka mutirheli eka malunghelo yo hlawuleka ya ntirho, hambileswi sweswo swi nga ta ka swi nga vi tano eka munhu la endliweke xiendlo lexi hi ku pfumala vutivi.—1 Timotiya 3:7.

[Tinhlamuselo ta le hansi]