Xiphiqo Xa Vuvabyi

OWMADJI LONTSONGO U KHOMIWE HI NCHULUKO. Mana wa yena Hawa, u vilerisiwa hileswi n’wana a heleriweke hi mati emirini; u twe leswaku muzala wa yena wa le ximutanini xin’wana wa ha ku feriwa hi n’wana loyi a a khomiwe hi vuvabyi byebyo. Kokwa wa Owmadji, ku nga n’wingi wa Hawa, u lava ku yisa Owmadji eka n’anga ya xintima ya le mugangeni wa ka vona. U ri: “Moya lowo biha hi wona wu vabyisaka n’wana loyi. A wu pfumelanga ku n’wi boha xitshungulo leswaku xi n’wi sirhelela, kutani sweswi u hlangana ni swiphiqo!”

XIYIMO xo fana ni lexi xi tolovelekile etindhawini to tala ta misava. Vanhu va madzana ya timiliyoni va pfumela leswaku mimoya yo biha hi yona yi vangaka vuvabyi hi ku tirhisa madambi. Xana swi tano?

Ku Sungula Xiphiqo

Swi nga ha endleka wena u nga pfumeli leswaku mimoya leyi nga vonakiki hi yona yi vangaka vuvabyi. Kahle-kahle, u nga ha tivutisa lexi endlaka munhu a anakanya tano, hikuva vativi va sayense va kombise leswaku mavabyi yo tala ma vangiwa hi switsongwatsongwana. Kambe, tsundzuka leswaku a hi khale ngopfu vanhu va tive hi ta switsongwatsongwana leswi leswitsongo. A swi nga tiviwi kukondza loko Antonie van Leeuwenhoek a ta tshubula xikurisa-swilo hi lembe-xidzana ra vu-17, laha vanhu va koteke ku vona swilo leswitsongo ngopfu. Hambi ku ri hi nkarhi wolowo, ntshubulo wa Louis Pasteur hi lembe-xidzana ra vu-19 hi wona wu pfuneke leswaku sayense yi sungula ku twisisa switsongwatsongwana leswi vangaka vuvabyi.

Tanihi leswi vanhu va heteke malembe yo tala va nga xi tivi lexi a xi vanga vuvabyi, ku sunguriwe vukholwa-hava byo tala, ku katsa ni mianakanyo ya leswaku vuvabyi hinkwabyo byi vangiwa hi mimoya leyo biha. The New Encyclopædia Britannica yi hlamusela ndlela yin’wana leyi kumbexana mianakanyo leyi yi sunguleke ha yona. Yi vula leswaku vatshunguri vo sungula va ringete ku tshungula vavabyi hi timitsu, matluka yo hambana-hambana ni swin’wana leswi va swi kumaka. Minkarhi yin’wana mirhi leyi a yi tirha. Kutani, mutshunguri a engetela mihivahivana ya vukholwa-hava eka matshungulelo ya yena, leswi endleke leswaku xi nga tiviwi kahle lexi n’wi tshunguleke. Xisweswo mutshunguri a tiyiseka leswaku vanhu va ta ya emahlweni va tirhisa maendlelo ya yena. Hi ndlela leyi, vutshunguri byi ve xihundla, naswona vanhu a va khutaziwa ku lava mpfuno eka matimba lama nga tolovelekangiki.

Tindlela leti ta ndhavuko to tshungula ta ha tirhisiwa ematikweni yo tala. Vo tala va vula leswaku vuvabyi byi vangiwa hi mimoya ya vakokwana lava feke. Van’wana va vula leswaku Xikwembu hi xona xi hi vabyisaka ni ku hi xupula hi vuvabyi hikwalaho ka swidyoho swa hina. Hambiloko vanhu lava nga ni vutivi va twisisa lexi vangaka vuvabyi, va nga ha chava nhlaselo wa matimba lama nga tolovelekangiki.

Valoyi ni vatshunguri va ndhavuko va chavisa vanhu hi ndlela leyi leswaku va va dyelela. Kutani, xana hi fanele hi tshemba yini? Xana i swinene ku lava ku tshunguriwa hi mpfuno wa mimoya? Xana Bibele yi ri yini?