Apokalipsi—Xana Yi Fanele Yi Chaviwa Kumbe Yi Fanele Yi Languteriwa Hi Mahlo-ngati?

Apokalipsi—Xana Yi Fanele Yi Chaviwa Kumbe Yi Fanele Yi Languteriwa Hi Mahlo-ngati?

“Namuntlha Apokalipsi a yo va nhlamuselo ya le Bibeleni ntsena kambe yi ve nchumu lowu nga endlekaka hakunene.”—Javier Pérez de Cuéllar, khale ka matsalana-jenerala wa Nhlangano wa Matiko.

KU TIRHISIWA koloko ka rito “apokalipsi” hi munhu la xiximekaka emisaveni ku kombisa ndlela leyi vanhu vo tala va ri twisisaka ha yona naswona va ri vonaka ri tirhisiwa ha yona eka tibayisikopo ni tinhloko-mhaka ta tibuku, swihloko swa timagazini ni swiviko swa maphepha-hungu. Ri va endla va anakanya hi khombo ra vuako hinkwabyo. Kambe xana rito “apokalipsi” ri vula yini hakunene? Naswona xa nkoka swinene, hi rihi rungula leri kumekaka ebukwini ya Bibele leyi vitaniwaka Apokalipsi, kumbe Nhlavutelo?

Rito “apokalipsi” ri huma eka rito ra Xigriki leri vulaka “ku funungula,” kumbe “ku paluxa.” I yini leswi paluxiweke, kumbe swi hlavuteriweke eka Nhlavutelo ya le Bibeleni? Xana a ku ri rungula ra ku avanyisa ntsena, xikombiso xa ndzoviso lowu nga ta ka wu nga siyi munhu? N’wamatimu Jean Delumeau, xirho xa Institut de France, loko a vutisiwe hi leswi a swi anakanyaka hi Apokalipsi, u te: “I buku yo chavelela ni leyi nyikaka ntshembo. Vanhu va hundzelete leswi nga endzeni ka yona hi ku yisa nyingiso eka swiendlakalo swa yona swa khombo.”

Kereke Yo Sungula Na Apokalipsi

Xana “Vakreste” vo sungula a va yi languta njhani Apokalipsi ni ntshembo lowu yi vulavulaka ha wona wa Ku Fuma ka Kreste ka Gidi ra Malembe (Gidi ra Malembe) emisaveni? N’wamatimu yoloye u te: “Ndzi vona onge vunyingi bya Vakreste va malembe-xidzana yo sungula a va pfumela eka mfumo wa gidi ra malembe. . . . Vakreste van’wana va malembe-xidzana yo sungula lava a va pfumela swinene eka Mfumo wa Gidi ra Malembe a ku ri Papias, bixopo wa Hierapolis le Asia Minor, . . . Mukwetsimi Justin, la velekiweke le Palestina, la dlayeriweke ripfumelo le Rhoma kwalomu ka lembe ra 165, Mukwetsimi Irenæus, bixopo wa le Lyons, loyi a feke hi 202, Tertullian, la feke hi 222, na . . . mutsari lonkulu Lactantius.”

Malunghana na Papias, loyi ku vikiwaka leswaku u dlayeriwe ripfumelo le Pergamo hi 161 kumbe hi 165 C.E., The Catholic Encyclopedia yi ri: “Bixopo Papias wa Hierapolis, mudyondzisiwa wa St. John, swi vonaka onge a ri museketeri wa mfumo wa gidi ra malembe. A a vula leswaku u kume dyondzo ya yena eka lava a va hanya enkarhini wa Vaapostola, naswona Irenæus u hlamusela leswaku ‘Vafundhisi’ van’wana, lava voneke ni ku twa mudyondzisiwa Yohane, va yi twe eka yena dyondzo ya mfumo wa gidi ra malembe tanihi xiphemu xa dyondzo ya Hosi. Hi ku ya hi Eusebius . . . Papias ebukwini ya yena u tiyisa leswaku ku pfuka ka vafi ku ta landzeriwa hi malembe ya gidi ya mfumo wa Kreste wa laha misaveni lowu vonakaka, naswona lowu kwetsimaka.”

Xana leswi swi hi byela yini hi vuyelo lebyi buku ya Apokalipsi, kumbe Nhlavutelo yi veke na byona eka vapfumeri vo sungula? Xana a yi khutaza ku chava kumbe ku va ni ntshembo? Lexi hlamarisaka, van’wamatimu va vitana Vakreste vo sungula va ku i ti-chiliast, leri humaka eka marito ya Xigriki khiʹli·a eʹte (malembe ya gidi). Ina, vo tala va vona a va tiveriwa ku pfumela eka Ku Fuma ka Kreste ka Gidi ra Malembe, loku nga ta tisa paradeyisi emisaveni. Ndhawu yin’we ntsena laha ku vulavuriwaka hi ntshembo wa gidi ra malembe hi ku kongoma eBibeleni hi le ka Apokalipsi, kumbe Nhlavutelo. (20:1-7) Kutani, ematshan’weni yo chavisa vapfumeri, Apokalipsi yi va nyike ntshembo lowu hlamarisaka. Ebukwini ya yena leyi nge The Early Church and the World, profesa wa le Oxford wa matimu ya kereke ku nga Cecil Cadoux wa tsala: “Malangutelo ya vanhu lava pfumelaka eka mfumo wa gidi ra malembe, hambileswi ma heteleleke ma ariwile, ma amukeriwe swinene eKerekeni ku ringana nkarhi wo karhi, ma dyondzisiwa hi vatsari lava xiximiwaka swinene.”

Xivangelo Xa Ku Ariwa Ka Ntshembo Wa Apokalipsi

Tanihi leswi ntiyiso wa matimu wu nga erivaleni leswaku Vakreste vo tala vo sungula a va langutele Mfumo wa Gidi ra Malembe wa Kreste emisaveni leyi nga paradeyisi, xana swi tise ku yini leswaku “malangutelo [yo tano] ya vanhu lava pfumelaka eka mfumo wa gidi ra malembe” ma “hetelel[a] ma ariwile”? Hilaha xidyondzi Robert Mounce a kombisaka hakona, ku ve ni vuxopaxopi lebyi fanelaka hikuva “khombo ra kona, vanhu vo tala lava pfumelaka eka mfumo wa gidi ra malembe va humese mianakanyo ya vona hinkwayo ni ku hlamusela nguva ya gidi ra malembe tanihi leyi nga ta va ni mixaka hinkwayo ya swilo leswi vonakaka ni swo titsakisa ha swona.” Kambe langutelo ra vanhu lava va hisekelaka etlhelo a ri ta va ri lulamisiwile handle ko ala ntshembo wa ntiyiso wa Mfumo wa Gidi ra Malembe.

Lexi hlamarisaka hakunene a ku ri tindlela leti tirhisiweke hi valala leswaku va sivela lava pfumelaka eka mfumo wa gidi ra malembe. Dictionnaire de Théologie Catholique yi vula leswaku mufundhisi wa kereke ya Rhoma ku nga Caius (eku heleni ka lembe-xidzana ra vumbirhi, ku ya eku sunguleni ka ra vunharhu) “u kale a hlula vanhu lava pfumelaka eka mfumo wa gidi ra malembe, hi ku ala hi ku kongoma ku tshembeka ka Apokalipsi [Nhlavutelo] ni ka Evhangeli ya St. John.” Dictionnaire leyi yi hambeta yi vula leswaku Dionysius, bixopo wa lembe-xidzana ra vunharhu wa le Aleksandriya, u tsale rungula leri lwisanaka ni lava pfumelaka eka mfumo wa gidi ra malembe “hi xikongomelo xo sivela lava a va namarhela vonelo leri, ku va endla leswaku va nga sekeli dyondzo ya vona eka Apokalipsi ya Saint John, u ve ni ntiya-nhlana wa ku kaneta leswaku ya tshembeka.” Nkaneto wa tihanyi wolowo wa ntshembo wa mikateko ya mfumo wa gidi ra malembe emisaveni wu kombisa nkucetelo lowu tumbeleke lowu a wu ri karhi wu tirha exikarhi ka vafundhisi enkarhini wolowo.

Ebukwini ya yena leyi nge The Pursuit of the Millennium, Profesa Norman Cohn wa tsala: “Eka lembe-xidzana ra vunharhu ku ve ni matshalatshala yo sungula yo xumbadza lava pfumelaka eka mfumo wa gidi ra malembe, loko Origen, kumbexana loyi a ri ni nkucetelo lowukulu swinene ku tlula vafundhisi hinkwavo va Kereke ya khale, a sungule ku hlamusela Mfumo tanihi xiendlakalo lexi nga ta ka xi nga humeleli hi xiviri kambe lexi nga ta humelela eka mimoya-xiviri ya vapfumeri.” Hikwalaho ko titshega hi filosofi ya Magriki ku ri na ku titshega hi Bibele, Origen u hlekule ntshembo lowu hlamarisaka wa mikateko ya laha misaveni ehansi ka Mfumo wa Vumesiya a wu endla wu va “xiendlakalo [lexi nga twisisekiki] . . . eka mimoya-xiviri ya vapfumeri.” Mutsari wa Mukhatoliki, ku nga Léon Gry u tsale a ku: “Nkucetelo lowukulu wa filosofi ya Magriki . . . hakatsongo-tsongo wu herise tidyondzo ta Lava Pfumelaka eka Mfumo wa Gidi ra Malembe.”

“Kereke Yi Heleriwe Hi Rungula Ra Yona Ra Ntshembo”

A swi kanakanisi leswaku Augustine loyi a ri Tatana wa Kereke hi yena a yi hlanganiseke swinene filosofi ya Xigriki ni leswi enkarhini wa yena a swo va ndzhuti wa Vukreste. Hambileswi eku sunguleni a ri museketeri lonkulu wa mfumo wa gidi ra malembe, u hetelele a ale langutelo rihi na rihi ra Mfumo wa Kreste wa Gidi ra Malembe emisaveni enkarhini lowu taka. U soholote nhlamuselo ya Nhlavutelo ndzima 20.

The Catholic Encyclopedia yi ri: “Augustine u hetelele a namarhele dyondzo ya leswaku a ku nge vi na mfumo wa gidi ra malembe. . . . U hi byela leswaku, ku pfuka ko sungula loku ndzima leyi yi vulavulaka hakona, i ku tswariwa nakambe hi tlhelo ra moya loko u khuvuriwa; savata ya gidi ra malembe endzhaku ka matimu ya malembe ya tsevu wa magidi, i vutomi hinkwabyo lebyi nga heriki.” The New Encyclopædia Britannica yi ri: “Dyondzo leyi soholotiweke ya mfumo wa gidi ra malembe ya Augustine yi hundzuke dyondzo ya ximfumo ya kereke . . . Vahundzuluxi va Protestente, va Lutere, va Vu-calvin ni va mindhavuko ya Anglican . . . va ma namarhele swinene mavonelo ya Augustine.” Xisweswo, ntshembo wa mfumo wa gidi ra malembe wa swirho swa tikereke ta Vujagana wu kavanyetiwile.

Ku tlula kwalaho, hi ku ya hi mufundhisi wa Switzerland, ku nga Frédéric de Rougemont, “hi ku tshika ku pfumela ka yena ko sungula eka mfumo wa gidi ra malembe, [Augustine] u vange ku onhaka lokukulu eKerekeni. Hikwalaho ka nkucetelo lowukulu wa vito ra yena, u pfumelele xihoxo lexi kavanyeteke pakani [ya Kereke] ya laha misaveni.” Mufundhisi wa le Jarimani, ku nga Adolf Harnack u vule leswaku ku ariwa ka dyondzo ya Mfumo wa Gidi ra Malembe ku sivele vanhu lava tolovelekeke ku seketela “vukhongeri lebyi a va byi twisisa,” ku siva “vukhongeri bya khale ni mintshembo ya khale” hi “vukhongeri lebyi va nga byi twisisiki.” Namuntlha tikereke leti nga riki na vanhu ematikweni yo tala i vumbhoni lebyi tiyisaka leswaku vanhu va lava vukhongeri ni ntshembo lowu va nga wu twisisaka.

Ebukwini ya xona leyi nge, Highlights of the Book of Revelation, xidyondzi xa Bibele George Beasley-Murray xi tsale xi ku: “Hikwalaho ka nkucetelo lowukulu wa Augustine swin’we ni ku amukeriwa ka dyondzo ya mfumo wa gidi ra malembe hi mimpambukwa leyi a yi ri kona, Makhatoliki ni Maprotestente ma vumbe nyandza yin’we leswaku ma lwisana na yona. Loko va vutisiwa leswaku hi wihi ntshembo wun’wana lowu va nga na wona hi vanhu emisaveni leyi, nhlamulo ya kona a ku ri: A wu kona. Misava yi ta lovisiwa loko Kreste a vuya leswaku a ta pfulela vanhu matilo ni tihele leti nga heriki laha matimu ma nga ta rivariwa. . . . Kereke yi heleriwe hi rungula ra ntshembo.”

Ntshembo Lowu Hlamarisaka Wa Apokalipsi Wa Ha Ri Kona!

Timbhoni ta Yehovha ta khorwiseka leswaku switshembiso leswi hlamarisaka swa malunghana ni Mfumo wa Gidi ra Malembe swi ta hetiseka. Loko ku vulavurisaniwe ni n’wamatimu wa Mufurwa, ku nga Jean Delumeau, eka nongonoko wa thelevhixini ya le Furwa hi nhloko-mhaka leyi nge, “Lembe Ra 2000: Ku Chava Apokalipsi,” u te: “Timbhoni ta Yehovha ti hanya ku fana ni vanhu lava a va pfumela eka mfumo wa gidi ra malembe, hikuva ti vula leswaku ku nga ri khale . . . hi ta nghena—ina, hi makhombo—eka malembe ya 1 000 ya ntsako.”

Leswi hi swona leswi muapostola Yohane a swi voneke exivonweni ivi a swi hlamusela ebukwini ya yena ya Apokalipsi, kumbe Nhlavutelo. U tsale a ku: “Ndzi vona tilo lerintshwa ni misava leyintshwa . . . Kutani ndzi twa rito lerikulu ri huma exiluvelweni ri ku: ‘Waswivo! Ntsonga wa Xikwembu wu le vanhwini, xi ta tshama na vona, naswona vona va ta va vanhu va xona. Xikwembu hi xiviri xi ta va na vona. Kutani xi ta sula mihloti hinkwayo ematihlweni ya vona, rifu a ri nge he vi kona, hambi ku ri ku kolola, ni xirilo ni xitlhavi a swi nge he vi kona. Swilo swo sungula swi hundzile.’”—Nhlavutelo 21:1, 3, 4.

Timbhoni ta Yehovha ti endla ntirho wa ku dyondzisa Bibele emisaveni hinkwayo ku endlela leswaku vanhu vo tala swinene va ta va ni ntshembo lowu. Ti ta tsakela ku ku pfuna leswaku u dyondza leswi engetelekeke hi wona.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 6]

Papias a a vula leswaku u kume dyondzo ya Mfumo wa Gidi ra Malembe hi ku kongoma eka vanhu lava a va hanya enkarhini wa vaapostola

[Xifaniso lexi nga eka tluka 7]

Tertullian a a pfumela eka Mfumo wa Kreste wa Gidi ra Malembe

[Nhlamuselo ya xifaniso leyi nga eka tluka 7]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 7]

“Hi ku tshika ku pfumela ka yena ko sungula eka mfumo wa gidi ra malembe, [Augustine] u vange ku onhaka lokukulu eKerekeni”

[Xifaniso lexi nga eka tluka 8]

Misava ya Paradeyisi leyi tshembisiweke eka Apokalipsi i nchumu lowu faneleke wu languteriwa hi mahlo-ngati