Ndlela Yin’we Ntsena Yo Herisa Rivengo
“Laha ku nga ni rivengo ku ni ku chava. . . . Hi venga lexi hi xi chavaka kutani laha ku nga ni rivengo ku chava ku tshama ku ri kona.”—CYRIL CONNOLLY, MUXOPAXOPI TLHELO MUHLERI WA TIBUKU.
VATIVI va ntshamisano vo tala va tshemba leswaku rivengo ri dzime timitsu endzeni ka munhu. N’watipolitiki wa sayense u vule leswaku “rivengo ro tala ri nga va ri dzime timitsu” evanhwini.
A swi hlamarisi leswi swichudeni leswi dyondzaka hi xivumbeko xa munhu swi fikeleleke makumu yo tano. Swi dyondza ntsena hi vavanuna ni vavasati lava tswariweke va ri ni “xidyoho” hi ku ya hi rungula leri huhuteriweke ra Bibele. (Pisalema 51:5) Hambi ku ri Muvumbi hi byakwe, loko a kambela munhu la nga hetisekangiki eka magidi ya malembe lama hundzeke, “[u vone] leswaku vubihi bya munhu byi andzile emisaveni nileswaku mboyamelo hinkwawo wa miehleketo ya mbilu yakwe wu bihile nkarhi hinkwawo.”—Genesa 6:5.
Xihlawuhlawu, ku languteriwa ehansi ni rivengo leri vaka kona i mihandzu ya ndzhaka leyi hi yi kumeke ya ku nga hetiseki ni vutianakanyi. (Deteronoma 32:5) Lexi vavisaka hi leswaku a ku na muyimeri la nga munhu kumbe hulumendhe, hambi ku ri nawu wa yona, leswi koteke ku hundzula timbilu ta vanhu etimhakeni to fana ni leti. Johanna McGeary, mutsari wa mahungu a ri etikweni rimbe u te: “Ku hava maphorisa ya misava hinkwayo, ku nga khathariseki leswaku ma ni matimba yo fikela kwihi, lama nga swi kotaka ku teka goza ra ku herisa rivengo leri endleke leswaku ku halatiwa ngati yo tala le Bosnia, Somalia, Liberia, Kashmir na Caucasus.”
Hambiswiritano, hi nga si sungula ku languta mintlhantlho, hi fanele hi swi twisisa kahle leswi vangelaka rivengo.
Rivengo Ri Vangiwa Hi Ku Chava
Rivengo ri ta hi tindlela to hambana-hambana. Mutsari Andrew Sullivan u katsakanye rungula leri kahle hi ku: “Ku ni rivengo leri nga ni ku chava ni rivengo leri nga riki na ku chava nikatsongo; ku ni rivengo leri kombisaka matimba ni rivengo leri vangiwaka hi ku titwa u nga ri na matimba; ku ni ku rihisela naswona ku ni rivengo leri vangiwaka hi mavondzo. . . . Ku ni rivengo ra muxanisi ni ra la xanisiwaka. Ku ni rivengo leri kulaka hakatsongo-tsongo ni rivengo leri vohlaka hakatsongo-tsongo. Naswona ku ni rivengo leri tikombaka ni rivengo leri nga vonakiki.”
Handle ko kanakana, swin’wana swa swivangelo-nkulu swa rivengo leri vangaka hasahasa enkarhini wa hina i timhaka ta ntshamisano ni ta ikhonomi. Hi xitalo xihlawuhlawu ni rivengo lerikulu ri kumeka laha vanhu lava tshamaka endhawini leyi fuweke swinene va nga talangiki. Nakambe hi xitalo rivengo ri tala ku va kona laha xiyimo xa mahanyelo xa ndhawu ya muganga wolowo xi xungetiwaka hi ku tala ka vahlapfa.
Van’wana va nga ha vona onge swi-ta-swi-famba leswi swi ta va tekela mintirho, swi tirhela muholo wa le hansi kumbe swi ta yisa xiyimo xa ndhawu yoleyo ehansi. Ku nga khathariseki leswaku ku chava ko tano ka twala kumbe e-e, kambe hi yin’wana mhaka. Ku chava ku lahlekeriwa hi timali ni ku chava leswaku xiyimo xa ndhawu kumbe mahanyelo ma ta onhaka i swin’wana swa swivangelo leswi vangaka xihlawu-hlawu ni rivengo.
Hi rihi goza leri faneleke ri va ro sungula ro herisa rivengo? I ku cinca langutelo.
Ku Cinca Langutelo
McGeary u vule leswaku, “ku cinca ka xiviri ku nga va kona hi ku tihlawulela ka vanhu lava katsekaka.” Kutani ku tihlawulela ka vanhu ku nga cinciwa njhani? Ntokoto wu kombise leswaku nhlohlotelo lowu nga ni matimba swinene, lowu khutazaka swinene ni lowu kotaka ku tiyisela eku lwisaneni ni minkucetelo leyi pfuxaka rivengo wu huma eRitweni ra Xikwembu, Bibele. Xivangelo hi leswaku “rito ra Xikwembu ra hanya naswona ri ni matimba, ri kariha ku tlula banga rihi ni rihi leri tsemaka hi matlhelo mambirhi, ri tlhava hambi ku ri ku ya fika emaaveni ya moya-xiviri ni moya, ni ya mahlangano swin’we ni mongo wa wona, naswona ra swi kota ku twisisa miehleketo ni makungu ya mbilu.”—Vaheveru 4:12.
Ku vula ntiyiso, ku herisa xihlawuhlawu ni rivengo a swi tiendlekeli, kumbe ku endleka hi siku rin’we. Kambe swi nga koteka. Yesu Kreste munhu loyi a swi kotaka swinene ku susumeta timbilu ni ripfalo, u swi kotile ku susumeta vanhu leswaku va hundzuka. Timiliyoni ti swi kotile ku landzela ndzayo ya Yesu Kreste ya vutlhari leyi nge: “Hambetani mi rhandza valala va n’wina, mi khongelela lava mi xanisaka.”—Matewu 5:44.
Ku pfumelelana ni leswi a a swi dyondzisa, un’wana wa vanghana va Yesu lava a va tshemba swinene a ku ri Matewu, khale ka muluvisi, loyi a a vengiwa swinene hi Vayuda hinkwavo. (Matewu 9:9; 11:19) Ku tlula kwalaho, Yesu u simeke ndlela ya vugandzeri byo tenga leyi hi ku famba ka nkarhi a yi ta hlanganisa magidi ya Vamatiko lava khale a va nga langutiwi no langutiwa naswona a va vengiwa. (Vagalatiya 3:28) Vanhu lava humaka emisaveni hinkwayo ya nkarhi wolowo va hundzuke valandzeri va Yesu Kreste. (Mintirho 10:34, 35) Vanhu lava va tiveke hi rirhandzu ra vona lerikulu. (Yohane 13:35) Loko vanhu lava teleke rivengo va khandle Stefano mudyondzisiwa wa Yesu hi maribye ku kondza a fa, marito ya yena yo hetelela a ma ku: “Yehovha, u nga va voni nandzu hi xidyoho lexi.” Stefano a a va navelela leswinene lava a va n’wi venga.—Mintirho 6:8-14; 7:54-60.
Vakreste va namuntlha hilaha ku fanaka va tirhise ndzayo ya Yesu yo endla leswinene ku nga ri eka vamakwavo va Vakreste ntsena kambe ni le ka lava va va vengaka. (Galatiya 6:10) Va lwa hi matimba ku susa rivengo lero biha evuton’wini bya vona. Hi ku xiya mimoya ya matimba leyi nga byalaka rivengo eka vona, va teka goza lerinene ivi va siva rivengo hi rirhandzu. Ina, hilaha wanuna wa khale wa vutlhari a vuleke hakona, “rivengo ri pfuxa timholovo, kambe rirhandzu ri funengeta ku tlula nawu hinkwako.”—Swivuriso 10:12.
Muapostola Yohane u tsarile: “Mani na mani la vengaka makwavo i mudlayi, naswona ma swi tiva leswaku a ku na mudlayi loyi vutomi lebyi nga heriki byi tshamaka eka yena.” (1 Yohane 3:15) Timbhoni ta Yehovha ta swi kholwa sweswo. Hikwalaho, sweswi ta hlanganisiwa—ti huma eka mindhavuko hinkwayo ya tinxaka, ya vukhongeri ni ya tipolitiki—ti va vanhu lava nga ni vun’we, lava nga riki na rivengo, vamakwavo va xiviri va misava hinkwayo.—Vona mabokisi lama fambisanaka ni rungula leri.
Rivengo Ri Ta Herisiwa!
‘Kambe’ u nga ha ku, ‘wolowo wu ta va ntlhantlho eka vanhu lava katsekaka. Hambiswiritano, leswi a swi nge endli rivengo ri helela makumu emisaveni leyi ya hina.’ I ntiyiso, hambiloko u nga ri na rivengo embilwini ya wena u nga ha vengiwa. Kutani hi fanele hi languta eka Xikwembu leswaku hi kuma ntlhantlho wa xiviri wa xiphiqo lexi xa misava hinkwayo.
Xikongomelo xa Xikwembu i ku tsuvula timitsu hinkwato ta rivengo ku nga ri khale emisaveni. Leswi swi ta endleka ehansi ka ku fuma ka hulumendhe ya le tilweni leyi Yesu a hi dyondziseke ku yi khongelela hi ku: “Tata wa hina la nge matilweni, vito ra wena a ri kwetsimisiwe. Mfumo wa wena a wu te. Ku rhandza ka wena a ku endleke emisaveni, hilaha ku endlekaka hakona etilweni.”—Matewu 6:9, 10.
Loko xikhongelo lexi xi hlamuriwe hilaha ku heleleke, swiyimo leswi vangelaka rivengo swi nge he vi kona. Swiyimo leswi vangaka rivengo swi ta va swi susiwile. Vuxisi, ku honisa ni xihlawuhlawu swi ta va swi siviwe hi ku twisisa, ntiyiso ni ku lulama. Kunene Xikwembu ‘xi ta va xi surile mihloti hinkwayo, rifu a ri nge he vi kona, hambi ku ri ku kolola, ni xirilo ni xitlhavi a swi nge he vi kona.’—Nhlavutelo 21:1-4.
Sweswi ku ni mahungu lamanene ngopfu! Ku ni vumbhoni lebyi nga erivaleni bya leswaku hi hanya “emasikwini yo hetelela.” Xisweswo, hi nga tiyiseka leswaku ku nga ri khale hi ta vona rivengo ri nyamalala emisaveni leyi. (2 Timotiya 3:1-5; Matewu 24:3-14) Emisaveni leyintshwa leyi tshembisiweke hi Xikwembu moya wa xiviri wa vumakwerhu wu ta va kona hikuva vanhu va ta va va vuyiseriwe eku hetisekeni.—Luka 23:43; 2 Petro 3:13.
Kambe a wu fanelanga ku rindza ku fikela nkarhi wolowo leswaku u tsakela vumakwerhu bya xiviri. Entiyisweni, hilaha swi kombisiweke hakona laha, rirhandzu ra Vukreste se ri kume ndhawu etimbilwini ta timiliyoni leti a ti ta va ti tele hi rivengo. Na wena wa rhambiwa leswaku u va xiphemu xa rirhandzu leri ra vumakwerhu!
[Xifaniso lexi nga eka tluka 7]
Ehansi ka Mfumo wa Xikwembu, hinkwaswo leswi vangaka rivengo swi ta susiwa emisaveni