Mhaka Ya Vutomi

Ndzi Hume eKhotsweni Ra Munyama Ndzi Ya eTintshaveni Ta Ti-Alps Le Switzerland

HI KU VULA KA LOTHAR WALTHER

Endzhaku ko heta malembe manharhu ndzi ri karhi ndzi koka exilogweni ekhotsweni ra munyama ra Makhomunisi le Jarimani Vuxa, a ndzi swi langutele hi mahlo-ngati ku ntshunxiwa ndzi ya hlangana ni ndyangu wa mina lowu rhandzekaka.

KAMBE a ndzi nga ri rindzelanga langutelo leri n’wananga Johannes a veke na rona eka mina loko a ri ni malembe ya tsevu. A ku hundze malembe manharhu a nga si vona tata wakwe. Eka yena a ndzi ri xita-xi-famba.

Ku hambana ni n’wananga, mina ndzi kule ndzi tshama ni vatswari va mina lava a va ndzi khathalela. A ku ri ni rirhandzu lerikulu ekaya ra ka hina le Chemnitz, eJarimani, laha ndzi velekeriweke kona hi 1928. Tata wa mina a a vula a nga jikajiki leswaku vukhongeri byi n’wi pitsula swivindzi. A a nga swi rivali leswaku hi nkarhi wa Nyimpi yo Sungula ya Misava, masocha ya “Vakreste” ya tiko rin’wana a ma navelela ya tiko lerin’wana “Khisimusi Lerinene” hi December 25, kambe ma pfuka ma ya emahlweni ni ku dlayana hi siku leri landzelaka. Eka yena, vukhongeri a ku ri nchumu lowu ngheneke wu kihlanya evukanganyisini.

Ku Va Ni Ripfumelo eMatshan’weni Ya Ku Hela Matimba

Nkateko wa kona, mina a ndzi helanga matimba hi ndlela yoleyo. Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava yi hele loko ndzi ri ni malembe ya 17, kutani a ku sele katsongo leswaku na mina ndzi yisiwa enyimpini. Kambe a ndzi karhatiwa hi swivutiso swo tanihi leswi nge, ‘Ha yini vanhu va dlayana swonghasi? I mani loyi ndzi nga n’wi tshembaka? Ndzi nga wu kuma kwihi nsirhelelo wa ntiyiso?’ Tiko ra Jarimani Vuxa, leri a hi tshama eka rona, ri sungule ku fumiwa hi tiko ra Soviet. Lava a va karhele hi nyimpi va rhandze milawu ya Makhomunisi ya vululami, ku ringana hi swiyimo, vun’we ni ku hanyisana hi ku rhula. Swi nga si ya kwihi, vunyingi bya vanhu vo tano lava nga ni ntshembo va we mapa, ku nga ri hikwalaho ka vukhongeri, kambe hikwalaho ka tipolitiki.

Hi nkarhi wolowo loko ndzi ri karhi ndzi hlota tinhlamulo leti twalaka ta swivutiso swa mina, mhani-nkulu wa mina loyi a a ri Mbhoni ya Yehovha, u vulavule na mina hi vupfumeri byakwe. U ndzi nyike buku leyi fambisanaka na Bibele leyi ndzi susumeteleke ku hlaya ndzima hinkwayo ya Matewu 24, ro sungula evuton’wini bya mina. Ndzi hlamarisiwe hi tinhlamuselo ta buku leyi leti twalaka ni leti khorwisaka, leti a ti kombisa minkarhi ya hina yi ri “makumu ya mafambiselo ya swilo” ti tlhela ti kombisa xivangelo-nkulu xa swiphiqo swa vanhu.—Matewu 24:3; Nhlavutelo 12:9.

Endzhakunyana ndzi kume minkandziyiso leyi engetelekeke ya Timbhoni ta Yehovha, naswona loko ndzi ri karhi ndzi yi hlaya, ndzi lemuke leswaku ndzi kume ntiyiso lowu a ndzi ri karhi ndzi wu hlota hi mahlo yo tshwuka. Swi ndzi tsakise ngopfu ku tiva leswaku Yesu Kreste u vekiwe exivulweni xa vuhosi le tilweni hi 1914, naswona ku nga ri khale u ta susa swilo hinkwaswo swo biha ivi a katekisa vanhu lava yingisaka. Mhaka yin’wana ya nkoka leyi ndzi sunguleke ku yi twisisa kahle i nkutsulo. Wu ndzi susumetele ku vulavula na Yehovha Xikwembu hi xikhongelo lexi humaka embilwini, ndzi kombela leswaku a ndzi rivalela. Ndzi khumbiwe swinene hi xirhambo lexi khutazaka lexi kumekaka eka Yakobo 4:8: “Tshinelani eka Xikwembu, kutani xi ta tshinela eka n’wina.”

Hambileswi mina a ndzi byi hisekela swinene vupfumeri bya mina lebyintshwa, vatswari va mina kun’we ni sesi wa mina eku sunguleni a va nga swi twisisi kahle leswi a ndzi va byela swona. Hambiswiritano, mina a ndzi swi navela hi mbilu hinkwayo ku ya eminhlanganweni ya Vukreste leyi a yi khomeriwa ekusuhi ni le Chemnitz hi ntlawa lowutsongo wa Timbhoni. Lexi ndzi hlamariseke, vatswari va mina na sesi wa mina va fambe na mina loko ndzi ya enhlanganweni wo sungula! Sweswo swi endleke hi vuxika bya 1945/46. Endzhaku, loko ku sunguriwa ntlawa wa dyondzo ya Bibele le Harthau, laha a hi tshama kona, ndyangu wa ka hina wu sungule ku hlanganyela minkarhi hinkwayo.

“Ndza Ha Ri Mufana”

Ku dyondza timhaka ta nkoka eBibeleni ni ku hlanganyela ni vanhu va Yehovha nkarhi na nkarhi swi ndzi khutazile leswaku ndzi nyiketela vutomi bya mina eka Yehovha, kutani ndzi khuvuriwa hi May 25, 1946. Lexi ndzi tsakiseke swinene, va ndyangu wa ka hina na vona va endle nhluvuko emoyeni, naswona hi ku famba ka nkarhi, hi vunharhu bya vona va ve Timbhoni leti tshembekaka. Sesi wa mina wa ha ri xirho lexi hisekaka xa rin’wana ra mavandlha ya le Chemnitz. Manana u tirhe hi ku tshembeka ku fikela loko a fa hi 1965 naswona Tatana na yena u tirhe hi ku tshembeka ku fikela loko a fa hi 1986.

Loko ndzi ri ni tin’hweti ta tsevu ndzi khuvuriwile, ndzi nghenele ntirho wa vuphayona byo hlawuleka. Wolawo ma ve masungulo ya ntirho wa vutomi hinkwabyo “hi nguva leyinene, hi nguva ya ku karhateka.” (2 Timotiya 4:2) Swi nga si ya kwihi, ndzi kume malunghelo lamantshwa. Ku ve ni xilaveko xa vavuri va evhangeli va nkarhi hinkwawo endhawini ya le kule swinene evuxeni bya Jarimani. Mina na makwerhu un’wana hi endle xikombelo xa ku ya tirha endhawini yoleyo, kambe a ndzi vona onge a ndzi nga si va ni ntokoto naswona a ndzi nga si swi lunghekela ku byarha vutihlamuleri byo tano. Tanihi leswi a ndzi ri ni malembe ya 18 ntsena, a ndzi titwa hilaha Yeremiya a titweke hakona loko a ku: “Oho, . . . Yehovha! Phela entiyisweni a ndzi swi tivi ku vulavula, hikuva ndza ha ri mufana.” (Yeremiya 1:6) Hambileswi a ndzi ri ni ku kanakana, vamakwerhu lava nga ni vutihlamuleri va hi khutaze ku ringetela ndzhwalo lowu emakatleni. Hikwalaho, hi averiwe ku ya eBelzig, ku nga xidorobana lexi nga exifundzheni xa Brandenburg.

Ku chumayela ensin’wini yoleyo a ku nga ri matlangwana, kambe swi ndzi dyondzise swo tala. Hi ku famba ka nkarhi, vavasati va nga ri vangani lava a va ri van’wamabindzu va amukele rungula ra Mfumo kutani va va Timbhoni ta Yehovha. Hambiswiritano, goza leri va ri tekeke a ri nga amukeleki eka vaaki va xidorobana xexo xa le makaya lava a va dzike va twelela emikhuveni ya xintu ni lava a va tshama va ri karhi va ehleketelela van’wana. Vafundhisi va Khatoliki ni va Protestente a va lwisana na hina hi vukarhi va tlhela va hi phyarheka swihehlo swo biha malunghana ni ntirho wa hina wo chumayela. Kambe tanihi leswi a hi titshege hi Yehovha leswaku a hi kongomisa ni ku hi sirhelela, hi kote ku pfuna vanhu vo hlayanyana lava tsakelaka leswaku va amukela ntiyiso.

Ku Khidzimbela Ka Mapapa Ya Nkaneto

Lembe ra 1948 ri te ni mikateko ni maxangu lama nga rindzeriwangiki. Xo sungula, ndzi kume xiavelo xa ku ya phayona le Rudolstadt, eThuringia. Kwalaho ndzi fike ndzi tivana ni vamakwerhu vo tala lava tshembekaka, naswona a swi ndzi tsakisa ku va na vona. Nkateko wun’wana lowukulu wu fike hi July lembe rero. Ndzi tekane na Erika Ullmann, wansati wo tshembeka la nga Mukreste wa migingiriko ni loyi a ha tsakamaka, loyi ndzi n’wi voneke loko ndzi sungula ku ya eminhlanganweni eVandlheni ra Chemnitz. Hi ye hi ya phayona swin’we le Harthau, laha ndzi kuleleke kona. Kambe hi ku famba ka nkarhi Erika a nga ha swi kotanga ku ya emahlweni ni ntirho wa nkarhi hinkwawo hikwalaho ka swiphiqo swa rihanyo ni hi swivangelo swin’wana.

Vanhu va Yehovha a va koka exilogweni hi nkarhi wolowo. Ndzawulo ya Ntirho le Chemnitz yi yirise khadi ra mina ro phaka swakudya, yi ringeta ku ndzi sindzisa leswaku ndzi tshika ntirho wo chumayela ndzi ya kuma ntirho wo tihanyisa wa nkarhi hinkwawo. Vamakwerhu lava nga ni vutihlamuleri va tirhise nandzu wa mina ku sindzisa Mfumo leswaku wu hi amukela ximfumo. Mfumo wu arile, kutani hi June 23, 1950, ndzi kume xigwevo xa ku hakela mali ya ndziho kumbe ku heta masiku ya 30 ekhotsweni. Hi hundzisele nandzu emahlweni, kambe huvo leyi tlakukeke yi bakanye xirilo xa hina, hiloko ndzi yisiwa ekhotsweni.

Sweswo a swi ri xikombiso xa ku khidzimbela ka mapapa ya nkaneto ni maxangu lawa a hi ta langutana na wona. Ku nga si hela ni n’hweti, hi September 1950, mfumo wa Vukhomunisi wu sungule tsima ro hi onha vito eka swihaxa-mahungu, kutani wu yirisa ntirho wa hina. Hikwalaho ka leswi a hi andza hi xihatla nileswi a hi nga yimi na munhu eka timhaka ta politiki, hi tekiwe hi ri tinhlori leti nga ni khombo ta matiko ya le Vupela-dyambu, leti endlaka “ntirho wa vusukumbela” hi vito ra vukhongeri. Hi siku leri ntirho wa hina wu yirisiweke ha rona, nsati wa mina u tswale n’wana wa hina Johannes a ri ekaya, loko mina ndzi ri ekhotsweni. Hambileswi mutirhi la nga sungukati a lweke hi matimba, vayimeri va Ndzawulo ya Vusirheleri va nghene endlwini ya hina hi nkani va lava vumbhoni byo tiyisekisa swihehlo swa vona. Kambe va hume ximandlamandla. Hambiswiritano, endzhaku va humelerile hi ku veka nhlori evandlheni ra ka hina. Sweswo swi endle leswaku ku khomiwa vamakwerhu hinkwavo lava nga ni vutihlamuleri, ku katsa na mina hi October 1953.

Ekhotsweni Ra Munyama

Endzhaku ko vekiwa nandzu ni ku gweviwa nkarhi lowu endlaka malembe manharhu ku ya eka tsevu, hi yisiwe eswitokisini leswi thyakeke swo dzwihala swa Khotso ra Osterstein, le Zwickau, laha hi hlanganeke ni vamakwerhu vo hlayanyana lava a va pfaleriwe kona. Hambileswi swiyimo swa kwalaho a swi hlambisa timbilu, nchumu lowu hi wu tsakeleke ngopfu a ku ri ku va swin’we ni vamakwerhu lava vupfeke. Hambileswi a hi pfaleriwile, swakudya swa moya a hi swi kuma. Hambileswi mfumo a wu nga lavi ni ku vona Xihondzo xo Rindza lexi wu xi yiriseke, xi swi kotile ku nghena ekhotsweni xi ta fika eswitokisini leswi a hi pfaleriwe eka swona! Njhani?

Vamakwerhu van’wana a va tirhisiwa emigodini ya malahla, laha a va hlangana ni Timbhoni leti a ti nga pfaleriwanga, leti a ti va nyika timagazini leti. Kutani vamakwerhu a va ngungumerisa timagazini leti ekhotsweni, va tirhisa marhengu lama tumbeleke leswaku va hundzisa swakudya swa moya leswi a hi tshama hi swi langutele hi mahlo-ngati hinkwerhu ka hina. A ndzi tsake ni swikunwana ndzi tlhela ndzi tiya nhlana loko ndzi lemuka ndlela leyi Yehovha a hi khathalelaka ni ku hi kongomisa ha yona!

Eku heleni ka lembe ra 1954, hi rhurhiseriwe ekhotsweni ro chavisa ra le Torgau. Timbhoni leti a ti pfaleriwe kwalaho ti tsakile loko ti hi vona. Ku fikela enkarhini wolowo, lexi a xi ti tiyisa emoyeni a ku ri ku hlamuselana leswi a ti swi tsundzuka, leswi ti swi dyondzeke eminkandziyisweni ya khale ya Xihondzo xo Rindza. A va swi navela swinene swakudya swa moya leswa ha ku swekiwaka! Kutani hina hi titwe hi boheka ku va hlamusela tinhla leti hi ti dyondzeke loko ha ha ri le Zwickau. Kambe, xana a hi ta swi endla njhani sweswo, kasi a hi lerisiwe hi ku kongoma leswaku hi nga tshuki hi vulavurisana hi nkarhi wa ku tiolola milenge lowu a hi nyikiwa wona siku ni siku? Vamakwerhu a va hi nyike switsundzuxo leswinene malunghana ni ndlela leyi hi nga ta yi tirhisa, naswona Yehovha a a hi sirhelela hi voko rakwe ra matimba. Sweswo swi hi dyondzise ntikelo wa ku tikarhatela ku dyondza Bibele ni ku anakanyisisa hi leswi hi swi dyondzeke, loko ha ha ri na ntshunxeko ni loko hi pfulekeriwa hi ndlela yo endla tano.

Nkarhi Wo Endla Swiboho Swa Ntikelo

Yehovha u hi pfunile leswaku hi tshama hi tiyile. Lexi hi hlamariseke ngopfu, xigwevo xa va nga ri vangani exikarhi ka hina xi suriwile eku heleni ka lembe ra 1956. A hi tsake ni swikunwana loko hi pfuleriwa tinyangwa ta khotso! Hi nkarhi wolowo, n’wana wa mina a a ri na malembe ya tsevu hi vukhale, naswona ndzi tsakile swinene ku tlhela ndzi va ni nsati wa mina hi kurisa n’wana wa hina swin’we. Ku hundze nkarhinyana Johannes a ha ndzi languta hi tihlo ra le tin’hwembeni, kambe endzhakunyana hi ve ni vuxaka lebyikulu.

Timbhoni ta Yehovha ta le Jarimani Vuxa a ti cinisiwa gija. Ku vengiwa loku kulaka ka vutirheli bya hina bya Vukreste ni xiyimo xa hina xa ku nga seketeli munhu eka tipolitiki swi vange leswaku hi tshama hi ri karhi hi kombeteriwa hi tintiho—kutani a hi nga dyi byi rhelela. Kutani mina na Erika hi anakanyisise swinene hi xiyimo xa hina kutani hi khongela hi mhaka leyi, hiloko hi swi vona leswaku hi boheka ku rhurha hi ya tshama endhawini yo antswa leswaku hi nga dlawi hi mbitsi. A hi lava ku tirhela Yehovha hi ntshunxekile hi tlhela hi lwela ku fikelela tipakani ta moya.

Hi ximun’wana xa 1957, xiyimo xi hi pfumelele ku rhurhela eStuttgart, hala Jarimani Vupela-dyambu. Kwalaho ntirho wo vula evhangeli a wu nga yirisiwanga, naswona a hi hlanganyela ni vamakwerhu hi nga chavi nchumu. Va hi seketele swinene. Hi hete malembe ya nkombo hi ri karhi hi hlanganyela ni vandlha ra le Hedelfingen. Emalembeni wolawo, n’wana wa hina u sungule ku nghena xikolo a tlhela a endla nhluvuko lowunene emoyeni. Hi September 1962, ndzi ve ni lunghelo ra ku ya eXikolweni xa Vutirheli bya Mfumo le Wiesbaden. Kwalaho ndzi khutaziwe ku rhurha ni ndyangu wa mina hi ya tirha laha a ku ri ni xilaveko lexikulu xa vadyondzisi va Bibele lava vulavulaka Xijarimani. Tin’wana ta tindhawu ta kona a ti ri eJarimani ni le Switzerland.

Hi Ya eTintshaveni Ta Ti-Alps Le Switzerland

Xisweswo, hi 1963 hi rhurhele eSwitzerland. Hi komberiwe ku tirha ni vandlha leritsongo le Brunnen, etlhelo ka Tiva ra Lucerne leri xongeke, exikarhi ka tintshava ta ti-Alps eSwitzerland. Eka hina a swi fana ni ku va eparadeyisini. A hi fanele hi dyondza Xijarimani lexi vulavuriwaka endhawini yoleyo, hi dyondza mahanyelo ya vanhu va kona kun’we ni ndlela leyi va langutaka swilo ha yona. Hambiswiritano, hi tsakele ku tirha ni ku chumayela ensin’wini ya vanhu vo tano lava rhandzaka ku rhula. Hi tshame malembe ya 14 eBrunnen. N’wana wa hina u kulele kona.

Hi 1977, loko ndzi ri kusuhi ni ku khoma lembe ra vu-50, hi kume xirhambo xa ku ya tirha eBethele ya le Switzerland le Thun. Eka hina a ku ri lunghelo ro hlawuleka naswona hi ri amukele hi mbilu yo basa. Mina na nkatanga hi hete malembe ya kaye hi tirha eBethele, naswona ni sweswi ha ha ri teka ri ri lunghelo ro hlawuleka eka malunghelo hinkwawo lawa hi veke na wona evuton’wini bya hina tanihi Vakreste, naswona ri hi pfunile swinene leswaku hi kula emoyeni. Hi tlhele hi tsakela ku chumayela ni vahuweleri va le Thun ni va le tindhawini tin’wana ta le kusuhi, naswona minkarhi hinkwayo a hi vona ‘mintirho leyi hlamarisaka’ ya Yehovha, ku nga tintshava letikulu leti funengetiweke hi gamboko ta ti-Alps ta le Bern.—Pisalema 9:1.

Hi Rhurha Nakambe

Hi tlhele hi rhurha eku sunguleni ka 1986. Hi averiwe ku ya va maphayona yo hlawuleka ensin’wini leyikulu swinene leyi a yi tirhiwa hi Vandlha ra Buchs le vuxeni bya Switzerland. Nakambe a hi fanele hi dyondza mahanyelo ya vanhu va kona. Hambiswiritano, tanihi leswi a hi navela ku tirhela Yehovha kwihi na kwihi laha hi averiwaka kona, hi sungule xiavelo lexi hi mbilu yo basa, naswona u hi katekisile. Minkarhi yin’wana a ndzi pfa ndzi khomela valanguteri va xifundzha, laha a ndzi endzela mavandlha ndzi ya ma tiyisa. Se ku hundze malembe ya 18 hi ri karhi hi chumayela endhawini leyi, laha hi veke ni mintokoto yo tala leyi tsakisaka. Vandlha ra le Buchs ri kurile, naswona hi hlanganyela eHolweni ya Mfumo yo xonga, leyi nyiketeriweke malembe ya ntlhanu lama hundzeke.

Yehovha u hi khathalerile swinene. Hi hete nkarhi wo tala wa vutomi bya hina hi ri entirhweni wa nkarhi hinkwawo, kambe a hi pfumalanga nchumu. Swa hi tsakisa ku vona n’wana wa hina, nsati wakwe ni vana va vona, kun’we ni mindyangu ya vana va vona yi famba hi ku tshembeka endleleni ya Yehovha.

Loko ndzi anakanya swa le ndzhaku, a ndzi kanakani leswaku hi tirhele Yehovha “hi nguva leyinene, hi nguva ya ku karhateka.” Ku phikelela ka mina evutirhelini bya Vukreste swi endle leswaku ndzi huma eswitokisini swo dzwihala swa le makhotsweni ya Makhomunisi ndzi ya etintshaveni leti tlakukeke ta ti-Alps le Switzerland. Mina ni ndyangu wa mina a hi si tshama hi tisola nikan’we hi ku hisekela swilo swa moya.

[Bokisi leri nga eka tluka 28]

“Vanhu Lava Tirhelaka Xigwevo Xin’we Kambirhi” Va Yima Va Tiyile Loko Va Xanisiwa

Ehansi ka Riphabliki ra Xidemokrati ra Jarimani (German Democratic Republic [GDR]), leri nakambe ri tiviwaka ri ri Jarimani Vuxa, Timbhoni ta Yehovha a ti nga nyikiwi ku rhula. Swiviko swi komba leswaku Timbhoni to tlula 5 000 ti yisiwe etikampeni ti ya tirhisiwa hi nkani kumbe ti yisiwa emakhotsweni hikwalaho ka ntirho wa tona wa Vukreste nileswi a ti nga seketeli munhu etimhakeni ta politiki.—Esaya 2:4.

Van’wana exikarhi ka vona va tiviwe va ri “vanhu lava tirhelaka xigwevo xin’we kambirhi.” Kwalomu ka 325 wa vona va pfaleriwe etikampeni ta Manazi ni le makhotsweni. Kutani hi va-1950, Stasi, ku nga Ndzawulo ya Vusirheleri bya Tiko ra GDR, yi va landzile ivi yi va pfalela. Hambi ku ri makhotso man’wana a ma tirhisiwa hi mintlawa yimbirhi—eku sunguleni a ma tirhisiwa hi Manazi ivi endzhaku ma tirhisiwa hi Stasi.

Enkarhini wa malembe yo rhanga ya khume ya nxaniso lowukulu, ku sukela hi 1950 ku ya eka 1961, Timbhoni ta 60—vavanuna ni vavasati—ti fele ekhotsweni hikwalaho ka ku xanisiwa, nsiko, vuvabyi ni ku dyuhala. Timbhoni ta 12 ti nyikiwe xigwevo xa ku dilika ni jele, kambe endzhaku xi hungutiwile xi va malembe ya 15.

Namuntlha, ekhale ka yindlu-nkulu ya Stasi le Berlin, ku ni nkombiso lowu nga susiwiki wa swiendlakalo swa malembe ya 40 ya ku xanisiwa ka Timbhoni ta Yehovha hi mfumo eJarimani Vuxa. Swifaniso ni marungula lama kombisiweke kwalaho swi nyikela vumbhoni lebyi nga erivaleni bya vurhena bya Timbhoni teto leti tshameke ti tshembekile loko ti xanisiwa, ni leti ti aleke ku tsekatsekisiwa emoyeni.

[Mepe lowu nga eka tluka 24, 25]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

EAST GERMANY

Rudolstadt

Belzig

Torgau

Chemnitz

Zwickau

[Xihlovo Xa Kona]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 25]

Khotso ra Osterstein, le Zwickau

[Xihlovo Xa Kona]

Fotosammlung des Stadtarchiv Zwickau, Deutschland

[Xifaniso lexi nga eka tluka 26]

Ndzi ri na nkatanga, Erika