LESWI NGA PFUNAKA NDYANGU | KU KURISA VANA
Sirhelela N’wana Wa Wena Eka Phonografi
“A swi vuli swona leswaku a hi nga ri xiyi khombo leri phonografi yi nga na rona, a hi ri xiya kambe a hi nga yi xiyi ndlela leyi hi ku olova n’wana wa hina a a ta yi vona.”—Nicole.
Eka nhlokomhaka leyi
Leswi u faneleke u swi tiva
Vana va nga ha sungula ku hlalela, ku hlaya, ni ku yingisela phonografi va ha ri vatsongo. Swidyondzeki swin’wana swi vula leswaku hi ntolovelo, vana va sungula ku hlalela phonografi va ri ni malembe ya kwalomu ka 11.
Vana va nga kuma phonografi handle ko yi handzahandza. Hi xikombiso, va nga ha hlangana ni phonografi loko va ri karhi va secha rungula ro karhi eka Inthanete kumbe loko va ri karhi va tirhisa social media. Swinavetiso swa phonografi swi nga ha humelela loko va ri karhi va tlanga ti-video game eka Inthanete. Phonografi yi kumeka hi tindlela to hambanahambana kambe leti toloveleke ngopfu i swifaniso ni tivhidiyo. Hambiswiritano, phonografi leyi tsariweke ni leyi ngo yingiseriwa kunene swa kumeka naswona swi nga strimiwa kumbe swi dawunilodiwa eka Inthanete.
Xin’wana lexi hi faneleke hi xi xiya hileswaku vanhu va rhumela vana phonografi hi ku tirhisa ti-app to rhumelana marungula. Vulavisisi byin’wana byi vula leswaku ku tlula vantshwa va 900, kwalomu ka 90 wa tiphesente ta vanhwanyana ni kwalomu ka 50 wa tiphesente ta majaha va vula leswaku va amukela swifaniso ni tivhidiyo ta vanhu lava nga ambalangiki eka lava nghenaka na vona xikolo nkarhi na nkarhi.
Phonografi leyi hlaleriwaka ngopfu, mikarhi yo tala yi ni madzolonga. Phonografi leyi voniwaka ngopfu ni leyi swi olovaka ku yi kuma yi kombisa madzolonga, ngopfungopfu eka vavasati.
Phonografi yi ni khombo eka vana. Vulavisisi byi kombisa leswaku vana lava hlalelaka phonografi, hi xitalo va endlekela hi leswi landzelaka:
a swi va fambeli kahle exikolweni
va vilela, va tshikileleka ni ku titwa va nga pfuni nchumu
va vona onge ku sindzisa vanhu ku endla timhaka ta masangu na vona a swi bihanga
Leswi u faneleke u swi tsundzuka: Vana va khumbeka hi ndlela yo biha loko va hlalela phonografi naswona vatswari hi vona lava nga va sirhelelaka.
Nsinya wa nawu wa le Bibeleni: “Marito lawa ndzi ku lerisaka wona namuntlha u fanele u ma hlayisa embilwini ya wena, u fanele u ma dyondzisa vana va wena hi ku phindhaphindha naswona u vulavula ha wona loko u tshamile ekaya niloko u ri endleleni niloko u etlela niloko u pfuka.”—Deteronoma 6:6, 7.
Ndlela yo sirhelela n’wana wa wena eka phonografi
Tiva leswi n’wana wa wena a swi endlaka. Tiva laha n’wana wa wena a nga kumaka phonografi hi ku olova. Hi xikombiso, xana n’wana wa wena u tirhisa Inthanete leyi nga riki ni swipimelo hi nkarhi wo wisa exikolweni?
N’wana wa wena a nga kuma phonografi eka tindhawu to hambanahambana
Tiva leswi foni ya n’wana wa wena yi nga na swonaa naswona tolovelana ni ti-app leti a ti tirhisaka ni ti-game leti a ti tlangaka. Hi xikombiso, ti-app tin’wana to rhumelana marungula ta swi kota ku endla leswaku rungula, swifaniso kumbe tivhidiyo swi nyamalala endzhaku ka nkarhi wo karhi. Ti-video game to tala leti tlangiwaka eka Inthanete ti pfumelela vatlangi leswaku va vona phonografi ni ku tikhoma ku biha hi swa masangu loko va ri karhi va tlanga.
“Ndzi vula leswi hi leswi swi nga tshama swi ndzi endlekela: Loko n’wana wa wena a ri ni foni yo nghena eka Inthanete, tanihi mutswari tiva ndlela yo yi tirhisa, u pima leswi a nga kotaka ku swi vona ni ku xiya leswi a swi endlaka eka yona.”—David.
Nsinya wa nawu wa le Bibeleni: “Mbilu ya loyi a twisisaka yi kuma vutivi.”—Swivuriso 18:15.
Endla hinkwaswo leswi u nga swi kotaka leswaku u n’wi sirhelela. Endla leswi u nga swi kotaka leswaku u n’wi sirhelela. Hi xikombiso: Antswisa swipimelo leswi nga eka foni ya n’wana wa wena ku katsa ni swipimelo leswi nga eka switirhisiwa swin’wana ekaya leswaku a nga voni, a hlaya kumbe ku yingisela phonografi. Layita xiphemu lexi lawulaka leswi n’wana wa wena a nga swi hlalelaka kumbe ku swi yingisela. Tiva ti-password leti n’wana wa wena a ti tirhisaka.
“Ndzi swi vone swi pfuna ku layita xiphemu lexi lawulaka leswi n’wana wa hina a nga kotaka ku swi vona eka switirhisiwa swa hina ni ku veka swipimelo eka minongonoko leyi a nga yi hlalelaka eka TV naswona hi tiva PIN ya foni yakwe.”—Maurizio.
“A ndzi pfumeli leswaku majaha ya mina ma hlalela tivhidiyo ekamareni ra wona ma pfale rivanti. Loko ku ri nkarhi wo etlela a ndzi ma pfumeleli ma famba ni switirhisiwa swa wona swa elektroniki ekamareni.”—Gianluca.
Nsinya wa nawu wa le Bibeleni: “Lowo tlhariha u vona khombo kutani a tumbela.”—Swivuriso 22:3.
Pfuna n’wana wa wena leswaku a tshama a lunghekele ku papalata phonografi. Manana loyi a vuriwaka Flavia u ri: “Vatswari vo tala va papalata ku vulavula ni vana va vona hi phonografi hikuva va tibyela leswaku vana va vona a va nge pfuki va yi hlalerile”. Vatswari van’wana va vilela va ku, ‘loko ndzo vulavula hi yona, n’wana wa mina u ta ya a ya yi hlalela.’ Swi ni khombo ku ehleketa hi ndlela leyi. Vatswari lava tlhariheke va ta dyondzisa n’wana wa vona hi makhombo ya phonografi a nga si yi vona. U nga swi endla njhani sweswo?
Dyondzisa vana va wena leswi va faneleke va swi endla loko va hlangana ni phonografi. Hi xikombiso, va nga pfala matihlo kumbe va tima xitirhisiwa xa vona xa elektroniki. Va khutaze leswaku va burisana na wena hileswi va swi voneke kumbe ku swi twa.b
“Hi sungule ku vulavula hi makhombo ya phonografi loko n’wana wa mina wa jaha a ha ri ntsongo. Loko a ri ni malembe ya kwalomu ka 11, swinavetiso swa phonografi swi sungule ku humelela eka game leyi a yi ri eka foni yakwe. Swifaniso a swi famba ni rungula leri a ri n’wi kombela leswaku a rhumela swifaniso swakwe. Leswi a hi bule hi leswi a a faneleke a swi endla, u nambe a ta eka mina kutani a ndzi byela leswi endlekeke.”—Maurizio.
Nsinya wa nawu wa le Bibeleni: “Letela mufana endleleni leyi a faneleke a famba ha yona; hambiloko a kurile a nge yi tshiki.”—Swivuriso 22:6, nhlamuselo ya le hansi.
Pfuna vana va lwisana ni ndzingo wo hlaya, wo hlalela ni ku yingisela phonografi. Hi xikombiso, pfuna n’wana wa wena a yi tsala ehansi milawu ya le kaya ni ku hlamusela leswi a nga ta swi endla loko o hlalela phonografi ni leswaku hikwalahokayini a lava ku endla tano. N’wi byele a tsala ni switandzhaku leswi nga vaka kona loko o hlalela phonografi swo fana ni ku nga ha tixiximi, ku va vatswari va nga ha n’wi tshembi ni ku onha vuxaka bya yena ni Xikwembu.c
“Loko vana va wena va ri karhi va kula, va pfune va lwisana ni ndzingo wo hlalela phonografi hi ku va va ehleketa hi switandzhaku leswi nga ta va kona vutomi bya vona hinkwabyo.”—Lauretta.
“Loko vana va hina va nga twisisi ntsena makhombo ya phonografi kambe ni ndlela leyi Yehovha a titwaka hayona swi ta endla va sirheleleka.”—David.
Nsinya wa nawu wa le Bibeleni: “Vutlhari i xisirhelelo.”—Eklesiasta 7:12.
Bulani nkarhi ni nkarhi. Hambileswi swi tikaka ku swi tshemba, mikarhi yo tala vana va lava ku burisana ni vatswari va vona hi timhaka ta masangu ku katsa ni phonografi. Dame Rachel de Souza Muyimeri wa Vana eEngland u ri: “Ndzi xiye leswaku vana va lava ku burisana ni vatswari va vona hi swa masangu hambiloko va ha ri vatsongo naswona va lava ku vulavula na vona nkarhi na nkarhi. Vana va lava ku vulavula hi mhaka leyi hi ndlela leyi fambisanaka ni malembe ya vona.”
“Loko ndza ha kula, ku ni timhaka leti vatswari va mina a va nga buli na mina ha tona. Ndzi navela onge a va fanele va bule na mina hi tshunxekile. Leswi sweswi ndzi nga manana, nkarhi na nkarhi ndzi endla leswi ndzi nga swi kotaka leswaku ndzi bula ni vana va mina hi swa masangu hi tshunxekile.”—Flavia.
Loko n’wana wa wena a hlaye, a hlalele ni ku yingisela phonografi
Vana la rhuleke. Loko u kuma leswaku n’wana wa wena u hlaye, u hlalele kumbe ku yingisela phonografi, ringeta ku tikhoma. A nga ha va a hlundzukile, a chuhile kumbe a titwa nandzu hikwalaho ka leswi endlekeke. Loko u n’wi hlundzukela swi nga ha nyanyisa xiyimo naswona swi nga endla leswaku a nga ha ku byeli loko swi tlhela swi endleka.
Nsinya wa nawu wa le Bibeleni: “Munhu la nga ni vutivi wa tikhoma leswaku a nga vulavuli, naswona munhu la nga ni ku twisisa u ta tshama a rhurile.”—Swivuriso 17:27.
Twisisa mhaka. Ematshan’weni yo ehleketelela, vutisa n’wana wa wena swivutiso ku twisisa lexi endleke a hlalela phonografi. Hi xikombiso, xana un’wana u n’wi rhumele xifaniso kumbe u lo tikumela xona hi yexe? Xana swo sungula ku endleka kumbe u tshame a hlalela phonografi? Xana xitirhisiwa lexi a a xi tirhisa xi na xona xiyenge xo pfala rungula ro karhi kumbe xiyenge lexi vatswari va kotaka ku pima leswi a swi hlalelaka? Loko swi ri tano, xana u endle swo karhi leswaku a kota ku vona phonografi? Tsundzuka, xikongomelo xa wena i ku pfuna n’wana wa wena ku nga ri ku n’wi celacela.
Nsinya wa nawu wa le Bibeleni: “Makungu ya mbilu ya munhu ma fana ni mati yo enta, kambe munhu loyi a twisisaka wa ma humesa.”—Swivuriso 20:5.
Endla swo karhi. Hi xikombiso, loko n’wana wa wena a hlalele phonografi hi xihoxo, swi nga ha lava u antswisa xiyenge lexi endleriweke vatswari leswaku va lawula leswi n’wana wa vona a kotaka ku swi vona eka xitirhisiwa xakwe xa elektroniki.
Loko u kuma leswaku u lo famba a lavalava phonografi, n’wi tshinye hi ndlela ya rirhandzu kambe u tiyisa voko. Pfuna n’wana wa wena a navela ku papalata phonografi hi ku burisana na yena hi matsalwa yo fana na Yobo 31:1, Pisalema 97:10 na Pisalema 101:3.d N’wi tivise leswaku u ta n’wi kambela vhiki ni vhiki ku twa leswaku swi famba njhani ni ku vona loko ku rini leswi engetelekeke leswi u nga swi endlaka ku n’wi pfuna.
Nsinya wa nawu wa le Bibeleni: “Mi nga karhati vana va n’wina kambe va kuriseni hi ku va tshinya ni hi swileriso swa Yehovha”—Vaefesa 6:4.
a Rungula leri nga eka nhlokomhaka leyi ri tirha eka vanhwanyana ni le ka majaha.
b Leswaku u kuma swiringanyeto swa ndlela leyi u nga burisanaka ni n’wana wa wena hayona hi swa masangu hi ku ya hi malembe ya yena, vona nhlokomhaka leyi nge, “Vatswari Va Nga Va Dyondzisa Njhani Vana Va Vona Hi Timhaka Ta Masangu?”
c Leswaku u kuma rungula leri engetelekeke leri u nga ri tsalaka ehansi, vona tluka ra xitoloveto leri nge, “Ndlela Yo Balekela Swilo Swo Navetisa Timhaka Ta Masangu.”
d Mi nga tlhela mi kambisisa swin’we nhlokomhaka leyi nge, “Ha Yini U Fanele U Balekela Swilo Swo Navetisa Timhaka Ta Masangu?”