Ku Seketeriwa Endzingweni Lowukulu

HI KU VULA KA ÉVA JOSEFSSON

Ntlawa wa hina lowutsongo a wu hlengeletane exifundzheni xa Újpest eBudapest, le Hungary, leswaku hi ta va ni nhlangano wo koma hi nga si ya evutirhelini bya Vukreste. A ku ri hi 1939, emahlweninyana ka ku sungula ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, naswona ntirho wo chumayela wa Timbhoni ta Yehovha a wu yirisiwile le Hungary. Lava a va hlanganyela eku dyondziseni ka Bibele erivaleni emasikwini wolawo hakanyingi a va khomiwa.

TANIHI leswi a ku ri ro sungula ndzi hlanganyela entirhweni lowu, kumbexana a ndzi languteka ndzi karhatekile ni ku kwalala. Makwerhu la dyuhaleke wa Mukreste u hundzulukele eka mina ivi a ku: “Éva, u nga chavi. Ku tirhela Yehovha i ku fundzhiwa lokukulu loku munhu a nga vaka na kona.” Marito wolawo yo anakanyela ni lama tiyisaka ma ndzi tiyisile emiringweni yo tala leyikulu.

Ndhavuko Wa Vuyuda

A ndzi ri n’wana lonkulu eka vana va ntlhanu endyangwini wa Vayuda. Manana a nga enerisiwi hi Vuyuda, kutani u sungule ku kambisisa vukhongeri byin’wana. U hlanganise sweswo na Erzsébet Slézinger, wansati un’wana wa Muyuda loyi na yena a lava ntiyiso wa Bibele. Erzsébet u endle leswaku Manana a hlangana ni Timbhoni ta Yehovha, naswona hikwalaho ka sweswo, na mina ndzi ti tsakele swinene tidyondzo ta Bibele. Ku nga ri khale ndzi sungule ku avelana ni van’wana leswi a ndzi swi dyondza.

Loko ndzi ta va ndzi ve ni malembe ya 18 hi ximun’wana xa 1941, ndzi kombise ku tinyiketela ka mina eka Yehovha Xikwembu hi nkhuvulo eNambyeni wa Danube. Manana na yena u khuvuriwe hi nkarhi lowu fanaka, kambe Tatana yena a nga hlanganyelanga eka vupfumeri bya hina lebyintshwa bya Vukreste. Endzhakunyana ka ku khuvuriwa ka mina, ndzi endle makungu yo phayona, hi leswaku, ku hlanganyela evutirhelini bya nkarhi hinkwawo. A ndzi lava ku va ni xikanyakanya, kutani ndzi sungule ku tirha evukambisiselweni bya fektri leyikulu ya malapi.

Masungulo Ya Ndzingo

Manazi a ma lawula Hungary, kutani fektri leyi a ndzi tirha eka yona yi lawuriwe hi Majarimani. Siku rin’wana vatirhi hinkwavo va vitaniwile leswaku va ya emahlweni ka vakongomisi leswaku va tiyisa xihlambanyo xa ku seketela eka Manazi. Hi byeriwe leswaku loko wo tsandzeka ku endla leswi swi ta vanga vuyelo byo vavisa. Hi nkarhi wa nkhuvo laha a ku laviwa leswaku hi losa Hitler, ndzi yime hi xichavo kambe a ndzi endlanga leswi a ndzi fanele ndzi swi endla. Ndzi vitaniwile ehofisini hi siku rolero, ndzi nyikiwa muholo wa mina ivi ndzi hlongoriwa. Tanihi leswi ntirho a wu kala, ndzi tivutisile leswaku ku ta humelela yini hi makungu ya mina yo phayona. Hambiswiritano, hi siku leri tlhandlamaka ndzi kume ntirho lowuntshwa lowu a wu hakela mali yo nyawula.

Sweswi ku navela ka mina ka ku phayona a ku ta hetiseka. A ndzi ri ni vanghana vo hlayanyana lava a ndzi phayona na vona, naswona wo hetelela a ku ri Juliska Asztalos. A hi tirhisa Bibele ya hina ntsena evutirhelini, hi nga ri na tibuku to ti fambisa. Loko hi kuma vanhu lava tsakelaka, a hi endla maendzo yo vuyela ivi hi va lomba tibuku.

Nkarhi na nkarhi, mina na Juliska a hi boheka ku cinca nsimu leyi a hi yi tirha. Leswi a swi vangiwa hi leswaku loko mufundhisi a kala a swi vona leswaku a hi endzela ‘tinyimpfu ta yena,’ a ta tivisa ekerekeni leswaku loko Timbhoni ta Yehovha ti va endzela, va fanele va vika eka yena kumbe emaphoriseni. Loko vanhu lava nga na xinghana va hi byela hi xitiviso xolexo, a hi suka hi ya ensin’wini yin’wana.

Siku rin’wana mina na Juliska hi endzele mufana un’wana la kombiseke ku tsakela. Hi veke siku leri hi nga ta vuya ha rona leswaku hi ta n’wi lomba xo xi hlaya. Kambe loko hi tlhelela, a ku ri na maphorisa, naswona hi khomiwile hi yisiwa exitichini xa maphorisa eDunavecse. Mufana loyi u tirhisiwe ku va ntlhamu leswaku a ta hi phasa. Loko hi fika exitichini xa maphorisa, hi vone mufundhisi ivi hi swi tiva leswaku na yena a katseka.

Ku Ringiwa Ka Mina Ko Biha Swinene

Exitichini xa maphorisa, ndzi byevuriwe misisi ya mina hinkwayo, naswona a ndzi boheka ku yima ndzi nga ambalanga emahlweni ka maphorisa ya vavanuna ya kwalomu ka khume-mbirhi. Va ndzi konanisile, va lava ku tiva leswaku a ku ri mani murhangeri wa hina eHungary. Ndzi hlamuserile leswaku a hi na murhangeri handle ka Yesu Kreste. Kutani va ndzi be hi tihanyi hi swimoroncisi, kambe a ndzi va xenganga vamakwerhu va Vakreste.

Endzhaku ka sweswo, va bohe milenge ya mina ivi va yimisela mavoko ya mina ehenhla na wona va ma boha swin’we. Kutani hinkwavo va ndzi pfinya hi ku landzelelana, handle ka phorisa rin’we. A ndzi bohiwe swinene lerova swivati swa kona a swi tama swa ha vonaka emahlakaleni endzhaku ka malembe manharhu. A ndzi khomiwe hi tihanyi swinene lerova ndzi vekiwa ekamareni ra le hansi ku ringana mavhiki mambirhi ku kondza timbanga ta mina letikulu swinene ti hola katsongo.

Nkarhi Wo Ntshunxeka

Endzhakunyana ndzi yisiwe ekhotsweni ra le Nagykanizsa, laha a ku ri ni Timbhoni ta Yehovha to tala. Malembe mambirhi yo tsakisa ma landzerile ku nga khathariseki ku khotsiwa ka hina. Hi khome minhlangano ya hina hinkwayo exihundleni, naswona hi tirhe ku fananyana ni vandlha. Nakambe a hi ri ni minkarhi yo tala ya ku nyikela vumbhoni hi xitshuketa. Hi kona ekhotsweni leri laha ndzi hlanganeke na Olga Slézinger, makwavo wa xisati wa nyama wa Erzsébet Slézinger, ku nga wansati loyi a tiviseke mina na manana hi ntiyiso wa Bibele.

Hi 1944 Manazi ya le Hungary a ma tiyimisele ku herisa Vayuda va le Hungary, tanihi leswi a va va dlaya hi ku landzelelana etindhawini tin’wana leti a va tshama eka tona. Siku rin’wana va tele mina na Olga. A hi tlimbane eswitimeleni swo rhwala tihomu, naswona endzhaku ka riendzo ro tika swinene ro ta hi le Czechoslovakia, hi fike laha a hi ya kona edzongeni wa Poland—ekampeni ya rifu ya Auschwitz.

Ku Pona Le Auschwitz

A ndzi titwa ndzi hlayisekile loko ndzi ri na Olga. A a ri na misavu hambi ku ri eswiyin’weni leswi ringaka. Loko hi fika eAuschwitz, hi ye emahlweni ka Dok. Mengele, la nga ni ndhuma yo biha swinene, loyi ntirho wa yena a ku ri ku hambanisa lava ha ku fikaka lava va nga wu fanelekeli ntirho ni lava hanyeke kahle. Lava nga fanelekiki va rhumeriwe emakamareni ya gasi. Loko ku ri nkarhi wa hina, Mengele u vutise Olga a ku, “U ni malembe mangani?”

Hi xivindzi na hi ku n’wayitela u hlamurile a ku, “20.” Entiyisweni a ri na malembe wolawo ma andzisiwe hi mbirhi. Kambe Mengele u hlekile ivi a n’wi tshika a ya etlhelweni lerinene ivi xisweswo a pona.

Vabohiwa hinkwavo eAuschwitz a va funghiwe hi mimfungho eswiambalweni swa vona swa le khotsweni—ta Vayuda a ti ri ni Nyeleti ya Davhida, kasi ta Timbhoni ta Yehovha a ti ri ni mfungho wa xilapana xa tinhla tinharhu. Loko va lave ku rhungelela Nyeleti ya Davhida eswiambalweni swa hina, hi va hlamuserile leswaku a hi ri Timbhoni ta Yehovha naswona a hi lava mfungho wa xilapana xa tinhla tinharhu. Leswi a hi nga swi endli hi ku va hi khomiwa hi tingana hileswi a hi ri Vuyuda, kambe sweswi a hi ri Timbhoni ta Yehovha. Va ringetile ku hi sindzisa ku amukela mfungho wa Vayuda hi ku hi raha ni ku hi ba. Kambe hi yime hi tiyile ku kondza va hi amukela tanihi Timbhoni ta Yehovha.

Hi ku famba ka nkarhi ndzi hlangane na makwerhu wa xisati Elvira, loyi a ri ntsongo eka mina hi malembe manharhu. Ndyangu wa ka hina hinkwawo wa vanhu va nkombo a wu ri eAuschwitz. Hi mina na Elvira ntsena lava amukeriweke tanihi lava fanekelaka ntirho. Tatana, Manana ni tindzisana ta hina tinharhu va fele emakamareni ya gasi. Hi nkarhi wolowo Elvira a nga ri Mbhoni, kutani a hi nga tshami exiphen’wini xin’we xa kampa. U ponile, ivi a rhurhela eUnited States, a va Mbhoni ePittsburgh, le Pennsylvania, u fele kona hi 1973.

Ku Pona eTikampeni Tin’wana

Hi vuxika bya 1944/45, Majarimani ma bohe ku humesa vanhu hinkwavo eAuschwitz, tanihi leswi Marhaxiya a ma tshinela. Kutani hi rhurhiseriwe eBergen-Belsen en’walungwini wa Jarimani. Endzhakunyana ka ku fika ka hina, mina na Olga hi rhumeriwe eBraunschweig. Kwalaho a hi fanele hi pfuneta ku susa masalela endzhaku ka nhlaselo lowukulu wa tibomo wa mavuthu Lama Tirhisanaka. Mina na Olga hi bule hi mhaka leyi. Tanihi leswi a hi nga tiyiseki loko ku endla ntirho lowu swi ta onha vukala-tlhelo bya hina, havumbirhi bya hina hi endle xiboho xa ku nga hlanganyeli eka wona.

Xiboho xa hina xi vange hasahasa. Hi biwe hi swimoko swa dzovo ivi hi yisiwa emahlweni ka vandla ro balesela. Hi nyikiwe minete yin’we yo tlhela hi anakanya hi mhaka leyi, naswona hi byeriwe leswaku loko hi nga hundzuli mianakanyo ya hina, hi ta baleseriwa. Hi vule leswaku a hi nga lavi nkarhi wo anakanya ha swona hikuva a hi xi endlile xiboho. Hambiswiritano, tanihi leswi mukongomisi wa kampa a nga ri kona, naswona a ku ri yena ntsena loyi a ri ni matimba yo nyika xileriso xo dlaya, ku dlayiwa ka hina ku tlheriseriwe endzhaku.

Hi nkarhi lowu fanaka hi sindzisiwe ku yima erivaleni ra kampa ku ringana siku hinkwaro. Masocha mambirhi lama hlomeke, lawa a ma cinciwa endzhaku ka tiawara timbirhi, a ma hi rindza. A hi nga nyikiwi swakudya, naswona a hi karhatiwa swinene hi xirhami tanihi leswi a ku ri February. Ku hele vhiki hi ri karhi hi khomiwa hi ndlela leyi, kambe mukongomisi a nga tanga. Kutani hi nghenisiwe endzhaku ka lori, naswona lexi hi hlamariseke, hi tikume hi tlheriseriwe eBergen-Belsen.

Hi nkarhi wolowo mina na Olga a hi ri exiyin’weni lexi chavisaka. Yo tala ya misisi ya mina a yi nga ha ri kona naswona miri wa mina a wu hisa swinene. Leswaku ndzi ta tirha a swi lava matshalatshala lamakulu. Murhu wa khavichi lowu tatiweke mati ni xinkwa xitsongo siku rin’wana ni rin’wana a swi nga ringananga. Kambe a swi fanerile leswaku hi tirha hikuva lava a va nga swi koti a va dlayiwa. Vamakwerhu va xisati va Majarimani lava a va tirha na mina exitangeni va ndzi pfunile leswaku ndzi kuma nkarhinyana wo wisa. Loko varindzi lava kambelaka va ri endleleni, vamakwerhu va xisati a va ndzi byela, leswaku ndzi ta yima etafuleni ro tirhela eka rona, ndzi ta vonaka ndzi tirha hi matimba.

Siku rin’wana Olga a nga ri na matimba yo ya entirhweni wa yena, kutani endzhaku ka sweswo a ha ha n’wi vonanga. Ndzi lahlekeriwe hi munghana wa xivindzi, loyi a ndzi pfuneke ngopfu hi tin’hweti teto to nonon’hwa etikampeni. Tanihi mulandzeri la totiweke wa Hosi ya hina Yesu Kreste, u fanele a kume hakelo ya yena ya le tilweni hi ku hatlisa.—Nhlavutelo 14:13.

Ku Ntshunxiwa Ni Vutomi Endzhaku Ka Kwalaho

Loko nyimpi yi herile hi May 1945 ivi hi ntshunxiwa, a ndzi tsanile swinene lerova a ndzi nga swi koti ni ku tsakela leswaku joko ra vatshikileri se a ri tshoviwile eku heteleleni; naswona a ndzi nga swi koti ni ku famba ni mimovha leyi fambiseke lava ntshunxekeke ematikweni lama swi lavaka ku va amukela. Ndzi tshame exibedlhele ku ringana tin’hweti tinharhu leswaku ndzi ta tlhela ndzi kuma matimba. Endzhaku ka kwalaho ndzi yisiwe eSweden, leri hundzukeke kaya ra mina lerintshwa. Kan’we-kan’we, ndzi tihlanganise ni vamakwerhu va xinuna ni va xisati va Vakreste, naswona hi ku famba ka nkarhi ndzi sungule xuma xa mina xa risima xa vutirheli bya nsimu.

Hi 1949, ndzi tekane na Lennart Josefsson, loyi a tirheke malembe yo tala a ri mulanguteri wa xifundzha wa Timbhoni ta Yehovha. Na yena a khotsiwile hi nkarhi wa Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava hikwalaho ka ku hlayisa ripfumelo ra yena. Hi sungule vutomi bya hina swin’we hi ri maphayona hi September 1, 1949, ivi hi averiwa ku ya tirha edorobeni ra Borås. Hi nkarhi wa malembe ya hina yo sungula kwalaho, nkarhi na nkarhi a hi fambisa tidyondzo ta Bibele ta khume vhiki rin’wana na rin’wana ni vanhu lava tsakelaka. Hi tiphine hi ku vona vandlha ra le Borås ri avanyisiwa ri hundzuka mavandlha manharhu ku nga si hela malembe ya kaye, naswona sweswi ku na ntlhanu wa wona.

A ndzi swi kotanga ku tshama ndzi ri phayona ku ringana nkarhi wo leha hikuva hi 1950 hi kume n’wana wa nhwanyana, naswona endzhaku ka malembe mambirhi hi kume wa mufana. Xisweswo ndzi ve ni lunghelo leri tsakisaka ro dyondzisa vana va hina ntiyiso wa risima lowu makwerhu la rhandzekaka wa le Hungary a ndzi dyondziseke wona loko ndzi ri ni malembe ya 16 ntsena, wa leswaku: “Ku tirhela Yehovha i ku fundzhiwa lokukulu loku munhu a nga vaka na kona.”

Loko ndzi anakanya hi vutomi bya mina, ndza swi xiya leswaku ndzi tokote ntiyiso wa leswi mudyondzisiwa Yakobo a swi tsaleke loko a hi tsundzuxa hi ku tiyisela ka Yobo a ku: “Yehovha u ni xinakulobye lexikulu swinene ni tintswalo.” (Yakobo 5:11) Hambileswi na mina ndzi xanisiweke hi miringo leyi vavisaka, ndzi katekisiwe hilaha ku fuweke hi vana vambirhi, vanghana va vona va vukati, ni vatukulu va tsevu—lava hinkwavo ka vona va nga vagandzeri va Yehovha. Handle ka vona, ndzi ni vana vo tala swinene va moya ni vatukulu, lava van’wana va vona va nga maphayona ni varhumiwa. Sweswi ntshembo wa mina lowukulu i ku hlangana ni lava rhandzekaka lava feke ni ku va angarha loko va pfuka emasirheni ya vona ya xitsundzuxo.—Yohane 5:28, 29.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 31]

Evutirhelini le Sweden endzhaku ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava

[Xifaniso lexi nga eka tluka 31]

Ndzi ri na nuna wa mina