Nchumu Wa Nkoka Eka Mina—I Ku Tshama Ndzi Tshembekile
HI KU VULA KA ALEXEI DAVIDJUK
Lembe a ku ri 1947; ndhawu ku ri tikhilomitara ti nga ri tingani ku suka emutini wa ka hina wa Laskiv, eUkraine, ekusuhi ni ndzilakana wa Poland. Munghana wa mina lonkulu Stepan a a tirha tanihi mufambisi wa poso la ngungumerisaka tibuku ta Bibele ku suka ePoland ku ya eUkraine. Vusiku byin’wana murindzi wa le ndzilakaneni u n’wi vonile, a n’wi tsutsumisa, kutani a n’wi duvula. Endzhaku ka malembe ya 12, rifu ra Stepan ri byi khumbe ngopfu vutomi bya mina, ndzi ta hlamusela hi ku famba ka nkarhi.
HI NKARHI lowu ndzi velekiweke ha wona eLaskiv hi 1932, mindyangu ya khume eximutanini xa ka hina a yi ri Swichudeni swa Bibele, hilaha Timbhoni ta Yehovha a ti tiviwa hakona enkarhini wolowo. Exikarhi ka yona a ku ri ni vatswari va mina, lava va vekeke xikombiso lexinene xa ku tshembeka eka Yehovha ku fikela eku feni ka vona emalembeni ya va-1970. Nchumu wa nkoka evuton’wini bya mina hinkwabyo a ku ri ku tshembeka eka Xikwembu ku fana na vona.—Pisalema 18:25.
Hi 1939, lembe leri Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava yi sunguleke ha rona, ndhawu leyi a hi tshama eka yona evuxeni bya Poland yi wele ehansi ka Soviet Union. A hi ri ehansi ka mfumo wa Soviet ku fikela hi June 1941, loko Majarimani ma hlasela ni ku teka ndhawu ya ka hina.
Hi nkarhi wa Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, a ndzi nonon’hweriwa exikolweni. Vana a va dyondzisiwa ku yimbelela tinsimu ta vutiko ni ku hlanganyela eka vuleteri bya vusocha. Entiyisweni, vuleteri bya hina a byi katsa ku dyondza ku jikijela tibomo leti khomiwaka hi voko. Kambe ndzi arile ku yimbelela tinsimu ta vutiko ni ku hlanganyela eka vuleteri bya vusocha. Ku dyondza ndza ha ri ntsongo ku yima ndzi tiyile eka ripfumelo ra mina leri sekeriweke eBibeleni ku ndzi pfunile leswaku ndzi tshama ndzi tshembekile eka Xikwembu emalembeni lama landzeleke.
Ku ni vanhu vo tala swinene lava a va tsakela ntiyiso wa Bibele ensin’wini ya vandlha ra ka hina, lerova maphayona mambirhi, hilaha vatirheli va nkarhi hinkwawo lava nga Timbhoni ta Yehovha va vitaniwaka hakona, ma averiwe endhawini ya ka hina leswaku ma ta pfuna ku va dyondzisa. Un’wana wa maphayona lawa, Ilja Fedorovitsch, u tlhele a dyondza Bibele na mina kutani a ndzi letela evutirhelini. Hi nkarhi wa ku lawula ka Majarimani, Ilja u hlongoriwile etikweni kutani a ya nghenisiwa eka yin’wana ya tikampa ta nxaniso ta Manazi, laha a feleke kona.
Tatana A Lwela Ku Hlayisa Vukala-tlhelo
Hi 1941, valawuri va Soviet va ringete ku endla leswaku Tatana a sayina maphepha lama vulaka leswaku u tshembisa ku humesa mali yo pfuna enyimpini. U va byele leswaku a a nga ta seketela tlhelo ro karhi enyimpini nileswaku tanihi nandza wa Xikwembu xa ntiyiso, u ta hlayisa vukala-tlhelo. Tatana u vuriwe nala kutani a gweviwa malembe ya mune ejele. Kambe u tshame masiku ya mune ntsena. Ha yini? Hikuva hi Sonto leyi landzeleke ku khomiwa ka yena, vuthu ra Majarimani ri teke ndhawu leyi a hi tshama eka yona.
Loko varindzi va le khotsweni va twa leswaku Majarimani ma le kusuhi, va pfule tinyangwa ta khotso kutani va baleka. Ehandle, vabohiwa vo tala lava a ndzi ri na vona va duvuriwe hi masocha ya Soviet. Tatana a nga humanga hi nkarhi wolowo, kambe u baleke endzhakunyana ka nkarhi a ya ekaya ra vanghana vakwe. Loko a ri kwalaho u rhumele rito eka Manana leswaku a tisa maphepha yakwe, lama kombisaka leswaku u khomiwile hi ku ala ku seketela Masoviet enyimpini. Loko Tatana a komba valawuri va Majarimani matsalwa lawa, a va n’wi dlayanga.
Majarimani a ma lava ku tiva mavito ya vanhu hinkwavo lava a va tirhisana ni Masoviet. Va sindzise Tatana leswaku a va boxa, kambe u arile. U hlamusele xiyimo xakwe xa vukala-tlhelo. Loko a a lo boxa munhu wo karhi, munhu yoloye a a ta va a duvuriwile. Hikwalaho, vukala-tlhelo bya Tatana byi ponise ni vutomi bya vanhu van’wana, lava va nga n’wi nkhensa va vuyelela.
Ku Tirha Hi Ku Ngungumela
Masoviet ma tlhelele eUkraine hi August 1944, naswona hi May 1945, Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava ya le Yuropa yi herile. Nawu lowu a wu Hambanisa Soviet Union ni matiko man’wana wu endle leswaku hi hambana ni matiko hinkwawo ya misava. A swi tika ni ku tihlanganisa ni Timbhoni ta Yehovha leti nga ehandle ka ndzilakana wa Poland. Timbhoni leti nga ni xivindzi a ti tsemakanya ndzilakana kutani ti vuya ni timagazini to hlayanyana ta risima ta Xihondzo xo Rindza. Tanihi leswi ndzilakana a wu ri eka mpfhuka wa tikhilomitara ta nhungu ku suka ekaya ka hina eLaskiv, a ndzi twa hi makhombo lawa a ma wela lava a va ngungumerisa timagazini leti.
Hi xikombiso, Mbhoni leyi vuriwaka Silvester yi tlule ndzilakana kambirhi yi tlhela yi vuya yi nga humeleriwanga hi nchumu. Kambe eriendzweni ra vunharhu, u voniwe hi varindzi lava rhendzelekaka endzilakaneni swin’we ni timbyana ta vona to rindza. Masocha ma n’wi huwelerile leswaku a yima, kambe Silvester u hlanule swirhendze, a ku vutomi a byi hanyeriwi. Ndlela yin’we ntsena yo balekela timbyana a ku ri ku tumbela ehlalukweni leri nga ekusuhi. U hete vusiku hinkwabyo miri wakwe wu ri ematini ku sele nhloko ntsena, a tumbela emabyanyini yo leha. Eku heteleleni, loko varindzi va tshika ku secha, Silvester u tikokile a ya ekaya, a karhele ku karhala.
Hilaha swi boxiweke eku sunguleni, Stepan ntukulu wa Silvester u dlayiwe a ri karhi a ringeta ku tsemakanya. Kambe, a swi ri swa nkoka leswaku hi ya emahlweni hi tihlanganisa ni vanhu va Yehovha. Hi matshalatshala ya vafambisi va poso lava nga ni xivindzi, a hi swi kota ku kuma swakudya swa moya ni nkongomiso lowu pfunaka.
Lembe leri tlhandlameke, hi 1948, ndzi khuvuriwile nivusiku etiveni leritsongo ra le kusuhi ni le kaya. Lava a va ta eku khuvuriweni va hlangane ekaya ka hina, kambe a ndzi nga va tivi, hikuva a ku ri munyama naswona hinkwaswo swi endleke exihundleni ku lo whii! Hina lava a hi ta eku khuvuriweni a hi nga vulavurisani. A ndzi n’wi tivi la nyikeleke nkulumo ya nkhuvulo, loyi a ndzi vutiseke swivutiso swa nkhuvulo loko hi yime ekusuhi ni tiva kumbe loyi a ndzi khuvuleke. Endzhaku ka malembe, loko hi ri karhi hi kamba ta vutomi bya hina ni munghana wa mina, hi lemuke leswaku havumbirhi bya hina a hi ri exikarhi ka lava va khuvuriweke vusiku byebyo!
Hi 1949, Timbhoni ta le Ukraine ti kume rito leri humaka eBrooklyn leri a ri ti khutaza leswaku ti kombela Moscow leswaku yi tsarisa ntirho wa tona ximfumo eSoviet Union. Hi ku landzela nkongomiso lowu kumiweke, xikombelo xi rhumeriwe hi ku tirhisa mutirheli wa timhaka ta xikaya ku ya eka Komiti ya Huvo leyi Tlakukeke ya Soviet, ya U.S.S.R. Endzhaku ka sweswo Mykola Pyatokha na Ilya Babijchuk va komberiwile ku ya eMoscow ku ya kuma nhlamulo ya hulumendhe eka xikombelo xa hina. Va pfumerile kutani va ya eMoscow hi ximumu xexo.
Vatirhela-mfumo lava amukeleke vapfhumba lava va yingisile loko va ri karhi va nyikela swivangelo leswi seketeriweke eBibeleni swa ntirho wa hina. Va hlamuserile leswaku ntirho wa hina a wu endliwa ku ri ku hetiseka ka vuprofeta bya Yesu bya leswaku “mahungu lamanene lawa ya mfumo ma ta chumayeriwa emisaveni hinkwayo leyi akiweke leswaku byi va vumbhoni ematikweni hinkwawo.” (Matewu 24:14) Hambiswiritano, vatirhela-mfumo va vule leswaku Mfumo a wu nge pfuki wu hi tsarise ximfumo.
Timbhoni ti tlhelele ekaya kutani ti ya eKiev ku nga ntsindza wa Ukraine, leswaku ti ya tsarisa ntirho wa hina ximfumo. Nakambe, valawuri va xi bakanyile xikombelo xa hina. Va vule leswaku Timbhoni ta Yehovha ti ta tshikiwa hi ku rhula ntsena loko to seketela Mfumo wa tiko. Va vule leswaku Timbhoni ti fanele ti tirha emavuthwini lama hlomeke ni ku hlanganyela eka minhlawulo. Nakambe, xiyimo xa hina xa vukala-tlhelo xi hlamuseriwile, hileswaku, hi ku tekelela N’wini wa hina, Yesu Kreste, a hi fanelanga hi va xiphemu xa misava.—Yohane 17:14-16.
Hi ku hatlisa endzhakunyana ka sweswo, Makwerhu Pyatokha na Makwerhu Babijchuk va khomiwile, va voniwa nandzu, kutani va gweviwa malembe ya 25 ejele. Hi nkarhi wolowo, hi 1950, Timbhoni to tala, ku katsa na tatana, ti tekiwe hi valawuri. Yena u gweviwe malembe ya 25 ejele ni ku rhumeriwa eKhabarovsk, evugimamusi bya le vuxeni bya Soviet Union, kwalomu ka 8 000 wa tikhilomitara!
Ku Hlongoleriwa eSiberia
Kutani, hi April 1951, Mfumo wa Soviet wu hlasele Timbhoni hi ndlela leyi hlelekeke evupela-dyambu bya tiriphabliki leti sweswi ti tiviwaka tanihi Latvia, Estonia, Lithuania, Moldova, Belarus na Ukraine. En’hwetini yoleyo, hina lava endlaka 7 000, ku katsa na mina na Manana, hi hlongoleriwe eSiberia. Masocha ma fike kaya ni vusiku kutani ma hi yisa exitichini xa xitimela. Kwalaho hi lotleriwe emagutswini—kwalomu ka vanhu va 50 egutswini rin’we—naswona endzhaku ka mavhiki mambirhi, hi chichiwe endhawini leyi vuriwaka Zalari, leyi nga ekusuhi na Tiva ra Baikal emugangeni wa Irkutsk.
Hi yime ehenhla ka gamboko, emoyeni lowu a wo poo, hi ku titimela, naswona hi rhendzeriwe hi masocha lama hlomeke, a ndzi nga swi tivi leswi hi nga ta langutana na swona. Xana ndzi ta swi kotisa ku yini ku tshama ndzi tshembekile eka Yehovha laha? Hi sungule ku yimbelela tinsimu ta Mfumo leswaku hi rivala hi xirhami. Vafambisi va mabindzu ya kwalaho lama lawuriwaka hi mfumo va fikile. Van’wana a va lava vavanuna leswaku va ta endla mintirho yo tika, kasi van’wana a va lava vavasati leswaku va ta khathalela swilo swo kota swifuwo. Mina na Manana hi yisiwe eTagninskaya laha a ku akiwa Xitichi xa Gezi ra Mati.
Loko hi fika, hi vone tindlu ta masocha leti nga longoloka leti akiweke hi timhandzi, laha a ku tshamisiwa vanhu lava hlongoriweke. Ndzi averiwe ku tirha ku chayela teretere tlhelo mulunghisi wa gezi, naswona Manana u tirhisiwe emasin’wini. Emfun’weni a hi tiviwa tanihi vahlongoriwa, ku nga ri vabohiwa. Hikwalaho a hi ntshunxekile ku rhendzeleka mpfhukanyana ku suka exitichini xa gezi, hambileswi a hi arisiwa ku endzela kampa yin’wana leyi a yi ri eka mpfhuka wa kwalomu ka 50 wa tikhilomitara. Valawuri va hi sindzise ku sayina xihlambanyo lexi vulaka leswaku hi ta tshama endhawini leyi hilaha ku nga heriki. Wolowo a wu vonaka wu ri nkarhi lowu leheke ngopfu eka mina, a ndzi ri ni malembe ya 19 hi vukhale, kutani ndzi arile ku sayina. Kambe, hi tshame endhawini yoleyo malembe ya 15.
Loko hi ri eSiberia, ndzilakana wa le Poland a wu nga ha ri empfhukeni wa tikhilomitara ta nhungu, kambe kwalomu ka 6 000 wa tikhilomitara! Hina Timbhoni hi endle hinkwaswo leswi hi nga swi kotaka leswaku hi tihlela hi va mavandlha nakambe, hi hlawula vavanuna lava nga ta rhangela. Eku sunguleni, a hi nga ri na buku na yin’we ya Bibele loko ku nga ri matsalwa ma nga ri mangani lawa Timbhoni ti koteke ku ta na wona ku suka eUkraine. Hi ma kope hi voko, kutani hi avelana wona.
Hi ku hatlisa hi sungule ku va ni minhlangano. Tanihi leswi vo tala va hina a hi tshama emiakweni ya masocha, a hi hlangana kona madyambu yo tala. Vandlha ra hina a ri ri ni vanhu va kwalomu ka 50 naswona ndzi averiwe ku fambisa Xikolo xa Vutirheli bya le Tilweni. Va xinuna a va nga talanga evandlheni ra ka hina, kutani vavasati a va nyikela ni nkulumo ya vumbirhi, ku nga fambiselo leri simekiweke emavandlheni ya Timbhoni ta Yehovha etindhawini tin’wana hi 1958. Hinkwavo a va swi tekela enhlokweni swiavelo swa vona, a va teka xikolo xi ri ndlela yo dzunisa Yehovha ni ku khutaza van’wana evandlheni.
Vutirheli Bya Hina Byi Katekisiwa
Tanihi leswi a hi tshama ni vanhu lava nga riki Timbhoni, a ri nga peli hi nga si vulavula ni van’wana hi ripfumelo ra hina, hambileswi a swi yirisiwile hi ku helela. Endzhaku ka loko Joseph Stalin, mufumi wa Soviet, a file hi 1953, swiyimo swi sungule ku antswa. Hi pfumeleriwile ku vulavula erivaleni ni van’wana malunghana ni ripfumelo ra hina leri seketeriweke eBibeleni. Hi ku tsalelana ni vanghana va hina eUkraine, hi kume lomu Timbhoni tin’wana a ti tshama kona endhawini ya ka hina kutani hi tihlanganisa na tona. Leswi swi hi pfunile leswaku hi hlela mavandlha ya hina ma va swifundzha.
Hi 1954, ndzi cate na Olga, loyi na yena a a hlongoriwile eUkraine. U ve museketeri wa mina lonkulu ku ringana malembe yo tala evutirhelini bya Yehovha. Stepan la dlayiweke endzilakaneni exikarhi ka Ukraine na Poland hi 1947, a a ri buti wa Olga. Hi ku famba ka nkarhi, hi bebule n’wana wa nhwanyana la vuriwaka Valentina.
Mina na Olga hi tsakele mikateko yo tala evutirhelini bya hina bya Vukreste eSiberia. Hi xikombiso, hi hlangane na George, loyi a a ri murhangeri wa ntlawa wa Mabaptist. Hi n’wi endzerile nkarhi ni nkarhi kutani hi dyondza na yena magazini wun’wana ni wun’wana wa Xihondzo xo Rindza lowu a wu kumeka. Hi ku hatlisa George u swi lemukile leswaku leswi malandza ya Yehovha ma swi chumayelaka ku suka eBibeleni i ntiyiso. Hi sungule ku dyondza ni vanghana vakwe vo hlayanyana va Mabaptist. Mawaku ndlela leyi hi tsakeke ha yona loko George ni vanghana vakwe vo hlayanyana va khuvuriwa va va vamakwerhu va moya!
Hi 1956 ndzi hlawuriwe ku va mulanguteri la famba-fambaka, leswi a swi lava leswaku vhiki ni vhiki ndzi endzela vandlha leri nga endhawini ya ka hina. A ndzi tirha siku hinkwaro kutani nimadyambu ndzi gada xithuthuthu xa mina ndzi ya evandlheni. Nimixo wa siku leri tlhandlamaka, a ndzi tlhelela entirhweni. Mykhailo Serdinsky, loyi a vekiweke ku ndzi pfuna entirhweni wa ku famba-famba, u file emhangwini ya le gondzweni hi 1958. U fe hi Ravunharhu, kambe hi hlwerise xilahlo xakwe ku fikela hi Sonto leswaku Timbhoni to tala ti ta swi kota ku va kona.
Loko ntlawa wa hina lowukulu wu sungula ku famba wu ya eswilahlweni, swirho swa Nsirhelelo wa Tiko swi hi sale endzhaku. Ku nyikela nkulumo leyi katsaka ntshembo wa hina lowu seketeriweke eBibeleni malunghana ni ku pfuxiwa ka vafi a swi vula ku tihoxa ekhombyeni ro khomiwa. Kambe ndzi susumeteleke ku vulavula hi Mykhailo ni ntshembo wakwe wo hlamarisa hi vumundzuku. Hambileswi ndzi tirhiseke Bibele, swirho swa Nsirhelelo wa Tiko a swi ndzi khomanga. Swi vonaka onge swi vone leswaku a swi nge vuyeriwi hi nchumu, ana a swi ndzi tiva, tanihi leswi ndzi tshameke ndzi “endzela” entsindza wa swona leswaku swi ya ndzi konanisa.
Hi Dlayisiwa Hi Muxengi
Hi 1959, swirho swa Nsirhelelo wa Tiko swi khome Timbhoni ta 12 leti a ti rhangela entirhweni wa ku dyondzisa. Ku vitaniwe vanhu vo hlayanyana leswaku va ta konanisiwa, na mina a ndzi ri exikarhi ka vona. Loko ku fika nkarhi wa leswaku ndzi konanisiwa, ndzi hlamarile ku twa vatirhela-mfumo va boxa vuxokoxoko lebyi nga xihundla malunghana ni ntirho wa hina. Xana va swi tivise ku yini? Swi ve erivaleni leswaku ku ni muxengi, loyi a hi tiva kahle, loyi a a tirhela Mfumo nkarhi wo leha.
Lava 12 lava khomiweke a va pfaleriwe eswitokisini leswi khomaneke, naswona va pfumerile leswaku a va nge he wu pfuli nomu eka valawuri. Hi ndlela yoleyo muxengi yoleyo a a fanele a humelela hi nyama leswaku a ta nyikela vumbhoni lebyi va vekaka nandzu. Hambileswi ndzi nga gweviwangiki, ndzi yile ekhotsweni leswaku ndzi ya vona leswi nga ta humelela. Muavanyisi u vutise swivutiso, lava va 12 a va hlamulanga. Kutani Mbhoni leyi vuriwaka Konstantyn Polishchuk yi nyikela vumbhoni lebyi hehlaka lava 12. Nandzu wu gimetiwe hi ku gweviwa ka Timbhoni tin’wana. Exitarateni lexi nga ehandle ka muako wa huvo, ndzi hlangane na Polishchuk.
Ndzi n’wi vutise ndzi ku: “Ha yini u hi xenga?”
U hlamule a ku: “Hikuva a ndza ha ri mupfumeri.”
Ndzi n’wi vutise ndzi ku: “Ha yini u nga ha ri mupfumeri?”
U hlamule a ku: “A ndza ha yi kholwi Bibele.”
Polishchuk a a ta va a ndzi xengile na mina, kambe a nga ri boxanga vito ra mina loko a nyikela vumbhoni. Kutani ndzi n’wi vutisile leswaku ha yini a nga ri boxanga.
U hlamule a ku: “A ndzi swi lavi leswaku u khomiwa. Ndza ha tivona nandzu hikwalaho ka Stepan, makwavo wa nsati wa wena. Hi mina loyi ndzi n’wi rhumeke leswaku a tsemakanya ndzilakana evusikwini lebyi a dlayiweke ha byona. Ndza tisola hakunene hi sweswo.”
Marito yakwe ma ndzi pfilunganyile. Ripfalo rakwe ri kanganyiseke ngopfu! U tivona nandzu swinene hi ku fa ka Stepan, kambe sweswi u xenga malandza ya Yehovha. A ndza ha tlhelanga ndzi n’wi vona Polishchuk. U file endzhaku ka tin’hweti ti nga ri tingani leti landzeleke. Eka mina, ku vona munhu loyi ndzi n’wi tshembeke hi malembe yo tala a xenga vamakwerhu swi ndzi tlhave mbilu. Kambe ntokoto lowu wu ndzi nyike dyondzo leyikulu: Polishchuk a a nga ha tshembeki hikuva u tshike ku hlaya ni ku kholwa Bibele.
Kunene, hi fanele hi tsundzuka mhaka leyi: Loko hi ta tshama hi tshembekile eka Yehovha, hi fanele hi dyondza Matsalwa yo Kwetsima nkarhi ni nkarhi. Bibele yi ri: “Hlayisa mbilu ya wena . . . , hikuva swihlovo swa vutomi swi le ka yona.” Ku tlula kwalaho, muapostola Pawulo u byele Vakreste leswaku va tivonela. Ha yini? “Hi ku chava leswaku ku nga tshuka ku va ni un’wana wa n’wina la vaka ni mbilu yo homboloka leyi pfumalaka ripfumelo, hi ku suka eka Xikwembu lexi hanyaka.”—Swivuriso 4:23; Vaheveru 3:12.
Ku Tlhelela eUkraine
Loko nkarhi wa ku hlongoleriwa ka hina eSiberia wu hela hi 1966, mina na Olga hi tlhelele eUkraine, edorobeni leri vuriwaka Sokal, leri nga eka mpfhuka wa kwalomu ka 80 wa tikhilomitara ku suka eL’viv. A hi ri ni ntirho wo tala wo wu endla, tanihi leswi a ku ri ni Timbhoni ta 34 ntsena eSokal ni le madorobeni lama nga ekusuhi ya Cervonograd na Sosnivka. Namuntlha ku ni mavandlha ya 11 endhawini leyi!
Olga u fe a tshembekile hi 1993. Endzhaku ka malembe manharhu ndzi teke Lidiya, naswona ku sukela enkarhini wolowo, u ve ntamu wa mina swinene. Ku tlhandlekela kwalaho, n’wana wa mina wa nhwanyana Valentina ni ndyangu wakwe i malandza lama hisekaka ya Yehovha naswona va ve xihlovo xa xikhutazo. Hambiswiritano, lexi yaka emahlweni xi ndzi tisela ntsako lowukulu hileswi ndzi tshameke ndzi tshembekile eka Yehovha, Xikwembu lexi tirhaka hi ku tshembeka.—2 Samuwele 22:26.
Alexei Davidjuk u fe a tshembekile eka Yehovha hi February 18, 2000, loko xihloko lexi xa ha lulamiseriwa ku kandziyisiwa.
Loko u tsakela ku kuma rungula leri engetelekeke kumbe leswaku un’wana a ku endzela a ta dyondza Bibele na wena mahala, hi kombela u tsalela eka Watch Tower, Private Bag X2067, Krugersdorp, 1740, South Africa, kumbe eka adirese leyi faneleke eka leti xaxametiweke eka tluka 5.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 28]
Vandlha ra ka hina leri hlanganeke emiakweni ya masocha hi 1952 evuxeni bya Siberia
[Xifaniso lexi nga eka tluka 31]
Nkosi wa Mykhailo Serdinsky hi 1958
[Xifaniso lexi nga eka tluka 31]
Xikolo xa hina xa Vutirheli bya le Tilweni hi 1953
[Xifaniso lexi nga eka tluka 32]
Ndzi ri na nsati wa mina Lidiya