Ndzi Swi Kotile Ku Tirhela Xikwembu Hambi Ku Ri Ni Swihinga

HI KU VULA KA IVAN MIKITKOV

“Loko wo tshama edorobeni ra hina, u ta tlheriseriwa ekhotsweni,” ku vule mulanguteri wa Komiti ya Maphorisa ya Soviet Union (Soviet State Security Committee [KGB]). A ndza ha ku ntshunxiwa endzhaku ko tirhela xigwevo xa malembe ya 12. Tatana na manana a va vabya ngopfu naswona a va lava nkhathalelo wa mina. Xana a ndzi fanele ku endla yini?

NDZI velekiwe hi 1928 eximutanini xa T̩aul, eMoldova.a Loko ndzi ri ni lembe, tata wa mina, Alexander u endzele eIas̩i le Romania, laha a hlanganeke ni Swichudeni swa Bibele, hilaha Timbhoni ta Yehovha a ti vitaniwa hakona hi nkarhi wolowo. Loko a tlhelela eT̩aul, u bule hi leswi a swi dyondzeke ni ndyangu wakwe swin’we ni vaakelani. Ku nga ri kungani ku ve ni ntlawa wa Swichudeni swa Bibele eT̩aul.

Leswi a ku ri mina lontsongo eka vana va mune va vafana—ku sukela evutsongwanini a ndzi tshama ni vanhu lava rhandzaka swilo swa moya, lava ndzi vekeleke xikombiso lexinene. Hi ku famba ka nkarhi swi ve erivaleni leswaku ku tirhela Yehovha swi ta endla leswaku ndzi xanisiwa—naswona swi ta vanga ntlhontlho. Ndza ha swi tsundzuka kahle loko maphorisa ma ngundzuvanya yindlu ya ka hina hi ku phindha-phindha, ma lava tibuku ta hina ta Bibele leti hi ti tumbeteke. Swiendlakalo leswi a swi ndzi chavisanga. Ndzi dyondze eka dyondzo ya hina ya Bibele leswaku N’wana wa Xikwembu, Yesu Kreste, ku katsa ni vadyondzisiwa va yena, va xanisiwile. Eminhlanganweni ya hina a hi tala ku tsundzuxiwa leswaku valandzeri va Yesu va fanele ku xanisiwa.—Yohane 15:20.

Ku Pfuniwa Leswaku Ndzi Swi Kota Ku Langutana Ni Nxaniso

Hi 1934, loko ndzi ri ni malembe ya tsevu ntsena, ku hlayiwe papila evandlheni ra ka hina ra T̩aul ri hi byela hi ta ku xanisiwa ka Vakreste-kulorhi eJarimani ra Manazi. Hi khutaziwe leswaku hi va khongelela. Hambileswi a ndza ha ri ntsongo, a ndzi ri rivali papila rero.

Endzhaku ka malembe ya mune ndzi langutane ni ndzingo wo sungula wa ripfumelo. Hi nkarhi wa dyondzo ya vukhongeri exikolweni, muprista wa Orthodox u ndzi sindzise ku vehela xihambano enhan’wini. Loko ndzi ala, u byele vana hinkwavo etlilasini leswaku va vehela swihambano swa vona ku kombisa leswaku i swirho leswinene swa kereke. Muprista yoloye u kombetele eka mina kutani a vutisa tlilasi a ku: “Xana ma n’wi lava munhu wo fana na yena laha tlilasini ya n’wina? Lava nga n’wi laviki, yimisani mavoko.”

Leswi swichudeni a swi chava muprista, hinkwaswo swi yimise mavoko. Hiloko a ku eka mina: “Wa swi vona, ku hava loyi a ku lavaka laha. Namba u tolovela ndlela.” Endzhaku ka masiku ma nga ri mangani, mukongomisi wa xikolo u te ekaya. Endzhaku ka loko a vulavule ni vatswari va mina, u vutise loko ndza ha swi lava ku ya exikolweni. Ndzi n’wi byele leswaku ndza ha swi lava. U hlamule a ku: “Loko ndza ha ri mukongomisi u ta ya exikolweni naswona muprista a nge ku siveli.” U hetisise xitshembiso xa yena, loko a ha ri mukongomisi, muprista a nga ndzi karhatanga.

Nxaniso Wu Engeteleka

Hi 1940, ndhawu leyi a hi tshama eka yona, leyi a yi vuriwa Bessarabia, yi ve xiphemu xa Soviet Union. Hi June 13 na 14, 1941, hinkwavo lava a va hlanganyela etimhakeni ta tipolitiki kumbe lava a va dumile etikweni va tekiwe hi nkani va yisiwa eSiberia. Timbhoni ta Yehovha a ti hlongoriwanga. Hambiswiritano, ku sukela enkarhini wolowo hi khome minhlangano ya hina ni ku chumayela hi vuxiyaxiya.

Eku heleni ka June 1941, Jarimani ra Manazi ri hlasele Soviet Union hi xitshuketa, kasi nkarhi lowu hinkwawo a ri ri munghana wa rona. Endzhakunyana ka sweswo masocha ya le Romania ma tlhele ma teka Bessarabia. Leswi swi endle leswaku hi tlhela hi va ehansi ka mfumo wa Romania.

Eswimitanini swa le kusuhi Timbhoni leti aleke ku va masocha eRomania ti yisiwe ekhotsweni naswona to tala ti gweviwe ku tirha malembe ya 20. Tatana u lerisiwe ku ya exitichini xa maphorisa naswona u biwe hi ndlela ya tihanyi hikwalaho ka leswi a a ri Mbhoni. Na mina exikolweni ndzi sindzisiwe ku ya ekerekeni ya le xikolweni.

Kutani ku tlhekeke Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava. Hi March 1944, hi xitshuketa masocha ya Soviet ma hlule Bessarabia n’walungu. Hi August a ma teke tiko hinkwaro. Hi nkarhi wolowo a ndzi ri emalembeni ya kondlo-a-ndzi-dyi.

Endzhakunyana, vavanuna hinkwavo va le ximutanini xa ka hina lava hanyeke kahle emirini a va nghenisiwa evuthwini ra Soviet. Kambe Timbhoni ti arile ku landzula vukala-tlhelo bya tona. Kutani ti gweviwe ku tshama khume ra malembe ekhotsweni. Hi May 1945, Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava yi herile eYuropa loko Jarimani ri tinyiketile. Hambiswiritano, Timbhoni to tala eMoldova ti tshame emakhotsweni ku fikela hi 1949.

Nhlomulo Endzhaku Ka Nyimpi

Endzhaku ka loko nyimpi yi herile hi 1945, Moldova ri hlaseriwe hi dyandza. Ku nga khathariseki dyandza leri a ri ri kona, mfumo wa Soviet wu hambete wu sindzisa varimi leswaku va nyikela hi ntshovelo lowukulu tanihi xibalo. Sweswo swi endle leswaku mhisi yi tlakula tshuri. Hi 1947, ndzi vone mintsumbu yo tala eswitarateni swa T̩aul. Buti Yefim u file, naswona mina a ndzi hele matimba hikwalaho ka ndlala lerova a ndzi nga koti ku endla nchumu mavhiki yo hlayanyana. Kambe ndlala yi hundzile, naswona hina Timbhoni leti saleke hi ye emahlweni ni ntirho wa hina wo chumayela. Loko ndzi ri karhi ndzi chumayela eximutanini xa ka hina, buti Vasile, loyi a a ndzi hundza hi malembe ya nkombo, a a chumayela eswimitanini swa le kusuhi.

Loko Timbhoni ti sungula ku hiseka entirhweni wo chumayela, valawuri va sungule ku hi veka tihlo. Ku chumayela ka hina, ku katsa ni ku nga hlanganyeli ka hina eka timhaka ta politiki kumbe ku joyina vusocha, swi endle leswaku mfumo wa Soviet wu sungula ku ngundzuvanya makaya ya hina wu lava tibuku ta Bibele ni ku hi khometela. Hi 1949 Timbhoni tin’wana leti a ti huma evandlheni ra le kusuhi ti yisiwe eSiberia hi nkani. Kutani hina lava seleke hi sungule ku va ni vuxiyaxiya swinene loko hi chumayela.

Hi nkarhi wolowo, ndzi sungule ku vabya swinene. Eku heteleleni madokodela ma vule leswaku ndzi ni vuvabyi bya rifuva ra marhambu, naswona hi 1950 nenge wa mina wa xinene wu hoxiwe semendhe.

Ku Yisiwa eSiberia Hi Nkani

Hi April 1, 1951, hambileswi nenge wa mina a wa ha ri ni semendhe, ndzi khomiwe ni ndyangu wa ka hina swin’we ni Timbhoni tin’wana hi yisiwa eSiberia hi nkani.b Leswi a hi nga ri na nkarhi wo lunghiselela, hi kote ku teka swakudya switsongo ntsena. Swi hele hi ku hatlisa.

Eku heteleleni, endzhaku ka mavhiki mambirhi hi ri exitimeleni, hi fike eAsino, emugangeni wa Tomsk. Kwalaho hi chichiwe ku fana ni tihomu. Hambileswi xirhami a xi vuyisa ni n’wana evukatini, kambe a swi phyuphyisa ku kuma moya wo tenga. Hi May loko ayisi yi sungula ku n’oka enambyeni, hi fambe tikhilomitara ta 100 hi xikepe hi yisiwa eTorba, laha a ku ri ni kampa leyi a yi ri endhawini ya nhlangasi ya Siberia kumbe nhova yo titimela. Kwalaho hi sungule ku tirhela xigwevo xa hina—lexi hi byeriweke leswaku a xi nge pfuki xi herile.

Hambileswi ntirho wo tika lowu a hi wu endla ekampeni a wu hambanile ni wa le khotsweni, kambe a hi tshama hi vekiwe tihlo. Nivusiku ndyangu wa ka hina a wu etlela swin’we etorokisini. Hi ximumu xexo hi ake tiyindlu—leti hi tiendleke hi ku cela migodi leswaku hi ta sirheleleka hi vuxika.

Leswi a ndzi ri ni semendhe enengeni, a ndzi nga tirhi enhoveni kambe ndzi nyikiwe ntirho wo endla swipikiri. Ntirho lowu wu endle leswaku ndzi kota ku endla tikopi ta magazini wa Xihondzo xo Rindza ni tibuku tin’wana ta Bibele exihundleni. Nkarhi ni nkarhi a ti ngungumerisiwa ku suka evupela-dyambu bya Yuropa ti famba tikhilomitara to tala ku ta fika endhawini ya ka hina.

Ku Khomiwa Ni Ku Pfaleriwa eJele

Hi 1953 semendhe ya mina yi susiwile. Kambe, hi nkarhi wolowo, hambileswi a ndzi ringeta hi matimba ku va ni vuxiyaxiya, ntirho wa mina wa swilo swa moya, ku katsa ni ku endla tikopi ta tibuku ta Bibele wu lemukiwe hi swirho swa KGB. Hikwalaho ka sweswo, ndzi pfaleriwe ekhotsweni ku ringana 12 wa malembe swin’we ni Timbhoni tin’wana. Hambiswiritano, loko ku ri karhi ku tengiwa nandzu, hinkwerhu hi swi kotile ku nyikela vumbhoni lebyinene malunghana ni Xikwembu xa hina Yehovha swin’we ni swikongomelo swakwe leswinene hi vanhu.

Hina vakhotsiwa hi rhumeriwe etikampeni to hambana-hambana ekusuhi na Irkutsk, tikhilomitara to tala ku suka evuxeni. Tikampa leti a ti endleriwe ku xupulela eka tona lava ku ehleketiwaka leswaku i valala va Mfumo wa Soviet. Ku sukela hi April 8, 1954, ku ya fika eku sunguleni ka 1960, ndzi pfaleriwe etikampeni to tirhela eka tona ta 12. Endzhaku ka sweswo, ndzi fambisiwe mpfhuka wo tlula 3 000 wa tikhilomitara ku suka evupela-dyambu ku ya endhawini ya tikampa to tirhela eka tona eMordovia kwalomu ka 400 wa tikhilomitara edzonga-vuxa bya Moscow. Kwalaho ndzi ve ni lunghelo ro va ni Timbhoni to tshembeka leti humaka etindhawini to hambana-hambana ta Soviet Union.

Masocha ya Soviet ma lemuke leswaku loko Timbhoni ti pfumeleriwe ku hlangana ni vabohiwa van’wana lava nga riki Timbhoni, van’wana va hundzuka Timbhoni. Kutani etikampeni ta le Mordovia, laha a ku ri ni tikampa to tala to tirhela eka tona leti a ti akiwe endhawini leyi endlaka kwalomu ka 30 wa tikhilomitara kumbe ku tlula, ku endliwe matshalatshala yo hi hambanisa ni vabohiwa van’wana. Ekampeni ya hina ku pfaleriwe Timbhoni to tlula 400. Ekusuhi ni kwalaho, a ku ri ni vamakwerhu va xisati va Vakreste va kwalomu ka dzana etikampeni tin’wana to tirhela eka tona.

Ekampeni ya hina a ndzi pfuna swinene eku hleleni ka minhlangano ya Vukreste ku katsa ni ku endla tikopi ta tibuku ta Bibele, leti ngungumerisiweke ti tisiwa ekampeni. Eku heteleleni valanguteri va kampa va byeriwe hi mhaka leyi. Endzhakunyana, hi August 1961, ndzi gweviwe ku tshama lembe hinkwaro ekhotsweni leri a ri ri ni ndhuma yo biha, eKhotsweni ra czarist-era Vladimir, tikhilomitara ta kwalomu ka 200 en’walungu-vuxa bya Moscow. Muhahisi wa xihaha-mpfhuka wa le United States, Francis Gary Powers, loyi xihaha-mpfhuka xakwe xi baleseriweke hi May 1, 1960, loko a ri karhi a kambela Rhaxiya a ri emoyeni, na yena a a ri mubohiwa kwalaho ku fikela hi February 1962.

Loko ndzi ri eKhotsweni ra Vladimir, a ndzi nyikiwa swakudya switsongo swinene. Ndzi swi kotile ku tiyiselela ku sika, tanihi leswi ndzi tshameke ndzi sika loko ndza ha ri ntsongo, kambe a ndzi nga swi koti ku tiyiselela xirhami xa vuxika bya 1961 na 1962. Fambiselo ro kufumerisa kamere ra mina ra le khotsweni a ri onhakile, naswona kwalaho a ku nga titimeli a ko vuyisa n’wana evukatini. Dokodela u vone xiyimo xo biha lexi a ndzi ri eka xona kutani a hlela leswaku ndzi yisiwa exitokisini xin’wana laha a ku nga titimeli ngopfu eka mavhiki lawa a xi vuyisa n’wana evukatini.

Ndzi Tiyisiwa Leswaku Ndzi Langutana Ni Ntlhontlho

Mianakanyo yo biha yi nga heta munhu matimba endzhaku ka loko a khotsiwe tin’hweti to hlayanyana, ku nga leswi valawuri va khotso a va lava swona. Hambiswiritano, ndzi khongele eka Yehovha nkarhi ni nkarhi naswona u ndzi tiyisile hi moya wa yena swin’we ni matsalwa lawa a ndza ha ma tsundzuka.

Loko ndzi ri eKhotsweni ra Vladimir ndzi tsundzuke marito ya muapostola Pawulo ya leswaku “hi kamanyetiwile hi tindlela hinkwato, kambe a hi manyiwanga lerova hi nga swi koti ni ku famba,” naswona “hi pfilunganyekile, kambe a hi yi pfumali hi ku helela ndlela yo huma.” (2 Vakorinto 4:8-10) Endzhaku ka lembe, ndzi tlheriseriwe ekampeni ya Mordovia. Etikampeni teto, hi kona laha ndzi heteke xigwevo xa mina xa malembe ya 12 hi April 8, 1966. Loko ndzi ntshunxiwa, ndzi nyikiwe vito leri hlamuselaka vumunhu bya mina leri nge “a nga cinceki.” Eka mina, sweswo a ku ri xitiyisekiso xa leswaku ndzi tshame ndzi tshembekile eka Yehovha.

Hakanyingi ndzi vutisiwa ndlela leyi a hi ti kuma ha yona tibuku ta Bibele ni ku endla tikopi ta tona loko hi ri etikampeni ta Soviet ni le makhotsweni ku nga khathariseki matshalatshala yo hi sivela. I xihundla lexi tiviwaka hi vanhu va nga ri vangani, hi ku vula ka xivochwa xa swa tipolitiki xa le Latvia lexi heteke mune wa malembe ekampeni ya vavasati ya le Potma. Xi tsale leswi endzhaku ka loko xi ntshunxiwile hi 1966: “Timbhoni a ti tshama ti ri karhi ti kuma tibuku to tala hi tindlela to karhi.” Xi engeterile: “A swi vonaka onge a ku ta tintsumi nivusiku ti fika ti ti siya.” Entiyisweni, hi pfuniwe hi Xikwembu!

Ntshunxekonyana

Loko ndzi ntshunxiwile, lava rhangelaka entirhweni wo chumayela va ndzi kombele leswaku ndzi ya evupela-dyambu bya Ukraine, ekusuhi na Moldova, ndzi ya pfuna vamakwerhu va le Moldova. Hambiswiritano, leswi ndzi tshameke ndzi khomiwa naswona a ndza ha vekiwe tihlo hi swirho swa KGB, a ndzi nga swi koti ku endla leswi engetelekeke. Endzhaku ka malembe mambirhi, loko va lava ku ndzi khoma, ndzi ye eKazakhstan le riphabliki ra Soviet, laha valawuri a va nga tali ku kambela mapasi. Kutani hi 1969, loko vatswari va mina va sungule ku vabya ngopfu, ndzi rhurhele eUkraine leswaku ndzi ta ya va khathalela. Kwalaho, edorobeni ra Artyomosk, en’walungwini wa doroba lerikulu ra Donetsk, phorisa ra KGB ri ndzi xungete hi ku vula leswaku ri ta ndzi tlherisela ekhotsweni, hilaha swi hlamuseriweke hakona eku sunguleni ka xihloko lexi.

Kambe, phorisa rero a ro ndzi chavisa. A ri nga ri na vumbhoni lebyi ringaneke byo ndzi khoma. Leswi a ndzi tiyimisele ku ya emahlweni ni vutirheli bya mina bya Vukreste, ni leswi swirho swa KGB a swi ta ndzi veka tihlo kun’wana ni kun’wana laha ndzi yaka kona, ndzi ye emahlweni ndzi khathalela vatswari va mina. Tatana na Manana havumbirhi bya vona va fe va tshembekile eka Yehovha. Tatana u fe hi November 1969, kambe Manana u hanye ku fikela hi February 1976.

Loko ndzi tlhelela eUkraine, a ndzi ri ni malembe ya 40 hi vukhale. Loko ndzi ri karhi ndzi khathalela vatswari va mina kwalaho, evandlheni leri a ndzi hlanganyela eka rona a ku ri ni nhwanyana un’wana la vuriwaka Maria. A a ri ni malembe ya nhungu ntsena loko yena ni vatswari vakwe, hilaha swi endlekeke hakona eka ndyangu wa ka hina, va hlongoriwa eMoldova va yisiwa eSiberia eku sunguleni ka April 1951. Maria u vule leswaku u rhandza ndlela leyi ndzi yimbelelaka ha yona. Hiloko yi va yi sukile, naswona hambileswi havumbirhi bya hina a hi khomekile entirhweni wo chumayela, hi swi kotile ku endla nkarhi wo kurisa vuxaka bya hina. Hi 1970, a ndzi n’wi khorwisile leswaku hi tekana.

Endzhakunyana, hi kume n’wana wa hina Lidia. Kutani, hi 1983 loko Lidia a ri ni malembe ya khume, un’wana loyi a tshameke a va Mbhoni u ndzi xavisile eka swirho swa KGB. Hi nkarhi wolowo a ndzi tirhe kwalomu ka khume ra malembe tanihi mulanguteri la famba-fambaka evuxeni hinkwabyo bya Ukraine. Vakaneti va ntirho wa hina wa Vukreste va lave vanhu leswaku va ta nyikela vumbhoni bya mavunwa loko ku tengiwa, naswona ndzi khotsiwe ntlhanu wa malembe.

Ekhotsweni a ndzi nga pfumeleriwi ku hlangana ni Timbhoni tin’wana. Hambileswi a ndzi hambanisiwe ni van’wana emalembeni wolawo, ku hava munhu loyi a a ta onha vuxaka bya mina na Yehovha, naswona u ndzi hlayisile nkarhi hinkwawo. Ku tlula kwalaho, ndzi kume nkarhi wo chumayela vabohiwa van’wana. Eku heteleleni, endzhaku ko guba mune wa malembe, ndzi ntshunxiwile naswona ndzi tlhele ndzi hlangana ni nsati wa mina ni n’wananga, lava havumbirhi bya vona va tshameke va tshembekile eka Yehovha.

Ku Tlhelela eMoldova

Hi hete lembe rin’wana eUkraine, kutani hi tlhelela eMoldova laha a ku laveka vamakwerhu lava wupfeke ni lava nga ni ntokoto leswaku va ta pfuna. Hi nkarhi wolowo, valawuri va Soviet va ndzi nyike mpfumelelo wo famba-famba. Hi 1988 hi fike eBălţi, laha Maria a a tshama kona a nga si ya evuchavela-hwahwa eka malembe ya 37 lama hundzeke. Hi 1988 a ku ri ni Timbhoni ta 375 laha doroba-nkulu ra vumbirhi hi vukulu ra Moldova; naswona sweswi ti tlula 1 500! Hambileswi a hi tshama eMoldova, a ndza ha tirha tanihi mulanguteri la famba-fambaka eUkraine.

Hi nkarhi lowu nhlengeletano ya hina yi tsarisiweke ximfumo ha wona eSoviet Union hi March 1991, vanhu vo tala a va heleriwe hi ntshembo hi ku tsandzeka ka Vukhomunisi. Vo tala a va pfilunganyekile naswona a va nga ri na ntshembo wa xiviri hi vumundzuku. Kutani loko Moldova ri sungula ku tifuma, vaakelani va hina va ve nsimu leyi vekaka mihandzu—hambi ku ri khale ka vaxanisi va hina—a va yingisa loko hi va chumayela! Endzhaku ka loko hi vuyile evuchavela-hwahwa hi 1951, a ku ri ni Timbhoni ti nga ri tingani leti a ti sele eMoldova, kambe sweswi ti tlula 18 000 exitikwanini lexi, lexi nga ni vaaka-tiko va kwalomu ka 4 200 000. Mintokoto yo tsakisa leyi hi veke na yona yi endle leswaku hi rivala ku xaniseka ka hina ka nkarhi lowu hundzeke!

Exikarhi ka va-1990 vuvabyi byi endle leswaku ndzi nga ha swi koti ku ya emahlweni ndzi tirha tanihi mulanguteri la famba-fambaka. Ku ve ni minkarhi leyi vuvabyi bya mina byi ndzi heteke matimba. Kambe, ndzi swi xiyile leswaku Yehovha wa swi tiva leswi hi swi lavaka leswaku hi khutazeka. U hi nyika xikhutazo lexi hi xi lavaka hi nkarhi lowu faneleke. Loko a ndzi ri ni lunghelo ro sungula vutomi bya mina eku sunguleni, xana a ndzi ta hlawula ku hanya hi ndlela yin’wana? Doo! Ematshan’weni ya sweswo, ndzi navela onge ndzi nga va ni xivindzi lexikulu ni matimba lamakulu entirhweni wa mina.

Ndzi anakanya leswaku Yehovha u ndzi katekisile nileswaku malandza ya yena hinkwawo i vanhu lava katekeke ku nga khathariseki swiyimo leswi va langutaneke na swona. Hi ni ntshembo lowu tiyeke, ripfumelo leri hanyaka naswona ha tiyiseka leswaku ku nga ri khale vanhu hinkwavo va ta va ni rihanyo leri hetisekeke emisaveni leyintshwa ya Yehovha.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 28, 29]

Kaya ra hina loko hi ri evuchavela-hwahwa eTorba, le Siberia, hi 1953. Tatana na Manana (eximatsini), na buti Vasile ni n’wana wakwe (exineneni)

[Xifaniso lexi nga eka tluka 29]

Ekampeni hi 1955

[Xifaniso lexi nga eka tluka 31]

Vamakwerhu va xisati va Vakreste eSiberia, loko Maria (ehansi eximatsini) a ri ni malembe ya kwalomu ka 20

[Xifaniso lexi nga eka tluka 31]

Hi ri ni n’wana wa hina wa nhwanyana, Lidia

[Xifaniso lexi nga eka tluka 31]

Loko hi tekana hi 1970

[Xifaniso lexi nga eka tluka 31]

Ndzi ri na Maria namuntlha