Yerusalema Lowu Fambisanaka Ni Vito Ra Wona
“Hikwalaho ka leŝi nḍi nga ta ŝi v̌umba, . . . mi ṭakisisa hi masiku, hikuv̌a Yerusalem, nḍi ṅwi tumbulušela ku ṭaka.”—ESAYA 65:18.
1. Ezra a a titwa njhani hi muti wa Xikwembu lowu hlawulekeke?
TANIHI xichudeni lexi hisekaka xa Rito ra Xikwembu, Ezra loyi a a ri muprista wa Muyuda a a tsakela vuxaka lebyi Yerusalema a tshameke a va na byona na vugandzeri bya Yehovha lebyi tengeke. (Deteronoma 12:5; Ezra 7:27) Rirhandzu leri a a ri na rona eka muti wa Xikwembu ri kombisiwa hi xiphemu xa Bibele lexi a huhuteriweke leswaku a xi tsala—Tikronika to Sungula ni ta Vumbirhi kun’we na Ezra. Eka tinhlamuselo leti ta matimu, vito leri nge Yerusalema ri kumeka kwalomu ka kotara ya minkarhi yo tlula 800 leyi ri humelelaka ha yona eBibeleni hinkwayo.
2. Ezra minkarhi yin’wana a a ri tsala njhani vito leri nge Yerusalema, naswona ri vula yini?
2 Hi Xiheveru xa le Bibeleni, “Yerusalema” hakanyingi ri nga twisisiwa tanihi leri nga eka xivumbeko xa ririmi ra Xiheveru lexi vuriwaka mpatsanyeto. Mpatsanyeto hakanyingi wu tirhisiwa eka swilo leswi nga swimbirhi-mbirhi, swo tanihi mahlo, tindleve, mavoko ni milenge. Eka xivumbeko lexi xa mpatsanyeto, vito leri nge Yerusalema ri nga langutiwa tanihi leri profetaka ku rhula loku vanhu va Xikwembu a va ta va na kona hi tindlela timbirhi—ya moya ni ya nyama. Matsalwa a ma kombisi leswaku Ezra a a swi twisisa kahle leswi kumbe e-e. Kambe tanihi muprista, u endle leswi a nga swi kotaka leswaku a pfuna Vayuda leswaku va va ni ku rhula ni Xikwembu. Naswona u tirhe hi matimba leswaku Yerusalema a ta fambisana ni nhlamuselo ya vito ra yena, ku nga “Ku Kuma [kumbe Masungulo ya] ku Rhula ka Matlhelo Mambirhi.”—Ezra 7:6.
3. Ku hundze malembe mangani hi nga si tlhela hi vikeriwa hi ta mintirho ya Ezra, naswona hi n’wi kuma a ri eka swiyimo swihi?
3 Bibele a yi vuli leswaku Ezra a a ri kwihi hi malembe ya 12, ku sukela eku endzeni ka yena eYerusalema ku ya eku fikeni ka Nehemiya emutini lowu. Xiyimo xo biha xa vumoya bya tiko hi nkarhi wolowo xi komba leswaku Ezra a a nga ri kona. Kambe hi tlhela hi kuma Ezra a ri karhi a tirha nakambe tanihi muprista la tshembekaka eYerusalema endzhakunyana ka ku pfuxiwa ka rirhangu ra muti.
Siku Ra Nhlengeletano Yo Hlamarisa
4. I yini lexi a xi hlawulekile malunghana ni siku ro sungula ra n’hweti ya vunkombo ya Israyele?
4 Rirhangu ra Yerusalema ri hetiwe hi nkarhi lowu faneleke wa n’hweti ya nkhuvo wa nkoka ya Tishri, n’hweti ya vunkombo eka khalendara ya vukhongeri ya Israyele. Siku ro sungula ra Tishri a ku ri nkhuvo wo hlawuleka wa n’weti lowuntshwa lowu a wu vuriwa Nkhuvo wa ku Chayiwa Ka Tinanga. Hi siku rero, vaprista a va chaya tinanga loko ku nyikeriwa magandzelo eka Yehovha. (Tinhlayo 10:10; 29:1) Siku leri a ri endla leswaku Vaisrayele va tilunghiselela Siku ra ku Phahlelana Mariyeta lembe na lembe hi ti-10 ta Tishri kun’we ni Nkhuvo lowu tsakisaka wa Nhlengeletano ku sukela hi ti-15 ku ya eka ti-21 ta n’hweti yoleyo.
5. (a) Ezra na Nehemiya va ri tirhise njhani “siku ro sungula ra ṅhweti ya ntlhanu na timbiri”? (b) Ha yini Vaisrayele va ririle?
5 Hi “siku ro sungula ra ṅhweti ya ntlhanu na timbiri,” “tiko hikwaro” ri hlengeletanile, handle ko kanakana ri khutaziwa ku endla tano hi Nehemiya na Ezra. A ku ri ni vavanuna, vavasati ni “hikwav̌o lav̌a ngi v̌a kotaka ku twisisa.” Xisweswo vana lavatsongo a va ri kona naswona a va rhiye ndleve loko Ezra a suka a yima ehenhla ka tshala kutani a hlaya Nawu “a sungula ni mišo ku ko ku fika nhlekanhi.” (Nehemiya 8:1-4) Nkarhi na nkarhi loko a yimanyana, Valevhi a va pfuna vanhu ku twisisa leswi a swi hlayiwa. Leswi swi vangele Vaisrayele ku rila loko va xiya ndlela leyi vona ni vatata wa vona va tsandzekeke ha yona ku yingisa Nawu wa Xikwembu.—Nehemiya 8:5-9.
6, 7. Vakreste va nga dyondza yini eka leswi Nehemiya a swi endleke leswaku a tshikisa Vayuda ku rila?
6 Kambe lowu a wu nga ri nkarhi wa ku rila. A ku ri nkhuvo, naswona vanhu a va ha ku heta ntirho wa ku pfuxa rirhangu ra Yerusalema. Hikwalaho Nehemiya u va pfune ku va ni langutelo lerinene hi ku vula a ku: “Fambani mi dya tinyama le’ti noneke, mi nwa le’ŝo nanḍiha, mi rumela la’v̌a nga lungiseriwangiki ntšhumu e ŝakudya, hikuv̌a siku leri hi le’ri hlawuleriweke hosi ya hina; mi nga hlunami, hikuv̌a ku ṭaka ka Yehova i matimba ya ṅwina.” Hi ku yingisa, “tiko hikwaro ri suka ri ya dya, ni ku nwa, v̌a rumela v̌aṅwana ŝakudya, v̌a endla nkhuv̌o lo’wukulu, hikuv̌a a v̌a twisisile marito lawa v̌a ma byeriweke.”—Nehemiya 8:10-12.
7 Vanhu va Xikwembu namuntlha va nga dyondza swo tala emhakeni leyi. Lava va nga ni lunghelo ro nyikela tinkulumo eminhlanganweni ni le tinhlengeletanweni va fanele va tsundzuka leswi nga laha henhla. Ku tlhandlekela eku nyikeleni ka ndzayo leyi lavekaka minkarhi yin’wana, swiyimo swo tano swi kandziyisa mimpfuno ni mikateko leyi kumiwaka hi ku fikelela swilaveko swa Xikwembu. Vanhu va fanele va bumabumeriwa hikwalaho ka mintirho leyinene leyi va yi endlaka ni ku khutaziwa leswaku va tiyisela. Vanhu va Xikwembu va fanele va suka eminhlanganweni yo tano va ri ni ntsako etimbilwini hikwalaho ka dyondzo leyi akaka leyi va yi kumeke eRitweni ra Xikwembu.—Vaheveru 10:24, 25.
Nhlengeletano Yin’wana Leyi Tsakisaka
8, 9. Hi wihi nhlangano wo hlawuleka lowu veke kona hi siku ra vumbirhi ra n’hweti ya vunkombo, leswi veke ni vuyelo byihi eka vanhu va Xikwembu?
8 Hi siku ra vumbirhi ra n’hweti yoleyo yo hlawuleka, “tihosana ta tindlu ta v̌atatana wa tiko hikwaro, ni v̌aprista, ni v̌a-Levi, v̌a hlengeletana e ka Ezra, muṭari, ku ta dyonḍa marito ya milawu.” (Nehemiya 8:13) Ezra a a faneleka kahle ku fambisa nhlangano lowu, tanihi leswi “a v̌ekile mbilu ya yena e ku lav̌a milawu ya Yehova, ni ku tira ha yona, ni ku dyonḍisa v̌a-Israel e milawu, ni ku lerisa.” (Ezra 7:10) Handle ko kanakana nhlangano lowu wu kombise tindhawu leti vanhu va Xikwembu a va fanele va fambisana swinene ni ntwanano wa Nawu eka tona. Lexi a va fanele va xi xalamukela hi xihatla a ku ri ku endla malunghiselelo lama faneleke yo tlangela Nkhuvo wa Mitsonga lowu a wu tshinele.
9 Nkhuvo lowu wa vhiki hinkwaro wu khomiwe hi ndlela leyinene, laha vanhu hinkwavo a va tshama evutumbelweni bya nkarhinyana lebyi endliweke hi marhavi ni matluka ya mirhi yo hambana-hambana. Vanhu a va aka mitsonga leyi emalwangwini ya vona lama andlalekeke, eswivaveni swa vona, eswivaveni swa tempele ni le mintsendzeleni ya Yerusalema. (Nehemiya 8:15, 16) Lowu ku ve nkarhi lowunene swonghasi wo hlengeleta vanhu va hlayeriwa Nawu wa Xikwembu! (Ringanisa Deteronoma 31:10-13.) Leswi a swi endliwa siku na siku, “ku sungula hi siku ro ranga, ku fika ro hetelela” ra nkhuvo, leswi tiseke ‘ntsako lowukulu ngopfu’ eka vanhu va Xikwembu.—Nehemiya 8:17, 18.
Hi Nga Tshuki Hi Honisa Yindlu Ya Xikwembu
10. Ha yini ku lunghiseleriwe nhlengeletano yo hlawuleka hi siku ra vu-24 ra n’hweti ya vunkombo?
10 Ku ni nkarhi ni ndhawu leyi faneleke yo lulamisa ku tsana loku vanhu va Xikwembu va nga na kona. Hi ku xiya leswaku lowu a wu ri nkarhi wo tano, Ezra na Nehemiya va veke siku ro titsona swakudya ra ti-24 ta n’hweti ya Tishri. Ku tlhele ku hlayiwa Nawu wa Xikwembu, naswona vanhu va phofule swidyoho swa vona. Endzhaku Valevhi va pfuxete swiendlo swa tintswalo leti Xikwembu xi khomeke vanhu va xona lava xandzukeke ha tona, va dzunisa Yehovha hi marito yo xonga, kutani va endla “ntwanano” lowu tiyisiweke hi mfungho wa tihosana, Valevhi ni vaprista va vona.—Nehemiya 9:1-38.
11. Hi wihi “ntwanano” lowu Vayuda va tiboheke ha wona?
11 Vanhu hi xitalo va hlambanyile leswaku va ta hetisisa “ntwanano” lowu tsariweke. A va ta “famba e milawini ya Šikwembu.” Naswona va pfumerile leswaku a va nge vi ni vuxaka bya vukati ni “v̌amatiko.” (Nehemiya 10:28-30) Ku tlula kwalaho, Vayuda va tibohe ku hlayisa Savata, va nyikela mali lembe na lembe leswaku va seketela vugandzeri bya ntiyiso, va yisa tihunyi ta altari ya magandzelo, va nyikela hi mativula ya mintlhambi ya vona ya tinyimpfu ni tihomu va endla magandzelo ha swona, ni ku yisa swirhangana swa masimu ya vona emakamareni yo dyela eka wona etempeleni. Handle ko kanakana, a va tiyimisele ‘ku ka va nga honisi yindlu ya Xikwembu xa vona.’—Nehemiya 10:32-39.
12. Ku katseka yini emhakeni ya ku nga honisi yindlu ya Xikwembu namuntlha?
12 Namuntlha, vanhu va Yehovha va fanele va tivonela leswaku va nga honisi lunghelo ra vona ro ‘endla ntirho wo kwetsima’ eswivaveni swa tempele leyikulu ya moya ya Yehovha. (Nhlavutelo 7:15) Leswi swi katsa swikhongelo swa nkarhi na nkarhi leswi humaka embilwini swa leswaku vugandzeri bya Yehovha byi ya emahlweni. Ku hanya hi ku pfumelelana ni swikhongelo sweswo swi lava ku lunghiselela minhlangano ya Vukreste ni ku hlamula eka yona, ku hlanganyela eka malunghiselelo yo chumayela mahungu lamanene ni ku pfuna vanhu lava tsakelaka hi ku tlhelela eka vona ni ku va ni tidyondzo ta Bibele na vona loko swi koteka. Vo tala lava nga swi laviki ku honisa yindlu ya Xikwembu va nyikela hi mali eka ntirho wo chumayela ni ku hlayisa tindhawu ta vugandzeri bya ntiyiso. Na hina hi nga swi kota ku seketela ku akiwa ka tindhawu to hlanganela eka tona leti lavekaka hi xihatla kun’we ni ku endla leswaku ti tshama ti basile ni ku languteka. Ndlela ya nkoka yo kombisa rirhandzu eka yindlu ya moya ya Xikwembu i ku tikarhatela ku kondletela ku rhula ka vapfumeri-kulorhi ni ku pfuna mani na mani loyi a lavaka mpfuno wa swilo leswi vonakaka kumbe wa moya.—Matewu 24:14; 28:19, 20; Vaheveru 13:15, 16.
Ku Khanguriwa Loku Tsakisaka
13. I mhaka yihi ya xihatla leyi a yi lava nyingiso emahlweni ka ku khanguriwa ka rirhangu ra Yerusalema, naswona hi xihi xikombiso lexinene lexi vo tala va xi vekeke?
13 “Ntwanano” lowu tiyisiweke enkarhini wa Nehemiya wu endle leswaku vanhu va khale va Xikwembu va tilunghiselela siku ra ku khanguriwa ka rirhangu ra Yerusalema. Kambe a ka ha ri ni xilaveko xin’wana xa xihlatla lexi a xi lava ku khathaleriwa. Tanihi leswi se muti wa Yerusalema a wu rhendzeriwe hi rirhangu lerikulu leri nga ni tinyangwa ta 12, a wu lava vaaki lava engetelekeke. Hambileswi Vaisrayele van’wana a va tshama kona, “muti a wu anamile, wu ri wukulu, kambe v̌anhu v̌a wona a v̌a nga talanga.” (Nehemiya 7:4) Leswaku ku ahluriwa xiphiqo lexi, vanhu va “hlawuriw[e] hi v̌uhlolotwana leŝaku e šikari ka la’v̌a khume, uṅwana a ta aka Yerusalem e mutini lo’wo kwetsima.” N’wangulo lowunene eka lunghiselelo leri wu susumetele tiko ku katekisa “v̌anhu hikwav̌o la’v̌a tilangeleke ha v̌oše ku aka Yerusalem.” (Nehemiya 11:1, 2) Xexo i xikombiso lexinene swonghasi eka vagandzeri va ntiyiso namuntlha lava swiyimo swa vona swi va pfumelelaka ku rhurhela laha ku nga ni xilaveko lexikulu xa mpfuno wa Vakreste lava vupfeke!
14. Ku humelele yini hi siku ra ku khanguriwa ka rirhangu ra Yerusalema?
14 Hi ku hatlisa ku sunguriwe malunghiselelo ya nkoka ya siku lerikulu ra ku khanguriwa ka rirhangu ra Yerusalema. Swiyimbeleri swi hlanganile swi huma emitini ya le kusuhi ya Yuda. Swona swi hleriwe swi va tikhwayere timbirhi letikulu ta ku dzunisa, yin’wana ni yin’wana yi landzeriwa hi vaheleketi. (Nehemiya 12:27-31, 36, 38) Tikhwayere ni vaheleketi va suke ekhumbini leri nga ekule ni tempele, kumbexana eNyangweni ya Nkova, kutani va kongoma ematlhelweni lama hambaneke va famba ku kondza va ya hlangana endlwini ya Xikwembu. “Siku rero v̌a-Israel v̌a tlhav̌a maganḍelo la’makulu v̌a ṭaka, hikuv̌a Šikwembu a ši v̌a ṭakisile hi ku ṭaka lo’kukulu; ŝi ṭanḍa ni v̌av̌asati ni v̌ana a v̌a ṭaka; ku ṭaka ka Yerusalem ku twakala kule.”—Nehemiya 12:43.
15. Ha yini ku nyiketeriwa ka rirhangu ra Yerusalema ku nga tisanga ntsako lowu nga heriki?
15 Bibele a yi ri vuli siku ra nkhuvo lowu wu tsakisaka. Handle ko kanakana, a ku ri mhaka-nkulu loko ku nga ri ku chaputa ka ku pfuxiwa ka Yerusalema. Ina, ntirho lowukulu wo aka a wu lava ku endliwa endzeni ka muti. Hi ku famba ka nkarhi, vaaki va Yerusalema va lahlekeriwe hi xiyimo lexinene xa moya lexi a va ri na xona. Hi xikombiso, loko Nehemiya a endzela muti ra vumbirhi, u kume leswaku yindlu ya Xikwembu a yi tlhele yi tshikiwa ni leswaku Vaisrayele a va tlhela va teka vavasati lava nga vahedeni. (Nehemiya 13:6-11, 15, 23) Swiyimo leswi swo biha swi tiyisiwa hi matsalwa ya muprofeta Malakiya. (Malakiya 1:6-8; 2:11; 3:8) Kutani ku nyiketeriwa ka rirhangu ra Yerusalema a ku vanga xivangelo xa ntsako lowu nga heriki.
Xivangelo Xa Ntsako Lowu Nga Heriki
16. I swiendlakalo swihi swo hlawuleka leswi vanhu va Xikwembu va swi languteleke?
16 Namuntlha, vanhu va Yehovha va langutele nkarhi lowu Xikwembu xi nga ta hlula valala va xona hinkwavo. Wona wu ta sungula loko ku lovisiwa “Babilona Lonkulu”—muti wo fanekisela lowu hlanganisaka mixaka hinkwayo ya vukhongeri bya mavunwa. (Nhlavutelo 18:2, 8) Ku lovisiwa ka vukhongeri bya mavunwa ku ta fungha masungulo ya nhlomulo lowukulu lowu taka. (Matewu 24:21, 22) Nakambe emahlweni ka hina ku ni xiendlakalo xa nkoka swinene—vukati bya le tilweni bya ku tekana ka Hosi Yesu Kreste ni mutekiwa wakwe wa vaaki va 144 000 va “Yerusalema Lowuntshwa.” (Nhlavutelo 19:7; 21:2) Hi nge vuli hi ku kongoma leswaku vukati byebyo byo hlawuleka byi ta chaputa rini, kambe xi ta va xiendlakalo xo tsakisa hakunene.—Vona Xihondzo xo Rindza xa August 15, 1990, matluka 30-1.
17. Hi tiva yini malunghana ni ku hetiwa ka Yerusalema Lontshwa?
17 Ha swi tiva leswaku ku hetiwa ka Yerusalema Lontshwa ku tshinele swinene. (Matewu 24:3, 7-14; Nhlavutelo 12:12) Ku hambana ni muti wa Yerusalema wa laha misaveni, wona a wu nge tisi gome. Xivangelo xa kona hileswi vaaki va wona hinkwavo va nga valandzeri va Yesu Kreste lava totiweke hi moya, lava ringiweke ni lava tengisiweke. Loko un’wana ni un’wana wa vona a ve la tshembekeke ku fikela eku feni, u ta va a kombise leswaku u ta tshembeka hilaha ku nga heriki eka Hosi ya Vuako Hinkwabyo, Yehovha Xikwembu. Sweswo swi ni nhlamuselo ya nkoka eka vanhu lavan’wana hinkwavo—lava hanyaka ni lava feke!
18. Ha yini hi fanele hi ‘tsaka ni ku tsakisisa hi masiku’?
18 Xiya leswaku ku ta humelela yini loko Yerusalema Lontshwa a yisa nyingiso wa yena eka vanhu lava kombisaka ripfumelo eka gandzelo ra nkutsulo ra Yesu. Muapostola Yohane u tsarile a ku: “Waswivo! Ntsonga wa Xikwembu wu le vanhwini, xi ta tshama na vona, naswona vona va ta va vanhu va xona. Kutani Xikwembu hi xiviri xi ta va na vona. Kutani xi ta sula mihloti hinkwayo ematihlweni ya vona, rifu a ri nge he vi kona, hambi ku ri ku kolola, ni xirilo ni xitlhavi a swi nge he vi kona. Swilo swo sungula swi hundzile.” (Nhlavutelo 21:2-4) Ku tlula kwalaho, Xikwembu xi ta tirhisa lunghiselelo leri ro fana ni muti leswaku xi endla vanhu va va lava hetisekeke. (Nhlavutelo 22:1, 2) Leswi i swivangelo leswinene swonghasi swo ‘tsaka ni ku tsakisisa hilaha ku nga heriki hikwalaho ka leswi Xikwembu xi swi vumbaka sweswi’!—Esaya 65:18.
19. I yini paradeyisi ya moya leyi Vakreste va hlengeletiweke va nghena eka yona?
19 Hambiswiritano, vanhu lava hundzukeke a va boheki ku rindza ku fikela nkarhi wolowo leswaku va kuma mpfuno wa Xikwembu. Hi lembe ra 1919, Yehovha u sungule ku hlengeleta swirho swo hetelela swa lava 144 000 a swi nghenisa eparadeyisini ya moya, laha mihandzu ya moya wa Xikwembu—yo tanihi rirhandzu, ntsako ni ku rhula—yi humelelaka swinene. (Vagalatiya 5:22, 23) Nchumu wo hlawuleka eka paradeyisi leyi ya moya ku ve ripfumelo ra vaaki va yona lava totiweke, lava va humeleleke swinene eku rhangeleni ka vona eku chumayeleni ka mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu emisaveni hinkwayo leyi akiweke. (Matewu 21:43; 24:14) Hikwalaho, “tinyimpfu tin’wana” ta kwalomu ka tsevu wa timiliyoni leti nga ni ntshembo wo hanya emisaveni na tona ti pfumeleriwe ku nghena eparadeyisini ya moya ivi ti tsakela ntirho lowu humelelaka. (Yohane 10:16) Va fanelekele xiyimo lexi hi ku tinyiketela eka Yehovha Xikwembu hikwalaho ka ripfumelo leri va nga na rona egandzelweni ra nkutsulo ra N’wana wa yena, Yesu Kreste. Ku tihlanganisa ka vona ni lava va nga ta va swirho swa Yerusalema Lontshwa ku ve nkateko hakunene. Hi xikombiso, hi ku tirhisana ni Vakreste lava totiweke, Yehovha u veke masungulo lama tiyeke ya “misava leyintshwa”—vandla ra vanhu lava chavaka Xikwembu lava nga ta dya ndzhaka ya misava leyi fumiwaka hi Mfumo wa le tilweni.—Esaya 65:17; 2 Petro 3:13.
20. Xana Yerusalema Lontshwa u ta fambisana njhani ni nhlamuselo ya vito rakwe?
20 Swiyimo swo rhula leswi sweswi swi tsakeriwaka hi vanhu va Yehovha eparadeyisini ya vona ya moya swi ta va kona ku nga ri khale eparadeyisini ya xiviri emisaveni. Sweswo swi ta humelela loko Yerusalema Lontshwa a xika hi le tilweni a ta katekisa vanhu. Hi tindlela timbirhi, vanhu va Xikwembu va ta tsakela swiyimo swo rhula leswi tshembisiweke eka Esaya 65:21-25. Tanihi vagandzeri va Yehovha lava nga ni vun’we eparadeyisini ya moya, vatotiwa lava nga ta kuma ndhawu ya vona eYerusalema Lontshwa etilweni kun’we ni lava va “tinyimpfu tin’wana” sweswi va ni ku rhula loku humaka eka Xikwembu. Naswona ku rhula koloko ku ta ndlandlamuka ku ya nghena eParadeyisini ya xiviri, loko ‘ku endliwa ku rhandza ka Xikwembu emisaveni hinkwayo, hilaha ku endliwaka hakona etilweni.’ (Matewu 6:10) Ina, muti wa Xikwembu wa le tilweni lowu vangamaka wu ta fambisana hakunene ni vito leri nge Yerusalema leri vulaka ‘Masungulo ya ku Rhula ka Matlhelo Mambirhi.’ Wu ta yima hilaha ku nga heriki tanihi muti lowu dzunekaka eka Muvumbi wa wona Lonkulu, Yehovha Xikwembu, ni le ka Hosi leyi nga Muteki wa wona, Yesu Kreste.
Wa Tsundzuka Xana?
◻ Ku hetisisiwe yini loko Nehemiya a hlengelete vanhu eYerusalema?
◻ Vayuda va khale a va fanele va endla yini leswaku va nga honisi yindlu ya Xikwembu, naswona hina hi khutaziwa ku endla yini?
◻ “Yerusalema” u katseka njhani eku tiseni ka ntsako ni ku rhula loku nga heriki?
[Mepe lowu nga eka tluka 23]
(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)
TINYANGWA TA YERUSALEMA
Tinomboro ti kombisa vutlakuki bya namuntlha hi timitara
NYANGWA YA TINHLAMPFI
NYANGWA YA MUTI WA KHALE
NYANGWA YA EFRAYIMI
NYANGWA YA LE YINHLENI
Rirhangu Ro Anama
Ntsendzele
NYANGWA YA NKOVA
XIPHEMU XA VUMBIRHI
Rirhangu Ro Sungula Ra Le N’walungwini
MUTI WA DAVHIDA
NYANGWA YA TINHULU TA NKUMA
Nkova wa Hinomu
Khokholo
NYANGWA YA TINYIMPFU
NYANGWA YA MULANGUTERI
Xivandla Xa Tempele
NYANGWA YA KAMBELA
NYANGWA YA TIHANCI
OPHEL
Ntsendzele
NYANGWA YA MATI
Xihlovo Xa Gihoni
NYANGWA YA XIHLOVO
Ntanga Wa Hosi
Eni-rogele
Nkova (Wa Le Xikarhi) WaTyropoeon
Nkova Wa Mati Wa Kedroni
740
730
730
750
770
770
750
730
710
690
670
620
640
660
680
700
720
740
730
710
690
670
Kumbexana i xiengetelo xa rirhangu ra Yerusalema enkarhini wa ku lovisiwa ka muti lowu ni loko Nehemiya a rhangela entirhweni wo pfuxa rirhangu