Rifu

Nhlamuselo: I ku hela ka mintirho hinkwayo ya vutomi. Endzhaku ka ku yima ka ku hefemula, ku ba ka mbilu ni ku tirha ka byongo, matimba ya vutomi ma tshika ku tirha hakatsongo-tsongo eka tisele ta miri. Rifu i ku hambana ni vutomi.

Xana Xikwembu xi vumbe munhu leswaku a fa?

Ku hambana ni sweswo, Yehovha u tsundzuxe Adamu emhakeni ya ku nga yingisi, leyi a yi ta vanga rifu. (Gen. 2:17) Endzhaku, Xikwembu xi tsundzuxe tiko ra Israyele emahanyelweni lawa a ma ta vangela rifu leri nga fanelangiki. (Ezek. 18:31) Hi ku famba ka nkarhi xi rhumele N’wana wa xona a ta fela vanhu leswaku lava pfumelaka eka lunghiselelo leri va kuma vutomi lebyi nga heriki.—Yoh. 3:16, 36.

Pisalema 90:10 yi vula leswaku vutomi bya munhu lebyi tolovelekeke byi lehe malembe ya 70 kumbe 80. Enkarhini lowu Muxe a tsaleke ha wona a swi ri tano, kambe eku sunguleni a swi nga ri tano. (Ringanisa Genesa 5:3-32.) Vaheveru 9:27 yi ri, “Ku [vekiwe] leswaku vanhu va fa kan’we.” Leswi, na swona, a swi ri tano enkarhini wa ku tsariwa ka swona. Kambe a swi nga ri tano loko Xikwembu xi nga si avanyisa Adamu la dyoheke.

Ha yini hi dyuhala hi tlhela hi fa?

Yehovha u vumbe mpatswa wo sungula wa vanhu wu hetisekile, a wu langutele ku hanya hi laha ku nga heriki. Va nyikiwe ntshunxeko wo tihlawulela. Xana a va ta yingisa Muvumbi wa vona hi rirhandzu ni ku tlangela hinkwaswo leswi a va endleleke swona? A va ta swi kota ku endla sweswo hi ku helela. Xikwembu xi byele Adamu xi ku: “Loko wu ri muri wo tiv̌isa ŝo saseka ni ŝo biha, u nga ṭhuki u dya; hikuv̌a siku u dyaka, u ta fa.” Hi ku tirhisa nyoka tanihi muvulavuleri wakwe, Sathana u kucetele Evha leswaku a tlula nawu wa Yehovha. Adamu a nga n’wi alelanga nsati wakwe kambe u dye na yena mbhandzu lowu yirisiweke. Hi laha a vuleke ha kona, Yehovha u nyike Adamu xigwevo xa rifu, kambe a nga si wu avanyisa mpatswa lowu dyoheke, hi tintswalo Yehovha u wu pfumelele leswaku wu kuma vana.—Gen. 2:17; 3:1-19; 5:3-5; ringanisa Deteronoma 32:4 na Nhlavutelo 12:9.

Rhom. 5:12, 17, 19: “Leswi ku dyoha ku ngheneke emisaveni hi munhu a ri un’we [Adamu], kutani rifu ri ngheneke hikwalaho ka ku dyoha, hi mukhuva wolowo rifu ri tlulele vanhu hinkwavo, hikuva hinkwavo va dyohile. . . . Rifu ri fumile hi mhaka ya nandzu wa munhu un’we ntsena . . . Kukotisa leswi lavo tala va hundzuriweke vadyohi hikwalaho ka munhu un’we la nga yingisangiki.”

1 Kor. 15:22: “Hinkwavo va [fa] hikwalaho ka Adamu.”

Nakambe vona xihloko-nkulu lexi nge “Ku Kunguhateriwa.”

Ha yini swihlangi swi fa?

Ps. 51:5, JB: “Hakunene ndzi velekiwile ndzi ri ni nandzu, ndzi ri mudyohi ku sukela ekhwirini ra manana.” (Nakambe vona Yobo 14:4; Genesa 8:21.)

Rhom. 3:23; 6:23: “Hinkwavo va dyohile, hikokwalaho ku kwetsima loku a va nyikiwile hi Xikwembu, va ku pfumala . . . Ku dyoha ka hakela, hakelo ya kona i rifu.”—Xiitaliki i xerhu.

A hi ntiyiso leswaku Xikwembu xi “teka” vana eka vatswari va vona, hi laha van’wana va byeriweke ha kona. Hambi leswi misava yi humesaka swakudya leswi eneleke, mavandla ya tipolitiki ni ya mabindzu lama nga ni vutianakanyi hakanyingi ma sivela ku aviwa ka swona swi ya eka lava swi pfumalaka, leswi vangaka rifu hi mhaka ya ku sika. Vana van’wana va dlayiwa hi timhangu, ku fana ni vanhu lavakulu. Kambe hinkwerhu hi velekiwe hi ri ni xidyoho; hinkwerhu a hi hetisekanga. Hi tswariwe eka mafambiselo lawa un’wana ni un’wana—lonene ni lowo biha—a faka. (Ekl. 9:5) Kambe Yehovha u ‘lava’ ku tlhela a hlanganisa vana ni vatswari va vona hi ku va pfuxa, naswona hi rirhandzu u endle lunghiselelo ra sweswo.—Yoh. 5:28, 29; Yobo 14:14, 15; ringanisa Yeremiya 31:15, 16; Marka 5:40-42.

Vafi va kwihi?

Gen. 3:19: “U ta dya v̌uŝa hi nyuku wa mombo wa wena, u ko u tlhelela misav̌eni, hikuv̌a u humesiwile ka yona. Hikuv̌a u nṭhuri, u ta tlhelela e nṭhurini.”

Ekl. 9:10: “Hikwaŝo leŝi v̌oko ra wena ri nga ŝi kumaka ku tira, ŝi tire hi matimba ya wena, hikuv̌a šiv̌andleni ša v̌afi [“sirha,” KJ, Kx; “ndhawu ya vafi,” TEV] laha u yaka kona, a ka ha ri na ntiro, hambi makungu, ni ku tiv̌a, hambi v̌utlhari.”

Xiyimo xa vafi hi xihi?

Ekl. 9:5: “La’v̌a hanyaka v̌a ŝi tiv̌a leŝaku v̌a ta fa, kambe v̌afi a v̌a tiv̌i ntšhumu.”

Ps. 146:4: “Ku hefemula ka v̌ona loko ku hela, v̌a tlhelela e nṭhurini; kutani hi siku rolero makungu [“mianakanyo,” KJ, 145:4 eka Dy; “mianakanyo ya yena hinkwayo,” NE; “makungu,” RS, NAB] ya v̌ona ma ta hela.”

Yoh. 11:11-14: “‘Lazaro murhandziwa wa hina, ú etlele, kambe ndzi ya ku ya n’wi pfuxa.’ . . . Yesu a va byela erivaleni, a ku: ‘Lazaro ú file.’” (Na Pisalema 13:3)

Xana ku ni xiphemu xo karhi xa munhu lexi hambetaka xi hanya loko miri wu fa?

Ezek. 18:4: “Moya, [“moya-xiviri,” RS, NE, KJ, Dy, Kx; “munhu,” JB; TEV] lo’wu dyohaka, hi wona lo’wu nga ta fa!”

Esa. 53:12: ‘U nyiketele moya-xiviri wa yena [“moya-xiviri,” RS, KJ, Dy; “vutomi,” TEV; “xiviri,” JB, Kx, NAB] eku feni.’ (Ringanisa Matewu 26:38.)

Nakambe vona swihloko-nkulu leswi nge “Moya-xiviri” na “Moya.”

Xana vafi va swi kota ku pfuna kumbe ku vavisa lava hanyaka hi ndlela yo karhi?

Ekl. 9:6: “Riranḍu ra v̌ona, ni ku v̌enga ka v̌ona, ni mona wa v̌ona ŝi lahlekile, a v̌a ha ri na ku av̌eriwa ka hikwaŝo le’ŝi endliwaka e hansi ka dyambu ni siku riṅwe.”

Esa. 26:14: “[Va] file, a [va] nga ha hanyi; i ŝinḍuti ntsena, a [va] nga ha pfuki.”

Ku vuriwa yini hi swiviko swa vanhu lava hanyanyisiweke endzhaku ka loko ku vuriwe leswaku va file kutani va vulavula hi vutomi byin’wana?

Hi ntolovelo, endzhaku ka loko munhu a nga ha hefemuli ni mbilu yi nga ha bi, ku hela ka matimba ya vutomi eka tisele ta miri ku teka timinete to hlayanyana. Loko miri wu ri exirhamini lexikulu, sweswo swi nga ha teka tiawara to tala. Hi xivangelo lexi, nkarhi wun’wana swa koteka ku hanyanyisa vanhu hi ku tirhisa mpfuxo wo rhendzelekisa ngati. A va ri eka xiyimo lexi vitaniwaka “rifu ra byongo,” kambe tisele ta miri wa vona a ta ha hanya.

Vanhu vo tala lava pfuxiwaka eka “rifu ra byongo” a va ha kumbuki nchumu. Van’wana va vika leswaku a va titwa va ri karhi va papamala. Van’wana va ri a va vona swilo swo xonga; van’wana a va chavisiwa ngopfu hi leswi va swi voneke.

Xana yi kona nhlamuselo ya vutshunguri ya mintokoto leyi?

Muhleri wa swa vutshunguri wa The Arizona Republic u tsarile: “Loko matimba ya miri ma ri ehansi swinene, tanihi loko u titivarile, kumbe loko u karhatiwa hi vuvabyi kumbe u vavisekile, ku lawuleka ka matirhelo ya miri ka hunguteka na kona. Xisweswo, tihomoni ni swiaki swin’wana swa miri swa humesiwa kutani swi pfelela hi mpimo lowukulu. Leswi vangiwaka hi swikombiso swin’wana, i ku va ni mijamujamu, leswi vaka kona endzhaku ka ku hanyanya, eku feni kumbe ku vuyela evuton’wini.”—May 28, 1977, tl. C-1; ni magazini wa le Jarimani wa vutshunguri lowu nge Fortschritte der Medizin, No. 41, 1979; Psychology Today, January 1981.

Kambe xana vumbhoni bya lava pfukeke a byi tiyisiwi hi vanhu lava vulaka leswaku va vone vafi lava rhandzekaka va humelela eka vona, va vulavula na vona?

Hi kombela u tlhela u hlaya matsalwa lama tshahiweke eku sunguleni malunghana ni xiyimo xa vafi. Xana Rito ra Xikwembu ra ntiyiso ri hi byela yini hi xiyimo xa vafi?

I mani loyi a lavaka leswaku vanhu va pfumela swin’wana leswi hambaneke? Endzhaku ka loko Yehovha a tsundzuxe vatswari va hina vo sungula leswaku ku ka va nga yingisi swi ta vanga rifu, i mani loyi a kaneteke sweswo? “Nyoka [leyi tirhisiweke hi Sathana; vona Nhlavutelo 12:9] yi ku ka wansati: Loko ku ri ku fa, mi nga ka mi nga fi.” (Gen. 3:4) Ina, endzhaku ka nkarhi Adamu na Evha va file. Kutani, xana kahle-kahle i mani loyi a teke ni mianakanyo ya leswaku xiphemu xa munhu xa moya xa pona loko miri wu fa? Hi laha se hi swi voneke ha kona, leswi a hi swona leswi vuriwaka hi Rito ra Xikwembu. Nawu wa Xikwembu eIsrayele wa khale a wu lwisana ni xiendlo xa ku vulavula ni vafi tanihi lexi ‘thyakeke’ ni lexi ‘nyenyetsaka.’ (Levh. 19:31; Det. 18:10-12; Esa. 8:19) Xana Xikwembu xa rirhandzu a xi ta lwisana ni xiendlo lexi loko a swi ri leswaku vanhu lava hanyaka a vo vulavula ntsena ni varhandziwa lava nga va siya? Hi hala tlhelo, loko mimoya ya mademona a yi tiendla vafi kutani yi hambukisa vanhu hi ku va chela mianakanyo leyi a yi ta hangalasa mavunwa, xana a swi nga ta kombisa rirhandzu eka Xikwembu ku sirhelela malandza ya xona eka vukanganyisi byo tano?—Ef. 6:11, 12.

Ha yini Timbhoni ta Yehovha ti nga ngheni eka mikhuva ya ku rila vafi?

Ku rila rifu ra murhandziwa wa wena i swa ntumbuluko naswona swi nga endliwa hi mfanelo

Endzhaku ka ku fa ka munghana wakwe lonkulu Lazaro, “Yesu a rila.” (Yoh. 11:35) Nkarhi wun’wana mbitsi wa malandza ya Xikwembu malunghana ni rifu wu va wukulu swinene.—2 Sam. 1:11, 12.

Kambe hikwalaho ka ntshembo wa ku pfuxiwa, Vakreste va byeriwa leswi: “Ndzi lava leswaku mi tiva ntiyiso hi tlhelo ra lava va tietleleleke, mi ta ka mi nga vaviseki kukota van’wana lava nga riki na ku langutela.”—1 Tes. 4:13.

Malandza ya Yehovha a ma yi ali mikhuva yin’wana leyi yelanaka ni rifu

Gen. 50:2, 3: “Yosefa a lerisa tiṅanga le’ti ṅwi tirelaka e ku phuṭela ni ku tota tata wa yena . . . ku hunḍa masiku ya mune wa makume, hikuv̌a masiku ya ku phuṭela ma endlisa ŝeŝo [hi mukhuva wa kona, NW].”

Yoh. 19:40: “Va teka ntsumbu wa Yesu, va wu phutsela hi minceka ni mirhi yo nun’hwela, hi mukhuva lowu Vayuda va lahlaka ha wona.”—Xiitaliki i xerhu.

Lava lavaka ku xi tsakisa va papalata mikhuva leyi lwisanaka ni Rito ra Xikwembu

Mikhuva yin’wana yi kombisa gome ra munhu erivaleni. Kambe Yesu u te: “Loko mi titsona swakudya [hikwalaho ka nhlomulo], mi nga khanyanisi mimombo ku fana ni vakanganyisi lava tionhaka tinghohe, va ku va ta voniwa hi vanhu leswaku va le ku titsoneni ka swakudya. Ndzi tiyisile ndzi ri ka n’wina: Hakelo ya vona va yi kumile. Kambe wena, loko u titsona swakudya, tota nhloko ya wena hi mafurha, u hlamba ni nghohe; u ta ka u nga vonaki eka vanhu leswaku u le ku titsoneni ka swakudya, kambe u ta voniwa hi Tata wa wena la nga kona, exihundleni; kutani Tata wa wena la vonaka exihundleni, u ta ku hakela.”—Mt. 6:16-18.

Mikhuva yin’wana yi kombisa ripfumelo ra leswaku munhu u ni moya lowu nga fiki lowu yaka emahlweni wu hanya loko miri wu fa, kutani wa swi vona leswi endliwaka hi lava hanyaka. Kambe Bibele yi ri: “V̌afi a v̌a tiv̌i ntšhumu.” (Ekl. 9:5) Nakambe, “[Moya-xiviri] lo’wu dyohaka, hi wona lo’wu nga ta fa!”—Ezek. 18:4.

Mikhuva yo tala yi huma eka ripfumelo ra leswaku vafi va lava mpfuno eka lava hanyaka kumbe hi ku chava leswaku va nga vavisa lava hanyaka loko va nga tsakisiwi. Kambe Rito ra Xikwembu ri kombisa leswaku vafi a va ku twi ku vaviseka hambi ntsako a va wu kumi. “Ku hefemula ka v̌ona loko ku hela, va tlhelela e nṭhurini; kutani hi siku rolero makungu ya v̌ona ma ta hela.” (Ps. 146:4; nakambe vona 2 Samuwele 12:22, 23.) “Riranḍu ra v̌ona, ni ku v̌enga ka v̌ona, ni mona wa v̌ona ŝi lahlekile, a v̌a ha ri na ku av̌eriwa ka hikwaŝo leŝi endliwaka e hansi ka dyambu ni siku riṅwe.”—Ekl. 9:6.

Loko Munhu A Ku—

‘I ku rhandza ka Xikwembu’

U nga ha hlamula u ku: ‘Vanhu vo tala va vula tano. Kambe swa pfuna swinene ku kambisisa leswi Xikwembu xi swi vulaka emhakeni leyi.’ Kumbexana u nga engetela u ku: (1) ‘(Hlaya Genesa 2:17.) Loko tatana a tsundzuxa n’wana wakwe leswaku ku endla nchumu wo karhi swi nga n’wi dlaya, xana u nga vula leswaku tatana u lava leswaku n’wana loyi a endla nchumu wolowo?’ (2) ‘Kutani xana ku rhandza ka Xikwembu evanhwini hi kwihi hakunene? Yesu u te: “Tata wa mina ú lava leswaku un’wana ni un’wana la langutaka N’wana [hi leswaku, a twisisa ni ku pfumela leswaku Yesu i N’wana wa Xikwembu hakunene], a va a pfumela eka yena, a va ni vutomi lebyi nga heriki, kutani mina ndzi ta n’wi pfuxa hi siku ra makumu.” (Yoh. 6:40)’

‘Vanhu va ta tshamela ku fa’

U nga ha hlamula u ku: ‘Entiyisweni sweswo swi endlekile evanhwini ku ta fikela namuntlha, a swi tano ke?’ Kumbexana u nga engetela u ku: ‘Kambe xiya xitshembiso lexi xo saseka, lexi endliweke hi Xikwembu eka Nhlavutelo 21:3, 4 (kumbe Esaya 25:8).’

‘Ri fika loko nkarhi wa wena se wu herile’

U nga ha hlamula u ku: ‘Vanhu vo tala va anakanya tano. Xana a wu swi tiva leswaku Vagriki vo tala va khale a va ri ni mavonelo lama fanaka? A va pfumela leswaku a ku ri ni swikwembu-kati swinharhu leswi a swi pima ku leha ka vutomi lebyi un’wana ni un’wana a nga ta va na byona. Kambe Bibele yi nyika langutelo rin’wana leri hambaneke ra vutomi.’ Kumbexana u nga engetela u ku: (1) ‘(Hlaya Eklesiasta 9:11.) Xikombiso: Buwu ra semendhe ri nga ha petluka emuakweni, ri wela ehenhla ka muhundzi wa ndlela. Xana sweswo swi vangiwe hi Xikwembu? Loko swi ri tano, xana swi fanerile ku hakerisa n’wini wa muako wolowo hikwalaho ka futa ra yena? . . . Hi laha Bibele yi vulaka ha kona, eka muhundzi wa ndlela, i xiendlakalo lexi nga kunguhatiwangiki, lexi nga rindzeriwangiki, leswi a kumekeke a ri kwalaho hi nkarhi wa ku wa ka buwu leri ra semendhe.’ (2) ‘Bibele yi hi byela leswaku hi fanele ku papalata ku tikhoma loko biha leswaku hi sirhelela vutomi bya hina. (Swiv. 16:17) Loko u ri mutswari, ndza tiyiseka leswaku nsinya wolowo wa nawu wa wu tirhisa eka vana va wena. Wa va tsundzuxa eka swilo leswi swi nga vangaka rifu. Yehovha u endla nchumu lowu fanaka evanhwini namuntlha.’ (3) ‘Yehovha wa swi tiva leswi nga ta endleka enkarhini lowu taka. Hi ku tirhisa Bibele u hi tivisa ndlela yo tsakela vutomi nkarhi wo lehanyana ku tlula vanhu lava honisaka leswi a swi vulaka. (Yoh. 17:3; Swiv. 12:28)’ (Nakambe vona xihloko-nkulu lexi nge “Ku Kunguhateriwa.”)