Ndzima 6

Ndzi Nga Hanyisana Njhani Ni Vamakwerhu?

Loko u fanele u pimanisa vuxaka bya wena ni vamakwenu va wena, xana u nga byi pimanisa njhani loko u tirhisa tinomboro 1 ku ya eka 5, laha 1 yi vulaka leswaku “a mi twani” kasi 5 yi vulaka leswaku “ma twana?” ․․․․․

VAMAKWAVO van’wana i bandhi na buruku. Hi xikombiso, Felicia la nga ni malembe ya 19 u ri: “Makwerhu wa xisati Irena la nga ni malembe ya 16 i un’wana wa vanghana va mina lavakulu.” Naswona Carly wa malembe ya 17 u vula leswi hi buti wakwe Eric wa malembe ya 20: “Hi twana ngopfu. A hi lwi.”

Kasi vamakwavo vo tala va ni vuxaka lebyi fanaka ni bya Lauren na Marla. Lauren u ri: “Hi tshamela ku holova hi swilo hinkwaswo hambiloko mhaka ya kona yi nga nyawuli.” Kumbexana u titwa hilaha Alice wa malembe ya 12 a titwaka hakona hi buti wakwe Dennis wa malembe ya 14: “Wa ndzi nyangatsa! U nghena ekamareni ra mina kutani a teka swilo swa mina a nga lombanga. Dennis u tiendla n’wana!”

Xana u ni makwenu la ku karhataka? I ntiyiso leswaku vatswari va wena va ni vutihlamuleri byo endla leswaku swilo swi famba kahle ekaya. Kambe, hi ku famba ka nkarhi u ta boheka ku dyondza ku hanyisana ni van’wana. Sweswo u nga swi dyondza loko wa ha tshama ekaya.

Ehleketa hi timholovo leti u tshameke u va na tona ni makwenu. I yini leswi talaka ku mi lwisa? Languta nxaxamelo lowu nga laha hansi, kutani u fungha hi ✔ eka mabokisi lama vulavulaka hi swiphiqo leswi ku hlundzukisaka!

□ Swilo swa wena. Makwerhu u teka swilo a nga lombanga.

□ Ku va ni vumunhu lebyi hambaneke. Makwerhu u ni vutianakanyi kumbe u ringeta ku ndzi lawula.

□ Ku xixima xihundla xa wena. Makwerhu u nghena ekamareni ra mina a nga gongondzanga kumbe u hlaya ti-e-mail kumbe ti-SMS ta mina a nga kombelanga.

□ Swin’wana ․․․․․

Loko makwenu a tshamela ku ku karhata—a ringeta ku ku lawula minkarhi hinkwayo kumbe a nga xiximi xihundla xa wena—swi nga ha olova ku fundza vukarhi. Kambe xivuriso xa Bibele xi ri: “Ku kama nhompfu swi humesa ngati ni ku hlohlotela ku hlundzuka swi pfuxa ku holova.” (Swivuriso 30:33) Loko u fundza vukarhi, u nga ha byi hlanta u karihile, hilaha ku kama nhompfu ya wena swi nga ta humesa ngati. Kutani sweswo swi to nyanyisa xiphiqo ntsena. (Swivuriso 26:21) U nga ku sivela njhani ku hlundzuka leswaku ku nga heteleli ku vange mholovo leyikulu? Goza ro sungula i ku kambisisa xivangelo xa kona.

Xana Ku Ni Xiphiqo Naswona Xi Vanga Hi Yini?

Swiphiqo leswi vamakwavo va vaka na swona swi fana ni swirhumbana. Xirhumbana loko xi huma xa vava swinene, kambe xi va xi vangiwe hi switsongwatsongwana leswi nga vonakiki. Hilaha ku fanaka, mholovo leyi vaka kona exikarhi ka vamakwavo hakanyingi yi kombisa leswaku ku ni xiphiqo lexi tumbeleke lexi yi vangaka.

U nga ringeta ku susa xirhumbana xexo hi ku xi kama. Kambe u ta va u susa ntsena swikombiso swa xiphiqo naswona u nga ha siya xivati kumbe u nyanyisa xitsongwatsongwana. Goza ro antswa i ku tshungula xitsongwatsongwana leswaku xi nga ha tlheli xi ku vangela swirhumbana swin’wana. Swi tano ni le ka swiphiqo leswi vamakwavo va vaka na swona. Dyondza ku kumisisa xivangelo xa kona, kutani u ta kota ku xiya xiphiqo xa kona ni leswi xi vangeke. U ta kota ku tlhela u tirhisa ndzayo ya Hosi Solomoni wo tlhariha la tsaleke a ku: “Kunene ku twisisa ka munhu ku vohlisa ku hlundzuka kakwe.”—Swivuriso 19:11.

Hi xikombiso, Alice loyi ku vulavuriweke ha yena eku sunguleni u vule leswi hi buti wakwe Dennis: “U nghena ekamareni ra mina kutani a teka swilo swa mina a nga lombanga.” Xexo i xiphiqo. Kambe u ehleketa leswaku i yini lexi vangaka xiphiqo xexo? Swi nga ha endleka ku ri ku nga xiximani. Alice a nga ringeta ku tlhantlha xiphiqo xexo hi ku byela Dennis leswaku a nga ha pfuki a nghene ekamareni rakwe kumbe a nga ha tirhisi swilo swakwe. Kambe ku vula sweswo swi to kombisa ntsena leswaku a nga swi rhandzi leswi a swi endleke naswona swi nga ha pfuxa mholovo yin’wana. Hambiswiritano, loko Alice o vulavurisana na Dennis leswaku a xixima xihundla xakwe ni swilo swakwe, a swi kanakanisi leswaku va nga hanyisana kahle.

Dyondza Ku Tlhantlha Kumbe Ku Papalata Timholovo

Ku kumisisa leswi ku holovisaka ni makwenu ko va ndlela yin’wana yo tlhantlha xiphiqo ntsena. I yini leswi u nga swi endlaka leswaku u tlhantlha xiphiqo kutani u papalata mholovo enkarhini lowu taka? Ringeta ku tirhisa magoza ya tsevu lama landzelaka.

1. Pfumelelanani hi milawu yin’wana ya xisekelo. Ehleketa hi swivangelo leswi u swi fungheke leswi u vuleke leswaku swi pfuxe mholovo exikarhi ka wena ni makwenu. Kumisisa loko mi ta swi kota ku veka milawu yin’wana leyi havumbirhi bya n’wina mi pfumelelanaka ha yona ni leyi nga ta tlhantlha xiphiqo. Hi xikombiso, loko mi holovela swilo swa n’wina, Nawu wo sungula wu nga va lowu: “Minkarhi hinkwayo rhanga u lomba nchumu lowu nga riki wa wena u nga si wu teka.” Nawu wa vumbirhi wu nga va lowu: “Xixima makwenu loko a ala ku ku lomba nchumu wakwe.” Loko u veka milawu leyi, ehleketa hi xileriso xa Yesu lexi nge: “Hikokwalaho, swilo hinkwaswo, leswi mi lavaka vanhu va swi endla eka n’wina, na n’wina mi fanele mi swi endla eka vona.” (Matewu 7:12) Loko u endla tano u ta veka milawu leyi wena ni makwenu mi nga ta kota ku hanya ha yona. Kutani vulavurisanani ni vatswari va n’wina ku vona loko va swi amukela leswi mi pfumelelaneke ha swona.—Vaefesa 6:1.

2. Landzela milawu leyi u yi vekeke. Muapostola Pawulo u tsale a ku: “Hambiswiritano, xana wena, loyi u dyondzisaka un’wanyana, a wu tidyondzisi ke? Wena, loyi u chumayelaka u ku ‘U nga tshuki u yiva,’ wa yiva ke?” (Varhoma 2:21) U nga wu tirhisa njhani nawu wolowo? Hi xikombiso, loko u lava leswaku makwenu a xixima xihundla xa wena, na wena u fanele u gongondza loko u nghena ekamareni rakwe kumbe u rhanga hi ku kombela u nga si hlaya ti-email kumbe ti-SMS takwe.

3. U nga hatliseli ku hlundzuka. Ha yini xolexo ku ri xitsundzuxo lexinene? Hikuva xivuriso xa le Bibeleni xi vula leswaku “i swihunguki ntsena leswi hatliselaka ku hlundzuka ni ku va ni xikhomela.” (Eklesiasta 7:9, Contemporary English Version) Loko u hatla u hlundzuka, u ta tshama u ri ni mbitsi evuton’wini. I ntiyiso leswaku vamakwenu va ta endla kumbe va vula swilo leswi nga ta ku hlundzukisa. Kambe tivutise, ‘Xana ndzi tshame ndzi va endla nchumu lowu fanaka enkarhini lowu hundzeke?’ (Matewu 7:1-5) Jenny u ri: “Loko ndza ha ri ni malembe ya 13, a ndzi ehleketa leswaku mavonelo ya mina a ma ri ya nkoka swinene naswona ma fanele ma amukeriwa. Ndzisana ya mina ya xisati yi endla leswi fanaka sweswi. Kutani ndzi ringeta ku nga hlundzukisiwi hi leswi yi swi vulaka.”

4. Rivalela u tlhela u rivala. Swiphiqo leswikulu ku fanele ku vulavuriwa ha swona swi tlhela swi tlhantlhiwa. Kambe xana u fanele u tengisa makwenu malunghana ni xihoxo xin’wana ni xin’wana lexi a xi endlaka? Yehovha Xikwembu wa tsaka swinene loko u tikarhatela ku “swi ba hi makatla” loko u hoxeriwile. (Swivuriso 19:11, Bibele—Mahungu Lamanene) Alison wa malembe ya 19 u ri: “Mina ni ndzisana ya mina ya xisati Rachel ha swi kota ku lulamisa timholovo ta hina. Hi hatla hi kombela ku khomeriwa kutani hi hlamusela leswi hi ehleketaka leswaku hi swona swi vangeke mholovo. Minkarhi yin’wana ndzi rhanga ndzi dya marhambu ya nhloko ndzi nga si vulavula hi xiphiqo xa kona. Hakanyingi, mixo lowu landzelaka swa olova swinene ku va ndzi n’wi rivalela ndzi tlhela ndzi rivala, naswona a ndzi boheki ku vulavula ha swona.”

5. Kombelani vatswari va n’wina leswaku va mi tlhantlhela mhaka. Loko wena ni makwenu mi nga swi koti ku tlhantlha xiphiqo lexikulu, kumbexana vatswari va n’wina va nga mi pfuna ku xi tlhantlha. (Varhoma 14:19) Kambe tsundzukani leswaku loko mi kota ku tlhantlha xiphiqo handle ko kombela mpfuno wa vatswari va n’wina swi kombisa leswaku mi wupfile.

6. Tsakela timfanelo letinene ta vamakwenu. A swi kanakanisi leswaku vamakwenu va ni timfanelo leti u ti rhandzaka. Tsala nchumu wun’we lowu u wu rhandzaka hi un’wana ni un’wana wa vona.

Vito Leswi ndzi swi rhandzaka

․․․․․ ․․․․․

Ematshan’weni yo dzika eka swihoxo swa vamakwenu, ha yini u nga va byeli leswi ku tsakisaka ha vona loko u pfulekeriwa hi nkarhi?—Pisalema 130:3; Swivuriso 15:23.

Bibele yi vula leswaku a hi minkarhi hinkwayo laha makwenu a nga vaka munghana wa wena lonkulu. (Swivuriso 18:24) Kambe u nga tiyisa vunghana bya wena ni vamakwenu loko u ‘hambeta u va lehisela mbilu,’ hambiloko u ri ni ‘xivangelo lexi twalaka xa ku vilela.’ (Vakolosa 3:13) Loko u endla tano, swi nga ha endleka vamakwenu va nga ha ku nyangatsi ngopfu. Na wena swi nga ha endleka u nga ha va nyangatsi ngopfu!

MATSALWA

“Ku anakanyela ka n’wina a ku tiviwe hi vanhu hinkwavo.”—Vafilipiya 4:5.

XITSUNDZUXO

Loko u ri ni makwenu loyi swi tikaka ku hanyisana na yena, u nga n’wi teki hi ndlela yo biha—u ku pfuna ku hlakulela timfanelo ta nkoka evuton’wini!

XANA A WU SWI TIVA LESWAKU . . . ?

Loko u suka ekaya, minkarhi yin’wana u ta boheka ku va exikarhi ka vanhu lava ku siringaka—vatirhi-kuloni ni vanhu van’wana lava nga ni mona ni vutianakanyi. U nga dyondza ndlela yo langutana ni mintlhontlho yo tano hi ndlela yo rhula ekaya.

LESWI NDZI TIYIMISELEKE KU SWI ENDLA!

Milawu yin’wana ya xisekelo leyi mina ni (va-)makwerhu hi nga tivekelaka yona i ․․․․․

A ndzi nge va nyangatsi ngopfu (va-)makwerhu loko ndzi ․․․․․

Leswi ndzi lavaka ku vutisa (va-)mutswari wa mina hi mhaka leyi hi leswi ․․․․․

U NGA KU YINI?

● Ha yini swi ri swa nkoka ku vona ku hambana loku nga kona exikarhi ka xiphiqo ni xivangelo?

● I yini lexi u vonaka xi tsakisa hi ku va ni vamakwenu?

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 46]

“Loko a ndzi nga ri na vamakwerhu, a ndzi nga ta va na swona swilo leswinene leswi a ndzi ta swi tsundzuka. Eka lava nga ni vamakwavo, a ndzi ta va byela ndzi ku, ‘Va tekeni va ri va nkoka!’”—Marilyn

[Bokisi leri nga eka tluka 42]

Xitoloveto

Kumisisa Xivangelo Xa Kona

Xana u lava ku antswisa vuswikoti bya wena byo kumisisa swivangelo leswi holovisaka vamakwavo? Loko swi ri tano, hlaya xifaniso xa Yesu xa jaha leri sukeke ekaya kutani ri ya tlangisa ndzhaka ya rona. (Luka 15:11-32) Dzika swinene eka ndlela leyi buti wa rona a titweke ha yona loko ri vuye ekaya. Kutani hlamula swivutiso leswi landzelaka.

Hi xihi xiphiqo lexi endleke leswaku buti wa rona a titwa hi ndlela leyi a titweke ha yona? ․․․․․

U ehleketa leswaku a ku ri xihi xivangelo xa kona? ․․․․․

Tata wa vona u ringete njhani ku tlhantlha xiphiqo xexo? ․․․․․

I yini lexi buti wa rona a a fanele a xi endla leswaku a tlhantlha xiphiqo xexo? ․․․․․

Sweswi ehleketa hi mholovo leyi wena ni makwenu mi veke na yona sweswinyana. Kutani tsala tinhlamulo ta wena ehansi ka xivutiso xin’wana ni xin’wana lexi nga laha hansi. ․․․․․

Hi xihi xiphiqo lexi vangeke mholovo yoleyo? ․․․․․

U ehleketa leswaku ku nga va ku ri xihi xivangelo lexi mi holovisaka? ․․․․․

Hi yihi milawu leyi mi nga pfumelelanaka ha yona leyi mi nga tlhantlhaka ha yona xiphiqo xexo ni ku endla leswaku mi nga ha tlheli mi holova? ․․․․․

[Xifaniso lexi nga eka tluka 43]

Swiphiqo leswi vamakwavo va vaka na swona swi fana ni swirhumbana—leswaku u swi tshungula u fanele u dlaya leswi swi vangaka, ku nga ri ku herisa swikombiso swa swona