Setembro

Lomu ka Bhibhiliya, a ku timisela a zvi wuli ku tiyisela mindzhingo ni zvikarato ntsena. A kutimisela ku patsa kupima ni mbilu, kutani lezvi hi mahako loku hi kumana ni zviyimo zvo nonoha. A munhu wo timisela i na ni kutiya-hlana ni lihlazva-mbilu, niku a nga tsekatseki. A kutimisela i “moya lowu wu zvi kotako a ku tiyisela zvilo, ku nga hi ntsena ku vhumela na u nga khali, kanilezvi hi kutsumba ka ntamu. . . . I tshamela legi gi mahako munhu a yima hi minenge yimbiri loku a kumana ni cikarato. I tshamela gi nene gi zvi kotako ku cica a ndzhingo wo bindza nguvhu wuva wudzundzo hakuva hi ndzhako ka kubayisa gi wona a nchachazelo.” A kutimisela ka wuKristu ku susumetwa hi lirandzo. (1 Kor. 13:4, 7) A ku randza Jehovha zvi hi kuca ku timisela ni cihi leci a ci vhumelelako. (Luka 22:41, 42) A ku randza vamakabye va hina zvi hi vhuna ku timisela a zvihoxo zvabye. (1 Ped. 4:8) A ku randza nuna kutani sati wa hina zvi hi vhuna ku timisela ku “karateka nyameni” loku ku humelelako hambu ka mipatswa yo tsaka zvi tlhela zvi tiyisa wukati. — 1 Kor. 7:28. w16.04 2:3, 4

A gezu ga ciGreki gi hundzuluselweko ku ‘kupinyamela’ gi nyika maalakanyo ya ku timisela hi kutikarata ka hombe. A maKristu lawo ma nga hi hasi ka mufumo wa Roma ma tlhela ma vhukelwa hi varangeli va wukhongeli ga ciJudha, zvi wa nga ma oloveli kuya mitlhanganweni. Hambulezvo, ma no timisela. A malandza yo tala ya Jehovha nyamutlha ma nyika nguvhu lisima a mitlhangano ya wuKristu. George Gangas, loyi a tirileko kota ciro ca Hubye yi Fumako hi cipimo ca 22 wa malembe, i wulile lezvi: “Ka mina, a ku tlhangana ni vamakabye cin’we ca zvilo zvi ndzi nyikako litsako la hombe wutomini ni ku ndzi tiyisa.” I engeta aku: “Contlhe cikhati ndzi xuva kuva kona mitlhanganweni.” Xana wenawu wa ti zwisa lezvo xungetano hi ku tlhangana kasi ku khozela Jehovha? Loku zvi hi tano, ti yimisele ku simama u maha zvontlhe zvi nga ntan’wini wa wena kasi kuva kona mitlhanganweni hi kukhandzakanya. Hi ndlela leyo, u ta ngha u fana na Hosi Dhavhidha loyi a ngaku: “Jehovha, ndza randza a wuakelo ga yindlu ya wena.” — Lis. 26:8. w16.04 3:16-18

Zvini u faneleko ku maha loku u tiva lezvaku a makabye wo kari i khunguvanyekile hi kota ya zvilo u nga wula kutani ku maha? U fanele ku wulawula ni makabye wa wena. A kungo ga kona a hi ku mu nyika nandzu, kanilezvi ku vhumela nandzu wa wena, mu vhuxa kurula. A kuva ni kurula ni vakhozeli-kulori i nchumu wa lisima nguvhu. Hi nga ehleketa hi Loti ni tiyu wakwe Abrahama. Vontlhe va wa hi ni zvifuyo, niku zvi wonekisa ku khwatsi a varisi vabye va wa bangelana wutshamu go gisela kona. Na a xuva ku mbheta mazunga lawo, Abrahama i byelile Loti lezvaku a ranga hi yena a hlawula wutshamu ga kuya kona ni ngango wakwe. (Gen. 13:1, 2, 5-9) Hi nga wona a kusaseka ka cikombiso leco! Abrahama i hlotile kurula, wutshan’wini ga ku rangisa zva yena wutsumbu. Xana ci kona a nga luza hi lezvi a nga kombisa wunene lego? A ku kala ni ku vala! Zvalezvo a nga hambana na Loti, Jehovha i tsumbisile Abrahama lezvaku i wa ta mu katekisa nguvhu. (Gen. 13:14-17) Nungungulu a nga ta tshuka a tsika malandza yakwe ma lahlekelwa kala rini hi kota ya ku hanya hi matshinya yakwe ya milayo ni ku lulamisa mazunga hi moya wa lirandzo. w16.05 1:11, 12

Jehovha i hi nyikile milayo yo tala yo kongoma hi ku tirisa Mhaka yakwe yi tsalilweko. Hi cikombiso, wa beletela wubhayi, ni kukhozela zvifananiso, ni kuyiva, ni kupopiwa. (1 Kor. 6:9, 10) Tlhatakumbiri, Jesu Kristu, a N’wana wa Nungungulu, i nyikile valandzeli vakwe a cileletelo leci co karata ni co tsakisa aku: “Fambani, mu va maha vapizani a matiko wontlhe, mu va bhabhatisa hi vito ga Dhadhani ni ga N’wana ni ga moya wa ku basa; mu va gondzisa a ku gonga zvontlhe lezvi ndzi mu layileko zvona. Mangabye, ndzi na n’wina a masiku wontlhe, na kona kugumelweni ka cikhati.” (Mat. 28:19, 20) A milayo ni zvileletelo zva Nungungulu zva hi vhikela nguvhu! Hi ku ingisa milayo leyo, hi engetela ku ti wona hi hi va lisima, hiva ni lihanyo li nene, hi tlhela hi engetela litsako ngangweni. Niku a ca lisima ka zvontlhe hi lezvaku a ku landzela a milayo ya Jehovha, a ku patsa ni cileletelo ca kuva hi maha a ntiro wa kuchumayela, zvi maha lezvaku a tsaka hi hina a tlhela a hi katekisa. w16.05 3:1

A cikhati leci hi vhumelako ku rangelwa hi moya wa ku basa wa Nungungulu hi tlhela hi zwananisa maalakanyo ya hina ni mawonela ya Jehovha ma kombiwako lomu ka Mhaka yakwe, hi taya hi fana nguvhu naye hi maalakanyo, kuwulawula, ni mitiro ya hina. (Luka 11:13; Gal. 5:22, 23) Hambulezvo, ku ta simama ku laveka lezvaku hi ti wonela kasi hi nga hluliwi hi gome ga hina. (Mav. 4:23) Loku a kukula ka wena ka moya ku ku khwatsi ko nonoka nguvhu, alakanya lezvaku zva teka cikhati. A matshamela ya moya a ma kumiwi hi siku gin’we. Hi fanele kuva ni lihlazva-mbilu, hi tsika Bhibhiliya gi simama ku cica a wutomi ga hina. Kusanguleni ku nga ha laveka lezvaku hi ti gondzisa ku maha lezvi zvi nga zvi nene hi kuya hi Mitsalo. Kanilezvi hi kufamba ka cikhati, a ku alakanyela ni ku maha zvilo zva zvi nene zvi nga ha hi olovela nguvhu laha a maalakanyo ni mitiro ya hina zvi toya zvi longoloka khwatsi ni lezvi Jehovha Nungungulu a mahisako zvona. — Lis. 37:31; Mav. 23:12; Gal. 5:16, 17. w16.05 4:14, 16

Inyamutlha Jehovha i tirisa nguvhunguvhu a Mhaka yakwe, ni moya wa ku basa, ni bandla ga wuKristu kasi ku wumba malandza yakwe. A Mhaka ya Nungungulu yi nga hi wumba a cikhati hi yi gondzako na hi hi ni kungo, hi ehleketa hi yona, hi tlhela hi kombela Jehovha lezvaku a hi vhuna ku hanya hi yona. Dhavhidha i tsalile lezvi: “Ndzi ku alakanya na ndzi hi sangweni ga mina, ndzi khumbula wena zvikhatini zva wusiku.” (Lis. 63:6) I tlhelile aku: “Ndzi ta bonga Jehovha, hakuva wa ndzi nyika wusungukati, ina, a mbilu ya mina ya ndzi luleka ni laha wusikwini.” (Lis. 16:7) Dhavhidha i wa vhumelela wusungukati ga Nungungulu gi nghena mbilwini yakwe, gi wumba maalakanyo yakwe ya le ndzeni, hambu loku a wusungukati lego gi bindza ku gi amukela. (2 Sam. 12:1-13) Hi nga wona a cikombiso co saseka ca ku ti koramisa leci Dhavhidha a hi vekeleko! Xana wenawu wa ehleketa hi Mhaka ya Nungungulu, u yi tsika yi lulamisa maalakanyo ya wena ya le ndzeni? Xana u nga engetela? — Lis. 1: 3. w16.06 1:11

Hi nga rivali lezvaku ka hundza cipimo ca 6000 wa malembe na hi suselwe kumbhelela le sin’wini ga Edheni. A vanhu va nga mbhelelangiko va byekelela ku maha zvihoxo. Hikwalaho, zvi wa nga tava zvi nene ku rindzela lezvaku a makholwa-kulori ma ku khwatsi vanhu vo mbhelela, kutani ku tsika zvihoxo zvabye zvi hi susela litsako la kuva cipandze ca vanhu va Nungungulu masikwini lawa yo gumesa. Ci wa tava cihoxo ca hombe kambe a ku tsika zvihoxo zva van’wani zvi hi khunguvanyisa, zvonake hi tsika hlengeletano ya Jehovha. Loku lezvo zvi wo maheka, hi wa ta luza lungelo ga ku maha kurandza ka Nungungulu ni kutsumba ka ku hanya misaveni yiswa ya Nungungulu. Kasi hi simama ni litsako la hina la hombe ni kutsumba ku tiyileko, hi fanele ku tshama na hi alakanya a citsumbiso ca Jehovha ci chavelelako nguvhu, caku: “Ndzi ta vanga a tilo giswa ni misava yiswa, a zvilo zva kale zvi nga ta ha alakanyiwa, ge hambu ku wuya lomu malangeni.” (Isa. 65:17; 2 Ped. 3:13) U nga tsiki zvihoxo zva van’wani zvi ku luzisa makatekwa lawo. w16.06 4:13, 14

A gezu “mun’we” gi wula a wumun’we ga kungo ni ntiro kambe. Jehovha Nungungulu a nga na timbilu timbiri niku a nga cicacici. Contlhe cikhati i wulawula lisine, niku wa tsumbeka. I tsumbisile Abrahama lezvaku a pswalo wakwe wu wa taga tshomba ya Tiko gi Tsumbisilweko, niku i mahile zvihlamaliso zva hombe kasi ku tatisa citsumbiso leco. A 430 wa malembe lawa ma nga hundza a ma hungulangi a kutiyimisela ka Jehovha ka ku zvi tatisa. (Gen. 12:1, 2, 7; Ekso. 12:40, 41) Andzhako ka mazana ya malembe, a cikhati a nga byela vaIzrayeli lezvaku va wa hi timboni takwe, Jehovha i te: “Hi mina yena. Hi mahlweni ka mina a ku na nga mahiwa Nungungulu, ge hambu ndzhako ka mina a nga ta kuva kona mun’wani.” Na a khanyisa a kungo gakwe gi nga ciciko, i no engeta aku: “A kusukela lezvi ni kuya mahlweni ndzi yaloye.” (Isa. 43:10, 13; 44:6; 48:12) Hi nga wona lungelo lego ga vaIzrayeli — legi hinawu hi nga nago— ga kuva malandza ya Jehovha, a Nungungulu loyi a nga cicaciciko ni wo tsumbeka ka zvontlhe a mahako!— Mala. 3:6; Jak. 1:17. w16.06 3:6, 7

A mifumo yo tala nyamutlha yi veka masochwa ni michini ya ku wonelela ya ha hi ku humako kasi ku rindzela mimbhingano ya yona. A mifumo leyo yi wonelela ni wihi munhu kutani nchumu wu nga vekako tiko gabye mhangweni. Kanilezvi a yi zvi tivi lezvaku ku na ni mufumo wun’wani wa ntamu nguvhu le tilweni wu rangelwako hi Kristu Jesu. Zvezvanyana a mufumo lowo wu talwa yimpi ni mifumo leyi yi nga laha misaveni. (Isa. 9:6, 7; 56:10; Dhan. 2:44) Hi rindzela siku lego hi mahlo yo pswhuka niku hi lava ku ta kun’wa na hi longile. Hi cigelo leco, hi chela kota hi zviphrofeto zva Bhibhiliya hi tlhela hi simama ku tirela Jehovha hi kutsumbeka. (Lis. 130:6) Laha hi yako hi tshinela kugumeseni, zviya zvi hi karatela nguvhu ku simama hi hanyanya. Gi tava khombo ga hombe loku ho tsandzeka ku rindzela zvezvi! w16.07 2:2, 9, 10

Pawule i wa zvi tiva khwatsi lezvaku Nungungulu i wa mu mahele wuxinji ga hombe go kala gi nga mu ringani. Phela i wa hi muxanisi wa maKristu. Ka masiku yo gumesa ya wutomi gakwe, Pawule i tsalele Timote aku: “Ndza mu bonga Kristu Jesu a Hosi ya hina, loyi a nga ndzi nyika ntamu, hakuva i ndzi hlayile loyi a tsumbekileko, a ndzi veka ntirweni wakwe.” (1 Tim. 1:12-14) Wu wa hi ntiro muni? Pawule i byelile madhota ya bandla ga le Efesusi aku: “A ndzi khatali nchumu hi kuhanya ka mina, a ndzi wuli lezvaku ku na ni lisima ka mina, kasi ndza fela ku mbheta a kufamba ka mina, ni ntiro lowu ndzi wu amukeleko hi ka Hosi Jesu, lezvaku ndzi kustumunya hi ivhangeli ya tipswalo ta Nungungulu.” (Miti. 20:24) Pawule i chumayele hi kuhiseka niku i ma siyele cikombiso ci nene a maKristu nyamutlha. I kombisile lezvaku a tipswalo ta Nungungulu laha kakwe a ti vangi ta mahala; a ti xakelwangi. w16.07 4:1-3

Loku Jehovha a tsika ciyimo leci hi nga cona ci teka masiku, hi nga tsumba lezvaku i ta hi vhuna contlhe cikhati. Ha kuma cigondzo ka cikombiso ca Abrahama. (Maheb. 6:12-15) Jehovha i mu tsumbisile lezvaku i wa tava ni n’wana, kanilezvi ku lavekile lezvaku a rindzela malembe yo tala kasi kuza a pswala Isaka. Ndzeni ka cikhati leco, Abrahama ive ni lihlazva-mbilu, niku a nga zangi a mbhelelwe hi kukholwa ka lezvaku Jehovha i ta tatisa citsumbiso cakwe. (Gen. 15:3, 4; 21:5) A ku rindzela a zvi olovi. (Mav. 13:12) Kanilezvi loku hi karateka nguvhu hi zvilo hi zvi rindzelako zvi kalako zvi nga maheki, hi ta mbhela ntamu. Wutshan’wini ga lezvo, hi fanele ku tirisa cikhati ca hina kasi ku chukwatisa matshamela ya moya lawa ma to laveka kasi ku khatalela wutihlamuleli go kari lomu bandleni. Loku u lera Bhibhiliya u tlhela u ehleketa hi lezvi u gondzako, u ta kuma wutlhari, kupimisisa, wutivi, ni kupima u tlhela u tiva ku maha zviboho zva zvi nene. Loku hi maha lezvo, siku ni siku hi nga tirisa lezvi hi zvi gondzako kasi ku maha zviboho zvi tsakisako Jehovha. Hi cikombiso, hi ta tiva lezvi hi faneleko ku khomisa zvona van’wani, matirisela ya mali, ni ku hlawula khwatsi a zvihungato ni tinguwo. w16.08 3:9-11

Jehovha i vhunile vanhu vakwe lezvaku va hlula vaAmaleki ni vaEtiyopiya, niku i nyikile ntamu Nehemiya ni vaJudha lezvaku va mbheta ku aka makhurisi ya Jerusalema. Hi ndlela yo fana, Nungungulu i ta hi nyika ntamu wa ku simama ni ntiro wa hina wo chumayela hambu loku hi hi ni kukarateka, hi kanetwa, ni ku nga kumi vanhu vo tsakela. (1 Ped. 5:10) Jehovha a nga ta tirisa cihlamaliso kasi ku hi susela zvikarato zva hina. Hi fanele ku maha cipandze ca hina. Hi ndlela muni? Hi fanele ku gondza Mhaka ya Nungungulu siku ni siku, hi longisela mitlhangano hi tlhela hiya mitlhanganweni leyo vhiki ni vhiki, hi maha cigondzo ca munhu wutsumbu ni wukhozeli ga ngango, ni ku tsumba Jehovha hi mukhongelo. Hi nga tshuki hi tsika nchumu wu hi colopetela ka zvilo lezvi Jehovha a hi nyikako kasi ku hi nyika ntamu ni ku hi tiyisa. Loku u wona lezvaku a mandla ya wena ma mbhelile ntamu ka cin’we ca zvilo lezvi, kombela Nungungulu lezvaku a ku vhuna. U ta wona lezvi a moya wa Nungungulu wu to ku nyikisa zvona ntamu ni “kuxuva ni kutira.” w16.09 1:12

Mupostoli Pawule i dzundzile a wugwendza. Hambulezvo i tlhelile a wula magezu lawa laha hehla, a tlhela aku: “Loku va nga zvi koti ku ti khoma, a va teke ni ku tekiwa; hakuva i chukwana a ku teka hambu ku tekiwa a ku hundza a kuswa hi kunavela.” Hikwalaho, a munhu a nga boha ku chadha kasi ku potsa ku tsika kunavela ka hombe ka masango ku mu yisa ka mukhuwo wo ti vangela manyawunyawu ya masango kutani wubhayini. (1  Kor. 7:9; 1 Tim. 4:1-3) Hambulezvo, lava va navelako ku chadha va fanele ku ti hlola va wona lezvaku va na ni tanga yo ringana ku chadha hakunene ke. Pawule i te: “Loku a munhu a alakanya lezvaku i maha zvahava hi ku tshama a nga chadhi, na a hundzile ka tanga ya wuswa, a ku maheke lezvi: A mahe lezvi a zvi lavako; a nga wonhi. A va chadhe.” (1  Kor. 7:36, NM) A munhu a nga faneli ku kuciwa ku chadha hi kuva a hi ni kunavela ka hombe ka masango loku a votala va telwako hi kona wusweni gabye. Kuzvilava a nga se buvha khwatsi kasi ku rwala a wutihlamuleli ga wukati. w16.08 1:17

Lezvi hi bohisako zvona zvi va byela zvokari lava va hi wonako, niku a vanhu vo tala va nga chikelela magumo yo kari hi kucuwukeka ka hina. (1 Sam. 16:7) Kota lezvi hi nga malandza ya Nungungulu, hi maha zvo hundza ku boha tinguwo ti hi tsakisako ntsena. Loku hi tirisa a matshinya ya milayo ya Bhibhiliya, zvi ta hi vhuna ku potsa ku boha tinguwo to manya, to vangamela, kutani ti vhuxako manyawunyawu ya masango. Lezvo zvi wula ku hi fanele ku potsa ku boha tinguwo ti siyako miri wa hina lahandle. A hi faneli ku boha tinguwo ti wisako tingana van’wani kutani ku va kurumeta ku cuwuka reveni. Loku hi bohile tinguwo to basa, ti kombisako cichavo, a vanhu va ta hi komba nguvhu cichavo niku va ta lava ku tiva Nungungulu loyi hi mu khozelako, va nyika nguvhu lisima a hlengeletano ya hina, va tlhela va vhumela ku ingisela mahungu ya hina ma yisako wutomini. w16.09 3:5, 6

A cikhati u bhulako ni van’wani xungetano hi kuvangiwa ka zvilo kutani hi Bhibhiliya, ranga hi ku tiva lezvi va zvi kholwako. Alakanya lezvaku a vokari va kholwako ka evholusawu va kholwa kambe lezvaku Nungungulu i kona. Va wula lezvaku i tirisile a evholusawu kasi ku maha zvilo zvontlhe zvi hanyako. A van’wani va wula lezvaku a evholusawu yi wula lisine hi lezvi yi gondzisiwako lomu zvikoleni. A vokari va tsikile ku kholwa ka Nungungulu hi ku khunguvanyiswa hi wukhongeli. Hikwalaho a kuranga, wutisa a munhu loye lezvi a zvi kholwako niku hikuyini a kholwako lezvo. Andzhako ka lezvo, ingisela khwatsi lezvi a wulako. Loku u maha lezvo, a nga tshuka a demba ndleve. Loku a wokari aku u fayele hi lezvi u kholwako lezvaku ku na ni Muvangi, mu kombele hi cichavo lezvaku a tlhamusela mawonela yakwe hi lezvi a wutomi gi nga sangulisa zvona. U nga wula lezvaku loku a zvilo zvi hanyako zvi wa nota hi evholusawu, na ku lavekile lezvaku a civangwa co sangula ci zvi kota ku ti ava kasi ku humesa zvivangwa zvin’wani. Hi lisine, a mugondzisi wo kari wa quimica i te: “Zva hlamalisa a ku wona lezvaku ni cihi cilo ci hanyako, hambu leci ca ci tsongwani ka zvontlhe ci tele hi zvilo.” w16.09 4:12, 13

Ehleketa hi Nabhote na Zakariya. Va gandlilwe hi maribye kala vafa hi kota ya ku ingisa Nungungulu. (1 Tih. 21:3, 15; 2 Kro. 24:20, 21) Dhaniyeli i hoxilwe nkeleni wa tinghala ti nga lambile hi ndlala, niku a vanghana vakwe va petilwe ndzilweni wa hombe nguvhu. Va wa ti yimisele kufa ku hundza ku tsika ku ingisa Jehovha. A vavanuna lavo va wa hi ni kukholwa ko tiya kaku Jehovha i wa ta va nyika moya wakwe wa ku basa a tlhela a va vhuna ku timisela tixanisa leto. (Dhan. 3:16-18, 20, 28; 6:13, 16, 21-23; Maheb. 11:33, 34) A vaphrofeti vo tala vo kota Mikaiya na Jeremiya va poyilelwe va tlhela va petiwa paxweni. A van’wani, vo kota Elija, “va no ndzulandzula lomu ciwuleni, ni le zvitsungeni ni lomu mikovotlweni ni mikeleni ya lomu misaveni.” Vontlhe va timisele mindzhingo va tlhela va simama va tsumbekile ka Nungungulu hakuva va wa hi ni “kutiyiseka ka hombe xungetano hi zvilo lezvi zvi rindzelwako”. (NM) — Maheb. 11:1, 36-38; 1 Tih. 18:13; 22:24-27; Jer. 20:1, 2; 28:10, 11; 32:2. w16.10 3:10, 11

Hi nga kombisa wunene ka vafambi hi ku va losa hi ndlela ya lirandzo Salawini ya Mufumo. Loku va ha hi ku chikela ka tiko go kari, a vanhu van’wani va tshuka vava ni tingana va tlhela va tshama voce. Hi kota ya mahanyela yabye kutani wusiwana va nga tshuka va ti wonela hasi cikari ka vanhu va hlonge yin’wani kutani va tiko gin’wani. Hikwalaho, hi fanele ku ranga hi hina hi va losa hi tlhela hi va komba wunene ni ku khatala hi vona. Loku a lirimi la wena li hi kona ka JW Language, a longoloko lowo wo gondza hi wona tirimi wu nga ku vhuna ku gondza ku va losa hi lirimi labye. (Fil. 2:4) Kuzvilava a wu tlhatlheki ku bhula ni munhu a tako hi ka wutshamu ga mahanyela yo hambana ni ya n’wina. Kasi ku hlula maalakanyo lawo, u nga mu bhulela zvitsongwani hi wutomi ga wena. Kuzvilava u nga pola ku mu na ni matshamela yo tala yo fana a ku hundza lezvi u nga zvi alakanyela. Alakanya lezvaku a mudhawuko ni mudhawuko wu na ni matshamela ya wona ya ma nene ni ya hava. w16.10 1:13, 14

A Mhaka ya Nungungulu yi hi byela lezvi a mun’we ni mun’wani wa hina a faneleko ku maha kasi hi nga tsiki wubihi gi nghena bandleni ga hina. Ehleketa hi lezvi zvi mahekileko le Korinte. Pawule i wa va randza vamakabye va le Korinte. A kutala kabye va wa vhunilwe hi yena a ku tiva lisine. (1 Kor. 1:1, 2) Makunu hi nga alakanyela lezvi a nga ti zwisa zvona laha a ngazwa lezvaku a mun’we wabye i nghenile ka mahanyela ya wubhayi niku a vamakabye va mu tsikile a simama bandleni! Pawule i byelile madhota lezvaku a ma “nyikele a munhu loye ka Sathani.” Ma wa fanele ku mu susa bandleni. (1 Kor. 5:5-7, 12) Inyamutlha, a madhota ma nga ha boha lezvaku a munhu wo kari i fanele ku susiwa bandleni hi lezvi a mahileko ciwonho ca hombe a tlhela a nga ti soli. Loku ku humelela zvilo zvo khwatsi hi lezvo, xana hi ta khoma munhu a susilweko bandleni hi kuya hi lezvi a Mitsalo yi hi byelako ke? Loku hi maha lezvo, hi vhuna bandla lezvaku gi tshama gi basile. Hi nga vhuna munhu loye kambe a ku wona lezvaku i fanele ku ti sola a kombela ku tsetselelwa hi Jehovha. w16.11 2:14

Zvezvi ehleketa hi lezvi hi nga va vhunisako zvona van’wani loku hi va tiyisa hlana. Rubén i ngalo: “Hi malembe yo tala, ndzi wa ti wona na ndzi nga vhuni nchumu. Kanilezvi ka siku go kari ndzi wa chumayela ni dhota, gi pola ku zvi kona zvi ndzi karatako. Gi ndzi ingisele khwatsi a cikhati ndzi nga gi phofulela lezvi zvi nga hi mbilwini ya mina. Hi kulandzela, gi ndzi alakanyisile zvilo zva zvi nene ndzi nga kari ndzi maha, gi tlhela gi ndzi alakanyisa magezu ya Jesu yaku a mun’we ni mun’wani wa hina i na ni lisima ku hundza vamanjingiri vo tala. A ndzi wu rivali a mutsalo lowo, niku wa ha ndzi khumba nguvhu. A magezu ya dhota lego ma ndzi vhunile nguvhu.” (Mat. 10:31) A Bhibhiliya gi hi byela ku hi fanele ku tshama hi ku tiyisana. Mupostoli Pawule i tsalele maKristu ya maHebheru aku: “Khongotelanani a masiku ni masiku kasi ku nga nonohiswi ni mun’we wa n’wina hi kukhohlisa ka kuwonha.” (Maheb. 3: 13) Ehleketa hi lezvi u nga xalalisa zvona ka khati go kari u nga tiyiswa hi mun’wani. w16.11 1:2, 3

Hi 313 andzhako ka Kristu, Hosi Constantino i fumele a Mufumo wa wuhedheni wa Roma a tlhela a yimisa wuKristu lego ga wuhluwuki kota wukhongeli ga nayo lomu tikweni. Constantino i mahile mutlhangano ni varangeli va wukhongeli, lowu wu nga guma wu vitaniwa ku i Concílio de Niceia. Andzhako ka mutlhangano lowo, a hosi yi khomile mufundisa wa ku hi Ário yi mu yisa wukhumbini hi lezvi a nga ala ku kholwa lezvaku Jesu hi Nungungulu. Hi ndzhako ka cikhati, Teodósio i mahile hosi ya Roma, a Chichi ya Katolika yi maha wukhongeli ga nayo mufun’weni wa Roma. A vatsali va matimu va wula lezvaku a mufumo wa wuhedheni wa Roma wu mahile wa “wuKristu” cikhatini ca kufuma ka Teodósio. Kanilezvi a lisine hi lezvaku ka cikhati leco, a maKristu ya vahluwuki ma wa vhumele tigondzo ta wuhedheni, hikwalaho ma wa sina ma mahile cipandze ca Bhabhuloni wa Hombe. Hambulezvo, ku wa ha hi ni maKristu yo tsumbeka ma totilweko. Ma wa fana ni tirigu leyi Jesu a nga wulawula hi yona. A maKristu lawo yo tsumbeka ma wa maha zvontlhe zvi nga hi ntan’wini wabye kasi ku khozela Nungungulu. — Mat. 13:24, 25, 37-39. w16.11 4:8, 9

Inyamutlha, “Sathani wa fambafamba kota nghala leyi yi dzumako, a hlota loyi a ta nga mu khadamula.” (1 Ped. 5:8; Kuv. 12:17) Hikwalaho, a wutomi gi tele hi zvikarato, niku hambu malandza ya Nungungulu ma tshuka ma karateka. Lezvo zvi wa humelela ka malandza ya Nungungulu ya kale. Hi cikombiso, a Bhibhiliya gi wula lezvaku Hosi Dhavhidha i wa tshuka a karateka. (Lis. 13:2) Mupostoli Pawule yenawu i wa karateka hi ku “khatalela wontlhe mabandla.” (2  Kor. 11:28) Kanilezvi hi nga maha yini kasi hi nga reriwi hi kukarateka? A Papayi wa hina wa lirandzo i vhunile malandza yakwe cikhatini ci hundzileko lezvaku ma tlhatlha kukarateka, niku i lava ku hi mahela zvalezvo nyamutlha. Kanilezvi, hi nga zvi mahisa kuyini lezvo? 1) Hi nga khongela, 2) hi gondza Mhaka ya Nungungulu hi tlhela hi ehleketa hi yona, 3) hi vhumela ku a moya wa ku basa wa Jehovha wu hi vhuna, 4) hi tlhela hi ti tlhatlha cifuva ka munhu hi mu tsumbako. w16.12 3:1, 2

Ka zana ga malembe go sangula, a vanhu vo kari le Korinte va wa hi makhamba, ni zvibhayi, vakhozeli va zvifananiso, zvidhakwa, niku a van’wani va wa hlengela masango ni vavanuna-kulobye kutani vavasati-kulobye. Kanilezvi va zvi tsikile a cikhati leci va nga tiva Jehovha va tlhela va mu randza. Va ti zwile tingana hi lezvi va nga maha. (Rom. 6:21; 1 Kor. 6:9-11) A maKristu ya le Roma wonawu ma wa fanele ku tsika mahanyela yo kota lawo. Pawule i ma byelile lezvi: “[Tsikani] ku nyikela a zviro zva n’wina kuwonheni zviva matlhari ya kungalulami; kanilezvi ti nyikeleni ka Nungungulu, khwatsi hi lava va humileko kufeni va hanya, ni zviro zva n’wina zviva matlhari ya kululama ya ku tirela Nungungulu.” (Rom. 6:13) Pawule i wa tiyiseka lezvaku va nga zvi kota ku maha lezvi zvi lulamileko va tlhela va simama va vhuneka hi tipswalo ta Nungungulu. w16.12 1:13

Jehovha i vangile vanhu na va hi ni matshamela yo hlawuleka. I hi nyikile wutlhari go ehleketa, legi gi hi vhunako ku lulamisa zvikarato ni ku maha makungo ya cikhati ci tako. (Mav. 2:11) I hi nyikile ntamu kasi hi zvi kota ku tatisa makungo ya hina ni mixuvo ya hina. (Fil. 2:13) I tlhelile a hi nyika livhalo, gi nga tshamela hi nga nago ga ku tiva ku hambanyisa a zva zvi nene ni zvo biha. A livhalo la hina li hi vhuna ku potsa ku wonha li tlhela li hi vhuna ku lulamisa a zvihoxo zva hina. (Rom. 2:15) Hi cikombiso, lomu ka Bhibhiliya, hi gondza lezvi: “Ni cihi leci a canja ga wena gi ci tirako, ci mahe hi ntamu wa wena.” “Kota lezvi hi nga ni cikhati, a hi tireni lezvi zvi nene ka vanhu vontlhe,” niku “ngha mun’we ni mun’wani a amukeleko a cinyikiwo co kari, a tirela van’wani ha cona.” (Mutsh. 9:10; Gal. 6:10; 1 Ped. 4:10) Zvi te dlunya lezvaku Jehovha i lava ku hi maha lezvi hi zvi kotako kasi hi vhuneka hi tlhela hi vhuna van’wani. w17.01 1:1, 2

A vanhu vontlhe va hundziselwe a kungambheleli ni kufa hi Adhamu na Evha. Hambulezvo, ha hi ni lungelo ga ku tirisa a cinyikiwo ca kutlhatlheka ko hlawula. Hi nga wona lezvo ka lezvi Nungungulu a nga tirisanisa zvona ni vaIzrayeli. Jehovha i va nyikile lungelo ga ku hlawula kuva tiko gakwe kutani ku nga mahi. (Ekso. 19:3-6) Na va tirisa kutlhatlheka kabye, a vaIzrayeli va hlawulile kuva vanhu va Nungungulu va tlhela va vhumela mimbhingano leyi a nga va vekele. Va te ngalo: “Zvontlhe lezvi Jehovha a zvi wulileko hi ta zvi maha.” (Ekso. 19:8) A ya hava hi lezvaku hi kufamba ka cikhati va hlawulile ku tsika lezvi va nga tsumbisile Jehovha. Hi nga kuma cigondzo ca lisima ka cikombiso leco. Contlhe cikhati hi fanele ku tirisa khwatsi a cinyikiwo ca ku hlawula hi tlhela hi simama ku namarela ka Jehovha ni ku ingisa milayo yakwe. w17.01 2:9

Hosi Jerobhowamu wa le Izrayeli i wa mahile alati ga wukhozeli ga mawunwa dhoropeni ga Beteli. Jehovha i no rumela muphrofeti hi le Judha a ya bika mahungu ya kulamulwa ka Jerobhowamu. A muphrofeti loye wa kutikoramisa i ingisile Jehovha a ya bika mahungu lawo. A hosi yi no mu zangarela nguvhu a muphrofeti loye, kanilezvi Jehovha i mu vhikele. (1 Tih. 13:1-10) Jehovha i wa byelile muphrofeti loye lezvaku a ngagi kutani kunwa le Izrayeli niku a nga tlheli kaya hi ndlela leyi a nga famba hi yona. Na a tlhela kaya, i kumene ni wanuna wo kari wo khosahala a mu hembela aku i na ni mahungu ma ngata hi ka Jehovha. A wanuna loye wo khosahala i no mu ramba lezvaku aya kaya kakwe a yaga ni kunwa naye. Wutshan’wini ga ku ingisa Jehovha, a muphrofeti i no famba zvin’we ni wanuna loye. Jehovha a nga tsakangi hi lezvo. Hikwalaho, ndleleni ya kuya kaya, a muphrofeti loye i kumene ni nghala yi mu daya. (1 Tih. 13:11-24) A hi ci tivi leci ci nga mu maha a boha ku ingisa wanuna loye wutshan’wini ga ku ingisa Jehovha. Kanilezvi leci hi ci tivako ku a nga simamangi ku “famba hi kutikoramisa” na Jehovha. w17.01 4:1-3

A Bhibhiliya gi sangula hi magezu yo olova, na ma hi ya ntamu yaku: “A kusanguleni Nungungulu i no vanga tilo ni misava.” (Gen. 1:1) Ka zvilo zvo tala lezvi Nungungulu a zvi vangileko, zvilo zvi tsongwani ntsena hi zvi wonako, niku zvitsongwani nguvhu hi zvi zwisisako xungetano hi zvilo zva le ndengelengeni, a kuwonekela, ni ntamu wa misava wa ku koka zvilo. (Mutsh. 3:11) Kanilezvi Jehovha i hi tivisile a kungo gakwe xungetano hi misava ni vanhu. I vangile vanhu hi mufananiso wakwe niku i lava lezvaku va hanya misaveni na va tsakile. (Gen. 1:26) Va wa tava vana vakwe, niku yena i wa tava Papayi wabye. Ka cipimo ca wunharu ca Genesisi, hi gondza lezvaku a kungo ga Jehovha gi vhukelwe. (Gen. 3:1-7) Kanilezvi a ku na cikarato leci Jehovha a tsandzekako ku ci lulamisa. A ku na munhu a zvi kotako ku mu vhalela ku maha lezvi a zvi lavako. (Isa. 46:10; 55:11) Hi nga tiyiseka lezvaku a kungo go sangula ga Jehovha gi ta tatiseka hi cikhati ci faneleko! w17.02 1:1, 2

Xana a vanhu va wa zvi wona ku Mosi i rangelwa hi moya wa Nungungulu? Ina! A moya wa ku basa wa Jehovha wu mu nyikile ntamu wa ku maha zvihlamaliso ni ku tivekisa a vito ga Nungungulu ka Faro, loyi a nga hi hosi ya ntamu ya Gibhite. (Ekso. 7:1-3) A moya wakwe wa ku basa wu vhunile Mosi lezvaku ava murangeli wa lirandzo ni wa lihlazva-mbilu. Zvi te dlunya lezvaku Mosi i wa hlawulilwe hi Jehovha kasi kuva murangeli wa vanhu Vakwe. Hi vamani van’wani lava Jehovha a nga va nyika moya wa ku basa kasi ku rangela vanhu vakwe? A Bhibhiliya gi ngalo: “Joxuwa n’wana Nuni i no tala hi moya wa wutlhari.” (Dhewu. 34:9) “A moya wa Jehovha wu nota ka Gidheyoni.” (Vala. 6:34) Niku “a moya wa Jehovha wu nota ka Dhavhidha.” (1 Sam. 16:13) Vontlhe vavanuna lavo va wa tsumba moya wa Nungungulu kasi ku maha a zvilo lezvi va nga kala va nga zvi koti hi ntamu wa vona venyi. (Jox. 11:16, 17; Vala. 7:7, 22; 1 Sam. 17:37, 50) Zvi te dlunya lezvaku Jehovha hi yena a nga va nyika ntamu wa ku maha zvilo zva hombe, hikwalaho a wudzundzo gi wa fanela yena yece. w17.02 3:3-5

Hontlheni hi nga gondza ka cikombiso ci nene ca mupostoli Pawule. I wa zvi tiva ku a vamakabye vakwe va na ni fanelo ya ku ti mahela zviboho ha voce, niku i wa yi kombisa cichavo a fanelo leyo. Inyamutlha, a madhota ma nga landzela a cikombiso cakwe a cikhati leci ma nyikako wusungukati ka zvilo zva ku munhu ni munhu i ti hlawulela lezvi zvi mu tsakisako. A ma tsiki ku komba vamakabye lezvi a Mhaka ya Nungungulu yi wulako. Hambulezvo, a madhota ma chela kota hi kuva ma tsika a muKristu mun’we ni mun’wani a ti mahela zviboho ha yece hakuva hi yena a to tshovela a mihandzu ya kona. Hi nga wona a cigondzo leci ca lisima: Hi tlhatlhekile ku vhuna van’wani ku zwisisa a wusungukati ga Bhibhiliya gi yelanako ni ciyimo cabye. Hambulezvo, a vamakabye va hina va na ni fanelo ni wutihlamuleli ga ku ti mahela zviboho ha voce. Loku va ti mahela zviboho zva wutlhari ha voce, va vhuneka. Zvi laha kubaseni lezvaku a hi faneli ku tshuka hi alakanya ku hi na ni ntamu wa ku boha lezvi a vamakabye va hina va faneleko ku maha. w17.03 2:11

A Hubye yi Fumako yi kombisa kukholwa ka hombe hi ku chumayela ni ku vhuvhumisa a mahungu yo saseka hi kuhiseka. Xana ha va seketela vamakabye lavo ntirweni lowo wa lisima? Loku ku hi lezvaku ha va seketela, hi ta tsaka a cikhati leci hi tozwa Jesu na a hi byela ku: “Kota lezvi mu zvi mahileko ka mun’we wa lava vamakabye va mina va tsongwani, mu zvi mahile ka mina.” (Mat. 25:34-40) A cikhati leci Jesu a nga tlhela tilweni, a nga va tsikangi voce a valandzeli vakwe. (Mat. 28:20) I wa zvi tiva lezvaku a moya wa ku basa, ni tingilozi, ni Mhaka ya Nungungulu zvi mu vhunile ku rangela ntiro a cikhati a nga hi laha misaveni. I nyika civhuno caleco nyamutlha ka nandza gi tsumbekileko. A Hubye yi Fumako yi simama yi ‘landza Yivhana,’ Jesu, “ni kwihi laha yi yako kona.” (Kuv. 14:4) Hikwalaho loku hi landzela a wurangeli ga Hubye yi Fumako, ho landzela a Murangeli wa hina, Jesu. Zvezvanyana, i ta hi rangela a hi yisa wutomini ga pindzukelwa. (Kuv. 7:14-17) A ku na murangeli wa nyama wa ku a nga tsumbisa zvilo lezvo! w17.02 4:17-19

Hi fanele ku tsumba Jehovha ka zviyimo zvontlhe, hi nga tsumbi a kupima ka hina. Hi fanele ku mu kombela lezvaku a hi vhuna ni ka cihi cikarato, a zva hombe ni zva zvi tsongwani. Zvi nene a ku ehleketa hi lezvi: Xana ha tshuka hi ti tsumba hi ku zama ku lulamisa cikarato hi ndlela leyi hina hi yi wonako na yi hi ya chukwana? Kutani contlhe cikhati ha ranga hi ku hlola lezvi a Bhibhiliya gi zvi wulako hi gumesa hi zvi tirisa kasi ku lulamisa zvikarato zva hina? Hi cikombiso, hi nga alakanyela ku tshuka a maxaka ya wena ma ku vhalela kuya mitlhanganweni ya bandla kutani ya hombe. U ta kombela Jehovha lezvaku a ku vhuna ku tiva co maha ka ciyimo leco? Kutani loku wo tshuka u tshama cikhati co leha na u nga kumi ntiro, u gumesa u kuma munhu a lavako ku ku thola, u ta tiya ku mu byela lezvaku u na ni mitlhangano ya bandla u faneleko ku kumeka ka yona vhiki ni vhiki na u zvi tiva ku lezvo zvi nga tshuka zvi ku maha u luza ntiro lowo ke? Kova ni cihi cikarato hi kumanako naco, hi fanele ku alakanya a wusungukati ga muyimbeleli wa tisimu ka magezu ya mutsalo wa nyamutlha. w17.03 4:6