Novembro

Ka Sathani a ku na munhu a tirelako Jehovha hi ku mu randza; vontlhe va mu tirela hi ku lava bhindzu. (Joba 2:4, 5) Lezvi ku nga kale na a wulile magezu lawo, xana a ngava a cicile maalakanyo? Ne ni kutsongwani! A cikhati leci a nga hlongoliwa le tilweni, Sathani i wa ha wuliwa lezvaku ‘mulumbeti wa vamakabye va hina, loyi a va lumbetako mumu ni wusiku mahlweni ka Nungungulu wa hina.’ (Kuv. 12:10) Sathani a nga yi rivalangi mhaka leyo ya kutsumbeka. I xuva nguvhu ku hi wona na hi hluliwa hi ndzhingo hi tsika ku seketela wuhosi ga Nungungulu. Hikwalaho, loku u kari ulwa ni cikarato co kari, alakanyela ciyimo leci ci nga wonekiko. Sathani ni madhimoni yakwe va yimile hi tlhelo, va xungeta zvikarato zva wena vaku u ta hluliwa hi zvona u fularela Jehovha. Ka tlhelo gin’wani ku yimile Jehovha, ni N’wana wakwe a fumako, ni vatotilweko lava va vhuxilweko hi ka vafileko, zvin’we ni tingilozi ta tsandza-vahlayi. Va kari va ku dzundza kasi ku ku nyika ntamu, hakuva va tsaka hi lezvi u timiselako u tlhela u seketela a wuhosi ga Jehovha. Wona magezu ya Jehovha ya kukhongotela lawa ma nga laha ka mutsalo wa nyamutlha. w16.04 2:8, 9

Loku u zvi kota ku lulamisa mhaka leyo hi ku vhuniwa hi vona, “u mu kumile a makabye wa wena.” A mhaka leyo yi fanele ku yiswa ka madhota ntsena loku ku mahilwe mizamo yo tala kasi ku vhuna muwonhi loye, zvi nga phahi. A zviyimo zvi lavako lezvaku a vamakabye va landzela mazambo wontlhe ya manharu ma nga ka Matewu 18:15-17 zva kala. Lezvo zva tiyisa hlana, hakuva zvi komba lezvaku a kutala ka zvikhati a mhaka yi lulamiswa na zvi nga se chikela laha ka kuza a muwonhi a susiwa bandleni. A kutala ka zvikhati a muwonhi i vhumela nandzu wakwe a tlhela a wu lulamisa. Loyi a khunguvanyisilweko a nga ha wona lezvaku a nga hi na cigelo ca ku mu sola, a si mu tsetselela. A lisine hi lezvaku a hi faneli ku hlongolela ku yisa mazunga bandleni. A madhota ma ngo zvi angula ntsena loku ku hundzile a zvigava lezvi zvo ranga zva zvimbiri ku tlhela ku hi ni cikombiso co tiya ca lezvi zvi nga humelela. w16.05 1:15, 16

Hi fanele ku nga ti ngheniseli ka tiko legi kasi hi simama kuva vafumelwi vo tsumbeka va Mufumo wa Nungungulu. Loku hi nga mahi lezvo, hi ta zvi kotisa kuyini kuva ni livhalo li basileko laha hi chumayelako mahungu yo saseka ya lezvaku a Mufumo wa Nungungulu hi wona ntsena wu to susa zvikarato zva vanhu? Tlhatakumbiri, a kuhambana ni wukhongeli ga mawunwa legi gi hambanisako vanhu va gona hi ku ti nghenisela ka politika, a wukhozeli ga lisine gi hlayisa wumun’we ga hina ni vamakabye misaveni yontlhe hi ku hi vhuna ku simama hi nga ti ngheniseli ka zvilo zva tiko. (1 Ped. 2:17) Laha a tiko ga Sathani gi yako gi tshinela kugumeseni, zvi taya zvi karata nguvhu a ku nga ti ngheniseli ka politika. A tiko gi tele hi vanhu “va nga tsumbekiko, va cikanikani,” hikwalaho a zvi kanakanisi lezvaku gi taya gi hambana nguvhu. (2 Tim. 3:3, 4) Ka matiko yo kari, a vamakabye va hina va sina va kumana ni zvikarato zva ku nga ti ngheniseli ka zvilo zva tiko na va nga zvi rindzelangi hi kota ya kucica ka citshuketi ka politika ya gona. Wa zvi wona ku hikuyini zvi nga zva lisima ku tiyisa a ciboho ca hina zvezvi ca ku nga ti ngheniseli ka zvilo zva tiko? Loku hi rindzela kala ku chikela zvikarato zva kona, hi nga tshuka hi nga zvi koti ku yima hi tiya. w16.04 4:3, 4

A vokari va ti byela lezvaku ni cihi leci va hlawulako ku maha ca amukeleka. Kanilezvi kasi ku maha zviboho zva wutlhari lezvi zvi tsakisako Jehovha, hi fanele ku ehleketa hi milayo ni matshinya ya milayo lawa hi ma kumako lomu ka Mhaka yakwe yi tsalilweko hi tlhela hi zvi landzela. Hi cikombiso, kasi hi tsakelwa hi Nungungulu, hi fanele ku ingisa nayo wakwe xungetano hi nkhata. (Gen. 9:4; Miti. 15:28, 29) A mukhongelo wu ta hi vhuna ku maha zviboho zvi zwananako ni milayo zvin’we ni matshinya ya milayo ya Mitsalo. A zviboho zva hina zva hombe zvi nga khumba a wumoya ga hina. A ciboho cin’we ni cin’wani hi ci mahako ci na ni wuyelo go kari ka wuxaka ga hina na Jehovha — ku ngava ga gi nene kutani ga hava. A ciboho ca ci nene ci ta tiyisa a wunghana ga hina na Nungungulu, kanilezvi a ca hava ci ta gi wonha. Tlhatakumbiri, a ciboho ca hava ci nga bayisa van’wani kambe hi tlhelo ga moya hi ku va maha va karateka, hambu ku khunguvanyeka, kutani hi ku wonha a kubohana ka bandla. Kunene, zva laveka kuva hi chela kota hi zviboho zva hina. — Rom. 14:19. w16.05 3:4, 5

Jehovha wa tsaka hi lezvi hi ti karatelako ku ‘tirisa khwatsi cikhati’ ca hina hi ku lera Bhibhiliya ni ku maha cigondzo ca hina hi kukhandzakanya. (Efe. 5:15, 16) Lisine lezvaku a hi cikhati contlhe hi to zvi kota kuga zvakuga zvontlhe zva moya lezvi hi nga nazvo hi ndlela yo fana. Hambulezvo, hi fanele ku ti wonela ka mhango yo fihlala. I mhango muni? Ku na ni mhango ya ku tshuka hi luza civhuno ca zvakuga zvo kari zva moya hi ku ti byela lezvaku a zvi mahelwi hina. Hi cikombiso, hi maha yini loku a cipandze co kari ca Bhibhiliya ci ku khwatsi a ci yelani ni ciyimo ca hina? Ahati loku hi nga lumbi ntlawa wo kongoma lowu a bhuku go kari gi mahelweko wona? Xana hi tolovela ku hundzisa tihlo basi kutani ku kala ni ku zvi henya ke? Loku zvi hi tano, kuzvilava ha ti tsona mahungu yaku ma wa ta hi vhuna nguvhu. A mun’we ni mun’wani wa hina i fanele ku alakanya lezvaku a zvakuga zvontlhe zva moya zvita hi ka Nungungulu. w16.05 5:5, 6

Jehovha i tirisa a bandla ga wuKristu ni vawoneleli va gona kasi ku wumba mun’we ni mun’wani wa hina. Hi cikombiso, loku a madhota ma pola lezvaku hi na ni cikarato co kari ca moya, ma ti karatela ku hi vhuna — na ma nga tirisi wutlhari ga munhu. Kanilezvi, ma ti koramisa ma khongela ka Nungungulu, ma kombela kupima ku nene ni wutlhari. Hi kulandzela, ma kambisisa a Mhaka ya Nungungulu ni mabhuku ya hina ya wuKristu, na ma kari ma ehleketa hi ciyimo ca hina. Lezvo zvi ma longisela kasi ku hi nyika civhuno leci hakunene ci lavekako. A ku tiva lezvi Nungungulu a hi wumbisako zvona zvi nga hi vhuna ku tirisana khwatsi ni vakhozeli-kulori ni kuva ni mawonela ma nene hi vanhu va lomu cipandzeni ca hina, a ku patsa ni zvigondzani zva hina zva Bhibhiliya. Nungungulu a nga kurumeti vanhu kasi va cica, kanilezvi i va komba matshinya ya milayo yakwe yo lulama lezvaku va basisa mahanyela yabye kutani ku cica lezvi zvi lavekako hi kuzvirandza. w16.06 1:13, 14

Mupostoli Johani i nyikile citlharihiso caku loku a munhu a randza zvilo zvi nga lomu tikweni — zvo kota “kunavela ka nyama, ni kunavela ka mahlo, ni kutikulisa hi kota ya zvilo zva loku kuhanya” — “a lirandzo la Dhadhani a li kona ka yena.” (1 Joh. 2:15, 16) Lezvo zvi komba ku hi fanele ku tshama hi ku hlola mbilu ya hina kasi ku wona ku xana ya xengwa hi zvihungato zva tiko, vanghana va tiko, ni mabohela ni kutisasekisa ka tiko ke. A ku randza tiko zvi nga patsa ku lwela ku “ti lavela a zvilo zva hombe,” zvo kota ku nghenela mauniversidhadhe. Hi kusuhani nguvhu ni ku nghena misaveni yiswa yi tsumbisilweko. Hikwalaho, zva lisima a ku tshama na hi alakanya magezu ya ntamu ya Mosi ma nga ka Dhewuteronome 6:4, yaku: “Jehovha Nungungulu wa hina i Jehovha mun’we”! Loku hi zwisisa khwatsi a magezu lawo, hi ta maha zvontlhe hi zvi kotako kasi ku mu khozela yece, hi ndlela yi mu tsakisako. — Maheb. 12:28, 29. w16.06 3:14

Zvilo zvi tsongwani ntsena zvi lavekako kasi ku hanya. Hi cikombiso, hi fanele kuva ni zvakuga, ni tinguwo, ni wutshamu go hanya kona. Kanilezvi a zvilo hi zvi lavako a zvi mbheli. A vanhu vo tala a va zvi zwisisi lezvaku a kutala ka zvilo va zvi lavako a hi ku khwatsi hakunene zvo laveka. A zvilo zvi laviwako hi munhu a hanyako ka tiko gi nga ni wusiwana zvi nga hambana nguvhu ni lezvi zvi laviwako hi munhu a hanyako ka tiko go ganya. Ka matiko yo kari, a vanhu va navela kuva ni selulari, cithuthuthu, kutani petso. Ka matshamu man’wani, a vanhu va lava kuva ni tinguwo to tala to dhura, muti wa hombe, ni movha wo dhura nguvhu. Kanilezvi, kova ni kwihi lomu hi hanyako kona kutani mali hi nga nayo, hi nga sangula ku lava zvilo zvo tala zvo kala zvi nga laveki kutani hi nga hava mali yo zvi xava. — Maheb. 13:5. w16.07 1:1-3

A vanhu vo tala nyamutlha va ti byela ku a va na cilaveko ca ku tiva Nungungulu. (Mat. 5:3) Va mbheta cikhati cabye ni ntamu na va lwela ku kuma zvilo zva tiko legi. A hi lavi ku rangelwa hi moya wa tiko, kanilezvi hi lava ku rangelwa hi moya wa Nungungulu. Hi ku tirisa moya wakwe, Jehovha i hi vhuna ku zwisisa khwatsi lezvi zvi to humelela zvezvanyana. (1 Kor. 2:12) Kanilezvi hi fanele ku ti wonela. Hambu zvilo zvo toloveleka zvi nga hi colopetela ku tirela Jehovha. (Luka 21:34, 35) A van’wani va nga hi byela lezvaku a hi tivi hi lezvi hi kholwako lezvaku hi hanya masikwini yo gumesa ya tiko legi. (2 Ped. 3:3-7) Kanilezvi a hi faneli ku va tsika va hi mbheta ntamu. Ha tiyiseka lezvaku a kugumesa ku laha nyongeni. Loku hi lava ku rangelwa hi moya wa Nungungulu, hi fanele ku tlhangana ni vamakabye va hina contlhe cikhati. w16.07 2:13, 14

A vanhu vo tala va khongela kasi ku susa zvikarato hlokweni, kanilezvi a va kholwi lezvaku Nungungulu hakunene wazwa mikhongelo yabye. Va fanele ku tiva lezvaku Jehovha ‘Muzwi wa mikhongelo.’ Jesu i byelile vapizani vakwe aku: “Loku mu kombela ca nchumu hi vito ga mina, ndzi ta ci maha.” (Joh. 14:14) Lezvo zvi wula lezvaku hi nga kombela ni wihi “nchumu” wu zwananako ni kurandza ka Jehovha. Johani i tsalile lezvi: “A kutsumba loku hi nga nako ka yena hi loku, kaku i ta hizwa loku hi kombela nchumu lowu wu yelanako ni kurandza kakwe.” (1 Joh. 5:14) Zvi nene nguvhu ku vhuna vanhu lezvaku va zwisisa ku a mukhongelo a wu susi zvikarato hlokweni ntsena; kanilezvi i ndlela ya ku tshinela ka Jehovha “citshan’wini [cakwe] ca wuhosi ca tipswalo.” (Maheb. 4:16) Loku hi gondzisa vanhu a ku khongela hi ndlela yi faneleko, ka Munhu a faneleko, ni ku kombela zvilo zvi faneleko, hi va vhuna ku maha vanghana va Jehovha ni ku kuma kuchavelelwa loku va xaniseka. — Lis. 4:1; 145:18. w16.07 4:11, 12

Vontlhe lava va randzako Jehovha va tlhela va tsumbeka kakwe va zvi tsakela nguvhu ku wulawula ni van’wani xungetano hi yena. Kanilezvi ahati loku u nga zvi koti ku mbheta cikhati co leha na u chumayela hi muti ni muti hi kota ya mababyi kutani tanga ke? Alakanya lezvaku wa mu dhumisa Jehovha khati ni khati u wulawulako hi yena ni vanhu van’wani vo kota vadhokodhela kutani vatiri van’wani. Hambu loku u hi paxweni hi kota ya kukholwa ka wena, u nga wulawula ni van’wani hi Jehovha, niku lezvo zvi tsakisa mbilu yakwe. (Mav. 27:11) Jehovha wa tsaka nguvhu kambe loku u mu tirela hambu loku a van’wani laha ngangweni wa wena va nga mu tireli. (1 Ped. 3:1-4) Hambu loku u hi ka zvikarato zva hombe, u nga mu dhumisa Jehovha, u simama ku tshinela ka yena, u tlhela u kula hi tlhelo ga moya. Kunene, Jehovha i ta ku katekisa loku u vhuna vanhu lezvaku va tiva lisine kasi vava ni kutsumba ka wumandziko. w16.08 3:19, 20

Lezvo a zvi wuli lezvaku a nuna i chukwana ku hundza sati wakwe. Jehovha i wulawulile hi ntiro wa lisima wa wasati laha a ngaku: “A zvi saseki lezvaku a wanuna a tshama yece; ndzi ta mu mahela a muvhuni wo kota yena.” (Gen. 2:18) A sati i fanele ku vhuna nuna wakwe kuva hloko ya yi nene ya ngango. Niku a nuna i fanele ku pimanyisa cikombiso ca lirandzo ca Jesu, loyi a nga “hloko ya bandla.” Loku a nuna a maha lezvo, a sati wakwe i ta tizwa na a hlayisekile niku zvi ta mu olovela ku kombisa cichavo ni ku tirisana ni nuna wakwe. A maKristu nyamutlha ma pimanyisa a cikombiso ca Jesu hi ku randza van’wani kota lezvi Jesu a randzileko vapizani vakwe. (Joh. 13:34, 35; 15:12, 13; Efe. 5:25) A lirandzo leli a maKristu ma li kombisako wukatini li fanele kuva lo tiya laha ka ku a mun’we ni mun’wani wabye aza a ti yimisela ku fela mun’wani loku zvi laveka. w16.08 2:3, 4

A magezu ya wena ya ma nene ma nga tiyisa van’wani ma tlhela ma va vhuna ku simama va tirela Jehovha. Niku u nga tshuki u rivala lezvaku a vamakabye va wena va tiyiswa nguvhu loku u nyika mihlamulo yo tiyisa mitlhanganweni. Hi ku vhuniwa hi Jehovha, Nehemiya ni vaJudha va tiyisilwe mandla yabye, va mbheta ku aka makhurisi ya Jerusalema hi 52 wa masiku basi! (Neh. 2:18; 6:15, 16) Nehemiya i wa nga kondli mawoko a cuwukela van’wani na va tira. Yenawu i wa aketa a tempeli ya Jerusalema. (Neh. 5:16) Hi ndlela yo fana, a madhota yo tala ma pimanyisa Nehemiya hi ku vhunetela ku aka, ku basisa ni ku lungisa Salawu ya Mufumo. A vavanuna lavo va lirandzo va tlhela va tiyisa a vamakabye va nga kukaratekeni hi ku va mahela tiyendzo ta wurisi ni ku tira navo kuchumayeleni. — Isa. 35:3, 4. w16.09 1:15, 16

A malandza ya Nungungulu ma ti karatela ku landzela wusungukati legi: “Dayani a zviro zva n’wina zva laha misaveni: a wubhayi, ni kungahlazveki, ni wurembi, ni kumbilukela ka kubiha.” (Kol. 3:2, 5) A vamakabye vo kari va fularele mahanyela ya wubhayi, kanilezvi va halwa ni kunavela ka hava. Loku hi nga ti woneli, a mabohela ya hina ma nga tshuka ma maha lezvaku zvi va karatela nguvhu ku ingisa wusungukati ga Bhibhiliya ni kulwa ni kunavela loko. (1  Kor. 6:9, 10) Handle ko kanakana, a hi lavi ku va bindzisela a yimpi leyo. A kuva zvin’we ni vamakabye va hina zva hi vhikela ka vanhu va vhuvhumisako wubhayi. A mabohela ya hina ma fanele ku engetela kubasa ka bandla. Hambu lezvi hi tlhatlhekileko ku hlawula lezvi hi lavako ku boha, hi fanele ku boha tinguwo ti mahako vamakabye zvi va olovela ku simama va basile mahlweni ka Nungungulu hi matlhelo wontlhe: maalakanyweni, kuwulawuleni, ni mahanyeleni. (1 Ped. 1:15, 16) A lirandzo la lisine “a li mahi lezvi zvi nga faneliko, a li ti laveli zva lona”. w16.09 3:9, 10

A patswa wo kari le França wu wulile lezvi: “Hina ha kholwa ka Jehovha, kanilezvi a zvi wuli lezvaku a vana va hina va ta kholwawo. A kukholwa a hi nchumu wa ku pswaliwa nawo. A vana va hina va ku kuma hi kutsongwani-kutsongwani.” A makabye wo kari wa cinuna le Australia i tsalile lezvi: “Kuzvilava a ku aka kukholwa ko tiya mbilwini ya n’wana wa wena hi wona nchumu wo bindza ku hundza yontlhe u to yimisana nayo.” I tlhelile aku: “U nga ha alakanya lezvaku u mbhetile a kukanakana kontlhe ka n’wana wa wena xungetano hi mhaka yo kari. Kanilezvi i tlhela a wuya ni ciwutiso caleco ka siku gin’wani! A hlamulo wu xalalisako n’wana wa wena nyamutlha, a mandziko wu nga tshuka wu nga mu eneleli.” Laha a vana va kulako, a vapswali vo tala va wona lezvaku va fanele ku nyika mitlhamuselo yo engeteleka ka zvilo va sinako va wulawulile hi zvona. Va tlhela va wona lezvaku va fanele ku tirisa tindlela to hambanahambana kasi ku gondzisa vana vabye lezvaku va randza Jehovha. Loku u hi mupswali, xana wa tshuka u ti wutisa lezvaku u ta zvi kota ku gondzisa vana va wena a ku randza Jehovha va tlhela va simama ku mu tirela ni loku va kulile ke? Hi lisine, i hava a zvi kotako ku maha lezvo hi ntamu wakwe. (Jer. 10:23) Hikwalaho, hi fanele ku kombela Jehovha lezvaku a hi vhuna. w16.09 5:1, 2

A vanhu va tako hi ka matiko man’wani va yimisana ni cikarato ca ku ti zwananisa ni mahanyela ya tiko giswa. Rute i vekile cikombiso ci nene mhakeni leyi. A kuranga i kombisile cichavo hi mahanyela ya tiko giswa hi ku kombela ku vhumelelwa ku kutsula. (Rute 2:7) I wa nga zvi teki kota fanelo yakwe hambu ku zvi wonisa ku khwatsi i wo dhevhiwa nchumu. Ca wumbiri, i wa nga zvi maheli mihoni a ku byela van’wani lezvaku wa bonga wunene legi va nga mu mahela. (Rute 2:13) Loku a vanhu va tako hi ka tiko gin’wani va kombisa moya lowo, a vamakabye ni vanhu va cipandze leci va hanyako ka cona va ta va komba nguvhu cichavo. Ha tsaka nguvhu hi lezvi Jehovha a kombisako tipswalo hi ku vhumelela vanhu vontlhe a kuzwa mahungu yo saseka. Kuzvilava matikweni yabye a vokari va wa nga vhumelelwi ku gondza Bhibhiliya kutani kuya mitlhanganweni ni vanhu va Jehovha. Makunu lezvi ku nga vhululeka ndlela yaku va tlhangana na hina, hi fanele ku va vhuna kasi va tizwa va hi kaya. w16.10 1:17-19

A malandza yo tala ya Nungungulu nyamutlha ma landzela a cikombiso ca Jesu. Ma ehleketa hi zvitsumbiso zva Nungungulu ma tlhela ma simama ma tsumbekile loku ma kumana ni mindzhingo. Ehleketa hi Rudolf Graichen, loyi a pswalilweko hi 1925. Na a ha hi jaha, a vapswali vakwe va wa hayekela mifota ya zvimaho zva lomu ka Bhibhiliya laha kaya kabye. I te: “A mufota wun’we wu wa komba hlolwa ni yivhana, n’wanana ni yingwe, ni role ni cinghalana — zvontlhe na zvi hanya hi kurula, zvi rangelwa hi n’wanana tsongwani.” (Isa. 11:6-9) Lezvo zvi vhunile Rudolf lezvaku a ehleketa nguvhu hi paradhise misaveni zvi tlhela zvi tiyisa kukholwa kakwe kaku gi tava kona. Kota wuyelo ga kona, i simamile a tsumbekile ka Jehovha hambu lezvi a xanisilweko nguvhu hi malembe yo tala mandleni ya vaNazi va Gestapo a tlhela a ta xanisiwa hi maphoyisa ya Stasi ya Mutsuwuka-gambo wa Alemanya. Rudolf i timisele mindzhingo yin’wani yo tala. Hi cikombiso, a mamani wakwe i file livaleni le Ravensbrück hi mababyi ya tifo, niku a papayi wakwe i sayinile lezvaku a nga ha hi Mboni ya Jehovha. w16.10 3:12-14

Ha gi nyika nguvhu lisima a Bhibhiliya hakuva ha zvi tiva lezvaku i Bhuku ga Nungungulu. A Bhibhiliya gi na ni wusungukati gi hi vhunako ku potsa zvikarato, gi tlhela gi hi luleka loku hi maha zvihoxo. Makunu hi maha yini loku gi hi nyika wusungukati? Ehleketa hi vavasati vambiri va totilweko va nga hanya ka zana ga malembe go sangula, Evhodhiya na Sintike. A ciyimo leci ci karatile van’wani lomu bandleni. A Bhibhiliya gi komba ku Pawule i kawukile vamakabye lavo va vambiri a tlhela a va kuca kuva va zwanana. Zva koteka ku va mu ingisile va simama va tirela Jehovha na va tsakile. (Fil. 4:2, 3) Ni nyamutlha kambe, hi nga tshuka hiva ni zvikarato ni makabye wo kari lomu bandleni. Kanilezvi loku hi landzela a wusungukati gi nga lomu ka Bhibhiliya, hi nga lulamisa zvikarato lezvo, hambu ku zvi potsa. Niku loku hi ingisa lezvi a Bhibhiliya gi wulako, hi komba ku hakunene ha gi nyika lisima a Bhuku ga Jehovha. — Lis. 27:11. w16.11 3:1-3

Hontlheni ha lava ku tiyiswa hlana. Hambulezvo, a vanana hi vona nguvhunguvhu zvi lavekako ku va tiyiswa hi vapswali vabye. A mugondzisi wo kari a vitwako Timothy Evans i tlhamusela lezvaku a vanana “va lava ku tiyiswa hlana a ku fana ni lezvi a tisinya ti lavako mati.” I engeta aku: “Loku a n’wanana a tiyiswa hlana, i ti wona na a hi wa lisima ni ku randziwa nguvhu.” Kanilezvi kota lezvi hi hanyako “masikwini yo gumesa,” a vanhu vo tala va khatalela zvabye ntsena niku vatsongwani va kombisako lirandzo la ntumbuluko hi van’wani. (2 Tim. 3:1-5) Sathani wa zvi tiva ku loku a hi mbheta ntamu, a nga hungula wunghana ga hina na Jehovha. I zamile ku mbheta ntamu Joba hi ku mu vangela tixanisa to tshisa. Kanilezvi a mano yakwe yo biha ma nowa hasi. Joba i simamile a tsumbekile ka Jehovha. (Joba 2:3; 22:3; 27:5) Hinawu hi ngalwa na Sathani hi mu hlula. Loku hi simama ku tiyisa hlana lava hi tshamako navo laha kaya ni vamakabye bandleni, hi ta vhunana ku tshama hi tsakile hi tlhela hi simama kuva ni wunghana go tiya na Jehovha. w16.11 1:4, 6

Hi va 1500, a vavanuna vatsongwani vo tiya hlana va sangulile ku hundzulusela Mhaka ya Nungungulu hi tirimi ta vanhu laha va yileko. Laha a vanhu va timbilu ti nene va nga amukela Bhibhiliya hi lirimi labye va lera, va no sangula ku maha zviwutiso zvo kota lezvi: ‘Zvi tsalilwe kwihi lomu ka Bhibhiliya lezvaku ku na ni kuswa tilweni? Hi kwihi lomu a Bhibhiliya gi wulako lezvaku a munhu i fanele ku hakhela mufundisa kasi a fambisa tikhozo ta marilo? Hi kwihi lomu a Bhibhiliya gi wulawulako hi vapapa ni zvikhundla zvin’wani?’ A varangeli va wukhongeli va wa zangara nguvhu loku a vanhu va va maha zviwutiso. A vavanuna ni vavasati lava va nga ala tigondzo tabye va wa konelwa kufa. A varangeli va chichi va wa lava ku nyimisa vanhu a ku lera Bhibhiliya ni ku maha zviwutiso, niku a kutala ka zvikhati hi zvalezvo zvi nga humelela. Hambulezvo a vanhu va tsongwani vo tiya hlana va no ala ku fumelwa hi Bhabhuloni wa Hombe. Va wa li kumile lisine li nga ka Mhaka ya Nungungulu, niku va wa lava ku tiva zvin’wani! w16.11 4:13

Hi cikombiso, ha zvi tiva lezvaku kasi ku tirela Jehovha hi fanele ku wulawula lisine. (Efe. 4:25) A hi lavi ku fana na Sathani, loyi a nga “raru wa mawunwa.” Ha alakanya kambe lezvaku Ananiyasi ni sati wakwe va file hi kota ya ku hemba. Hikwalaho a hi hembi. (Joh. 8:44; Miti. 5:1-11) Kanilezvi a ku wulawula lisine a zvi wuli ku kala hi nga hembi basi. Loku hakunene hi bonga a tipswalo ta Nungungulu, hi fanele ku wulawula lisine hi tindlela tin’wani kambe. Zva koteka ku a munhu a nga wulawuli lisine, kanilezvi na a nga hembi. Hi cikombiso, Jehovha i wa byelile vaIzrayeli aku: “Mu nga yivi. Mu nga hembelani mawunwa, hambu ni ku khohlisana.” Hikuyini va nga fanele ku maha lezvo? Jehovha i te: “Basani, hakuva mina ndzi basile, mina Jehovha, Nungungulu wa n’wina.” (Lev. 19:2, 11) Hambu loku hi nga hembi wunwa, loku hi maha van’wani va kholwa zvilo zvi nga hiko lisine, a hi wulawuli lisine. w16.12 1:17, 18

Lomu ka Mhaka ya Nungungulu, hi gondza hi wona lezvi Jesu a nga wulawulisa zvona ni vanhu. Va wa zvi randza ku mu ingisela hakuva a magezu yakwe ma wa va chavelela ni ku va tangalisa, nguvhunguvhu lava va nga hi ni gome kutani kukarateka. (Mat. 11:28-30) Jesu i wa chela nguvhu kota hi lezvi a van’wani va nga ti zwisa zvona. (Mar. 6:30-32) Khwatsi hi lezvi Jesu a nga tsumbisa ku vhuna vapostoli vakwe lava va nga fambafamba naye, i ta hi vhunawo nyamutlha. A zvi lavi ku kala hiva zvin’we na Jesu kasi ku vhuneka. Kota Hosi ya hina le tilweni, Jesu wa hi randza ni zvezvi. Hikwalaho, loku u karatekile, tiyiseka lezvaku i ta ku khatalela ni ku ku vhuna hi cikhati ci faneleko. Jesu i hi nyika kutsumba ni kutiya-hlana, lezvi zvi to hi vhuna ku mbheta kukarateka. — Maheb. 2:17, 18; 4:16. w16.12 3:4, 6

Nowa i hanyile ka misava yi nga “tele hi tihanyi” ni mahanyela ya kubiha. (Gen. 6:4, 9-12) Hi kutsumbeka, Nowa i chumayele a muhungu ya Jehovha ya ku tlharihisa vanhu, kanilezvi i wa nga hi na ku va kurumeta ku ma vhumela. Niku i wa nga hi na ku maha lezvaku a Ntalo wu hatlisa wuta. Nowa i wa fanele ku tsumba lezvaku Jehovha i ta tatisa a citsumbiso Cakwe ca ku mbheta a kubiha, a tlhela a kholwa lezvaku Nungungulu i ta maha lezvo hi cikhati ci faneleko. (Gen. 6:17) Hinawu hi hanya ka tiko gi teleko hi wubihi, legi hi zvi tivako lezvaku Jehovha i tsumbisa ku gi fuvisa. (1 Joh. 2:17) Hambulezvo, a hi nge kurumeti vanhu ku vhumela a “ivhangeli leyi ya Mufumo.” Niku a hi nge mahi nchumu kambe kasi a “kuxaniseka ka hombe” ku hatlisa ku sangula. (Mat. 24:14, 21) A ku fana na Nowa, hi fanele kuva ni kukholwa ko tiya, hi tsumba lezvaku zvezvanyana Nungungulu i ta mbheta kubiha kontlhe. (Lis. 37:10, 11) Ha tsumba lezvaku Jehovha a nga ta tsika a tiko legi go biha gi simama hi cikhati co hundza leci ci lavekako hambu hi siku gin’we. — Hab. 2:3. w17.01 1:5-7

Inyamutlha a vanhu va tirisa kutlhatlheka kabye hi ndlela ya hava va tlhela va maha zviboho zvo biha kutani zvi bayisako van’wani. A Bhibhiliya gi wulile lezvaku “masikwini yo gumesa,” ku wa ta tala hi vanhu va “nga bongiko.” (2 Tim. 3:1, 2) Hi nga kombisa kuyini lezvaku ha bonga a cinyikiwo co saseka leci Jehovha a hi nyikileko? Niku hi nga potsisa kuyini ku ci tirisa hi ndlela ya hava? Hontlheni hi tlhatlhekile ku hlawula vanghana, tinguwo ni kutisasekisa, ni zvihungato hi zvi lavako. Hambulezvo, hi nga tshuka hi tirisa kutlhatlheka ka hina kasi ku maha zviboho zvi kalako zvi nga mu tsakisi Nungungulu kutani ku landzela lezvi zvi mahiwako hi vanhu va tiko. (1 Ped. 2:16) Wutshan’wini ga ku tirisa kutlhatlheka ka hina kota lungelo ga ku maha zvilo zvo biha, hi fanele ku ku tirisela ku maha “zvontlhe zviva kudzundzwa ka Nungungulu.” — 1 Kor. 10:31; Gal. 5:13. w17.01 2:12-14

A ku fana na Nehemiya, loku hi engetelwa malungelo kutani ku ciciwa ciavelo, hi fanele ku ti karatela ku simama hi ti koramisa. A hi faneli ku tsumba wutlhari ga hina kutani zvilo lezvi hi zvi tivako. A munhu a nga sangulisa kuyini ku ti tsumba? A dhota gi nga tshuka gi khatalela timhaka ta bandla na gi nga rangangi hi ku khongela. A makabye wo kari a nga sangula hi ku maha ciboho a gumesa a kombela Jehovha lezvaku a katekisa ciboho leco. Kanilezvi, a munhu wa kutikoramisa a nga ti tsumbi, hambu loku zvi hi zvilo a sinako a zvi mahile makhati yo tala. Contlhe cikhati wa alakanya lezvaku a wutlhari gakwe a gi fani ni legi ga Jehovha. (Mav. 3:5, 6) Inyamutlha lomu tikweni ku tele hi vanhu va makangwa va lwelako ku kuma zvikhundla. Kanilezvi a vanhu va Jehovha a va mahi lezvo. A hi ti byeli lezvaku a kuva ni malungelo zvi hi maha va chukwana a ku hundza van’wani laha ngangweni kutani lomu bandleni. Wutshan’wini ga lezvo, hi alakanya a ntiro wa hina mahlweni ka Nungungulu hi tlhela hi tira zvin’we ni vamakabye va hina.— 1 Tim. 3:15. w17.01 4:7, 8

A kungo ga Jehovha ku wa hi lezvaku a vanhu va hanya kala kupindzuka laha misaveni. (Gen. 1:28; Lis. 37:29) Wa hana, niku i va nyikile zvilo zvo tala zva zvi nene a vanhu vo sangula, Adhamu na Evha. (Jak. 1:17) Jehovha i va nyikile a kutlhatlheka ko hlawula ni wuzvikoti ga ku pimisa, ku randza van’wani, ni ku maha wunghana. A Muvangi i wa bhula na Adhamu, a mu gondzisa ku maha zva zvi nene. Adhamu i tlhelile a gondza ku ti hlayisa, ni ku hlayisa zvihari ni misava. (Gen. 2:15-17, 19, 20) Jehovha i mahile Adhamu na Evha hi ndlela ya ku vazwa kunandziha, va zvizwa loku va henyiwa, va wona, va ingisa, va tlhela vazwa masema ya zvilo zva zvi nene lezvi a va maheleko. Hi ndlela leyo va wa tazwa kunandziha ka wutomi mutini wabye wo saseka. Adhamu na Evha va wa hi ni mitiro yo tala yo tsakisa ya ku yi maha. Niku va wa ta simama va gondza ni ku tiva zvilo zviswa kala kupindzuka. Jehovha i nyikile Adhamu na Evha a wuzvikoti ga ku pswala vana vo mbhelela. A misava yi wa tava muti wabye niku a titshomba tontlhe ti nga ka yona ti wa tava tabye. w17.02 1:6, 7

A vavanuna lava va nga rangela vanhu va Nungungulu va rangelwe hi Mhaka ya Nungungulu hi ndlela muni? Ehleketa hi cikombiso ca Hosi Josiya. A cikhati ku nga kumiwa a Nayo wa Mosi, a matsalani wa Josiya i tile nawo a ta mu gondzela. Hi kulandzela, a Mhaka ya Nungungulu yi kucile Josiya lezvaku a fayetela a zvifananiso zvontlhe zvi nga hi kona tikweni lego a tlhela a longisela mubuzo wa Pasika wa hombe ka yontlhe yi tshukileko yi mahiwa. (2 Tih. 22:11; 23:1-23) Kota lezvi Josiya ni varangeli van’wani vo tsumbeka va nga landzela a Mhaka ya Nungungulu, va wa vhumela ku cica a zvileletelo lezvi va nga nyika a vanhu va Nungungulu. A kucica loko ku wa vhuna vanhu va Nungungulu lezvaku va Mu ingisa. Hambulezvo, a hi tontlhe tihosi ti fumeleko vanhu va Nungungulu ti nga landzela a zvileletelo zvakwe. A tokari, Jehovha i ti kawukile kutani ku ti vhaleta hi tin’wani. (1 Sam. 13:13, 14) Hi ndzhako ka cikhati, Jehovha i yimisile munhu loyi a nga wa tava murangeli wo mbhelela. w17.02 3:11, 12, 14

A vanhu va vangilwe hi ‘mufananiso wa Nungungulu.’ (Gen. 1:27) Lezvo zvi wula ku a vanhu vo tala va zvi kota ku kombisa matshamela yo fana ni lawa ya Nungungulu. Hi cikombiso, a vanhu va na ni lirandzo, ni wuxinji, niku va zwela wusiwana. A vanhu va vangilwe na va hi ni livhalo kambe, gi nga tshamela ga ku tiva ku hambanisa a zva zvi nene ni zvo biha, lezvi zvi faneleko ni lezvi zvi nga faneliko. (Rom. 2:14, 15) A kutala ka vanhu va randza zvilo zvi basileko ni zvo saseka, va tlhela va lava ku hanya kuruleni ni van’wani. Lezvo a zvi hlamalisi, hakuva Jehovha i Nungungulu wo xaxameta ni wa kurula. Zvi te dlunya ku a vanhu vontlhe va vangilwe hi ndlela ya ku va zvi kota ku pimanyisa Jehovha hi ndlela yin’we kutani yin’wani. Hi cigelo leco, vonawu zva ringana ku hi va dzundza hi tlhela hi va kombisa cichavo. Hambulezvo, hi fanele ku tiva ku wudzundzo go tshamisa kuyini hi nyikako van’wani niku gi famba kala kwihi. w17.03 1:5, 6

Jehovha a nga mahi zviboho na a nga se ehleketa, kutani na a zangarile, a ku khwatsi hi lezvi a vanhu vo tala va mahako. Kanilezvi laha a nga wona lezvaku a vaNinivha va cicile niku va nyimile ku maha zvo biha, i cicile a ciboho cakwe. Lezvo zvi kombile lezvaku wa ringanisela, wa ti koramisa, niku wa zwela wusiwana. Hi ku fanana, ku na ni zvikhati zvi nga zvi nene ku hlola a zviboho zva hina, nguvhunguvhu loku a zviyimo zvi cica. Alakanya lezvaku Jehovha i wa tshuka a cica zviboho zvakwe. (1 Tih. 21:20, 21, 27-29; 2 Tih. 20:1-5) A ciyimo cin’wani ca ku cica a ciboho hi loku hi amukela a mahungu ya maswa. Ehleketa hi cikombiso ca Hosi Dhavhidha. I wa mahile ciboho co kari xungetano hi zukulu wa Sawule, Mefibhoxete, na a ti seketela ka mahungu ya mawunwa a nga byelilwe. A cikhati leci Dhavhidha a nga kuma a mahungu ya lisine, i no cica a ciboho cakwe. — 2 Sam. 19:24-29. w17.03 2:14, 15

Loku hi lava ku maha ciboho, hi fanele ku ranga hi ku alakanyela a matshinya ya milayo lawa ma nga hi vhunako ni lezvi hi nga ma tirisisako zvona. Ehleketa hi ciyimo leci: A makabye wo kari wa cisati a chadhileko ni wanuna a kalako a nga hi Mboni i lava kuya sin’wini. (Miti. 4:20) Kanilezvi ka siku lego, a nuna wakwe a nga zvi lavi ku aya sin’wini. I mu byela lezvaku ka hundza cikhati co leha na va nga se tshama zvin’we va bhula kota nuna ni sati niku i lava ku mu teka vaya ka wutshamu go kari. A makabye wa cisati i ehleketa hi mavhesi ya Bhibhiliya ya ku ma nga mu vhuna ku maha ciboho ca wutlhari. Wa zvi tiva lezvaku i fanele ku ingisa Nungungulu niku Jesu i hi leletele ku famba hi maha vapizani. (Mat. 28:19, 20; Miti. 5:29) Kanilezvi i tlhela a alakanya lezvaku a wasati i fanele ku ti koramisa ka nuna wakwe niku a malandza ya Nungungulu ma fanele kuva ni kuringanisela. (Efe. 5:22-24) Xana a nuna wakwe o zama ku mu tsikisa ku chumayela, kutani o lava ku tshama naye ka siku galego basi? Kota malandza ya Jehovha, hi lava ku maha zviboho zvi kombako lezvaku ha ringanisela zvi tlhela zvi mu tsakisa. w17.03 4:17