Abril

Hina ke? Hi pimisa ku fana na Jehovha kutani a ku fana ni tiko? Kota maKristu, hi ti karatela ku zvontlhe hi zvi mahako zvi tsakisa Nungungulu. Kanilezvi ahati a mapimisela ya hina ke? Ha ti karatela ku pimisa a ku fana na Jehovha, lezvi zvi wulako ku, ha wona zvilo hi mawonela yakwe ke? Lezvo zvi lava kutikarata ka hombe. Hambulezvo, zva olova nguvhu a ku pimisa a ku fana ni vanhu va tiko legi, hakuva a moya wa tiko wu kona kontlhe. (Efe. 2:2) A ku hundza lezvo, a vanhu tikweni legi va tolovela ku ti kokela gabye basi niku hi nga tshuka hi ringwa ku pimisisa zvezvo hinawu. Hi lisine, zva karata ku pimanyisa kupima ka Jehovha. Kanilezvi a ku pimanyisa kupima ka vanhu va tiko a zvi karati ne ni ku tsongwani. Loku ho tsika ku pima ka tiko ku hi thapela, hi tava ni moya wa ku ti kokela ga hina hi tlhela hi lava ku gema hi hoce lezvi zvi nga zvi nene ni lezvi zvi bihileko. (Mar. 7:21, 22) Maku zva lisima a ku hi gondza kuva ni “maalakanyo ya Nungungulu”, na ku nga hi “ya vanhu”. w18.11 21 ¶1; 22 ¶¶3-4

Jehovha i wulawulile makhati manharu na a hi le tilweni, a komba N’wana wakwe lezvaku wa mu randza. Lezvo kuzvilava zvi mu tiyisile nguvhu Jesu! Zvalezvo Jesu a nga huma hi kubhabhatisweni le Congweni wa Jordhani, Jehovha i wulile magezu ya mutsalo wa nyamutlha. Zvi wonekisa ku khwatsi Johani Mubhabhatisi yenawu i ma zwile magezu lawo. Hi kulandzela, na ku kiyela lembe kasi Jesu a dawa, a vapostoli vanharu va Jesu va zwile Jehovha na aku: ‘Loyi hi N’wananga a randzekako, ndzi xaleleko ha yena; mu ingiseni.’ (Mat. 17:5) Hi kugumesa, na ku kiyela masiku matsongwani kasi Jesu a dawa, Jehovha i tlhelile a wulawula ni N’wana wakwe hi le tilweni. (Joh. 12:28) Jesu i wa zvi tiva ku a vanhu va wa ta mu vitana ku murukateli niku i wa ta dawa hi ndlela ya xapi. Hambulezvo, i khongele lezvaku a kurandza ka Nungungulu ku mahiwa na ku nga hi kurandza kakwe. (Mat. 26:39, 42) I ‘timisele a mhandze ya xanisa a nga khatali hi tingana ta yona’ hakuva i wa lava ku tiviwa hi Papayi wakwe, na ku nga hi ku tiviwa hi tiko. — Mah. 12:2. w18.07 7-8 ¶¶15-16

Zvezvi Jesu a nga ku bhi ku yimisa Cilalelo ca Hosi, i no kombisa kutiya-hlana ka tshisela ga cima. I mahisile kuyini? I no vhumela ku maha kurandza ka Papayi wakwe, hambu lezvi a nga kari a zvi tiva ku i ta lumbetiwa zvilo zva tingana, va ku wa rukatela, va guma va mu dawa. (Mat. 26:65, 66) Jesu i no simama a tsumbeka hi kumbhelela kasi a basisa vito ga Jehovha, a seketela wuhosi gakwe, a tlhela a vhulula ndlela ya ku lava va ti solako va hanya kala kupindzuka. Ka cikhati caleco, i no longisela vapizani vakwe kasi va lwisana ni lezvi zvi nga hata. Jesu i kombisile kutiya-hlana kambe hi ku veka kupima ka lezvi zvi nga wa ta vhuna vapostoli vakwe vo tsumbeka, a nga cheli kota hi kukarateka loku kuzvilava a nga hi nako. A Cialakanyiso co kala ku karata leci Jesu a nga ci yimisa loku a chusile Judhasi lezvaku a huma, ci wa ta alakanyisa lava va nga wa tava vapizani vakwe va totilweko lezvi va vhunekisako zvona hi nkhata wakwe wu halatilweko, ni kuva ka civhumelwano ciswa. — 1 Kor. 10:16, 17. w19.01 22 ¶¶7-8

Papayi wa Jesu i no guma a wulawula hi le tilweni aku: “Ndzi gi dhumisile, ndzi ta tlhela ndzi gi dhumisa.” Jesu i wa karateka hi ntiro wa hombe lowu a nga hi nawo wa ku simama a tsumbeka ka Jehovha. I wa zvi tiva ku i ta xanisiwa zva tanani mu ta wona, a biwa ku ku phum, a tlhela a dawa hi ndlela ya xapi. (Mat. 26:38) A ca hombe ka zvontlhe, Jesu i wa lava ku dhumisa vito ga Papayi wakwe. Phela Jesu i wa lumbetiwa ku wa rukatela. Maku i wa karateka hi ku alakanya lezvaku a kufa kakwe ku wa ta rukisa Jehovha. A ku fana na Jesu, hinawu hi nga tshuka hi karateka hi kurukiwa ka vito ga Jehovha. Kuzvilava hinawu ha xanisiwa na hi nga hi na nandzu. Kutani ha karateka hi mawunwa xungetano hi hina ma hangalaswako hi valala. Hi nga alakanyela lezvaku a vito ga Jehovha ga chakisiwa. Loku lezvo zvi hi karata, a magezu ya Jehovha ma hi chavelela nguvhu. Contlhe cikhati, Jehovha i ta dhumisa vito gakwe. — Lis. 94:22, 23; Isa. 65:17. w19.03 11-12 ¶¶14-16

Ka khati go kari, Jesu i no byela vapizani vakwe lezvaku na ku nga hi kale i wa ta xaniseka a guma afa. Va no karateka nguvhu, hakuva va wa pimisa ku Jesu i ta tlhelisela mufumo ka Izrayeli ka cikhati leco. Pedro i no guma a rangelela aku: “Hosi, u nga alakanyi lezvo. A zvilo lezvo zvi nga ta tshuka zvi maheka ka wena.” Kanilezvi Jesu i no fularela Pedro aku: “Suka ka mina, Sathani! U cikhunguvanyiso ka mina, hakuva a maalakanyo ya wena a hi ya Nungungulu kanilezvi ya vanhu.” (Mat. 16:22, 23; Miti. 1:6) Hi ku wula lezvo, Jesu i kombile zvi ku dlunya lezvaku a kupima ka Jehovha ku hambene ni loku ka tiko legi gi fumelwako hi Sathani. (1 Joh. 5:19) Pedro i kucile Jesu lezvaku ava ni mawonela ya ku ti kokela gakwe lawa a votala va nga nawo tikweni legi. Kanilezvi Jesu i wa zvi tiva ku Jehovha, a Papayi wakwe, i wa hi ni mawonela yo hambana. A hlamulo wa Jesu wu kombile zvi dlunyateka lezvaku i wa hi ni kupima ko fana ni loku ka Jehovha a tlhela a ala kupima ka tiko hi kumbhelela. w18.11 21 ¶¶1-2

Alakanyela lezvi Jehovha a zvi wonako laha a vanhu va tsandza-vahlayi misaveni yontlhe va tlhangeneko Cilalelweni ca Hosi. Jehovha a nga cuwuki a ntsengo wa vanhu va nga kona hi kutala ka vona; kanilezvi i cuwuka mun’we ni mun’wani wabye a nga kona. Hi cikombiso, wa va wona lava va tsumbekako lembe ni lembe vata Cilalelweni. Cikari ka vona, ku na ni lava va tako hambu lezvi kuzvilava va xanisiwako nguvhu. A van’wani a vati vhiki ni vhiki mitlhanganweni, kanilezvi va wona Cialakanyiso kota mutlhangano wa lisima nguvhu va faneleko kuva ka wona. Jehovha i wona ni lava va tako Cialakanyisweni hi khati go sangula — kuzvilava na vo tela ku ta zvi wona basi. Hakunene, Jehovha wa tsaka hi ku wona vanhu vo tala na va hi Cialakanyisweni. (Luka 22:19) Hambulezvo, i tsakisiwa nguvhu hi cigelo ci va mahako vata — leco hi cona ci nga ca lisima ka Jehovha. Hi zvi lava nguvhu a ku gondzisiwa hi Jehovha ni hlengeletano leyi a yi tirisako. — Isa. 48:17, 18; Joh. 6:45. w19.01 26 ¶¶1-3

Jesu i wa ti yimisele ku fela vapizani vakwe a tlhela a ti yimisela ku siku ni siku a rangisa lezvi zvi nga wa ta vhuna vona, na ku nga hi lezvi zvi to vhuna yena. Hi cikombiso, hambu ka cikhati leci a nga karele kutani ku karateka nguvhu, a nga fambelangi kule ni vapizani vakwe. (Luka 22:39-46) I vekile kupima ka lezvi zvi nga wa ta vhuna vona, na ku nga hi lezvi zvi nga wa ta vhuna yena. (Mat. 20:28) Hi lumba ngango mun’we wa maKristu ya lisine misaveni yontlhe, niku ha tsaka hi ku mbheta cikhati co tala hi laha hi zvi kotako hi kona na hi ramba van’wani kasi va ta lumba ngango wa hina. Hambulezvo, hi khatala nguvhu hi ku vhuna “va laha ngangweni wa kukholwa”, nguvhunguvhu lava va nyimileko ku chumayela ni kuta mitlhanganweni. (Gal. 6:10) Hi kombisa lirandzo la hina hi vona hi ku va kuca ku vata mitlhanganweni, nguvhunguvhu Cialakanyisweni. A ku fana na Jehovha na Jesu, hinawu ha tsaka nguvhu loku lava va holileko hi tlhelo ga moya va tlhelela ka Jehovha.— Mat. 18:14. w19.01 29 ¶¶12, 14; 30 ¶15

Laha Jesu a nga yimisa Cialakanyiso ca kufa kakwe, i tirisile a pawa ni vhinyo zva Phasika basi lezvi zvi nga salile kwalaho. I no byela vapostoli vakwe a ku a zvilo lezvo zvo kala zvi nga hi zva lisima nguvhu zvi wa yimela nkhata ni miri wakwe wo mbhelela, lezvi na ku nga hi kale a nga wa ta nyikela hi kota ya vona. Kuzvilava a vapostoli a va hlamalangi hi ku wona Jesu na a maha zvilo zvo olova ka cilalelo leco ca ciswa ni ca lisima. Hikuyini? Ka tihweti to kari ndzhako, Jesu i no sangula ku gondzisa, a cikhati a nga kari a vhuxela vanghana vakwe, Lazaru, na Marta, na Mariya laha kaya kabye. Marta i wa hi kona. Kanilezvi, a kupima kakwe ku wa hi lomu ko longisela zvilo zvo tala kasi kuga mupfhumba wakwe wo chaviseka. Laha Jesu a nga zvi wona, i no kawuka Marta hi kurula, a mu vhuna ku wona lezvaku a hi contlhe cikhati zvi lavako ku a longisela zvilo zva tikhanakhana. (Luka 10:40-42) Hi ndzhako ka cikhati, na ku kiyela tihora titsongwani kasi a dawa, Jesu i no tirisa wusungukati gakwe. I no maha zvilo zvo kala ku karata laha Cialakanyisweni ca kufa kakwe. w19.01 20-21 ¶¶3-4

Jehovha i dzundzile Jesu hi ndlela yo kala yi nga rindzelwangi, hi ku mu vhuxa a mu ‘tlakusa nguvhu’ le tilweni a tlhelile a mu nyika wutomi ga kungafi — ku nga zvilo zvaku a nga kona mun’wani a nga zvi amukele kala ka cikhati leco! (Filp. 2:9; 1 Tim. 6:16) Hi nga wona ndlela yo hlamalisa leyi Jehovha a nga mu chachazela hi yona Jesu hi kota ya ntiro wakwe wo tsumbeka! Cini ci to hi vhuna ku tsakelwa hi Jehovha, wutshan’wini ga ku tsakelwa hi tiko? Hi fanele ku tshama na hi alakanya lezvaku contlhe cikhati Jehovha wa tivekisa malandza yakwe yo tsumbeka hi ndlela yo kala yi nga rindzelwangi. A hi zameni ku alakanyela lezvi Jehovha a to hi chachazelisa zvona cikhatini ci tako. Kanilezvi zvalezvi, laha hi timiselako zvikarato ka tiko legi go biha, hi fanele ku alakanya lezvaku a tiko legi ga hundza. (1 Joh. 2:17) Kanilezvi Jehovha, a Papayi wa hina wa lirandzo, a nga ta tshuka a rivala a ntiro wa hina ni lirandzo leli hi li kombisako vitweni gakwe, hakuva i lulamile. — Mah. 6:10. w18.07 8 ¶¶17-18

A wumun’we i nchumu lowu Jesu a nga karateka hi wona a cikhati a ngaga a cilalelo co gumesa ni vapizani vakwe. A cikhati a nga khongela, i te i lava lezvaku a vapizani vakwe vava mun’we, kutani vava ni wumun’we, a ku fana ni lezvi yena ni Papayi wakwe va nga ni wumun’we. Loku a vapizani va Jesu vava ni wumun’we, zvi wa ta kholwisa van’wani lezvaku Jehovha i wa rumele Jesu lezvaku ata misaveni. A vanhu va wa ta tiva a vapizani va lisine va Jesu hi kota ya kurandzana kabye, niku a lirandzo lelo li wa ta va maha vava ni wumun’we ga hombe. (Joh. 13:34, 35) Ha zvi zwisisa ku hikuyini Jesu a nga wulawula nguvhu hi wumun’we ka wusiku lego. I zvi wonile ku a vapizani vakwe va wa nga seva ni wumun’we go tiya. Hi cikombiso, a vapostoli va kanetisene xungetano hi loyi a nga ‘alakanyelwa a kuva wa hombe’, a ku fana ni lezvi va nga sina va zvi mahile kale. (Luka 22:24-27; Mar. 9:33, 34) Ka khati gin’wani, Jakobe na Johani va kombele Jesu lezvaku a va nyika zvikhundla zvo tlakuka Mufun’weni wa tilo, va tshama tlhelweni gakwe. — Mar. 10:35-40. w18.06 9 ¶¶1-2

Jehovha i lava lezvaku a nuna ni sati va randzana nguvhu laha ka ku a lirandzo lelo li simama wutomini gabye gontlhe. (Mat. 19:3-6) A wubhayi hi cona ciwonho ca hombe ci nga kombisiko lirandzo leci a munhu a nga mahako. Makunu, zva zwisiseka lezvi a Nayo wa wu 7 ka leyi ya Khume (10) wu betelako wubhayi. (Dhewu. 5:18) A wubhayi ‘ciwonho ka Nungungulu’ niku gi vanga cilondza ca bayisela ga zvimbe ka nuna kutani sati. (Gen. 39:7-9) Loyi a munghana wakwe wa wukati a mahileko wubhayi, zvi nga mu bayisa hi malembe yo tala nguvhu. Jehovha kambe i layile vapswali lezvaku va hlayisa vana vabye hi tlhelo ga nyama ni ga moya. A vapswali va fanele ku londzowota cikhati contlhe va vhuna vana vabye lezvaku va randza Jehovha ni ku zwisisa lisima la Nayo wakwe. (Dhewu. 6:6-9; 7:13) A vapswali va fanele ku wona vana vabye kota tshomba va nyikilweko hi Jehovha, leyi va nga fanele ku yi nyika nguvhu lisima — na ku nga hi ku nga khatali hi vona kutani ku va xanisa. — Lis. 127:3. w19.02 21 ¶¶5, 7

Joba i simamile ku tsumbeka hi ku veka kupima ka nchachazelo lowu a nga wa ta nyikiwa hi Nungungulu. I wa tsumba ku Nungungulu wa khatala hi kutsumbeka kakwe. Hambu lezvi a nga kari a kumana ni zvikarato, i wa nga kanakani ku Jehovha i ta gumesa a mu chachazela. Handle ko kanakana, a kutsumba loko ku mu vhunile ku simama a tsumbeka. Jehovha i tsakile nguvhu hi kutsumbeka ka Joba laha ka kuza a mu chachazela hi zvilo zva talela ga cima na a ha hi munhu wo kala ku mbhelela! (Joba 42:12-17; Jak. 5:11) Niku wa ha ta chachazelwa zvo hundza lezvo cikhatini ci tako. Jehovha, a Nungungulu wa hina, a nga cicangi. (Mala. 3:6) Loku hi nga rivali lezvaku Jehovha wa ku nyika lisima a kutsumbeka ka hina, a timbilu ta hina ti ta tshama na ti vhura hi ku rindzela zvilo zva zvi nene hi to zvi kuma cikhatini ci tako. (1 Tes. 5:8, 9) Ka zvikhati zvin’wani, u nga tshuka u ti zwisa ku khwatsi hi wena wece u ti karatelako ku tsumbeka. Kanilezvi, contlhe cikhati u nga tava wece. Ku na ni vamakabye van’wani va tsandza-vahlayi misaveni yontlhe, lava vonawu va simamako ku tsumbeka. U ta nghena ka ntlawa wa vavanuna ni vavasati va ku kholwa va cikhatini ci hundzileko, lava va nga simama va tsumbeka hambu loku va hi mhangweni ya kufa. — Mah. 11:36-38; 12:1. w19.02 7 ¶¶15-16

Laha a nguva ya Cialakanyiso yi hundzako, zvi nene a ku ti wutisa lezvi: ‘Hi yihi ndlela ya ku ndzi mu pimanyisa khwatsi Jesu hi ku kombisa lirandzo? Ndza khatala nguvhu hi lezvi zvi to vhuna vamakabye va mina a ku hundza lezvi zvi to vhuna mina ke? Xana ndzi lava ku a vamakabye va mina va maha zvo hundza lezvi va zvi kotako, kutani ndza zvi zwisisa a ku ku ni lezvi va zvi tsandzekako ke?’ Contlhe cikhati a hi ti karateleni ku pimanyisa Jesu, hi “zwelana”. Na ku nga hi kale, hi ta nyima ku landzela nayo lowu wa ku maha Cialakanyiso ca kufa ka Jesu. Laha Jesu a ‘tota’ cikhatini ca kuxaniseka ka hombe, i tata a ta hlengeleta a “vahlawulilweko” vakwe va tova laha misaveni vaya tilweni. Ka cikhati leco, hi nga ta ha maha Cialakanyiso. (1 Kor. 11:26; Mat. 24:31) Handle ko kanakana, hambu ka cikhati leco hi to kala hi nga ha mahi Cialakanyiso, a malandza ya Jehovha ma nga ta ci rivala. Ma ta simama ma alakanya cimaho leci co kala ku karata kota cikombiso ca kutikoramisa, kutiya-hlana, ni lirandzo la hombe li kombisilweko hi munhu. w19.01 25 ¶¶17-19

Kasi ku li zwisisa khwatsi a lisima la lezvi hi nga zvona hi le ndzeni, ehleketa hi lihanyo la hina. Co sangula: Kasi hi potsa zvibabyababyani, hi fanele ku hlawula zvakuga zva mavhitamina hi tlhela hi khandzakanya ku tiyisa miri. Hi kufanana, kasi hi hanya khwatsi hi tlhelo ga moya, hi fanele ku lera Bhibhiliya siku ni siku ni mabhuku ya hina ya wuKristu, hi tlhela hi komba ku ha kholwa ka Jehovha. Hi kombisa ku ha kholwa ka Jehovha hi ku hanya hi lezvi hi gondzako hi tlhela hi wulawula hi kukholwa ka hina ni van’wani. (Rom. 10:8-10; Jak. 2:26) Ca wumbiri: Loku ho ya hi lezvi hi wonekisako zvona hi lahandle, hi nga pimisa ku a hi babyi, kuveni hi le ndzeni ha babya. Hi kufanana, loku ho ya hi lezvi hi zvi mahako siku ni siku hi tlhelo ga moya, hi nga alakanya ku hi tiyile, kuveni bava, le mbilwini ku na ni mixuvo ya hava yi milako. (1 Kor. 10:12; Jak. 1:14, 15) Hi nga rivali lezvaku Sathani i wa ta tsaka nguvhu loku i wo zvi kota ku hi hehla hi maalakanyo yakwe. w19.01 15 ¶¶4-5

Ti wutise lezvi: ‘Ndza maha lezvi a muSamariya loye wa mu nene a nga maha ke? Loku a van’wani va xaniseka, ndzi nga maha cokari kasi ku va vhuna?’ (Luka 10:30-35) ‘Ndzi nga vhuna makabye a khosaheleko lomu bandleni, tinoni, ni vanana lava a vapswali va kona va kalako va nga tireli Jehovha? Ndzi nga “tiyisa-hlanha lava va timbilu ti rerekileko” kasi ku va chavelela ke?’ (1 Tes. 5:14; Jak. 1:27) Loku hi va mahela wuxinji van’wani, ho hana, niku Jesu i te a ku hana zvi hi maha hi tsaka. A cin’wani ci hi mahako hi tsaka loku hi va mahela wuxinji van’wani hi lezvaku ha zvi tiva ku hi tsakisa Jehovha. (Miti. 20:35; Mah. 13:16) Na a wulawula hi loyi a mahelako wuxinji van’wani, Hosi Dhavhidha i te: ‘Jehovha i ta mu londzowota a mu hanyisa, i ta katekiswa lomu tikweni.’ (Lis. 41:1, 2) Loku hi va mahela wuxinji van’wani hi tlhela hi kombisa tipswalo, Jehovha yenawu i ta hi mahela wuxinji niku hi nga tsaka kala kupindzuka. — Jak. 2:13. w18.09 18 ¶¶11-12

A makabye wo kari wa cisati wa ku hi Yoshiko, i no byeliwa mahungu yo biha. A dhokodhela wakwe i no mu byela lezvaku ku wo kiyela tihweti titsongwani kasi afa. I ti zwisile kuyini? I no alakanya vhesi a gi randzako nguvhu, ku nga mutsalo wa nyamutlha. I no byela dhokodhela wakwe hi kurula aku: A ndzi chavi nchumu hakuva Jehovha i ndzi khomile hi woko. A magezu yo chavelela ya vhesi legi ma mu tiyisile hlanha a makabye wa hina wo randzeka, ma tlhela ma mu vhuna ku tsumba Jehovha hi mbilu yontlhe. A vhesi galegi gi nga hi tiyisa loku hi kumana ni zvikarato zva hombe. Jehovha i rumile Isaya lezvaku a tsala magezu lawa kasi ku chavelela vaJudha lava hi kufamba ka cikhati va nga wa ta khomiwa vaya wukhumbini le Bhabhuloni. Kunene, Jehovha i mahile ku a mahungu lawo ma hlayiseka kasi ku vhuna vaJudha lavo va nga wa taya wukhumbini ni malandza yakwe wontlhe kusukela cikhatini leco. (Isa. 40:8; Rom. 15:4) Inyamutlha hi kona hi zvi lavako nguvhu a ku chavelelwa hi magezu ma nga ka bhuku ga Isaya, hakuva hi hanya masikwini ya “zvikarato”. — 2 Tim. 3:1. w19.01 2 ¶¶1-2

Loku a nuna ni sati va hambana, a wukati gabye a gifi niku hambu loku va nga ha tshami zvin’we, va ta kumana ni zvikarato. Mupostoli Pawule i kombile cigelo ca ku a nuna ni sati va nga hambani. I te: “A nuna a nga kholwiko i basisilwe hi kota ya sati wakwe, ni sati a nga kholwiko i basisilwe hi kota ya nuna wakwe a kholwako; loku zvi wa nga hi lezvo a vanana va n’wina na va nga hlazvekangi, kanilezvi makunu va basile.” (1 Kor. 7:14) A maKristu yo tala ma hlawulile ku tshama ni munghana wabye wa wukati a nga khozeliko Jehovha hambu lezvi a ciyimo cabye ci nga hisa nguvhu. A cikhati leci a nuna kutani sati wa kona a nga guma ava Kustumunyu ya Jehovha, va tsakile nguvhu hi kuva va timisele. (1 Kor. 7:16; 1 Ped. 3:1, 2) Misaveni yontlhe, ku na ni vamakabye vo tala lomu bandleni ga wuKristu inyamutlha, lava a wukati gabye gi va fambelako khwatsi. Kuzvilava u nga kuma mipatswa yo tsaka kwalomu bandleni ga wena, lava a vanuna va kona vo tsumbeka va randzako vasati vabye, ni vasati va kona vo tsumbeka va kombisako cichavo ka vanuna vabye. Vontlhe va kombisa khwatsi lezvaku zva koteka ku a wukati gi dzundzeka. — Mah. 13:4. w18.12 14 ¶¶18-19

A gezu ‘Edheni’ gi wula “Kutsakisa,” niku a wutshamu lego gi wa hi go tsakisa futsi. Gi wa sasekile nguvhu; ku wa hi ni zvakuga zvo tala ni kurula cikari ka vanhu ni zvihari. (Gen. 1:29-31) A gezu ga ciHebheru ga ku “jardhim” hi ciGreki gi hundzuluselwa gi ku pa·raʹdei·sos. A Cyclopœdia de M’Clintock e Strong gi wula lezvaku loku a muGreki azwa gezu pa·raʹdei·sos, i wa ta alakanyela parki ya hombe yo saseka, yi vhikelweko khwatsi kasi ku nga humeleli ne nchumu mun’we wa hava; lomu ku nga ni micongo yo saseka ni tisinya to saseka ti pswalako mihandzu yo hambanahambana; ku nga ni zvitsundzulu zva misava zvi teleko hi byanyi lomu a tiyivhu ni zvihari zvo kota tinhongo zvi nga wa taga ni ku hlakana kona. (Ringanisa na Genesisi 2:15, 16.) Jehovha i vekile Adhamu na Evha ka jardhim leyo ya yi nene, a Paradhise. Hambulezvo, lezvi va nga tsika ku mu ingisa, va luzile thomo ga ku hanya Paradhiseni lego — vona ni vana vabye. (Gen. 3:23, 24) Hambu lezvi ku nga ku kusukela kwalaho ku wa nga ha hi na munhu a nga kari a hanya Paradhiseni lego, zvi wonekisa ku gi simamile giva kona kala masikwini ya Ndambi ya Nowa. w18.12 4 ¶¶3-5

A vapswali va zama ku gondzisa vana vabye a mahanyela ya ma nene. Loku a vana va hlawula kuva ni mahanyela ma nene lawa va gondzisilweko hi vapswali vabye, zva koteka ku va maha zviboho zva zvi nene va tlhela va potsa kukarateka, zvikarato zvo tala, ni ku ti laya. A ku fana ni mupswali wa mu nene, Jehovha i lava ku a vana vakwe vava ni wutomi go tsakisa hi laha zvi kotekako hi kona. (Isa. 48:18) Hikwalaho, i hi gondzisa matshinya ya milayo xungetano hi mahanyela ma nene ni lezvi hi faneleko ku hanyisa zvona ni van’wani. I hi kuca lezvaku hi gondza ku wona zvilo hi mawonela yakwe hi tlhela hi hanya hi zvona. Lezvo a zvi hi mahi tikhumbi. Wutshan’wini ga lezvo, zvi hi maha hi tlhariha zvi tlhela zvi hi vhuna ku maha zviboho zva zvi nene. (Lis. 92:5; Mav. 2:1-5; Isa. 55:9) Hi nga simama hiva ni mawonela ya hina, hambulezvo hi ta maha zviboho zvi to hi nyika litsako. (Lis. 1:2, 3) Loku hiva ni kupima ka Jehovha, hi vhuneka hi tindlela to tala! w18.11 22-23 ¶¶7-8

Kasi hi simama ku famba lisineni, a hi faneli ku tsika lava va kalako va nga tireli Jehovha va hi vhalela ku mu tirela. A cikhati hi nga gondza lisine, a kuzwanana ka hina ni vanghana ni maxaka ya hina ma nga hiko Vakustumunyu ku no cica. Kuzvilava a vokari va wa ngalwi ni lezvi hi zvi kholwako. Kanilezvi a van’wani kuzvilava va wa hi vhukela. A maxaka, ni vatiri-kuloni, ni zvigondzani-kuloni va nga tshuka va zama ku hi kucetela lezvaku hi ti patsa ka mikhuwo yabye. Cini ci nga hi vhunako ku tiya hi nga vhumeli ku kucetelwa hi ti patsa ka zvihena ni tiferiyadho ti nga mu tsakisiko Jehovha? Hi fanele ku tshama hi ku ti alakanyisa zvigelo zvi mahako Jehovha a nga zvi tsakeli zvilo lezvo. Hi nga handzela lomu ka mabhuku ya hina hi tlhela hi ti alakanyisa lezvi a zvihena zvo kari zvi nga tumbulukisa zvona. Loku hi ehleketa hi zvigelo zvi mahako ku a Mitsalo yi hi kuca ku hi nga ti ngheniseli ka zvihena ni tiferiyadho leto, zvi ta hi tiyisekisa lezvaku hakunene hi maha lezvi zvi “tsakisako Hosi”. (Efe. 5:10) Loku hi tsumba Jehovha ni Mhaka yakwe, hi nga ta chava lezvi a van’wani va zvi pimisako. — Mav. 29:25. w18.11 12 ¶10; 13 ¶12

Loku a zviyimo zva wutomi ga hina zvi cica hi citshuketi, hi nga ha karateka nguvhu laha ka kuza hi alakanyela zvikarato zva hina basi. Phela lezvo na zvi mu humelele Josefa. Hambulezvo i no maha lezvi a nga zvi kota ndzeni ka ciyimo leci a nga hi ka cona. A ku fana ni lezvi a nga tirele Potifare hi ntamu wakwe wontlhe, i no maha zvezvo ka lezvi a nduna ya paxo yi nga kari yi mu ruma lomu paxweni. (Gen. 39:21-23) A ku fana na Josefa, hinawu hi ngava ka ciyimo co nonoha leci hi nga hiko na ndlela yo huma ka cona! Kanilezvi loku hiva ni lihlazva-mbilu hi tlhela hi maha zvontlhe hi zvi kotako, Jehovha i ta hi katekisa. (Lis. 37:5) Hambu loku hi karatekile nguvhu, hi nga ta “vhumala ni co maha”, kutani ku mbhelelwa hi kutsumba. (2 Kor. 4:8) Jehovha a nga ta hi tsika, nguvhunguvhu loku hi tshama na hi khomekile ntirweni wa kuchumayela. w18.10 24 ¶11; 25 ¶13

U ti zwisa kuyini loku a munhu u mu tivako ni ku mu komba cichavo a rivakelwa vito ga wena, kutani a nga ha ku alakanyi? Lezvo zvi nga ku mbheta ntamu. Hikuyini? Hi ku hi mabeleko hontlheni hi lava ku tiviwa hi van’wani. Kanilezvi a ku tiviwa ku hi hina vamani basi a zvi eneli. Hi lava ku a van’wani va tiva matshamela ya hina ni lezvi hi mahako. (Mitse. 11:16; Joba 31:6) Loku hi nga ti woneli, a kunavela loko ka mabeleko ka ku lava ku tiviwa ku nga hi lahla. A tiko ga Sathani gi nga hi maha hi lava nduma kutani ku lava ku ti maha vanhu va lisima. Loku lezvo zvi maheka, a hi tivekisi Jehovha Nungungulu, a Papayi wa hina wa le tilweni, niku a hi mu khozeli hi ndlela yi faneleko. — Kuv. 4:11. w18.07 3 ¶¶1-2

A hi hlamali lezvi Sathani ni madhimoni yakwe va kucetelako vanhu va ntamu lezvaku va ‘wulawula mawunwa’. (1 Tim. 4:1, 2) A co biha nguvhu, hi loku a varangeli va wukhongeli va hemba. Hikuyini? Hi lezvaku loku a wokari a kholwa a tigondzo tabye ta mawunwa a tlhela a maha lezvi Nungungulu a zvi vengako, a munhu loye a nga luza thomo ga ku hanya kala kupindzuka. (Hos. 4:9) Jesu i wa zvi tiva ku a varangeli va wukhongeli va cikhati leci a nga hi laha misaveni, va wa kanganyisa vanhu. Hikwalaho i no tiya hlanha aku: ‘Khombo a give ka n’wina vatsali ni vaFarisi, n’wina vaxengeteli! Hakuva mu tsemakanya bimbi ni misava kasi ku ya maha mun’we a kuva a kholwa ka n’wina; loku mu mu kumile, mu mu maha a n’wana wa Gehena’ — lezvi zvi wulako kuloviswa ka pindzukelwa. (Mat. 23:15) Jesu i te a varangeli lavo va wukhongeli va wa fana ni papayi wabye Sathani, loyi a nga “mudayi”. — Joh. 8:44. w18.10 4 ¶¶5-6

Jesu i wa lava ku wula yini hi magezu lawo? Ka magezu lawa i tlhavinyetile aku: “Tsakani mu nengela, hakuva a nchachazelo wa n’wina wa hombe matilweni, hakuva va va xanisisile zvezvo a vaphrofeti va kale.” (Mat. 5:12) A cikhati leci a vapostoli va nga biwa va tlhela va betelwa ku chumayela, ‘va no suka hi laha hubyeni, na va tsaka’. Hi lisine, va wa nga tsaki hi lezvi va ngazwa ku biwa. Kanilezvi va wa tsaka ‘hi lezvi va hlayelweko lava va faneleko a ku xaniseka hi kota ya vito ga Jesu’. (Miti. 5:41) Inyamutlha, a vanhu va Jehovha vonawu va timisela na va tsakile loku va xanisiwa hi kota ya vito ga Jesu. (Jak. 1:2-4) A ku fana ni vapostoli, a hi tsaki hi ku xanisiwa kutani ku vhukelwa. Kanilezvi loku hi simama hi tsumbekile, Jehovha i ta hi tiyisa hlanha kasi hi zvi kota ku timisela. A cikhati leci Jehovha, a “Nungungulu wo tsaka”, a xalalako hi hina, hi nga tsaka hambu loku hi xanisiwa, hambu loku a maxaka ya hina ma hi vhukela, loku hi babya, kutani loku hi khosahele. — 1 Tim. 1:11. w18.09 20 ¶¶18-20

Hi hanya ‘zvikhatini zva zvikarato’, niku a wutomi gi tele hi “kubayiseka ni kukarateka”. (2 Tim. 3:1-5) A vanhu vo tala va xaniseka nguvhu niku va alakanya ni ku ti sunga. Lembe ni lembe ku ti sunga vanhu vo hundza 800 000, lezvi zvi wulako ku ndzeni ka 40 wa tisegundo ku ti sunga munhu mun’we. Leci ci nga tsakisiko hi lezvaku hambu vamakabye vo kari va tshuka va ti zwisa lezvo, va tlhela va ti sunga futsi. A vamakabye vo tala va lwisana ni zviyimo zvo bindza niku zva laveka ku hi va randza. A vokari va tseketselwa kutani ku xanisiwa. A van’wani va poyilelwa va tlhela va hlekiwa hi vatiri-kuloni. A vamakabye van’wani va rereka hi lezvi zvi bohako ku va tira tihora to tala kutani hi lezvi va nga ni mitiro yo bongolisa hloko. A van’wani va reriwa hi zvikarato zva mingango yabye. Zva koteka ku va chadhile ni munhu a kalako a nga khozeli Jehovha, loyi a tshamelako ku va solasola. A zviyimo lezvo ni zvin’wani, zvi maha votala va mbhela ntamu, niku va nga tlhela va sangula ku ti wona na va nga vhuni nchumu. w18.09 9 ¶¶3, 5

A vapswali va nga maKristu va nga tira na Jehovha hi ku vhuna vana vabye lezvaku va ti vekela mixuvo ya moya. Hizvalezvo va mahako a vapswali vo tala. Kota wuyelo ga kona, hi kufamba ka cikhati a vana vabye va gumesa va hlawula ku nghena ntirweni wa cikhati contlhe, hambu kuza vaya ka matshamu ya le kule ni laha kaya kabye. A vokari varumiwa, a van’wani maphayona lomu ku nga ni cilaveko ca hombe ca vahuweleli, a van’wani va tira Bheteli. Lisine ku loku a vana va tshama kule ni kaya, a vapswali a va nge tshami cikhati co leha navo kota lezvi va nga zvi lavisa zvona. Hambulezvo va kuca vana vabye hi kuzvirandza lezvaku va simama va tirela Jehovha ni kwihi laha va nga kona. Hikuyini? Hi lezvaku va tsaka nguvhu hi lezvi a vana vabye va rangisako Jehovha wutomini gabye. A kutala ka vapswali lavo va ti zwisa ku khwatsi hi Hana, loyi a ngaku i ‘nyikele’ n’wana wakwe Samuweli ka Jehovha. — 1 Sam. 1:28. w18.08 22 ¶4

Jesu a nga wulangi lezvaku zvi nga ta koteka. Ahandle ka lezvo, i tlhelile aku: ‘Mu katekile n’wina zvisiwana, hakuva a Mufumo wa Nungungulu wa n’wina.’ (Luka 6:20) Hambulezvo, a zvi wuli ku a zvisiwana zvontlhe zvi wa ta ingisa Jesu zvi tlhela zvi katekisiwa. Kuve ni zvisiwana zvo tala zvi nga kala ku landzela Jesu. A co tiya ku, a hi faneli ku wula ku manyani a nge mahi munghana wa Jehovha hi lezvi a nga ganya kutani hi lezvi a nga cisiwana. Cikari ka vanhu va Jehovha, ku na ni vamakabye va nga ganya ni van’wani va nga zvisiwana. Kanilezvi, vontlhe va mu randza Jehovha va tlhela va mu khozela hi mbilu yontlhe. A Mitsalo yi kuca la’vo ganya lezvaku ‘va nga tsumbi kufumeni ku nga tiyangiko, kanilezvi va tsumba Nungungulu’. (1 Tim. 6:17-19) Yi tlhela yi tlharihisa vakhozeli vontlhe va Jehovha — la’vo ganya ni la’va zvisiwana — lezvaku a ku randza mali zvi na ni khombo. (1 Tim. 6:9, 10) Loku hi wona vamakabye va hina a ku khwatsi hi lezvi Jehovha a va wonisako zvona, hi nga ta va lamula hi kuya hi titshomba leti va nga nato. w18.08 12-13 ¶¶11-12

Ha zvi tiva ku a cikhati hi nga hendleleta wutomi ga hina ka Jehovha, hi wo maha nchumu wa wu nene nguvhu. Hikwalaho, hi lava ku komba Jehovha lezvi hi tsakisileko zvona hi lezvi hi nga vanhu vakwe. Hi ti yimisele ku nga mahi ni cihi leci Jehovha a ci vengako. Hi lava ku randza vamakabye va hina hi tlhela hi va kombisa cichavo hakuva vanhu va Jehovha. (Rom. 12:10) A Bhibhiliya gi tsumbisa lezvaku ‘Jehovha a nga ta hoxa’ vanhu vakwe. (Lis. 94:14) Kova ni cihi ci to humelela, Jehovha i tava na hina. Hambu loku hifa, Jehovha a nga ta hi rivala. (Roma 8:38, 39) ‘Kani ha hanya, hi hanyela Jehovha; kutani hafa, hi fela Jehovha; hikwalaho kani ha hanya, kani hafa, hi va Jehovha.’ (Rom. 14:8) Hi ci donela mari a cikhati leci Jehovha a to vhuxa vanghana vakwe vo tsumbeka lava va fileko. (Mat. 22:32) Hambu ka cikhati leci hi ti buza hi zvinyikiwo zvotala nguvhu lezvi Jehovha a hi nyikako. Kota ku wula ka Bhibhiliya ‘gi katekile [kutani gi tsakile] a tiko legi Jehovha a nga Nungungulu wa gona, ni vanhu lava a va hlawulileko a kuva tshomba yakwe’. — Lis. 33:12. w18.07 26 ¶¶18-19

Lezvi ka ku lomu a munhu a lavako ku gondza aya kona kutani ntiro a wu lavako zvilo zva ku munhu ni munhu o ti hlawulela, a vokari va nga ha alakanya ku loku a livhalo labye li nga va karati, va nga maha ni cihi va ci lavako. Va nga ha alakanya a magezu ya Pawule yaku: ‘A kutlhatlheka ka mina ku nga lamuliswa kuyini hi livhalo la mun’wani ke?’ (1 Kor. 10:29) Hambu lezvi hi tlhatlhekileko ku ti hlawulela lezvi hi zvi lavako ka zvilo lezvi, hi fanele ku alakanya lezvaku a kutlhatlheka ka hina ku na ni mimbhingano niku ni cihi ciboho hi ci mahako hi ta tshovela mihandzu ya cona. Hi zvalezvo zvi nga maha Pawule a wula magezu ya mutsalo wa nyamutlha. Maku, hambu lezvi hi tlhatlhekileko ku ti mahela zviboho, lezvi hina hi zvi lavako a hi zvona zvi nga zva lisima nguvhu. w18.04 12 ¶10

A muKristu a nga ti byela ku wa khozela Jehovha kanilezvi na a kari a maha zvilo lezvi a zvi vengako. (Jud. 11) A nga hiseka ntirweni wa kuchumayela a tlhela a nga lovhi mitlhanganweni, kanilezvi na a tsika maalakanyo yo biha, wunavenave kutani livengo zvi rangela wutomi gakwe. (1 Joh. 2:15-17; 3:15) A maalakanyo lawo ma nga mu yisa ciwonhweni. Kuzvilava a van’wani a va nge zvi tivi lezvi hi zvi alakanyako kutani hi zvi mahako, kanilezvi Jehovha wa zvi tiva. Wa zvi tiva loku hi nga yimangi tlhelweni gakwe hi mbilu ya hina yontlhe. (Jer. 17:9, 10) Hambu loku hi maha zvihoxo, Jehovha a nga tekeli ku hi tsikela teto. Loku hi famba tlhelweni gi nga ni mhango, Jehovha wa hi ramba aku: “Tlhelelani ka mina.” Jehovha wa zvi zwisisa lezvaku hi na ni gome hi lwako nago. Kanilezvi i lava lezvaku hi yima hi tiya tlhelweni gakwe hi tlhela hi potsa zva ku biha. (Isa. 55:7) Loku hi maha lezvo, Jehovha i tsumbisa ku hi vhuna ni ku hi nyika ntamu wa ku hlula kunavela ka hina ka hava. — Gen. 4:7. w18.07 16 ¶¶5-6