Julho

Inyamutlha hi hanya ‘zvikhatini zva zvikarato’. (2 Tim. 3:1) Loku Jehovha a nga se lovisa tiko legi go biha a tlhela a neha kurula ka lisine, a wutomi gi taya gi bindza nguvhu. Hi cigelo leco, a mun’we ni mun’wani wa hina i fanele ku ti wutisa lezvi: ‘Ndzi cuwuka mani kasi a ndzi vhuna ni ku ndzi rangela?’ Cikhatini ci hundzileko, a mutsali wo kari wa Bhibhiliya i tlhamusele a lisima la kuva hi cuwuka Jehovha loku hi lava ku vhuniwa. (Lis. 123:1-4) A mutsali loye, i te a cikhati hi cuwukako Jehovha, hi fana ni citiri ci cuwukako a patrawu wa cona. Hi ndlela muni? A citiri ci tsumba patrawu wa cona kasi a ci nyika zvakuga ni ku ci vhikela. Ahandle ka lezvo, contlhe cikhati a citiri ci fanele ku cuwukela a patrawu wa cona kasi ci zwisisa lezvi a lavako ku ci maha ci tlhela ci zvi maha. Hi kufanana, hi fanele ku gondza a Mhaka ya Nungungulu siku ni siku kasi hi zwisisa lezvi Jehovha a lavako a ku hi maha hi tlhela hi zvi maha futsi. Loku hi maha lezvo hi nga tiyiseka lezvaku Jehovha i ta hi vhuna loku hi lava civhuno. w18.07 9 ¶¶1-2

A kutlhatlheka loku Jesu a nga tsumbisa vapizani vakwe ku chukwana nguvhu ku hundza loku a vanhu vo tala nyamutlha va ku lavako. A cikhati leci Jesu a ngaku: “Loku N’wana a mu tlhatlhisa, mu tava mu tlhatlhekile futsi,” i wa wulawula hi ku tlhatlheka ka ciwonho, gi nga gona wukhumbi ga hombe legi a vanhu va lwako nago. (Joh. 8:34) Kanilezvi hi tikhumbi ta ciwonho hi ndlela muni? Hi lezvaku a ciwonho ci hi kokela ku maha zvilo zvo biha. Ci nga hi vhalela ku maha zvilo hi zvi tivako ku zvi nene kutani ku hi maha hi nga tiri hi ntamu wa hina wontlhe. Lezvo zvi vanga kukarateka, ni kubayisa, ni kuxaniseka niku hi magumo zvi yisa kufeni. (Rom. 6:23) Ntsena loku a ciwonho ci ta susiwa hi kumbhelela hi kona hi tova ni kutlhatlheka loku Adhamu na Evha va nga hi nako. A magezu ya Jesu yaku ‘loku mu simamisa kugondziseni ka mina’ ma komba ku loku hi lava lezvaku Jesu a hi tlhatlhisa, hi fanele ku maha cokari. (Joh. 8:31) Kota maKristu ma ti hendleletileko, hi ti tsikile hi vhumela mimbhingano leyi Jesu a vekeleko vapizani vakwe. (Mat. 16:24) Maku kota lezvi a nga tsumbisa, cikhatini ci tako hi tava ni kutlhatlheka ka lisine, a cikhati hi to amukela a mabhindzu wontlhe ya hakhelo ya ku tlhatlhisa. w18.04 7-8 ¶¶14-16

Jehovha wa khatala hi kutizwa ka vanhu vakwe — hambu loku a kupima kabye ku tshuka ku huma ndleleni. Wona cikombiso ca Jona. Jehovha i no ruma muphrofeti loyi le Ninivha lezvaku aya huwelela mahungu ya kulamula. Laha va nga ti sola, Nungungulu i no zvi wona zvi hi chukwana a ku nga va lovisi. Hambulezvo, Jona a nga xalalangi hi zvona. I no ‘tsan’wa nguvhu, a zangara’ hi lezvi a mahungu yakwe ya kulamula ma nga kala ku tatiseka. Kanilezvi, Jehovha i nova ni lihlazva-mbilu hi Jona, a mu vhuna ku cica kupima kakwe. (Jona 3:10–4:11) Hi kufamba ka cikhati, Jona i no zvi zwisisa lezvi Jehovha a nga kari a mu gondzisa. Jehovha i no guma a mu tirisa lezvaku a tsala matimu lawa kasi ku vhuna hina. (Rom. 15:4) Lezvi Jehovha a nga mahela vanhu vakwe, zvi hi tiyisekisa lezvaku wa va zwela wusiwana lava va mu tirelako. Wa ku tiva a kubayisa loku hi ku zwako, a tlhela a wona tixanisa leti a mun’we ni mun’wani wa hina a kumanako nato. Wa zvi zwisisa lezvi zvi nga timbilwini ta hina, lezvi zvi hi xanisako moyeni wa hina, ni lezvi hi nga zvi kotiko. Ahandle ka lezvo, ‘a nga ta hi tsika hi ringiwa a ku hundza a ntamu wa hina’. (1 Kor. 10:13) Lezvo zva hi tiyisa nguvhu. w19.03 16 ¶¶6-7

Nayweni wa Mosi, a madhota ma wa lamula vanhu va Jehovha ka timhaka ti nga yelana ni wukhongeli, tiholova ni wugevenga. Wona zvikombiso zvokari. Loku a muIzrayeli a daya mun’wani, zvi wa nga wuli ku contlhe cikhati i wa fanele ku tekela ku dawa. A madhota ya dhoropa gakwe ma wa fanele ku ranga hi ku hlola lezvi zvi nga mahekisa zvona kasi ma tiva lezvaku zva ringana a ku a dawa ke. (Dhewu. 19:2-7, 11-13) A madhota kambe ma wa xuxa timhaka to hlaya ta wutomi ga siku ni siku ga vaIzrayeli — kusukela ka tiholova ta zvilo zva laha kubaseni, ni zva cihundleni. (Ekso. 21:35; Dhewu. 22:13-19) Loku a madhota ma lamula hi nongameto, a vanhu va ingisa Nayo, vontlhe va wa vhuneka niku Jehovha i wa dzundzeka lomu tikweni gontlhe. (Lev. 20:7, 8; Isa. 48:17, 18) Zvontlhe hi zvi mahako wutomini ga hina, Jehovha wa chela kota hi zvona. I lava lezvaku hi hanyisana ni van’wani hi ndlela ya lirandzo ni yo lulama. Lezvi hi wulako ni lezvi hi zvi mahako wa zvizwa a tlhela a zvi wona, hambu hi hi cihundleni lomu mitini ya hina. w19.02 23 ¶¶16-18

Loku hi karatekile nguvhu, zva karata kuva vanhu vo rula. Phela hi nga tshuka hi wula zvilo zva hava, hi tlhela hi bhonganyana. Loku u tshukile u karateka nguvhu, wona cikombiso ca Jesu. Jesu i wa karatekile nguvhu ka tihweti to gumesa laha misaveni. I wa zvi tiva ku i ta dawa laha mhandzeni niku i wa ta xanisiwa zva ku lomu kaya ku hava. (Joh.3:14, 15; Gal. 3:13) Na ku kiyela tihweti titsongwani kasi a dawa, i wulile lezvaku wa karateka. (Luka 12:50) Laha ku nga kiyela masiku matsongwani kasi a dawa, i te: “Ndza karateka” nguvhu. Ka lezvi a nga wula laha a nga chulula kutizwa kakwe hi mukhongelo, hi wona kutikoramisa ni ku ingisa Nungungulu. (Joh. 12:27, 28) Laha a cikhati ci nga chikela, Jesu i no ti nyikela ka valala va Nungungulu, lava va nga mu daya laha mhandzeni hi ndlela ya tingana ni yo bayisa zva ku cima a wu se zvi wona. Hambu lezvi a nga karatekile nguvhu, ni lezvi a nga kari a xanisiwa, Jesu i no simama kuva wo rula, a maha kurandza ka Nungungulu. Hi nga wula na hi nga kanakani lezvaku Jesu hi yena cikombiso ci nene ka vontlhe ca ku simama ava wo rula na a karatekile nguvhu! — Isa. 53:7, 10. w19.02 11 ¶¶14-15

Kasi kuta mitlhanganweni vhiki ni vhiki, kuzvilava zvi lava ku hi kombisa kutiya-hlanha hi lezvi hi kumanako ni zviyimo zvo karata. A vamakabye vokari, a vaxwi mitlhanganweni hambu loku va karatekile, va mbhelile ntamu, kutani na va babya. A van’wani va tiya hlanha vata mitlhanganweni hambu loku va xanisiwa hi maxaka kutani wuhosi. Phela a cikombiso ca hina ci va tiyisa nguvhu a vamakabye va hina va vhalelweko paxweni hi kota ya kukholwa kabye. (Mah. 13:3) Laha va zwako ku hi simama hi tirela Jehovha hambu lezvi hi kumanako ni zvikarato, va kuma ntamu wa ku simama va tsumbeka, va tlhela va kombisa kukholwa, ni kutiya-hlanha. Laha Pawule a nga hi paxweni le Roma, i wa tsaka contlhe cikhati a nga kari azwa ku a vamakabye va simama ku tsumbeka va tirela Nungungulu. (Filp. 1:3-5, 12-14) Na ku kiyela kutsongwani kasi Pawule a huma paxweni, kutani zvezvi a nga huma, i no tsala papilo gakwe gi ngaya ka Mahebheru. Ka papilo lego, i kucile maKristu yo tsumbeka lezvaku ma simama “ku randzana kota vamakabye” ma tlhela ma nga tshuki ma tsika ku tlhangana. — Mah. 10:25. w19.01 28 ¶9

Phela Sathani i lava ku hiva zvitlula-milayo hi tekelela yena — a chepetako milayo ya Jehovha a tlhela a randza ku ti kokela gakwe. Lezvi ka ku a nga zvi koti a ku hi kurumeta ku hi pimisa ku fana na yena hi tlhela hi maha lezvi a mahako, i hi zama hi ku hi veka cikari ka lava va funyileko vhenene yakwe na a rindzela ku hi ta pimanyisa a matshamela yabye. (1 Kor. 15:33) Sathani kambe i zama ku hehla mbilu ya hina hi ku hi kucetela ku tsumba wutlhari ga vanhu, hi tsika legi ga Jehovha. (Kol. 2:8) A gin’we ga mawonela ma vhuvhumiswako hi Sathani, hi legi ga ku a munhu i fanele kuwa a vhuka na a lwela ku ganya. Lava va nga ni mawonela lawa, va nga tshuka va ganya futsi, kutani va nga ganyi. Kanilezvi, kani va ganya kani a va ganyi, va le mhangweni. Hikuyini? Hakuva va nga tshuka va kulula va n’watseka laha ka kuza va nga khatali hi ngango, wutomi gabye, hambu wunghana gabye na Nungungulu na va fela ku kuma lezvi va zvi lavako. (1 Tim. 6:10) Hina ha mu bonga nguvhu a Papayi wa hina wa le tilweni, hi lezvi a hi vhunako kuva ni mawonela ma nene hi titshomba. — Mutsh. 7:12; Luka 12:15. w19.01 15 ¶6; 17 ¶9

Hambu a malandza ya Jehovha lawa ma nga kala ma nga hi na cikombiso ca Jesu kasi ku ci landzela, ma wa zvi tiva ku ma fanele ku tiyisa van’wani. Ehleketa hi Hezekiya. A cikhati leci a vaAsiriya va nga lava ku dhumela Jerusalema, i hlengeletile tinduna ta masochwa ni vanhu kasi ku va tiyisa. Kunene, ‘a vanhu va no tiyiswa hi magezu ya Hezekiya’. (2 Kro. 32:6-8) Hi nga gondza cokari ka Joba kambe mhakeni ya ku tiyisa van’wani. Hambu lezvi yena wutsumbu a nga lava ku tiyisiwa, i gondzisile van’wani a ndlela ya ku tiyisa vanghana. I byelile vavanuna lava va nga tile kasi ku ta mu chavelela aku loku ku wa hi yena a zamako ku va chavelela, i wa ta wula magezu ma to va tiyisa ni ku va tangalisa, wutshan’wini ga ku wula zvilo zvo tlhava. (Joba 16:1-5) A ca ci nene hi ku hi kugumesa Joba i tiyisilwe hi Elihu a tlhela a tiyisiwa hi Jehovha wutsumbu. — Joba 33:24, 25; 36:1, 11; 42:7, 10. w18.04 16 ¶6; 17 ¶¶8-9

Isaya i wa sina a tlhamusele lezvi Jehovha a nga wa ta va tiyisisa zvona a vanhu vakwe, laha a ngaku: ‘Jehovha i tata khwatsi i nhenha, a ku ta fuma hi canja gakwe.’ (Isa. 40:10) A Bhibhiliya gi tolovela ku tirisa gezu “canja” kutani woko na gi wula ntamu. Hikwalaho, a magezu lawa ya ku Jehovha i tata a “ku ta fuma hi canja gakwe” ma hi alakanyisa lezvaku Jehovha i Hosi ya ntamu. Cikhatini ci nga hundza, i tirisile ntamu wakwe wa hombe kasi ku vhunetela ni ku vhikela malandza yakwe. Ni nyamutlha, i ta simama ku tiyisa ni ku vhikela lava va mu tsumbako. (Dhewu. 1:30, 31; Isa. 43:10) Loku a valala va hina va hi xanisa, hi kona Jehovha a tatisako nguvhu lezvi a hi tsumbisako, zvaku: ‘Ndzi ta ku tiyisa.’ Matikweni yo kari inyamutlha, a valala va hina va luma ni matino na va zama ku hi nyimisa ku chumayela ni ku fuvisa hlengeletano ya hina. Hambulezvo, a hi karateki ku hundza mpimo hi kota ya tixanisa leto. Lezvi Jehovha a hi tsumbisako zva hi tiyisa zvi tlhela zvi hi nyika kutsumba. I hi tsumbisa lezvi: ‘A gi kona tlhari gi fulelweko ku vhukela wena gi ta nga humelela.’ — Isa. 54:17. w19.01 5-6 ¶¶12-13

A zvihari a zvi na tora ga ku lava ku tiva Nungungulu; a zvi zvi woni ku zva laveka ku tiva Muvangi wa zvona. Kanilezvi hina hi na ni tora lego. (Mat. 4:4) Loku hi ingisa Nungungulu, hi kuma wutivi, ni wutlhari, ni litsako. Nungungulu i hi nyikile Bhibhiliya niku i tirisa “nandza go tsumbeka ni go tlhariha” kasi gi hi nyika mabhuku ma hi vhunako ku tiyisa kukholwa ka hina. (Mat. 24:45) A mabhuku lawo hi ma vitana ku i zvakuga zva moya hakuva ma wundla kukholwa ka hina ma tlhela ma tiyisa wunghana ga hina na Jehovha. Hi ti buza hi zvakuga zvo nona zva moya zvo hambanahambana! (Isa. 65:13, 14) A zvakuga zva moya zvi nga ku nyika wutlhari zvi tlhela zvi ku vhuna ku zwisisa khwatsi zvilo. Lezvo zvi nga ku vhikela hi tindlela to tala. (Mav. 2:10-14) Hi cikombiso, a wutlhari ni ku zwisisa zvilo zvi ta ku vhuna ku pola mawunwa, yo kota legi ga ku a zvilo a zvi vangiwangi hi munhu kutani legi ga ku a mali ni titshomba zvi ta ku nyika litsako. Zvi ta tlhela zvi ku vhuna ku potsa mixuvo ni mahanyela ma to ku vangela khombo. Hikwalaho, maha zvontlhe u zvi kotako kasi uva ni wutlhari u tlhela u pimisa u zwisisa khwatsi zvilo. w18.12 16-17 ¶¶6-7

A tisinya to kari ti hanya malembe yo tala nguvhu. Kasi a vanhu va hanya malembe lawo, zvi wa ta lava ku va nga tshameli ku babya. Niku loku ku hi lezvaku va wa ta hanya ka wutshamu go rula ni ga gi nene legi Isaya a nga gi wula, handle ko kanakana gi wa tava go saseka nguvhu — gi wa tava paradhise! A ciphrofeto leco ci ta tatiseka futsi! Ehleketa hi lezvi a zvitsumbiso lezvi hi wulawulileko hi zvona zvezvi zvi kombisako zvona lezvaku ku tava ni paradhise cikhatini ci tako. A misava yontlhe yi ta tala hi vanhu va katekisiwako hi Nungungulu. A ku na munhu a to chava ku tshuka a dhumelwa hi zvihari kutani vanhu va xapi. A zvikhumu, zviwiri, ni zvilima zvi ta hanyiswa. A vanhu va ta ti akela tiyindlu tabye va tlhela va ti buza hi zvakuga lezvi va to ti rimela. Va ta hanya cikhati co leha a ku hundza tisinya. Lomu ka Bhibhiliya ku na ni zvikombiso zvi tiyisako khwatsi lezvaku a Paradhise lego gata. Ahati loku a vokari hi bhulako navo vaku: Phela a hi ku khwatsi a zviphrofeto lezvi zvo wula ku ku tava ni paradhise laha misaveni? Cigelo muni u nga naco ca ku u rindzela hi mahlo yo pswhuka lezvaku hakunene ku tava ni paradhise laha misaveni? Jesu, a wanuna wa hombe ka vontlhe va vileko kona laha misaveni, i hi nyikile cigelo ca kona. — Luka 23:43. w18.12 6 ¶¶13-15

A kupima ka hina ku nga simama ku cica. Ku ta cica futsi na ku yelana nguvhu ni lezvi hi hlawulako ku tshamela ku zvi pimisa. Loku hi ehleketa hi kupima ka Jehovha, zvi ta hi vhuna ku zvi wona khwatsi ku contlhe cikhati a mawonela yakwe hi wona ya ma nene. Loku hi maha lezvo, hi ta zvi lava nguvhu a ku wona zvilo hi mawonela yakwe. Kanilezvi kasi hi toloveta kupima ka hina lezvaku hi pimanyisa Jehovha, hi fanele ku ‘tsika ku pimanyisa a mahanyela ya tiko legi’. Lezvo zvi wula ku hi fanele ku nga sixtiri, hi nga leri, ne hi nga ingiseli ni cihi ci lwako ni kupima ka Nungungulu. Kasi ku zwisisa a lisima la ku maha lezvo, ehleketa hi zvakuga. Lava va lavako ku potsa zvibabyababyani, va nga ha tolovela kuga zvakuga zva zvi nene. Hambulezvo, a kutikarata kabye ku nge va vhuni nchumu loku va tlhela va tshamela kuga zvakuga zvo kala zvi nga hi zvi nene! Hi kufanana, hambu ho ti karata hi zama ku tiva kupima ka Jehovha, zvi nga ta hi vhuna nchumu loku hi tsika mawonela ya tiko ma nghena ka mapimo ya hina. w18.11 24 ¶¶14-15

Hi fanele ku ti yimisela ku hanya hi lisine siku ni siku. A Bhibhiliya gi fananisa lisine ni libhandi la musochwa. Cikhatini ca kutsaliwa ka Bhibhiliya, loku a musochwa a bohile libhandi lakwe li tiya, li wa mu vhuna li tlhela li mu vhikela yimpini. Kanilezvi loku li nga tiyangi, li wa nga ta mu vhuna nchumu. A lisine ke, li hi vhikelisa kuyini a ku fana ni libhandi? Loku hi hanya hi lisine la Bhibhiliya contlhe cikhati, li ta hi vhikela lezvaku hi nga alakanyeli zva hava li tlhela li hi vhuna ku maha zviboho zva zvi nene. Loku hi hi ni cikarato ca hombe kutani ku ringwa ku maha nchumu wo biha, li ta hi nyika ntamu wa ku simama hi maha zva zvi nene. A musochwa i wa nga ta tshuka aya yimpini na a nga bohangi libhandi lakwe. Hi kufanana, hinawu hi nga ta tshuka hi tsika lisine. w18.11 13 ¶15

Kasi hi gondza lisine la Bhibhiliya zvi lava ku hi ti karata. Zvi lava ku hi tsika zvin’wani. Loku hi ‘xavile lisine’ hi fanele ku ti wonela kasi hi nga tshuki hi li “xavisa” — zvi wulako ku li gondza hi guma hi li tsika. Phela loku vaku a nchumu wo kari mahala a zvi wuli ku u to wu kuma na u nga ti karatangi. A gezu ga ciHebheru gi hundzuluselweko ku ku “xava” ka Mavingu 23:23, gi nga ha wula “ku kuma” kambe. A magezu lawa ya mambiri ma komba ku a munhu wa ti karata kutani ku luza cokari kasi a kuma nchumu a wu wonako wu hi wa lisima nguvhu. Kasi ku hi vhuna ku zwisisa lezvi hi nga li xavisako zvona lisine, a hi zvi veki laha ka ku le bazarini ku ni bhanka va phakelako mikovha mahala. Xana hi nga rindzela lezvaku a mikovha leyo yi ku halahala yita laha mezeni ya hina? Ahihi, zva ha lava ku hiya bazarini hi ya teka mikovha leyo hi wuya nayo laha kaya. Maku, hambu lezvi a mikovha leyo yi nga ya mahala, zvi lava ku hi ti karata kasi hi yi kuma. Hi kufanana, kasi hi gondza lisine a zvi lavi mali. Hambulezvo, zvi lava ku hi ti karata ni ku ti tsona zvokari. w18.11 4 ¶¶4-5

Jesu i no ramba Pedro, na Jakobe, na Johani lezvaku vaya le hehla ka citsunga co leha. Loku va hi seyo, va nova ni muwoniso wo hlamalisa: Jesu i no “hundzuka,” kutani ku cica ciyimo. A nghohe yakwe yi no woninga, a tinguwo takwe ti hatima. Ku no woneka vanhu vambiri na va wulawula na Jesu xungetano hi kufa ni kuvhuka kakwe ku nga hata. A vanhu lavo, a mun’we i wa fana na Mosi, loyi mun’wani na Elija. (Luka 9:29-32) Va no guma va fenengetwa hi refu go ngangamela, vazwa gezu hi lomu refini. Lego gi wa hi gezu ga Nungungulu! A muwoniso lowo wu nyikile masema ya kungangamela ni ntamu wa Jesu a cikhati leci a nga wa tava Hosi ya Mufumo wa Nungungulu. Handle ko kanakana, Jesu i tiyisilwe nguvhu hi muwoniso lowu, a kuma ntamu wa ku lwisana ni zvontlhe a nga wa ta kumana nazvo — tixanisa ni kufa hi ndlela yo bayisa nguvhu. A muwoniso lowu kambe wu tiyisile a kukholwa ka vapizani vakwe wu tlhela wu va nyika ntamu wa ku lwisana ni zviringo zva kukholwa, lezvi va nga wa ta kumana nazvo ka malembe ma nga landzela. Loku ku hundzile cipimo ca 30 wa malembe, mupostoli Pedro i kumbukile a muwoniso lowu, a komba lezvaku i wa ha wu alakanya khwatsi. — 2 Ped. 1:16-18. w19.03 10 ¶¶7-8

Cini ci mahako ku a maKristu ya lisine ma nga fani ni lawa ya wukhongeli ga mawunwa? Hi lezvaku hina hi “wulawula lisine”. (Zak. 8:16, 17) Hi wulawula lisine ka vanhu vo kala hi nga va tivi, ka vatiri-kuloni, ka vanghana, ni ka maxaka. Loku u hi muswa, kuzvilava u lava lezvaku a titanga ta wena ti ku tsakela. Hambulezvo, hi kota ya ku navela loko, a vaswa vo kari va hanya wutomi gimbiri. Loku va hi ni maxaka ni vamakabye, va ti maha ku khwatsi a va ti nyenyezisi hi tlhelo ga masango. Kanilezvi va hanya wutomi gin’wani loku va nghena ka tisayite ta ku maha vanghana kutani loku va hi ni lava va nga tireliko Jehovha. Lezvo vo hembela vapswali vabye, ni vamakabye, na Jehovha. (Lis. 26:4, 5) Hambulezvo, Jehovha wa zvi tiva loku hi ti byela ku ha mu dzundza, lezvo na hi maha lezvi a zvi vengako. (Mar. 7:6) A ca chukwana ku maha lezvi zvi wuliwako hi vingu legi gi nge: ‘U nga vhumeli a mbilu ya wena yi va ni makangwa hi zva vawonhi; kanilezvi chava Jehovha gontlhe siku.’ — Mav. 23:17. w18.10 7 ¶¶14-15

A vakhozeli va Jehovha va nga misaveni yontlhe va wumba ngango wun’we. Va wonana kota vamakabye niku va randzana. (1 Joh. 4:21) Ka zvikhati zvo kari va ti veka mhangweni hi kota ya vamakabye vabye, kanilezvi a kutala ka zvikhati va kombisa lirandzo labye hi vona hi ku va mahela zvilo zvo tala zva zvitsongwani. Hi cikombiso, va nga va byela magezu ya ma nene kutani ku va mahela zva zvi nene. Loku hi kombisa kukhatala hi van’wani, hi pimanyisa Jehovha, a Papayi wa hina wa le tilweni. (Efe. 5:1) Jesu i mu pimanyisile khwatsi Papayi wakwe. Contlhe cikhati i wa khoma van’wani hi lirandzo. I te: ‘Tanani ka mina, n’wina n’wentlhe mu tirako ni ku bindziwa, ndzi ta mu humuta.’ (Mat. 11:28, 29) Loku hi pimanyisa Jesu hi kombisa ku ‘zwela lava va vhumalako’, hi ta tsakisa Jehovha, niku hinawu hi ta tsaka. (Lis. 41:1) Hikwalaho, a hi kombiseni kukhatala hi va laha ngangweni wa hina, hi vamakabye, ni lava hi va chumayelako. w18.09 27 ¶¶1-2

Hi nga tira na Jehovha hi ku vhuna vamakabye va hina lava va welweko hi timhango ta ntumbuluko. Hi cikombiso, hi nga maha minyikelo hi mali. (Joh. 13:34, 35; Miti. 11:27-30) A ndlela yin’wani ya ku vhunetela ku basisa ni ku lungisa lezvi zvi wonhekileko loku a mhango yi hundzile. Gabriela, a makabye a tshamako Poloniya, loyi a yindlu yakwe yi nga hahlulilwe hi ndambi, i tsakile nguvhu hi ku wona vamakabye va mabandla a nga gamekene nawo na vata va ta mu vhuna. Loku a alakanya civhuno leco, i li a nga karateki hi titshomba leti a nga luza, kanilezvi i veka kupima ka lezvi a nga zvi ganya. I ngalo: “A civhuno leci ci ndzi kholwisile lezvaku a kuva u lumba a bandla ga wuKristu i thomo ga hombe gaku a gi fananiswi ni nchumu niku zvi nyika litsako.” A kutala ka lava va vhuniwako andzhako ka mhango yo kari, vonawu va wula lezvaku va ti zwisa zvezvo. A cin’wani kambe ku lava va tirako na Jehovha kasi ku vhuna vamakabye lavo, va kuma litsako la hombe. — Miti. 20:35; 2 Kor. 9:6, 7. w18.08 25 ¶12

Kasi hi zvi kota ku vhikela mbilu ya hina, ku laveka nchumu wa ku hi vhuna ku pola timhango, hi tlhela hi tekela ku ti vhikela. A gezu gi hundzuluselweko ‘kuhlayisa’, gi hi alakanyisa ntiro wu mahiwako hi guarda. Masikwini ya Hosi Solomoni, ku wa hi ni va guarda va nga tshama le hehla ka makhurisi ya dhoropa kasi va gi vhikela ni kuba mpundzu loku va wona mhango na yita. A mufananiso lowu wu hi vhuna ku zwisisa lezvi hi faneleko ku maha kasi hi ti vhikela ku Sathani a nga hehli kupima ka hina. A kaleloko, a va guarda va nga tshama le hehla ka makhurisi va wa tirisana ni lava va nga tshama lahasi va vhikela tinyangwa ta dhoropa. (2 Sam. 18:24-26) Lava va lahasi va wa tirisana ni lava va lehehla kasi ku vhikela dhoropa hi ku tekela ku vhala tinyangwa khati ni khati ku nga kari kuta valala. (Neh. 7:1-3) A livhalo la hina li gondzisilweko hi Bhibhiliya li nga tira kota guarda legi ga le hehla hi ku hi tlharihisa loku Sathani a zama ku dhumela mbilu ya hina — hi magezu man’wani, loku a zama ku hi mu pimanyisa ka lezvi hi pimisako, lezvi hi ti zwisako zvona, mixuvo ya hina, ni ka leci ci hi kucako ku maha zvilo. Contlhe cikhati a livhalo la hina li hi tlharihisako, hi fanele ku li ingisa, hi vhala tivati hi ndlela yo fananisa. w19.01 17 ¶¶10-11

A madhota a ma faneli ku lamula vamakabye va ha hiko majaha hi kuya hi mawonela ya wona kutani lezvi zvi tolovelekileko lomu cipandzeni; kanilezvi ma fanele ku landzela wusungukati ga Mhaka ya Nungungulu. (2 Tim. 3:16, 17) Loku a madhota ma nga landzeli lezvi a Bhibhiliya gi wulako mhakeni ya ku yimisa malandza ya wutireli kutani madhota, ma nga tshuka ma bohelela a vamakabye va ringanelwako. Ka tiko go kari, ku wa hi ni jaha ga nandza ga wutireli gi nga kari gi maha khwatsi ntiro wa gona; a madhota kambe ma wa nga kanakani lezvaku gi na ni matshamela ma lavekako hi kuya hi Bhibhiliya kasi gi ringanelwa hi kuva dhota. Hambulezvo, a dhota go kari gi kulileko hi tanga gi te wa ha hi n’wanana nguvhu kasi ava dhota. Hi cigelo leco, a madhota a ma tsalangi kasi gi ta yimisiwa. A co biha ku a makabye loye a nga yimisiwangi kota dhota futsi, hi kota ya lezvi a nga wonekisa zvona. Zvi wonekisa ku khwatsi a mawonela lawa ma tolovelekile nguvhu ka matiko yo tala. Makunu, zva lisima nguvhu a kuva hi seketela zviboho zva hina lomu ka Bhibhiliya, wutshan’wini ga ku zvi seketela ka mawonela ya hina. Loku hi maha lezvo, hi ta ingisa Jesu hi tlhela hi tsika ku lamula van’wani hi kuya hi lezvi va wonekisako zvona. — Joh. 7:24. w18.08 14 ¶¶16-17

Ku na ni cigelo ci mahako ku zvi hi ni mhango a ku rumela tie-mail ni timesaji na u nga rangangi hi ku ehleketa. Ka matiko yo kari, a mufumo wu va vekela mimbhingano a vamakabye va hina yi yelanako ni ku maha mitiro ya moya. A zvikhati zvin’wani vaza va va betela futsi. A vakaneti va hina ka matiko lawo va nga ha xwanya mahungu ya mawunwa hi kungo ga ku hi chavisela kutani ku hi maha hi nga tsumbani. Ehleketa hi lezvi zvi nga maheka le União Soviética. A maphoyisa yo tira na ma nga hi na tinguwo ta wuphoyisa, ma nga vitaniwa ku i KGB, ma no xwanya mawunwa yaku a vamakabye vokari vo tiveka nguvhu va jikele vanhu va Jehovha. A co biha hi ku, a kutala ka vamakabye va kholwile mawunwa lawo va tlhela va tsika hlengeletano ya Jehovha. A votala va gumesile va wuya hlengeletanweni, kanilezvi a vokari va yi tsikele teto. Va tsikile mawunwa lawo ma daya kukholwa kabye. (1 Tim. 1:19) Hi nga yi potsisa kuyini mhango leyo? Hi nga yi potsa hi ku kala hi nga xwanyi mawunwa kutani mavalivali. U nga kholwi ni cihi u ci zwako. Wutshan’wini ga lezvo, hlola kasi u tiyiseka lezvaku a mhaka leyo lisine hakunene. w18.08 5 ¶8

Ka mabhuku ya kale ya ciGreki yo tsaliwa hi mandla ma nga kona inyamutlha, a tiponto (sinais de pontuação) ti wa nga tirisiwi nguvhu. Hi cigelo leco, hi nga ha ti wutisa ku: Kasi Jesu i wo byela cigevenga leco aku: “Ndza ku byela, nyamutlha u tava na mina Paradhiseni”? Kutani i wo ci byela ku: “Ndza ku byela nyamutlha, u tava na mina Paradhiseni”? Alakanya lezvi Jesu a nga byela valandzeli vakwe xungetano hi kufa kakwe. I te: “A N’wana wa munhu yenawu i ta tshama masiku manharu lomu hasi ka misava.” (Mat.12:40; 16:21; 17:22, 23; Mar. 10:34; Miti. 10:39, 40) Hikwalaho Jesu a nga yangi Paradhiseni hi siku legi a nga dawa hi gona ni cigevenga leciyani. A Bhibhiliya gi li Jesu i wa hi “Cilahleni” hi masiku manharu, kala Nungungulu a mu vhuxa hi ka vafileko. (Miti. 2:31, 32) A cigevenga leciyani ne ci wa nga zvi tivi a ku Jesu i wa mahile civhumelwano ni vapostoli vakwe vo tsumbeka ca ku a fuma navo le tilweni. (Luka 22:29) A kuhundza lezvo, a cigevenga leco ne ci wa nga bhabhatiswangi. (Joh. 3:3-6, 12) Hikwalaho a cikhati leci Jesu a nga ci tsumbisa ku i tava zvin’we naco Paradhiseni, i wa wulawula hi paradhise kwalaha misaveni. Lezvo zvi wa ta maheka ka cikhati ci nga hata. w18.12 6-7 ¶¶17-18; 8 ¶¶20-21

Na zvi nga seya kule, a vaIzrayeli va no sangula ku khozela role ga ndzalama. Hambu lezvi va nga kala ku ingisa cileletelo ca Jehovha, va ti kalavele va alakanya lezvaku va ha hi tlhelweni ga Jehovha. Aroni i zile a vitana cimaho leco ca ku khozela role aku ‘mubuzo wa Jehovha’. Jehovha i mahile yini? I byelile Mosi lezvaku a vanhu va ‘wonhile’ niku va tsikile ndlela leyi a va ‘leleteleko yona’. Jehovha i no zangara nguvhu laha ka kuza a lava ku lovisa vanhu vontlhe. (Ekso. 32:5-10) Hambulezvo, i zvi wonile zvi hi chukwana a ku nga va lovisi. (Ekso. 32:14) Hambu lezvi Aroni a nga mahile role ga ndzalama, yena ni vaLevhi van’wani va ti solile va tlhela va hlawula ku yima tlhelweni ga Jehovha. Laho ku file vanhu vo tala lava va nga khozela role ga ndzalama. Kanilezvi lava va nga hi tlhelweni ga Jehovha va ponile niku Jehovha i tsumbisile ku va katekisa. — Ekso. 32:26-29. w18.07 18-19 ¶¶13-16

Hi kwihi a ku tiviwa ka ku nene nguvhu a ku hundza kontlhe? A hi ku tiviwa loku a vanhu vo tala va ku hlotako hi ku gondza nguvhu, ku maha mabhindzu, kutani kuva ni nduma ka zvihungato zva tiko. Pawule i tlhamusele a ku cini a ku tiviwa ka ku nene a cikhati a ngaku: ‘Makunu kota lezvi mu mu tivileko Nungungulu, nguvhunguvhu a ku tiviwa hi Nungungulu, hi yini ma ha tlhelelako ndzhako a ka mintamu yo sangula leyi yi nga ni gome, leyi mu lavako a kuva tikhumbi ta yona kambe ke?’ (Gal. 4:9) I thomo ga hombe a ku “tiviwa hi Nungungulu”, a Hosi ya wuako gontlhe! Jehovha wa zvi tiva lezvi hi nga zvona, wa hi randza, niku i lava lezvaku hiva kusuhani naye. Jehovha i hi vangile kasi hiva vanghana vakwe. — Mutsh. 12:13, 14. w18.07 3-4 ¶¶3-4

Kasi ku a milayo ya Nungungulu yi hi vhuna, hi fanele ku yi randza hi tlhela hi kombisa cichavo hi yona. (Am. 5:15) Kanilezvi, hi nga zvi mahisa kuyini lezvo? Hi fanele ku gondza ku wona zvilo hi mawonela ya Jehovha. Ehleketa hi mhaka leyi: Ti alakanyele na u nga etleli khwatsi ni wusiku. A dhokodhela wa wena a ku byela ku u fanele kuga zvakuga zva mavhitamina, u maha mitiro yo tiyisa miri, u tlhela u cica zvin’wani wutomini ga wena. Andzhako ka lezvo, u si landzela wusungukati gakwe, gi guma gi ku vhuna! U wa ta zvi wonisa kuyini zvileletelo zva dhokodhela loye? Hi kufanana, a Muvangi wa hina i hi nyikile milayo kasi yi hi vhikela ka wuyelo ga hava ga ciwonho ni ku hi maha hiva ni wutomi gi nene. Hi cikombiso, a Bhibhiliya gi hi gondzisa ku a hi faneli ku hemba, ku kabhulara, ku yiva, ku maha wubhayi, kuva ni tihanyi, kutani ku maha zvilo zvi yelanako ni madhimoni. (Mav. 6:16-19; Kuv. 21:8) A cikhati hi wonako wuyelo gi nene ga ku ingisa Jehovha, a lirandzo la hina hi yena ni milayo yakwe lo kula. w18.06 16 ¶¶5-6

Kuzvilava Pilatu i wa chava ku Jesu i wa ta kucetela vanhu lezvaku va vhukela a vaRoma. Kanilezvi Jesu i no hlamula aku: “A mufumo wa mina a hi wa misava.” (Joh. 18:36) Jesu i alile ku ti nghenisela ka politika, hakuva a Mufumo wakwe wu wa tava wa le tilweni. I wulile lezvaku a ntiro wakwe laha misaveni ku wa hi ‘ku kustumunya hi zvinene’. (Joh. 18:37) Jesu i wa zwisisa ku i tele ku ta maha ntiro muni laha misaveni. Loku hinawu hi wu zwisisa a ntiro wa hina, hi ta potsa ku seketela partidho yo kari ya politika, hambu hi lomu mbilwini ya hina. Kanilezvi a hi contlhe cikhati zvi olovako a ku maha lezvo. A muwoneleli wo kari wa cipandze i li a vanhu va lomu cipandzeni cakwe vaya va engetela ku biha nguvhu. Va ti kukumukisa hi kota ya tiko gabye niku va alakanya lezvaku va wa ta hanya khwatsi loku va wo fumana hi ca ka vona. I engeta aku: “Leci ci tsakisako hi ku a vamakabye va na ni wumun’we hi kota ya lezvi va vekako kupima ntirweni wa ku chumayela mahungu yo saseka ya Mufumo. Vona va wona Nungungulu kota yena a to mbheta wubihi ni zvin’wani zvikarato hi kumanako nazvo.” w18.06 5 ¶¶6-7

Mabhuku manharu ntsena ya Mitsalo ya ciHebheru ma wulawulako hi ngilozi leyo yi tiviwa hi cikhundla caku “Sathani,” leci ci wulako ku “Mukaneti.” A bhuku lawo i 1 Kronekele, ni ga Joba ni ga Zakariya. Hikuyini ku wulawuliwako kutsongwani hi nala loyi, Mesiya na a nga se chikela? Jehovha a nga tlhamuselangi zvotala xungetano hi Sathani lomu ka Mitsalo ya ciHebheru, hakuva a kungo ga Mitsalo ya ciHebheru ku wa hi ku vhuna vanhu lezvaku va tiva Mesiya va tlhela va mu landzela. (Luka 24:44; Gal. 3:24) A cikhati leci Mesiya a nga chikela, Jehovha i tirisile yena ni vapizani vakwe kasi ku tlhamusela zvilo zvo tala lezvi hi zvi tivako xungetano hi Sathani ni tingilozi leti ti nga ti patsa naye. Lezvo zva fanela, hakuva Jehovha i ta tirisa Jesu ni vatotilweko lezvaku va lovisa Sathani ni valandzeli vakwe. (Rom. 16:20; Kuv. 17:14; 20:10) Alakanya lezvaku a ntamu wakwe wa gumelwa. Jehovha, na Jesu, ni tingilozi to tsumbeka, va hi vhikela. Hi ku vhuniwa hi vona hi nga zvi kota kulwa ni nala wa hina. w18.05 15-16 ¶¶2-4

Hi ngova malandza ya Jehovha ntsena loku hi pswala mihandzu. (Mat. 13:23; 21:43) Hikwalaho, ka mufananiso wu nga ka Johani 15:1-5, a ku pswala mihandzu a zvi wuli ku maha vapizani vaswa. (Mat. 28:19) Loku zvi wa hi lezvo, a Timboni to tsumbeka leti ti kalako ti nga se vhuna wokari lezvaku a maha mupizani wa Jesu ti wa ta fana ni madhavi lawa ma kalako ma nga pswali mihandzu. Kanilezvi, a zvi tshamisangi lezvo! Hikuyini? Hi lezvaku a hi nge kurumeti vanhu lezvaku va maha vapizani. Jehovha munhu wa lirandzo. A nga tshuki a hi kombela ku maha nchumu hi kalako hi nga wu koti ku maha. I hi kombela ku maha ntsena lezvi hi zvi kotako. (Dhewu. 30:11-14) Makunu, zvi wula yini a ku pswala mihandzu? Zvi wula ntiro wa ku hontlheni hi nga wu maha. I ntiro muni? Ku chumayela mahungu yo saseka ya Mufumo wa Nungungulu. — Mat. 24:14. w18.05 5 ¶¶8-9

Inyamutlha ku na ni varangeli vo tala va wukhongeli. A vokari va nga ha vitaniwa ku varisi, vapristi kutani kuva ni zvikhundla zvin’wani. A ku fana ni vaFarisi, a va gondzisi lisine hi Mhaka ya Nungungulu, kanilezvi va “cicile a lisine la Nungungulu va li vhaleta hi mawunwa”. (Rom. 1:18, 25) Va gondzisa mawunwa yo kota ku a vanhu vaswa tilweni, va na ni muhefemulo wu kalako wu ngafi, ni lezvaku Nungungulu wa vhumelela wubhayi a tlhela a vhumelela ku a vanhu va zviro zva wubeleki zvo fana va chadha. A varangeli va politika vonawu va tolovela ku hemba kasi va kanganyisa vanhu. A nchumu wa hombe nguvhu lowu va to hemba zvezvanyana ku va nehile ‘kurula’ lomu tikweni. Kanilezvi, ‘hi citshuketi ca zvalezvo a kuloviswa ku tava hehla kabye’. Hikwalaho a hi faneli ku tsumba varangeli lavo va politika lava va nge a zvilo zviya zvi chukwata. A lisine ku hina ha ‘zvi tiva khwatsi lezvaku a siku ga Hosi gita kota khamba ni wusiku’. — 1 Tes. 5:1-4. w18.10 4-5 ¶¶6-8

Jesu Kristu i tirisa vamakabye vakwe va totilweko ni “tihosana” ta ntlawa wa tiyivhu tin’wani kasi ku hi tiyisa. A madhota lawo ya bandla a ma “fumeli” a kukholwa ka hina, kanilezvi ma hi “vhuna” kuva hi tsaka hi tlhela hi simama hi tsumbekile. (Isa. 32:1, 2; 2 Kor. 1:24) A madhota ma nga tekelela mupostoli Pawule, loyi a nga ti karatela ku tiyisa vamakabye contlhe cikhati. I tsalele maKristu ya le Tesalonika ma nga kari ma xanisiwa, aku: ‘Kota lezvi hi nga mu randza nguvhu hi no tsaka a ku mu nyika ivhangeli ya Nungungulu, na ku nga hi yona yoce, kanilezvi hi wa longile a ku nyikela hambu ni wutomi ga hina, hakuva mu wa randzeka nguvhu ka hina.’ (1 Tes. 2:8) Pawule i byelile a madhota ya le Efesusi a magezu ya mutsalo wa nyamutlha, kasi ku komba lezvaku a ku tiyisa munhu hi magezu basi a zvi eneli. w18.04 22-23 ¶¶6-8

Loku hi lava kutlhatlheka loko, hi fanele ku tlhelela ka Jehovha. Lezvo zvi wula ku hi fanele ku zwanana naye. (2 Kor. 3:16) A vaIzrayeli le ciwuleni va wa wona zvilo hi mawonela ya vanhu, na ku nga hi mawonela ya Jehovha. Zvi wo khwatsi hi loku a kupima kabye ni timbilu tabye zvi no fenengetiwa hi nguwo. Va wa lava ku tirisa kutlhatlheka kabye kasi ku tatisa kunavela ka vona venyi. (Mah. 3:8-10) A kutlhatlheka ku tako hi ka moya wa Jehovha ku hundza ku humesiwa wukhumbini ga civiri basi. A moya wu nga hi tlhatlhisa ka ciwonho ni kufa ni ka wukhozeli ga mawunwa ni mikhuwo ya gona. (Rom. 6:23; 8:2) Loko kutlhatlheka ka hombe nguvhu! Hambu munhu a nga khumbi kutani a nga paxweni a ngava nako. — Gen. 39:20-23. w18.04 10 ¶¶3-5