Hi wahi a mawonela ya Nungungulu hi ku dzaha?

Naoko a kumbukilweko kusanguleni ka nzima, i wula lezi a hlulisileko zona ku dzaha: “Nzi zi kotile ku cica wutomi ga mina hi ku gonza lisine xungetano hi matshamela ya Nungungulu ni kungo gakwe.” A lisine lelo i li gonzile lomu ka Biblia. Hambu lezi a Biblia gi nga kumbukiko a fole, ga hi vuna ku zwisisa lezi Nungungulu a ku wonisako zona a kudzaha.a Ka votala, a ku tiva lezo zi va nyika ntamu lowu wu lavekako kasi ku hlula kutani ku tsika tolovelo lowo. (2 Timote 3:16, 17) A hi woneni a zilo zinharu za ku tiveka nguvu za mhango ya ku dzaha, hi tlhela hi wona lezi a Biblia gi zi wulako xungetano hi zona.

A KUDZAHA KU MAHA MUNHU AVA KHUMBI YA FOLE

A fole gi na ni muri lo’wu vangako nguvu a wutsonze (vício) a ku hunza yontlhe yi tivekako — ku nga nikotina. A muri lowo wu maha mbilu yiba nguvu wu tlhela wu vanga kukarateka. A xikhati lexi a munhu a dzahako, a nikotina yiya ka wongo hi kuhatlisa ni kukhanzakanya. Kota lezi a khati ni khati legi munhu a dzahako a kokako a dozaje yinwe ya nikotina, loyi a dzahako a maso ginwe hi siku, i koka xipimo xa 200 wa madozaje ya nikotina hi siku, ku nga mpimo wu hunzako a nikotina yi cheliwako ka mimuri yinwani yo lahla mapimo. Kota lezi a masigari ma dzahiwako hi kukhanzakanya zi maha lezaku a nikotina yiva yona yi vangako nguvu wutsonze. A munhu loyi a nga khumbi ya fole, loku a gi lava a gi vumala i sangula ku ti zwisa ku khwatsi o babya hi kota ya kuvumaleka ka nikotina mirini wakwe.

A Biblia gi hi vuna a kuva ni mawonela ma nene hi mhaka leyi laha gi nge: “Xana a mu zi tivi lezaku mu malanza ya nwinyi loyi mu ti nyikelako kakwe, mu maha malanza ya loyi mu mu ingisako?” (Va Le Roma 6:16) Loku a maalakanyo ni mitiro ya munhu zi fumelwa hi ku dzaha fole, zalezo i maha khumbi ya zilo zo nyenyeza. Hambulezo, Nungungulu, loyi a vito gakwe a nga Jehova, i lava lezaku hi ti tlhatlhisa, na ku nga hi ka zilo zi nyenyezisako miri ntsena, kanilezi ni ka lezi zi hi onhako hi tlhelo ga moya, ku nga lezi zi fumelako a kubyekelela ka maalakanyo ya hina. (Tisimu 83:18; 2 Va Le Korinte 7:1) Hikwalaho, laha a munhu a yako mahlweni a mu tiva khwatsi Jehova ni ku mu kombisa xichawo, i wona lezaku Jehova wa ringanelwa hi kuva a mu nyika zilo za zi nene ka zontlhe a nga nazo niku a nge mahi lezo loku ku hi lezaku wa ha simama kuva khumbi ya tolovelo wu dayako. A ku tiva lezo, zi vuna munhu loye lezaku a lava ku hlula kunavela ka hava.

Olaf, a hanyako le Alemanya, i lwisene ni wukhumbi ga fole hi xipimo xa 16 wa malembe, lezo na a sangulile na a hi ni 12 wa malembe. Olaf i wa alakanya lezaku a ku dzaha sigari ginwe zi wa nga tava ni mhango. Kanilezi hi kufamba ka malembe zi lo mu vangela wutsonze go tsanzeka ni ku ti khoma. I te ngalo: “Ka khati go kari nzi lo mbheta a masigari zonake nzi karateka nguvu hi ku lava ku dzaha laha ka kuza nzi tlhanganyisela zibicho lezi zi nga hi lomu ka xibya xa zibicho, nzi gumesa nzi maha zikhawukhawu hi ku tirisa phepha-hungu. Loku nzi zi alakanyela, a zilo lezo zi wa hi za tingana nguvu.” I zi kotisile kuyini ku tsika ku dzaha? I wula lezi: “A xigelo xa hombe ku wa hi ku lava ku tsakisa Jehova. A liranzo la Jehova hi vanhu ni kutsumba loku a va nyikako zi nzi nyikile ntamu wa ku gi hlulela magumo a wukhumbi legi.”

A KU DZAHA KU ONHA MIRI

A bhuku The Tobacco Atlas gi ngalo: “A ku dzaha fole . . . ku woniwa hi titlhari kota nchumu wu onhako a ziro zontlhe za miri, ku engetela mababyi ni kufa.” Za tiveka khwatsi lezaku a kudzaha ku vanga mababyi ma nga thapeliko yo kota kankro, mababyi ya mbilu ni ya mahahu. Kanilezi mayelano ni Hlengeletano ya Misava Yontlhe yi Wonelelako a Lihanyo, a kudzaha i nchumu wunwani wu dayako vanhu vo tala hi mababyi yo thapela, yo kota ndele.

Hi ku tirisa a Mhaka yakwe, a Biblia, Jehova Nungungulu i hi gonzisa lezaku hiva ni mawonela ma nene hi wutomi ga hina, miri wa hina, ni kupima ka hina. A N’wana wakwe, Jesu, i kombile mhaka leyi laha a ngaku: “U ta ranza Hosi Nungungulu wa wena hi mbilu ya wena yontlhe, ni muhefemulo wa wena wontlhe, ni kupima ka wena kontlhe.” (Mateu 22:37) Zi te dlunya lezaku Nungungulu i lava ku hi gi tirisa khwatsi a wutomi ga hina, miri wa hina ni ku wu hlayisa hi xichawo. Laha hi gonzako hi Jehova ni zitsumbiso zakwe, hiya hi mu ranza hi tlhela hi nyika lisima zontlhe lezi a hi mahelako. Lezo zi hi kuca ku ti tlhatlhisa ka zontlhe zi nyenyezisako miri wa hina.

Jayavanth, a dokodela wa le Índia, i dzahile hi xipimo xa 38 wa malembe. I te ngalo: “Nzi lo gonza timhango ta kudzaha lomu ka phepha-hungu ga vadokodela. Nzi wa zi tiva lezaku zi bihile, niku nzi wa kuca vababyi lezaku va tsika kudzaha. Kanilezi a nzi zi kotangi ku tsika ha nzoce, hambu lezi ku nga ni 5 kutani 6 wa makhati na nzi zama ku tsika.” Xini xi mu vunileko ku tsika? I ngalo: “Nzi tsikile ku dzaha hi kota ya ku gonza Biblia. Lexi xi nga zi vuna ku tsika ku dzaha, ku lava ku tsakisa Jehova.”

A KU DZAHA ZI VEKA VANWANI MHANGWENI

A musi lo’wu humesiwako hi vadzahi ni lowu wu tuvikako ka fole wu na ni venene. A ku dzahela musi lowo zi nga vanga kankro ni mababyi manwani, niku lembe ni lembe wu daya a 600.000 wa vanhu va nga dzahiko, nguvunguvu a vavasati ni vanana. A mubiko wa Hlengeletano ya Misava Yontlhe yi Wonelelako a Lihanyo wu ngalo: “A zi tiveki a ku loyi a dzahako i fanele ku tsawukana ni lava va nga dzahiko hi pfhuka muni.”

Hi kuyelana ni lezi Jesu a zi wulileko, a ku ranza vaakelani — ku nga ngango wa hina, vanghana, ni vanhu vanwani — i nayo wa wumbiri ka lowu wa ku ranza Nungungulu. I te ngalo: ‘U ta ranza wakelani wa wena kota lezi u ti ranzako wena.’ (Mateu 22:39) Loku hi simama ku maha zilo lezi zi vekako khombyeni a vanwani, a hi kombisi liranzo ka vaakelani. A liranzo la lisine li hi kuca ku lanzela a wusungukati legi ga Biblia: “Ngha na munhu a nga ti laveli a zakwe ntsena, kanilezi munwe ni munwani a mu lavele a kusasa a waakelane wakwe.” — 1 Va Le Korinte 10:24.

Armen, a hanyako le Armênia, i ngalo: “Hi kota ya lezi a va ngango wa mina va nga kari va xaniseka hi ku dzaha, va lo nzi khongotela lezaku nzi nga dzahi. Kanilezi nzi wa nga vumeli lezaku zi wa ta va nehela wuyelo go biha.” I tlhamusela lezi zi cicileko mawonela yakwe: “A wutivi ga mina ga Biblia ni kuranza Jehova zi nzi vunile ku tsika ku dzaha ni ku tiva mhango ya kona na ku nga hi ka mina ntsena kanilezi ni ka lava va nzi ranzeleko.”

A KU DZAHA KU TA FUVELA MAGUMO!

A wutivi ga Biblia gi vunile Olaf, Jayavanth, na Armen lezaku va ti tlhatlhisa ka tolovelo lowu wo nyenyeza wu nga kari wu onha wutomini gabye ni ga vanwani. A va zi kotangi ku ti tlhatlhisa hi ku tiva ntsena lezaku a ku dzaha zi na ni mhango. Kanilezi, va zi kotile hi kota ya ku ranza Jehova ni ku lava ku mu tsakisa. A lisima la liranzo li khanyiswa khwatsi ka bhuku ga 1 Johani 5:3, gi nge ngalo: “Hakuva a ku mu ranza Nungungulu hi ku hlayisa milayo yakwe; ni milayo yakwe a yi karati.” Kunene, a hi xikhati xontlhe zi to olova ku lanzela matshinya ya milayo ya Biblia, kanilezi loku a munhu a kuciwa hi liranzo la hombe ha Nungungulu, zi nga ta mu karatela ku ingisa.

Hi ku tirisa tsima go xumayela misaveni yontlhe, zezi Jehova i kari a vuna timiliyoni ta vanhu lezaku ti ti tlhatlhisa kutani ku nga weli wukhumbini ga fole. (1 Timote 2:3, 4) Lokuloku, hi ku tirisa Mufumo wakwe — ku nga mufumo wa le tilweni wu rangelwako hi N’wana wakwe, Jesu Kristu — Jehova i ta fuvisa a mabhinzu wontlhe ya makangwa lawa ma mahako timiliyoni ta vanhu tiva tikhumbi ta fole. I ta fuvisela magumo a xikarato xa ku dzaha a tlhela a maha vanhu vava ni miri ni kupima ko mbhelela. — Isaya 33:24; Kuvululelwa 19:11, 15.

Loku ku hi lezaku ulwa ni ku tsika ku dzaha, u nga tlheleli nzhako. Hi ku gonza ku ranza Jehova ni ku ma nyika lisima a mawonela yakwe xungetano hi kudzaha, wenawu u ta wu kuma a ntamu lowu wu lavekako kasi ku hlula a xikarato lexi. A Timboni ta Jehova ti ta tsakela ku ku nyika wutlhari gi tirako, hi ku ku vuna ku gonza ni ku tirisa matshinya ya milayo ya Biblia. Tiyiseka lezaku loku u lava ku vuniwa hi Jehova lezaku u ti tlhatlhisa ka wutsonze ga fole, i ta ku nyika ntamu lowu u wu lavako. — Va Le Filipi 4:13.