Xana wa mu wona “loyi a nga woniwiko”?

1, 2. (a) Tlhamusela a ku hikuyini zi nga wonekisa ku khwatsi Mosi i le mhangweni. (Wona mufota kusanguleni ka nzima.) (b) Hikuyini Mosi a nga kala ku chava zanga ya hosi?

FARO i wa hi hosi yo tshisa ni nungungulu a hanyako wa vaGipite. Mahlweni yabye, i wa “hunza zontlhe zivangwa za misava hi wutlhari ni ntamu,” ku wula a bhuku When Egypt Ruled the East (A Xikhati Lexi Gipite a Nga hi Mufumeli wa le Mutsuwuka-gambo). Kasi ku vanga kuchava ka vafumelwi vakwe, Faro i wa boha xidlodlo xi nga hi ni xifananiso xa nyoka yi longileko ku luma — ku nga hi xialakanyiso xa lezaku a valala va hosi va wa ta lobyiswa hi kuhatlisa. Makunu, hi nga alakanya lezi Mosi a nga ti zwisa zona a xikhati lexi Jehova a nga mu byela lezi: “Nza ku ruma, famba ka Faro u ya humesa a vanhu va mina, a vanana va ka Israeli le Gipite.” — Ekso. 3:10.

² Mosi i loya Gipite, a ya huwelela mahungu ya Nungungulu, zonake Faro a zangara hi kota ya lezo. Anzhako ka loku a ntlhanu wa makhombo ni mune ma bile tiko, Faro i lo tlharihisa Mosi aku: “Suka ka mina, u nga ha engeti u wona a nghohe ya mina, hakuva a siku lego hi ta nga wonana, wena u tafa.” (Ekso. 10:28) Na Mosi a nga se suka mahlweni ka Faro, i lo profeta lezaku a n’wana wa matewula wa hosi i wa tafa. (Ekso. 11:4-8) Hi kugumesa, Mosi i lo leletela mingango yontlhe ya vaIsraeli lezaku yi daya a mbuti kutani hamba — ku nga xihari xo basa ka Rá a nungungulu wa Gipite — va tota nkhata wa kona ka timhanze ta laha nyangweni. (Ekso. 12:5-7) Xana Faro i wa ta kuyini? Mosi i wa nga chavi. Hikuyini? Hi kukholwa i lo ingisa Jehova, “a nga chavi a zanga ya hosi; hakuva i lo timisela aku khwatsi hi loku a mu wona loyi a nga woniwiko.” — Gonza Maheberu 11:27, 28.

3. Hi ta kambisisa yini xungetano hi kukholwa ka Mosi ka “loyi a nga woniwiko” ke?

³ Xana a kukholwa ka wena ku tiyile a ku khwatsi hi loku u “wona Nungungulu”? (Mat. 5:8) Kasi ku hi vuna ku lota mahlo ya hina ya moya lezaku hi zi kota ku wona “loyi a nga woniwiko,” a hi wulawuleni hi Mosi. Xana a kukholwa kakwe ka Jehova ku mu vikelisile kuyini ka ku chava munhu? Xana i kombisile kuyini kukholwa ka zitsumbiso za Nungungulu? A wutlhari ga Mosi ga ku wona “loyi a nga woniwiko” gi mu tiyisisile kuyini a xikhati lexi yena ni vanhu vakwe va nga hi khombyeni go tshisa ke?

A NGA CHAVANGI “A ZANGA YA HOSI”

4. Hi ka mahlo ya nyama, xi wa hi xihi a xiyimeko xa Mosi mahlweni ka Faro?

⁴ Hi ka mahlo ya nyama, Mosi i wa nga hi nchumu ka Faro. A wutomi ga Mosi, kutshamiseka kakwe, ni wumanziko gakwe, zi wa wonekisa ku khwatsi zi mandleni ya Faro. Mosi wutsumbu i wa wutisile Jehova aku: “Hi mina maniwo, wo kala nziya ka Faro nzi ya humesa a vanana va ka Israeli le Gipite?” (Ekso. 3:11) Ka xipimo xa 40 wa malembe mahlweni ka lezo, Mosi i wa tsutsumile le Gipite a ya hanya ka tiko ginwani kota mutsutsumi. Za koteka ku ngha a karatekile aku: ‘Xana zi wa tava zi nene a ku tlhela Gipite zonake nzi ya ti veka mhangweni hi ku zangarisa hosi?’

5, 6. Xini xi nga vuna Mosi a ku chava Jehova, ku nga hi Faro?

⁵ Na Mosi a nga se tlhela Gipite, Nungungulu i lo mu gonzisa a tshinya ga nayo ga lisima, gi nga galegi Mosi a gi tsalileko hi nzhako ka xikhati ka bhuku ga Joba aku: “Languta, a ku chava [Jehova] hi gona wutlhari.” (Joba 28:28) Kasi ku vuna Mosi lezaku ava ni kuchava loko ni ku maha zilo hi wutlhari, Jehova i lo komba kuhambana xikari ka vanhu ni Nungungulu wa Ntamu-wontlhe. I lo wutisa aku: “Kasi himani loyi a mahileko a nomu wa munhu ke? Himani a mahako munhu mbeveve, kutani xiwiri, kutani loyi a wonako, kutani xikhumu ke? Kasi a hi mina Jehova ke?” — Ekso. 4:11.

⁶ Xive xihi a xigonzo ke? Mosi i wa nga faneli ku chava. I wa rumilwe hi Jehova, loyi a nga wa ta nyika Mosi ni xihi a nga xi lava kasi ku bika mahungu ya Nungungulu ka Faro. Phela Faro i wa nga hi nchumu ka Jehova. A xinwani kambe, lego gi wa nga hi khati go sangula legi a malanza ya Nungungulu ma nga hi khombyeni hasi ka mufumo wa Gipite. Kuzilava Mosi i ehleketile hi lezi Jehova a nga vikelisile zona Abrahama, Josefa, hambu yena wutsumbu kufumeni ka vaFaro lava va hunzileko. (Gen. 12:17-19; 41:14, 39-41; Ekso. 1:22–2:10) Hi kota ya lezi a nga kholwa ka Jehova, “loyi a nga woniwiko,” Mosi i lo tiya hlana aya mahlweni ka Faro a ya mu byela timhaka tontlhe leti Jehova a nga mu leletele.

7. Xana a kukholwa ka Jehova ku vikelisile kuyini a makabye wo kari wa xisati?

⁷ Hi kufanana, a kukholwa ka Jehova ku vikele a makabye wa xisati a vitwako Ella lezaku a nga hluliwi hi kuchava munhu. Hi 1949, Ella i lo khomiwa le Estónia hi KGB, a tlhatlhelwa tinguwo, zonake a chepetwa hi maphoyisa ya majaha. Ella i ngalo: “Nzi lo khonwa hi tingana. Hambulezo, anzhako ka ku khongela ka Jehova, a mbilu ya mina yi lo rula, nzi nga ha karateki.” Hi kulanzela, Ella i lo valelwa paxweni go tshama yece hi masiku manharu. I bika lawa: “A varinzeli va paxo va lo kanyuluka vaku: ‘Hi ta maha zontlhe kala a vito ga Jehova gi nga ha alakanyiwi lomu Estónia! Wena u ta yiswa livaleni la xanisa, a vanwani va ta yiswa Sibéria!’ Hi ndlela yo ruka, va lo engeta vaku, ‘I kwihi Jehova wa nwina?’” Xana Ella i wa ta chava vanhu kutani ku tsumba Jehova ke? Laha va nga mu xuxisa, i lo wulawula na a nga chavi nchumu, a byela lava va nga mu ruka aku: “Nzi alakanyele nguvu hi mhaka leyi. Ka mina i chukwana ku hanya lomu paxweni na nzi hlayisa kuzwanana ka mina na Nungungulu ku hunza ku tlhatlhiswa kanilezi nzi mu khunguvanyisa.” Ka Ella, Jehova i wa hi munhu wa lisine a ku khwatsi hi vavanuna lava va nga yimile mahlweni kakwe. Hi kota ya kukholwa kakwe, i lo simama ku hanya hi kutsumbeka.

8, 9. (a) Hi wihi a muri wa ku chava munhu? (b) Loku u wona lezaku u laha kusuhani ni ku hluliwa hi ku chava munhu, xana u fanele ku yisa kupima ka wena ka mani?

⁸ A kukholwa ka Jehova ku ta ku vuna ku hlula kuchava ka wena. Loku a tihosana ta ntamu ti zama ku ku beletela ku khozela Nungungulu, zi nga ha wonekisa ku khwatsi a wutomi ga wena, kutshamiseka ni wumanziko ga wena zi mandleni ya vanhu. U nga ha ti wutisa ku xana zi wa tava zi nene a ku simama nzi tirela Jehova zonake nzi zangarisa tihosi. Alakanya lezi: A muri wa ku chava vanhu kukholwa ka Nungungulu. (Gonza Mavingu 29:25.) Jehova i wutisa lezi: ‘Hikuyini u chavako a vanhu va ta ngafa, ni vana va vanhu va ta nga hunzuka va fanana ni byanyi ke?’ — Isa. 51:12, 13.

⁹ Yisa kupima ka wena ka Dadani wa wena wa ntamu-wontlhe. Yena wa zi wona, azwa kubayisa, ni ku tlhela a maha zo kari kasi ku vuna lava va xaniswako hi tihosi to biha. (Ekso. 3:7-10) Hambu loku ku hi lezaku u fanele ku yimela kukholwa ka wena mahlweni ka tihosana ta ntamu, ‘u nga karateki uku u ta wulawulisa kuyini niku zini u ta nga wulawula, hakuva zi ta nyikiwa ka wena hi xikhati lexi u ta nga wulawula.’ (Mat. 10:18-20) A vafumeli va vanhu ni tihosana ta mifumo a ti na kuecanyiswa na Jehova. Loku u tiyisa a kukholwa ka wena zalezi, u taza u zi kota ku wona Jehova kota Munhu wa lisine loyi a xuvako nguvu a ku ku vuna.

I LO KOMBISA KUKHOLWA KA ZITSUMBISO ZA NUNGUNGULU

10. (a) Xileletelo muni lexi Jehova a nyikileko vaIsraeli ka hweti ya Nisani wa 1513 Mahlweni ka Nguva ya Hina? (b) Hikuyini Mosi a nga ingisa a xileletelo xa Nungungulu?

¹⁰ Ka hweti ya Nisani wa 1513 Mahlweni ka Nguva ya Hina, Jehova i lo byela Mosi na Aroni lezaku va nyikela zileletelo lezi zi nga tolovelekangiko ka vaIsraeli vaku: Hlawulani yivana kutani mbuti, mu yi daya zonake mu tota nkhata wa kona timhanzeni ta tinyangwa ta nwina. (Ekso. 12:3-7) Xana Mosi i te yini? Hi nzhako ka xikhati, mupostoli Paule i lo tsala xungetano hi yena aku: “Hi kukholwa i lo yimisa a pasika ni ku nwatsekelwa hi nkhata, lezaku kasi a mudayi wa matewula a nga henyi ya vaIsraeli.” (Maheb. 11:28) Mosi i wa zi tiva lezaku Jehova i tsumbekile. Hikwalaho, i lo kholwa ka xitsumbiso xa Jehova xa ku daya matewula ya Gipite.

11. Hikuyini Mosi a nga tlharihisa vanwani?

¹¹ Zi wonekisa ku khwatsi a vana va Mosi va wa hi Midiani, kule nguvu ni “mudayi.”a (Ekso. 18:1-6) Hambulezo, i lo ingisa a leletela mingango leyi yinwani ya vaIsraeli leyi a matewula yabye ma nga hi khombyeni. A vanhu va wa hi khombyeni, niku Mosi i wa ranza vamakabye vakwe. A Biblia gi ngalo Mosi ‘i lo tekela ku vitana masingalakati wontlhe ya va ka Israeli, aku kabye: Tlhavani Pasika.’ — Ekso. 12:21.

12. Jehova i hi leletela lezaku hi huwelela mahungu muni ya lisima ke?

¹² Na va rangelwa hi tingelosi, a vanhu va Jehova va huwelela mahungu ya lisima vaku: “Chavani Nungungulu, mu mu dumisa; hakuva a xikhati xakwe xa ku lamula xi chikele. Khizamelani loyi a nga maha tilo ni misava ni bimbi ni tihlowo ta mati.” (Kuv. 14:7) Zalezi xikhati xa ku huwelela mahungu lawo. Hi fanele ku tlharihisa a vaakelani va hina lezaku va huma ka Babuloni loyi wa hombe, kasi va nga ‘biwi hi zixaniso zakwe.’ (Kuv. 18:4) Lava va “tiyivu tinwani” va ti patsa ni maKristu ma totilweko kukhongoteleni ka lava va ti hambanyisileko na Nungungulu lezaku va tlhanganyiswa naye. — Joh. 10:16; 2 Kor. 5:20.

13. Xini xi to hi vuna ku hlakulela a kunavela ka hina ka ku huwelela mahungu yo saseka?

¹³ A hi kanakani lezaku ‘a xikhati xa ku lamula hakunene xi chikele.’ Ha kholwa kambe lezaku Jehova a nga hunzeleti loku a wulawula hi xihatla xa ntiro wa hina wa kuxumayela ni kumaha vapizani. Ka muwoniso, mupostoli Johani i “lo wona mune wa tingelosi na ti yimile matlhelweni ya mune ya misava, na ti tsimbetela a mune wa timheho ta misava.” (Kuv. 7:1) Hi kukholwa, xana wa ti wona a tingelosi na ti longile ku tsikeleta a timheho ta kulovisa ta kuxaniseka ka hombe tikweni legi? Loku u zi kota ku wona tingelosi leto hi mahlo ya kukholwa, u ta xumayela a mahungu yo saseka hi kutiya.

14. Xini xi hi susumetako “ku tlharihisa . . . wakubiha ndleleni yakwe yo biha”?

¹⁴ A maKristu ya lisine ma sina ma ti buza hi wunghana na Jehova ni kutsumba ka wutomi ga pinzukelwa. Hambulezo, tiva lezaku hi na ni ntiro wa “ku tlharihisa . . . wakubiha ndleleni yakwe yo biha kasi ku mu ponisa.” (Gonza Ezekieli 3:17-19.) Hakunene, a hi xumayeleli ntsena ku fela ku pona nanzu wa nkhata. A xa hombe xi hi mahako hi xumayela ku ranza Jehova ni vaakelani va hina. Jesu i kombile ku xini a liranzo ni wuxinji ka mufananiso wakwe wa muSamaria wa mu nene. Hi nga ha ti wutisa lezi: ‘Xana nza fana ni muSamaria, nzi va “zwela wusiwana” nzi va nyika wukustumunyu ke?’ Handle ko kanakana, hi wa nga ta tshuka hi zi lava a ku fana ni mupristi zinwe ni muLevi va mufananiso lowu, hi ti lavela zigelo zonake hi “potsoloka.” (Luka 10:25-37) A ku kholwa zitsumbiso za Nungungulu ni ku ranza vaakelani zi ta hi susumeta ku tira nguvu ntirweni wa kuxumayela na xikhati xi nga se mbhela.

“VA LO TSEMAKANYA A BIMBI GO PSWHUKA”

15. Hikuyini a vaIsraeli va nga alakanya ku va nga ta pona?

¹⁵ A kukholwa ka Mosi ka “loyi a nga woniwiko” ku mu vunile a xikhati lexi a vaIsraeli va nga hi mhangweni anzhako ka ku suka Gipite. A Biblia gi bika lezi: “A vanana va ka Israeli va lo tlakusa mahlo, va wona vaGipite na va kari va va lanza. Zonake a vanana va ka Israeli va lo chava nguvu, vaba huwa ka Jehova.” (Ekso. 14:10-12) Xana a xikarato lexi xi lo humelela hi xitshuketi? Ne. Jehova i wa wulile na ka ha hi mahlweni aku: “Nzi ta nonohisa a mbilu ya Faro, na yena i ta va lanza; zonake mina nzi tava ni wudumo hi Faro ni yimpi yontlhe; ni vaGipite va ta zi tiva lezaku hi mina Jehova.” (Ekso. 14:4) Hambulezo, a vaIsraeli va lo wona ntsena lezi zi nga hi mahlweni yabye ya xiviri — ku nga Bimbi go Pswhuka gi nga tsemakanyekiko mahlweni yabye, tikareta ta yimpi ta Faro to tsutsuma nguvu ti nga hi nzhako kabye, ni murisi wo khosahala wa 80 wa malembe loyi a nga va rangela! Va wa alakanya ku va nga ta pona.

16. Xana a kukholwa ku mu tiyisisile kuyini Mosi Bimbini go Pswhuka?

¹⁶ Hambu zi hi tano, Mosi a nga tsekatsekangi. Hikuyini? Hakuva a mahlo yakwe ya kukholwa ma wa wona nchumu wa ntamu nguvu a ku hunza Bimbi kutani butho. I wa ku “wona a kuhanyisa ka Jehova,” niku i wa zi tiva lezaku Jehova i wa ta lwela vaIsraeli. (Gonza Eksodusi 14:13, 14.) A kukholwa ka Mosi ku lo nyika ntamu a vanhu va Nungungulu. “Hi kukholwa va lo tsemakanya a Bimbi go Pswhuka kota lomu misaveni yi womileko; kanilezi laha a vaGipite va nga ringa ku maha lezo va lo mbemba,” ku wula Biblia. (Maheb. 11:29) Anzhako ka lezo, “a vanhu va lo chava Jehova; va kholwa ka Jehova ni ka Mosi, a nanza gakwe.” — Ekso. 14:31.

17. Ximaho muni xa ha tako xi to ringa a kukholwa ka hina?

¹⁷ Lokuloku, a wutomi ga hina gi ta wonekisa ku khwatsi gi le mhangweni yo tshisa. Kala magumo yo tshisa ya kuxaniseka ka hombe, a mifumo ya tiko legi yi ta ngha yi swiyelile a tihlengeletano ta hombe ta wukhongeli ni to tala a ku hunza hina tiku bhi. (Kuv. 17:16) Hi ku tirisa wuprofeti, Jehova i tlhamusela tshamela ga hina ga ku khwatsi a hi na muvikeli kota ‘tiko ga miti yi nga bhiyelwangiko, yi nga hiko na makhurisi, yi nga hiko na tibhingo ge hambu ni tinyangwa.’ (Ezek. 38:10-12, 14-16) Ka mahlo ya hina ya nyama, zi ta wonekisa ku khwatsi a hi na ndlela ya ku pona. U ta kuyini ke?

18. Tlhamusela ku hikuyini hi nga zi kotako ku yima hi tiya kuxanisekeni ka hombe.

¹⁸ A hi faneli ku tlhela nzhako hi kuchava. Hikuyini? Hakuva Jehova i profetile hi kuvukelwa loko ka vanhu va Nungungulu. I profetile hi wuyelo ga kona kambe. “Hi siku lego Goge a ta nga enghena ha gona tikweni ga ka Israeli, a zanga ya mina yi ta vindluka, ku wula Hosi Jehova. Hakuva hi mona wa mina ni kuhisa ka zanga ya mina nza tiyisa.”(Ezek. 38:18-23) Zonake Nungungulu i ta lovisa a vanhu vontlhe lava va lavako ku neha khombo ka vanhu va Jehova. A kukholwa ka wena ka lezi zi to humelela ka “siku lego ga hombe go tshisa ga Jehova” ku ta ku vuna ku “wona a kuhanyisa ka Jehova” ni ku simama u tsumbekile. — Joe. 2:31, 32.

19. (a) Xana Jehova na Mosi va wa hi ni wunghana muni? (b) Loku u ingisa Jehova tindleleni tontlhe ta wena, makatekwa muni u to ti buza hi wona?

¹⁹ Ti longisele zalezi kasi u wona zimaho lezo zo tsakisa hi ku simama u ‘timisela aku khwatsi hi loku u mu wona loyi a nga woniwiko’! Tiyisa a wunghana ga wena na Jehova Nungungulu hi ku gonza ni ku khongela hi kukhanzakanya. Mosi i wa hi ni wunghana lego go tiya na Jehova, niku i lo tiriswa nguvu hi yena laha ka kuza a Biblia gi wula lezaku Jehova i wa tiva Mosi “hi nghohe yakwe.” (Deut. 34:10) Mosi i wa hi muprofeti wo hunza vontlhe. Hambulezo, hi kukholwa wenawu u nga mu tiva khwatsi Jehova a ku fana ni loku u mu wona. Loku xontlhe xikhati u mu ingisa “tindleleni tontlhe ta wena,” khwatsi hi lezi a Mhaka ya Nungungulu yi ku kucako ku zi maha, “yena i ta lulamisa a tisoko ta wena.” — Mav. 3:6.