Bhuku gi faneleko ku zwisisiwa

Hi tindlela tontlhe, a Biblia i bhuku ga kale nguvu. Gi na ni tanga muni? A Biblia gi sangulile ku tsaliwa le Médio Oriente kwalomu ka 3.500 wa malembe ma hunzileko. Hi ku fananisa, kuve xikhatini xa wuhosi ga xixaka ga nhenha ya le China Xang, niku zive kwalomo ka zana ga malembe ga wukhume mahlweni ka kusangula ka xiBhuda le India. — Wona kwadru “Zilo za lisine xungetano hi Biblia.”

Kasi ku a bhuku go kari giva legi gi vunako ni ku kongomisa vanhu, gi fanele kuva go zwisiseka ni kuva ni lisima kabye. A bhuku lego i Biblia. Gi nyika mihlamulo yo tsakisa ya ziwutiso za lisima nguvu wutomini.

Hi xikombiso, xana wa tshuka u ti wutisa lezaku ‘kasi hi hanyela yini?’ Hi mazanazana ya malembe a vanhu va ti maha a xiwutiso lexi. Hambulezo, a hlamulo wu nga kumiwa ka zipimo zimbiri zo sangula za Genesisi — ku nga bhuku go sangula ga Biblia. Ka zipimo lezo a Biblia gi wulawula hi timhaka ta le “kusanguleni” — ka tibiliyoni ta malembe ma hunzileko — a xikhati lexi a wuako ga hina, a ku patsa ni mitlawa ya hombe ya tinyeleti ni misava zi nga vangiwa. (Genesisi 1:1) Zonake gi xaxameta hi zigava, a ndlela leyi a misava yi nga mahiwa hi yona kasi zi koteka a ku hanya ka yona; ndlela leyi a zivangwa zo hambanahambana zi nga vangiwa hi yona ni laha a vanhu va nga sangulela kona — ni kungo ga kuvangiwa ka zona.

GI TSALILWE KASI GI ZWISISIWA

A Biblia gi hi nyika wusungukati gi hi vunako ku lulamisa a zikarato za siku ni siku. A wusungukati lego ga olova ku gi zwisisa. Lezo zi maheka hi zigelo zimbiri.

Xo sangula, a Biblia gi na ni mawulawulela yo olova, yo kongoma ni yo tsakisa. Wutshanwini ga ku tirisa a magezu ma nga zwisisekiko, a Biblia gi tirisa a magezu hi zi kotako ku ma zwisisa. Hambu mahungu yo karata ma tlhamuselwa hi magezu yo toloveleka hi ma tirisako siku ni siku.

Hi xikombiso, Jesu i tirisile mifananiso yo tala ya zilo lezi a vanhu va nga zi maha siku ni siku, kasi a va gonzisa zilo zo khumba timbilu tabye. A kutala ka yona yi kumeka lomu ku tolovelako ku vitaniwa ku i Kanelo ya le Xitsungeni, yi tsalilweko lomu ka Biblia ka bhuku ga Mateu zipimo 5 kuya ka 7. Na a yi wula “kanelo yi vunako,” a mutlhamuseli wo kari i lo wula lezaku a kungo ga yona “a hi ku tata tihloko ta hina hi mahungu ntsena, kanilezi ku hi kongomisa ku maha za zi nene.” U nga lera a zipimo lezo hi 15 kuya ka 20 wa timeneti, niku u ta hlamaliswa hi ku wona a magezu yo olova ma tirisilweko hi Jesu, hambulezo na ma hi ya ntamu.

A xigelo xinwani xi mahako a Biblia gi olova a ku gi zwisisa, mahungu ya gona. A hi bhuku ga zihena kutani mitsheketo. Wutshanwini ga lezo, a xipanze xa hombe xa gona xi wulawula “hi vanhu vo tlakuka zinwe ni vo toloveleka” ni “lezi va lwiseneko nazo, kutsumba, kuhlulwa ni kuhlula” kabye, hi laha a bhuku Enciclopédia Delta Universal gi wulako hi kona. Za hi olovela a ku ti zwananisa ni matimu ya vanhu lavo ni zimaho zabye, ni ku zwisisa a zilo za lisima hi nga zi gonzako ka vona. — Va Le Roma 15:4.

GI NGA KUMIWA HI VONTLHE

Kasi ku u zwisisa a mahungu ma nga ka bhuku go kari, ma fanele kuva ya lirimi u li tivako. Hi ndlela yo kari a Biblia u nga gi kuma hi lirimi u li tivako, na zi ngayi hi lomu u tshamako kona. Ehleketa hi lezi zi patsekako kasi zi koteka lezo.

Wuhunzuluseli. A kusanguleni a Biblia gi tsalilwe hi xiHeberu, xiAramaiko, ni xiGreki. Lezo zi wa maha lezaku gi leriwa hi vanhu va tsongwani ntsena. Kasi ku maha lezaku gi kumeka hi tirimi tinwani, a vahunzuluseli vo tsumbeka va wa tira yi nga chayi. Hi kota ya mizamo yabye, a Biblia makunu ga kumeka gontlhe kutani hi xipanze hi xipimo xa 2.700 wa tirimi. Lezo zi wula lezaku a ku hunza 90 wa tipursento ta vanhu hi wutsongwani ga kona va nga lera a zipanze zo kari za Biblia hi lirimi labye la mabeleko.

Kuhumesiwa ka gona. A mahungu yo sangula ya Biblia ma wa tsalilwe ka zilo za ku zi wa hina, zo kota mabhebhe ni papiro. Lezaku ma hunziselwa ka vanwani, a mahungu lawo ma wa fanele ku kopiyariwa khwatsi hi mandla. A mahungu lawo ma nga kopiyariwa ma wa dura niku vatsongwani va nga kari va ma kuma. Kanilezi a xikhati lexi ku nga poliwa a mahela ga Gutenberg ga kuya hi ku gandla, kwalomo ka 550 wa malembe ma hunzileko, a Biblia gi lo hangalaka nguvu hi xihatla. Hi kuya hi xiringaniso xo kari, ku humesilwe xipimo xa ntlhanu wa tibiliyoni ta maBiblia ni ku hunza, ku ngava gona gontlhe kutani xipanze xa gona.

A ku na bhuku ginwani ga wukhongeli gi hangalakileko a ku fana ni Biblia. Za dlunyateka a ku a Biblia i bhuku gi faneleko ku zwisisiwa. Hambulezo, a ku gi zwisisa, zi nga karatanyana. Kanilezi xi kona xivuno. U nga xi kuma kwihi? Niku u nga vunekisa kuyini? Kuma mihlamulo ya kona ka nzima yi lanzelako.