Tradução do Novo Mundo ga 2013

A TRADUÇÃO do Novo Mundo das Escrituras Sagradas hi xiNgiza gi chukwatisilwe makhati yo tala, kanilezi a kuchukwatiswa ka 2013 kuve ka hombe. Hi xikombiso, a magezu ma tirisilweko zalezi ma tsongwani ku hunza kale. A magezu yo kari ya tshinya lomu ka Biblia ma chukwatisilwe. A zipimo zo kari zi cicilwe zi tsaliwa hi ndlela yo sasekiselwa, niku ku chelilwe mitlhamuselo ya lahasi ka wugandli le’go toloveleka. A zi nge koteki ku tlhamusela ka nzima leyi zontlhe lezi zi cicileko, kanilezi a hi woneni a zilo zi tsongwani za tshinya zi cicileko.

Magezu muni ya tshinya ya Biblia ma cicileko? Kota lezi zi kumbukilweko ka nzima yi hunzileko, a magezu “Xeoli,” “Hayidesi,” ni “muhefemulo” ma chukwatisilwe. Hambulezo, ku na ni magezu manwani yo tala ma nga ciciwa.

A magezu yo kari ma nga hunzuluselwa hi gezu galegi ga ginwe ni kwihi gi nga kumeka zalezi ma hunzuluselwa hi kuya hi mhaka ya kona. Hi xikombiso, a gezu ga xiHeberu ʽoh·lamʹ, legi kale gi nga hunzuluselwa ku “time indefinite” (xikhati xi nga hiko na mpimo), gi nga wula ku “kala kupinzuka.” Wona a ndlela leyi lezo zi khumbako hi yona a mavesi yo kota Tisimu 90:2 ni Mika 5:2.

A gezu ga xiHeberu ni ga xiGreki ma hunzuluselweko ku “mbewu” ma kumeka nguvu lomu ka Mitsalo, ka tlhelo ga wurimo ni ka tirisela go fananisa na gi wula “vana.” A kale a Tradução do Novo Mundo hi xiNgiza gi wa tirisa “seed” (mbewu) ni kwihi gi nga kuma magezu lawo, a ku patsa ni laha ka Genesisi 3:15. Kanilezi, a ku tirisa gezu “seed” (mbewu) na ku wuliwa “vana” a za ha tolovelekangi hi xiNgiza, hikwalaho ka Genesisi 3:15 ni mavesi manwani yo yelana nago ku tirisilwe “offspring” (vana) ka khati legi. (Gen. 22:17, 18; Kuv. 12:17) A matshamu manwani ma hunzuluselwe hi kuya hi mongo.

Hikuyini a magezu yo tala ma nga hunzuluselwe hi ndlela yo kongoma ma cicilweko? A Xiengetelo A1 ka wuhunzuluseli giswa ga 2013 xi wula lezaku a Biblia gi hunzuluselweko khwatsi gi ta “nyika a mongo wa lisine wa gezu kutani mhaka loku a ku hunzuluselisa lezi zi tisako zona zi onha kutani ku fihla a mongo lowo.” Loku a mavingu ya lirimi legi gi tsaliwa hi lona ma zwisiseka ka tirimi tinwani, ma hunzuluseliswa zalezi ma tisako zona. Hi ku lanza mahela lego, a magezu “searches the . . . hearts” (hlolako . . . timbilu) ka Kuvululelwa 2:23 ma zwisiseka ka tirimi to tala. Kanilezi, ka vesi galegi ga ginwe, a magezu “searches the kidneys” (hlolako tiswa) ma nga tshuka ma nga zwisiseki, hikwalaho a “kidneys” (tiswa) gi chukwatisilwe giku “innermost thoughts” (maalakanyo ya le nzeni) lezi zi nyikako a mongo lowu wu lavekako. Hi kufanana, ka Deuteronome 32:14, a vingu go kongoma gaku “the kidney fat of wheat” (kunona ka tiswa ta tirigu) gi hunzuluselwe hi ndlela leyi yo dlunyateka giku “the finest wheat” (tirigu leyi ya yi nene nguvu). Hi xigelo xalexi xa xinwe, ka tirimi to tala a ku “I am uncircumcised in lips” (nzi hava wukwera milonwini ya mina) a zi dlunyateki khwatsi a ku fana ni ku “I speak with difficulty” (nzi na ni xirimiti). (Ekso. 6:12) Ku na ni magezu manwani yo tala ya xiHeberu ma olovisilweko hi xiNgiza kasi a mahungu ya kona ma dlunyateka khwatsi ma tlhela ma olova ku ma zwisisa.

Hikuyini a magezu “sons of Israel” (vafana va ka Israeli) ni “fatherless boys” (vafana va nga hiko na raru) makunu ma hunzuluselwako maku “Israelites” (vaIsraeli) ni “fatherless children” (vanana va nga hiko na raru)? Hi xiHeberu, a kutala ka zikhati a magezu ya xinuna kutani ya xisati ma komba lezaku loyi ku wulawuliwako hi yena wanuna kutani wasati. Kanilezi, a magezu yo kari ya xinuna ma nga ha patsa vavanuna ni vavasati. Hi xikombiso, ka mavesi yo kari, a mhaka leyi ku wulawuliwako hi yona yi komba lezaku a “vafana va ka Israeli” zi patsa vavanuna ni vavasati, hikwalaho zalezi a kutala ka zikhati a magezu lawa ma tsaliwa ku “vaIsraeli.” — Ekso. 1:7; 35:29; 2 Tih. 8:12.

Hi ku fanana, a gezu ga xinuna ga xiHeberu gi wulako “sons” (vanana va vafana) ka Genesisi 3:16 gi wa hunzuluselwe ku “children” (vanana) ka Tradução do Novo Mundo ga kale. Kanilezi ka Eksodusi 22:24, a gezu galego ga ginwe gi chukwatisilwe giku: “Your children [xiHeberu, “sons”] will be fatherless” (vanana va nwina va nga tava ni raru.) Hi ku tirisa a tshinya lego ga nayo ka matshamu manwani, a magezu “fatherless boy” (mufana a nga hiko na raru) ma cicilwe maku “fatherless child” (nwanana a nga hiko na raru) kutani “orphan” (xisiwana.) (Deut. 10:18; Joba 6:27) Lezo zi fana ni lezi zi nga hunzuluseliswa zona ka Septuaginta ga xiGreki. Lezo kambe zi yisile ka magezu “the days of your youth” (masikwini ya wuswa ga wena) wutshanwini ga “the days of your young manhood” (masikwini ya wujaha ga wena) ka Mutshawuteli 12:1.

Hikuyini a zipimo zo tala zalezi zi tsalilwe hi magezu yo sasekiselwa? A zipanze zo tala za Biblia kusanguleni zi tsalilwe hi magezu yo sasekiselwa. Ka tirimi ta hina nyamutlha, a kutala ka zikhati a magezu yo sasekiselwa ma tiviwa hi kukotlana ka pfumawulo wa magezu, kuveni ka magezu yo sasekiselwa ya xiHeberu, a zilo za lisima za ku komba lezo ku wa hi ku fananisa ni ku hambanisa zilo. A kunanziha ka pfumawulo wa magezu yo sasekiselwa ya xiHeberu a ku kumiwi hi ku kotlanisa magezu, kanilezi ku kumiwa hi ku longoloxa maalakanyo hi ndlela yo zwala.

Ka Tradução do Novo Mundo ga kale a bhuku ga Joba ni ga Tisimu ma wa longoloxilwe hi mavesi kasi ku komba lezaku kutsaliweni ka wona ma wa mahelwe ku yimbelelwa kutani ku tshahiwa. A tsalela lego gi dlunyatisa a kusaseka ka magezu lawo kasi ku khanyisa niku gi vuna ku alakanya. Ka legi ga 2013, a bhuku ga Mavingu, Xizimba xa Solomoni, ni zipimo zo tala za mabhuku ya ziprofeto wonawu ma tshamile hi mavesi kasi ku komba lezaku a zipanze lezo zi wa tsalilwe hi ndlela yo sasekiselwa zinwe ni ku khanyisa a kufana ni kuhambana. A xinwe xa zikombiso xi ka Isaya 24:2, laha a linya yinwe ni yinwani yi kombako kuhambana, niku a yinwe ni yinwani yi ti seketela ka yinwani kasi ku khanyisa lezaku a nga kona a nga wa ta pona a kulamula ka Nungungulu. A ku wona zipanze lezo kota zo sasekiselwa zi komba a mugonzi lezaku a mutsali wa Biblia ka xipanze lexo a nga tsakiswangi hi ku phindaphinda magezu ntsena; i wo tirisa wulawulela go sasekiselwa kasi ku khanyisa a mahungu ya Nungungulu.

A hi xikhati xontlhe zi olovako ku hambanisa a matsalela yo toloveleka ya xiHeberu ni lawa yo sasekiselwa, hikwalaho ku na ni kuhambana xikari ka maBiblia lawa ma hunzuluselwako mhakeni ya zipanze lezi zi nga zo sasekiselwa. A vahunzuluseli va tirisa kupima kabye kasi ku boha lezaku mavesi muni ma to tsaliwa hi ndlela yo sasekiselwa. A yo kari ma na ni magezu yo toloveleka ma tsalilweko hi ndlela yo sasekiselwa, laha ku nga tiriswa mawulawulela yo fananisa, kunanzihisela, ni kukotlanisa a pfumawulo wa magezu kasi ku khanyisa a mhaka.

A nchumu wa wuswa lowu wu engetelweko, ku nga Xaxameto wa Timhaka wu nga kusanguleni ka bhuku ginwe ni ginwani, wu vuna nguvu a ku tiva kucicacica ko khanzakanya ka vawulawuli lomu ka Xizimba xa Solomoni, gi nga ginwe ga bhuku ga kale go sasekiselwa.

A ku gonza maphepha yo sangula ya Biblia zi khumbisile kuyini a wuhunzuluseli gi chukwatisilweko? A Tradução do Novo Mundo go sangula gi wa seketelwa ka massorética ya xiHeberu ni ka mitsalo ya xiGreki ya Westcott na Hort. A zigonzo za maphepha ya kale ya Biblia ziya mahlweni, lezi zi vunako ku tiva lezi a mavesi yo kari ya Biblia ma wulako zona. Ku kumilwe maphepha ya Mabhuku yo Songiwa ya Bimbi Gofa. A maphepha yo tala ya xiGreki ma lo gonziwa. A kutala ka mahungu ya maswa ya maphepha lawo ya kale ma kumeka hi tshamela go ringana ku ma gonza lomu ka makomputadori, lezi zi mahako ku zi olova ku kambisisa timhaka ta maphepha yo hambanahambana kasi ku tiva lezaku hi wahi a maphepha ya xiHeberu kutani ya xiGreki ma seketelwako hi votala. A Kometi ya Wuhunzuluseli ga Misava Yiswa ga Biblia yi lo lonzowota a kuanza loko kasi ku gonza mavesi yo kari, lezi zi nga maha lezaku kuva ni kucica ko kari.

Hi xikombiso, ka 2 Samueli 13:21, a Septuaginta ga xiGreki gi na ni magezu ma wulako lezi: “Kanilezi i wa nga lavi ku khunguvanyisa n’wana wakwe Amoni, hakuva i wa mu ranza, hi lezi a nga hi n’wana wakwe wa matewula.” A magezu lawo ma wa nga hi kona ka Tradução do Novo Mundo ga kale hakuva a ma kona ka mitsalo ya massorético. Kanilezi, a Mabhuku yo Songiwa ya Bimbi Gofa ma nawo a magezu lawo, lawa makunu ma chelilweko ka Tradução do Novo Mundo gi chukwatisilweko ga 2013. Hi zigelo zo fana, a vito ga Nungungulu gi lo tlheliselwa ka ntlhanu wa matshamu lomu ka bhuku ga Samueli wo Ranga. A ku kambisisa maphepha ya mitsalo ya xiGreki zi mahile kambe lezaku ku ciciwa a maxaxametela ya maalakanyo ma nga ka Mateu 21:29-31. Hikwalaho, a kucica ko kari ku seketelwe ka zikombiso za maphepha yo hambanahambana ya mitsalo ku hunza ku womelela ni maphepha manwe ya tshinya ya xiGreki.

Loku kucica kutsongwani ntsena loku ku vunako vanhu vo tala lava va wonako a Tradução do Novo Mundo kota xinyikiwo xi tako hi ka Nungungulu loyi a bhulako ni malanza yakwe lezaku zi va olovela ku gi gonza ni ku gi zwisisa.