Теманы ачыклау

ТӘҖРИБӘЛЕ докладчы шуны белә: тема һәр чыгыш өчен мөһим. Нотык әзерләгәндә, тема аңа шул тема белән бәйле мәгълүматка гына игътибар итәргә булыша һәм шул мәгълүмат турында тирәнрәк уйланырга ярдәм итә. Нәтиҗәдә, ул төрле-төрле фикерләргә өстән генә кагылып китми, ә җыйган материал башкаларга күбрәк файда китерсен өчен, аны ачыклый. Нотыкта һәрбер төп фикер тема белән бәйле булса һәм аны ачыкларга булышса, тыңлаучылар бу фикерләрне истә калдыра алыр һәм аларның әһәмиятлелеген аңлар.

Тема — ул син бәян итә торган предмет дип әйтеп булса да, чыгышларыңны әзерләгәндә теманы предметка билгеле бер караш итеп кабул ит. Шулай итеп чыгышларыңның сыйфаты артачак. Предмет итеп, мәсәлән, Патшалык, Изге Язмалар һәм терелтү була ала. Алар төрле темаларга нигез булып тора. Мәсәлән: «Аллаһы Патшалыгы — күктәге хөкүмәт», «Аллаһы Патшалыгы җирдә оҗмах булдырачак», «Изге Язмалар — Аллаһы тарафыннан рухландырылган китап», «Изге Язмалар — гамәли киңәшләр китабы», «Терелтү — юата торган өмет», «Терелтелүгә өмет эзәрлекләүләрдә нык булып калырга булыша». Бөтен бу темаларны төрле яктан ачыклап бирергә кирәк.

Җирдә яшәгәндә, Гайсә Мәсих Изге Язмаларның төп темасына басым ясап: «Күкләр Патшалыгы якынлашты»,— дип вәгазьләп йөргән (Мат. 4:17). Гайсә бу теманы ничек ачыклаган? Дүрт Яхшы хәбәр китабында Патшалык 110 нан артык тапкыр искә алына. Ләкин Аллаһы Улы «патшалык» дигән сүзне кат-кат кулланып кына чикләнмәгән. Үз тәгълиматлары һәм кылган могҗизалары ярдәмендә Гайсә үзенең Аллаһы Улы, Мәсих булуын һәм Йәһвә аңа Патшалык бирәчәк икәнен ачык күрсәткән. Ул шулай ук башкалар аның аша патшалык итә алачак дигән һәм моның өчен аларның нинди сыйфатлары булырга тиеш икәнен аңлаткан. Башкаларны өйрәтеп һәм могҗизалар кылып, Гайсә Аллаһы Патшалыгының кешеләргә нинди фатихалар китерәчәген күрергә булышкан. Ул Аллаһы рухы ярдәмендә җеннәрне куып чыгарган һәм шулай итеп тыңлаучыларына «Аллаһы Патшалыгы... килгән» икәнен күрсәткән (Лүк 11:20). Гайсә үз шәкертләренә нәкъ шул Патшалык турында шаһитлек бирергә кушкан (Мат. 10:7; 24:14).

Тиешле тема. Берәр тема Изге Язмаларда һәрьяклап ачыкланса да, син аннан үзеңә кирәклесен генә куллан. Чыгышыңның тиешле бер темасы булырга тиеш.

Әйтик, теманы үзеңә сайларга кирәк. Ул чакта башта чыгышыңның максаты турында уйла. Аннары планның төп фикерләрен сайла. Алар теманы ачыклыймы, юкмы икәнен тикшер.

Әйтик, тема инде билгеләнгән. Ул чакта темага карап материалны ничек ачыкларга икәне турында уйлан. Бу теманың мөһимлеген һәм аны нинди яклардан ачыклап булганын аңларга тырыш. Билгеләнгән темадан читкә китмәс өчен, аның буенча материалны яхшылап сайла. Әмма сиңа хәтта материал бирелсә дә, аны темага туры китереп кулланыр өчен шул материалга анализ яса. Өстәвенә, материал тыңлаучылар өчен нинди яктан файдалы булачак һәм нотыгыңның максаты нинди икәне турында уйлан. Бу сиңа чыгыш вакытында нәрсәгә басым ясарга икәнен күрергә булышыр.

Темага басым ясау. Темага тиешлечә басым ясап сөйләр өчен, иң элек материалны җыеп тәртипкә китер. Тема белән генә бәйле мәгълүмат җыйсаң һәм нотык планын төзү принциплары буенча эш итсәң, син темага басым ясап сөйли алырсың.

Кабатлау теманы ассызыкларга булыша. Бер мисал карап чыгыйк. Мәхәббәт турында җырлаганда, җырчы төп теманы, ягъни сөйгән ярына карата яратуын белдерә. Ул бу теманы төрлечә кабатлый ала. Әйтик, ул «мәхәббәт» сүзенең синонимнарын, метафоралар, шигъри тел я башка алымнар куллана ала. Нинди генә ысул кулланса да, ул бер тема турында җырлый. Нотык темасы турында әйткәндә дә шул ук принципны кулланып була. Бөтен җыр дәвамында мәхәббәт темасы кат-кат яңгыраган сыман, син бөтен нотык дәвамында тема белән бәйле төп сүзләрне кабатлый аласың. Бу сүзләрнең синонимнарын кулланып я теманы башка сүзләр белән әйтеп була. Андый ысулларны куллансаң, тыңлаучыларың теманы чыгышның төп фикере итеп истә калдырыр.

Бу киңәшләрне чыгыш ясаганда гына түгел, ә вәгазьләгәндә дә кулланып була. Без теманы ассызыкласак, кеше хәтта кыска сөйләшүебезне дә яхшырак истә калдырыр. Изге Язмалар өйрәнүе вакытында темага басым ясалса, өйрәнүче бирелгән белемнәрне җиңелрәк искә төшерә алыр. Теманы дөрес сайларга һәм ачыкларга тырышсаң, син нотык сөйләү һәм Аллаһы Сүзен өйрәтүгә осталыгыңны яхшыртырсың.