ZINTHARIKA
1 Ntharika za Solomoni, + mwana wa Davide, themba la Israyeli:+
2 Kuti ŵanthu ŵasambire* vinjeru+ na chisambizgo,
Kuti ŵapulikiske mazgu ghavinjeru,
3 Kuti ŵasange chisambizgo icho chikupa mahara,
Urunji,+ weruzgi wakwenelera,+ na kunyoloka,
4 Kovwira ŵambura mahara kuti ŵaŵe ŵavinjeru,
Muwukirano kuti wamanye vinthu kweniso waŵe na kaghanaghaniro kawemi.+
5 Munthu wavinjeru wakupulika na kusazgirako kusambira,+
Munthu wakupulikiska wakusanga ulongozgi uwemi*+
6 Kuti wapulikiske ntharika na mazgu ghakutindika,
Mazgu gha ŵavinjeru na vinthanguni vyawo.+
7 Kopa Yehova ndilo ni jando lakumanyira vinthu.+
Vindere vyekha ndivyo vikuyuyura vinjeru na chilango.+
10 Mwana wane, usange ŵakwananga ŵakukunyenga, ungazomeranga yayi.+
11 Usange ŵakuti: “Ulute nase.
Tikajoŵelere kuti tithiske ndopa.
Tikabisame na kukhazga ŵanthu ŵambura mulandu.
12 Tikaŵamire ŵamoyo nga ni Dindi,*
Kuŵamira ŵamsuma nga ni awo ŵakukhilira ku khululu.
13 Tikapoke vinthu vyawo vyose vyakuzirwa
Na kuzuzga nyumba zithu na ivyo tapoka.
14 Iwe uŵe munyithu,
Ndipo ivyo tiba, tose tigaŵanenge mwakuyana.”*
15 Mwana wane, ungaŵalondezganga yayi.
Wezgako lundi lako ku nthowa zawo,+
16 Pakuti malundi ghawo ghakuchimbilira kuchita uheni,
Ŵakuchimbilira kuthiska ndopa.+
17 Munthu wakuphyokapo waka para wakuthya ukonde uku chiyuni chikuwona.
18 Lekani aŵa ŵakujoŵelera kuti ŵathiske ndopa.
Ŵakubisama kuti ŵatore umoyo wa ŵanyawo.
19 Ndimo ŵakuchitira awo ŵakukhumba kusanga chandulo mu uryarya,
Icho chitorengeko umoyo wa awo ŵasanga chandulo chanthena.+
20 Vinjeru vyenecho+ vikuchemerezga mu msewu.+
Vikutumphuska mazgu ghake mu maluŵaza.+
21 Vikuchemerezga mu makona gha misewu yakuzura na ŵanthu.
Vikuyowoya mu vipata vya misumba, vikuti:+
22 “Imwe ŵazeleza, kasi mutemwenge uzeleza m’paka pawuli?
Imwe ŵakugoska, mukondwenge na kugoska m’paka pawuli?
Ndipo imwe vindere, mutinkhenge kumanya m’paka pawuli?+
23 Pulikirani kuchenya kwane.*+
Ndipo nimupunguliraninge mzimu wane.
Nimumanyiskaninge mazgu ghane.+
24 Chifukwa nkhachema, kweni mukakana,
Nkhanyoloska woko lane kweni pakaŵavya uyo wakaŵikako mahara.+
25 Mukasulako ulongozgi wane wose,
Na kukana kuchenya kwane.
26 Nane nimusekaninge para soka lamuwirani,
Nimuhoyaninge para icho mukopa chiza,+
27 Para icho mukopa chiza nga ntchivula champhepo,
Ndipo soka linu lafika nga ntchimphupulu,
Para suzgo na kukweŵeka vyafika pa imwe.
28 Pa nyengo iyo ŵamunichema, kweni namuzgora yayi.
Ŵamunipenja chomene, kweni ŵamunisanga chara,+
29 Chifukwa ŵakatinkha kumanya,+
Ndipo ŵakasankha chara kopa Yehova.+
30 Ŵakakana ulongozgi wane,
Ŵakayuyura kuchenya kwane kose.
32 Pakuti kupuluka kwa ŵazeleza ndiko kuŵakomenge,
Ndipo demwera la vindere ndilo liŵaparanyenge.
2 Mwana wane, usange ukupokelera mazgu ghane
Na kusunga malango ghane,+
2 Pakuthya khutu lako ku vinjeru,+
Na kulazga mtima wako ku umanyi,+
3 Kweniso usange ukulilira kuti upulikiske vinthu+
Na kutumphuskira mazgu ghako ku umanyi,+
4 Usange ukulutilira kuvipenja nga ni siliva,+
Na kuvipenjisiska nga mbusambazi wakubisika,+
5 Mbwenu umanyenge makora kopa Yehova,+
Na kumumanya nadi Chiuta.+
7 Ŵakunyoloka wakuŵasungira vinjeru viwemi.
Ntchiskango ku awo ŵakwenda mwakufikapo,+
8 Wakulaŵilira nthowa za urunji,
Ndipo wasungilirenge mendero gha ŵakugomezgeka ŵake.+
10 Para vinjeru vyanjira mu mtima wako+
Ndipo umoyo wako ukukondwa na kumanya vinthu,+
11 Kaghanaghaniro kawemi kakusungilirenge,+
Ndipo umanyi ukuvikilirenge,
12 Kukuponoska ku nthowa yiheni,
Kwa munthu uyo wakuyowoya vinthu vyakuseluska,+
13 Ku awo ŵakuleka nthowa zakunyoloka
Na kwenda mu nthowa za chisi,+
14 Ku awo ŵakusekelera pakuchita uheni,
Awo ŵakukondwa na kuseluska kwa uheni,
15 Awo nthowa zawo ni zakubendera
Na awo mendero ghawo ghose mburyarya.
16 Vikuponoskenge ku mwanakazi wakupuluka,*
Ku mazgu ghakukopa* gha mwanakazi muleŵi,*+
17 Uyo wakuleka munyake* wa uphya wake+
Na kuluwa phangano la Chiuta wake.
18 Pakuti nyumba yake yikukhilira ku nyifwa,
Ndipo mendero ghake ghakuya ku ŵakufwa.+
20 Ntheura ulondezge nthowa ya ŵanthu ŵawemi
Na kukhalilira mu nthowa za ŵarunji,+
21 Pakuti ŵakunyoloka ŵekha ndiwo ŵakhalenge pa charu chapasi,
3 Mwana wane, ungaluwanga chara chisambizgo chane,*
Ndipo mtima wako usungilire malango ghane,
2 Chifukwa vikusazgirengeko mazuŵa ghanandi,
Vyaka vya umoyo, na mtende.+
3 Lusungu* na kugomezgeka* vingakusidanga chara.+
Uvikakilire mu singo yako.
Uvilembe mu mtima wako,+
4 Apo ndipo usangenge uwemi na mahara ghawemi
Pamaso pa Chiuta na ŵanthu wuwo.+
7 Ungaŵanga wavinjeru mu maso ghako chara.+
Uwopenge Yehova na kupatukako ku uheni.
8 Ivi viŵenge munkhwala ku thupi lako*
Na chipumulo ku viwangwa vyako.
9 Chindika Yehova na vinthu vyako vyakuzirwa,+
Na vipambi vyakwamba* vya vuna yako yose.*+
10 Apo ndipo nthamba zako zizurenge na vinthu vinandi,+
Ndipo vyakuthandizgira* vyako vifulukenge na vinyo liphya.
11 Mwana wane, ungakananga yayi para Yehova wakukulanga.+
Ndipo unganyanyaranga chara para wakukuchenya,+
12 Chifukwa awo Yehova wakuŵatemwa wakuŵachenya,+
Nga umo dada wakuchitira na mwana wake uyo wakukondwa nayo.+
13 Ngwakukondwa munthu uyo wakusanga vinjeru,+
Na munthu uyo wakusanga umanyi.
14 Nkhuwemi kusanga ivi kuluska kusanga siliva,
Ndipo kuŵa navyo nga ni chandulo nkhuwemi kuluska kuŵa na golide.+
15 Ni vyakuzirwa chomene kuluska malibwe gha korali,*
Pa ivyo ungadokera, palije icho chingayana navyo.
16 Mu woko lake lamalyero muli umoyo utali.
Usambazi na uchindami vili mu woko lake lamazere.
17 Nthowa zake ni zakukondweska,
Mendero ghake ghose ngamtende.+
18 Ni khuni la umoyo ku awo ŵakuskepelera kwa ivyo,
Ndipo awo ŵakuvikoleska ŵachemekenge ŵakukondwa.+
19 Yehova wali kujintha charu chapasi mu vinjeru.+
Wali kukhozga machanya mu umanyi.+
20 Ndimba za maji zikasweka chifukwa cha kumanya kwake,
Ndipo mabingu ghakakhizga jumi.+
21 Mwana wane, ungavitayanga yayi.*
Sungilira vinjeru na kaghanaghaniro kawemi,
22 Vikupenge umoyo
Ndipo viŵenge vitoweskero mu singo yako.
23 Penepapo wendenge mwakufwasa mu nthowa yako,
28 Ungayowoyanga yayi kwa mzengezgani wako kuti: “Lutanga, wizeso! Namachero ndipo nizamukupa,”
Usange ungamupa penepapo.
29 Ungamwatiranga chiheni yayi mzengezgani wako,+
Para wakukhala nawe mwakufwasa.
31 Ungachitiranga sanji munthu wankhaza yayi+
Nanga nkhusankha mendero ghake ghalighose,
32 Pakuti Yehova wakuseluka nayo munthu muryarya,+
Kweni wakuŵa mubwezi wa ŵakunyoloka.+
35 Ŵavinjeru ŵaharenge ntchindi,
Kweni vindere vikuhaya soni.+
4 Pulikani, ŵana ŵane, chisambizgo cha dada.+
Tegherezgani mwakuti mupulikiske,
2 Pakuti nimupaninge fundo ziwemi.
4 Adada ŵakanisambizga ŵakati: “Mtima wako ukoleske mazgu ghane.+
Sungilira malango ghane kuti ulutilire kuŵa wamoyo.+
5 Usange vinjeru, upulikiskenge vinthu.+
Ungaluwanga yayi, ndipo ungapatukangako yayi ku ivyo nkhuyowoya.
6 Ungavilekanga chara, ndipo vikuvikilirenge.
Uvitemwe, ndipo vikusungilirenge.
7 Vinjeru ntchinthu chakuzirwa chomene,+ ntheura usange vinjeru,
Ndipo pa vyose ivyo ungasanga, usazgirepo kupulikiska.+
8 Uvizirwiske chomene, ndipo vikukwezgenge.+
Vikuchindikenge chifukwa chakuti ukuvifukatira.+
9 Viŵikenge nkhata ya maluŵa ghakutowa ku mutu wako,
Vikutozgenge na mphumphu ya utozi.”
10 Pulika, mwana wane na kupokelera mazgu ghane,
Ndipo vyaka vya umoyo wako viŵenge vinandi.+
12 Para ukwenda, mendero ghako ghajandizgikenge yayi.
Ndipo para ukuchimbira, ukhuŵarenge chara.
13 Koleska chisambizgo, ungachitayanga yayi.+
Uchisungilire, pakuti mbumoyo wako.+
16 Pakuti ŵangagona yayi kwambura kuti ŵachita uheni.
Tulo ŵakuŵavya m’paka ŵawiske dankha munthu.
17 Ŵakurya chingwa cha uheni,
Ndipo ŵakumwa vinyo la nkhaza.
18 Kweni nthowa ya ŵarunji yili nga mbungweru wa matandakucha
Uwo ukuŵaliraŵalira m’paka muhanya pakati.+
19 Nthowa ya ŵaheni yili nga ni mdima.
Ŵakumanya yayi icho chikuŵakhuŵazga.
20 Mwana wane, tegherezga mazgu ghane,
Pulikizga* ku ivyo nkhuyowoya.
21 Vingafumangapo yayi pamaso pako.
Uvisunge mukati mu mtima wako,+
22 Pakuti mbumoyo ku awo ŵakuvisanga+
Ndipo thupi lawo lose likuŵa liwemi.
24 Uwuskeko kwa iwe kayowoyero kauryarya,+
Ndipo mazgu ghaheni ghaŵe kutali na iwe.
25 Maso ghako ghalaŵiskenge kunthazi,
Enya, ulaŵiske dodoli panthazi pako.+
27 Ungalazganga kumalyero panji kumazere chara.+
Wuskako malundi ghako ku uheni.
5 Mwana wane, tegherezga ku vinjeru vyane.
2 Mwakuti usungilire kaghanaghaniro kawemi
Na milomo yako, uvikilire luso lwa kumanya vinthu.+
3 Pakuti milomo ya mwanakazi wakupuluka* yikunthonya nga ni chisa cha uchi,+
Ndipo mulomo wake uli nyililiri kuluska mafuta.+
5 Malundi ghake ghakukhilira ku nyifwa.
Mbondolo zake zikulongozgera ku Dindi.*
6 Wakughanaghanira yayi nthowa ya umoyo.
Wakuyingayinga waka, wakumanya yayi uko wakuya.
7 Sono, ŵana ŵane, pulikizgani kwa ine
Ndipo mungapatukangako yayi ku ivyo nkhuyowoya.
8 Mukhale kutali na iyo.
Mungalutanga pafupi yayi na mulyango wa nyumba yake,+
9 Mwakuti muleke kupeleka ntchindi zinu ku ŵanji,+
Nanga ni vyaka vinu ku icho ntchankhaza.+
10 Mwakuti ŵalendo ŵaleke kukumalira vinthu vyako*+
Ndipo ivyo watokatoka kuvisanga vilute ku nyumba ya mulendo.
11 Para ukupusa, paumaliro wa umoyo wako uzamulagha
Para munofu na thupi lako vikumara.+
12 Ndipo wamuyowoya kuti: “Nkhatinkhanga chomene chisambizgo!
Mtima wane ukayuyura ntchenyo!
13 Nkhapulikira chara mazgu gha awo ŵakanilongozganga,
Nanga nkhuthya khutu ku ŵasambizgi ŵane.
16 Kasi mbwiwi zako zikwenera kufulukira kuwaro,
Tumilonga twako mu maluŵaza?+
17 Leka viŵe vyako pera,
Vingaŵanga vya ŵalendo pamoza na iwe yayi.+
Mabere ghake ghakukhorweske* mazuŵa ghose.
Ukondwenge na chitemwa chake nyengo zose.+
20 Ntheura iwe, mwana wane, chifukwa wuli ukutoleka mtima na mwanakazi wakupuluka*
22 Muheni wakuwira mu maubudi ghake,
Ndipo wakolekenge mu vingwe vya kwananga kwake.+
23 Wafwenge chifukwa cha kuleka kujiwezga,
Na kupuluka chifukwa cha uchindere wake ukuru.
6 Mwana wane, usange wimira* mzengezgani wako,+
Usange wakorana chasa* na mulendo,+
2 Usange wajithya na layizgo lako,
Wakoleka na mazgu gha mulomo wako,+
3 Uchite ichi, mwana wane, kuti ujithaske,
Pakuti wawira mu woko la mzengezgani wako:
Luta, ukajiyuyure na kumuŵeya luŵiro mzengezgani wako.+
4 Ungazomerezganga yayi maso ghako kugona tulo,
Panji vikopi vyako kusiwa.
5 Ujithaske nga ni mphoyo mu woko la chiŵinda,
Nga nkhayuni mu woko la muthyezi.
6 Luta ku nyerere, iwe wamukata.+
Wona umo yikuchitira ndipo uŵe wavinjeru.
7 Nangauli yilije mulongozgi, kapitawo, panji muwusi,
8 Yikunozga vyakurya vyake mu chihanya,+
Yikuwunjika vyakurya vyake mu nyengo ya vuna.
9 Iwe wamukata, kasi ugonenge pasi m’paka pawuli?
Kasi uwukenge pawuli mu tulo twako?
10 Na tulo tuchoko waka, kusiwa kuchoko waka,
Kupinda mawoko na kugona,+
11 Ukavu wizenge pa iwe nga ni munkhungu,
Kusoŵerwa kwizenge nga ni munthu uyo wali na vilwero.+
12 Munthu wawakawaka na muheni wakwendendeka na mazgu ghaukhuluku.+
13 Wakutinyira munthu jiso lake,+ wakuchita vimanyikwiro na lundi lake, wakusinizga na minwe yake.
15 Ntheura, soka limwizirenge mwamabuchi.
Mu kanyengo kachoko waka waphyokenge kwambura kuchizgika.+
16 Pali vinthu 6 ivyo Yehova wakutinkha.
Enya, vinthu 7 ivyo wakuseluka navyo ni ivi:
17 Maso ghakujikuzga,+ lulimi lwautesi,+ na mawoko agho ghakuthiska ndopa zambura mulandu,+
18 Mtima uwo ukwata viŵembu,+ na malundi agho ghakuchimbilira ku uheni,
19 Kaboni mutesi uyo wakuthuta utesi,+
Na waliyose uyo wakuseŵa mphindano pakati pa ŵabali.+
21 Uvivunge mu mtima wako nyengo zose,
Uvikakilire mu singo yako.
23 Pakuti chisambizgo ni nyali,+
Dango mbungweru,+
Ndipo ntchenyo zakusambizga ni nthowa ya ku umoyo.+
25 Ungadokeranga yayi kutowa kwake mu mtima wako,+
Panji kumuzomerezga kuti wakutore mtima na maso ghake ghakukopa,
26 Pakuti chifukwa cha hule, munthu wakukhala na chingwa pera.+
Kweni muwoli wa munthu munyake wakuŵenda umoyo wakuzirwa.
27 Kasi munthu wangalunda moto pa nganga yake kwambura kotcha malaya ghake?+
28 Panji kasi munthu wangenda pa makara gha moto kwambura kuphya malundi?
29 Ndimo viliri na mwanalume uyo wakugona na muwoli wa mzengezgani wake.
Yose uyo wakukhwaska mwanakazi uyu walekenge chara kulangika.+
30 Ŵanthu ŵakumuyuyura yayi munkhungu
Usange wiba kuti wajikhutiske para wali na njara.
31 Kweni para wasangika, wawezgerengepo kankhondi na kaŵiri.
Wapelekenge vinthu vyose vyakuzirwa vya mu nyumba yake.+
34 Pakuti mwanalume wakuŵa mukali chifukwa cha sanji.
Waŵenge na chiwuravi chara para wakuwezgera nduzga.+
35 Wazomerenge chara chibadala.*
Waphepiskikenge chara, nanga ungapeleka chawanangwa chikuru wuli.
3 Uvikakilire ku minwe yako,
Uvilembe pa mtima wako.+
4 Uyowoye na vinjeru kuti: “Ndiwe mudumbu wane,”
Ndipo uphalire umanyi kuti: “Ndiwe mubali wane,”
6 Nkhalaŵiska pa windo la nyumba yane,
Pa vidangazi, nkhalingizga kuwaro,
7 Ndipo apo nkhalaŵiskanga ŵanthu ŵazeleza,
8 Wakendanga mu msewu pafupi na kona ya mwanakazi muleŵi,
Wakaphindanga kulazga ku nyumba yake,
Kukati kwakhala pachoko kuti chisi chiwe.
11 Ni mwanakazi wapamulomo na wamtafu.+
Wakukhalapo* yayi pa nyumba.
12 Nakalinga wafuma, na nyengo cha, wali mu maluŵaza,
Wakukhazga pa kona yiliyose.+
13 Wakumukora munyamata yura na kumufyofyontha.
Na soni wuwo ha, wakumuphalira kuti:
14 “Napeleka sembe zawenenawene.+
Muhanya uno nafiska vilapo vyane.
15 Lekani niza kuzakakumana nawe,
Nakupenjanga, ndipo sono nakusanga.
16 Pa bedi lane natandikapo salu ziwemi,
Za mitundu yakupambanapambana za ku Eguputo.+
17 Napementherapo vyakununkhira viwemi chomene pa bedi lane, mure, aloyi, na sinamoni.+
18 Zanga, tiye tibezere na chitemwa m’paka mulenji.
Tikondwe na chitemwa,
19 Pakuti mfumu wane palije pa nyumba.
Wali kuluta kutali.
20 Wali kunyamura thumba la ndalama,
Wawerengeko para mwezi wakhoma.”
21 Wakupuluska munyamata na kukopa kukuru.+
Wakumunyenga na kayowoyero kakumyamyatika.
22 Mwamabuchi wakumulondezga nga ni ng’ombe iyo yikuluta kukakomeka,
Nga ntchindere icho ŵachiŵikenge mu magwedi,+
23 M’paka muvi ulase mu chiŵindi chake.
Nga nkhayuni ako kakuchimbilira mu chipingo, wakumanya yayi kuti watayenge umoyo wake.+
24 Sono ŵana ŵane, pulikani kwa ine.
Thyani khutu ku mazgu agho nkhuyowoya.
25 Mtima winu ungapatukiranga ku nthowa zake yayi.
27 Nyumba yake yikulongozgera ku Dindi.*
Yikukhilira ku vipinda vyamukati vya nyifwa.
8 Asi vinjeru vikuchemerezga?
Umanyi nawo, asi ukutumphuska mazgu ghake?+
2 Vimilira pa mphatukano,
Pa malo ghakukwera+ musi mwa nthowa.
4 “Nkhuchemerezga kwa imwe, mwaŵanthu.
Nkhutumphuska mazgu ghane kwa waliyose.*
6 Pulikizgani, pakuti ivyo nkhuyowoya ni vyakuzirwa,
Milomo yane yikuyowoya vyakunyoloka.
7 Pakuti mulomo wane ukuyowoya unenesko,
Uheni mbukazuzi ku milomo yane.
8 Vyose ivyo mulomo wane ukuyowoya mburunji.
Palije icho ntchakunyongoloka panji chakubendera.
9 Vyose ni vyakunyoloka kwa munthu waumanyi,
Ni vyakwenelera ku awo ŵakumanya tunthu.
10 Pokelerani chisambizgo chane, siliva chara,
Kumanya tunthu kuluska golide liwemi,+
11 Pakuti vinjeru ni viwemi kuluska malibwe gha korali,*
Vinthu vinyake vyose vyakukondweska vingayana navyo chara.
12 Ine vinjeru, nkhukhala pamoza na kuchenjera.
Nasanga kumanya na kaghanaghaniro kawemi.+
13 Kopa Yehova nkhutinkha uheni.+
Ine nkhutinkha kujikwezga, kunotha,+ nthowa yiheni, na kayowoyero kauryarya.+
15 Mathemba ghakuwusa kwizira mwa ine,
Ndipo ŵalaraŵalara ŵakulangura kuti urunji uchitike.+
16 Kwizira mwa ine, ŵakaronga ŵakuwusa,
Ndipo ŵanthu ŵakuchindikika ŵakweruzga mu urunji.
17 Nkhutemwa awo ŵakunitemwa,
Ndipo awo ŵakunipenja ŵanisangenge.+
18 Usambazi na uchindami vili na ine,
Vyuma vyambura kumara* na urunji.
19 Chipambi chane ntchiwemi kuluska golide, enya, kuluska golide lakwengeka,
Ndipo vuna yane yikuluska siliva liwemi chomene.+
20 Nkhwenda mu nthowa ya urunji,
Mukatikati mwa nthowa zakunyoloka.
21 Nkhuŵapa chiharo chiwemi awo ŵakunitemwa,
Ndipo nkhuzuzga nthamba zawo.
24 Zindaŵeko ndimba za maji,+ ine nkhababika,
Apo kukaŵavya viziŵa vyakuzura na maji.
25 Nkhababika pambere mapiri ghandakhazikike,
Pambere tumapiri tundaŵeko,
26 Apo wakaŵa wandalenge charu chapasi na minda
Panji vibuma vyakwamba vya dongo la charu.
27 Apo wakanozganga machanya,+ nkhaŵapo.
Apo wakagwaranga chimzere zingilizge* pachanya pa vimaji,+
28 Apo wakakhozganga mabingu kuchanya,
Apo wakapanganga ndimba za maji,
29 Apo wakimikanga dango pa nyanja
Kuti maji ghaleke kujumpha languro lake,+
Apo wakakhozganga malufura gha charu chapasi,
Wakakondwanga nane+ zuŵa na zuŵa,
Nane nkhakondwanga pamaso pake nyengo zose.+
31 Nkhasekelera na charu chake chakukhalamo ŵanthu,
Ndipo nkhakondwanga chomene na ŵana ŵa ŵanthu.
32 Sono imwe, ŵana ŵane, pulikizgani kwa ine.
Nadi, mbakukondwa awo ŵakusungilira nthowa zane.
33 Pulikani chisambizgo+ ndipo muŵe ŵavinjeru,
Mungavisuranga yayi.
34 Ngwakukondwa munthu uyo wakupulika kwa ine
Wakutendekera kwiza* pa vijaro vyane zuŵa na zuŵa,
Na kulindilira pa milyango yane.
35 Pakuti uyo wanisanga ine, wasangenge umoyo,+
Ndipo Yehova wakukondwa nayo.
36 Kweni uyo wakuniswaya, wakujipweteka yekha,
Ndipo awo ŵakunitinkha ŵakutemwa nyifwa.”+
9 Vinjeru vyenecho vyazenga nyumba yake.
Vyaŵaja mizati yake 7.
3 Vyatuma ŵateŵetikazi ŵake,
Kuti ŵakachemerezge mu malo ghakukwera gha msumba,+ kuti:
4 “Yose uyo ni muzeleza, wize kuno.”
Kwa uyo walije mahara,* vikuti:
5 “Zanga, uryeko chingwa chane
Na kumwako vinyo lane ilo nasazga.
7 Uyo wakuchenya munthu wakugoska wakujichemera soni,+
Ndipo uyo wakupeleka ntchenyo kwa muheni wapwetekekenge.
8 Ungachenyanga munthu wakugoska chara, wakutinkhenge.+
Uchenye munthu wavinjeru, wakutemwenge.+
9 Umupe chisambizgo munthu wavinjeru, ndipo wasazgirengeko vinjeru.+
Umusambizge munthu murunji, ndipo wasazgirengeko kumanya vinthu.
11 Chifukwa mwa ine, mazuŵa ghako ghaŵenge ghanandi,+
Vyaka visazgikengeko ku umoyo wako.
12 Usange waŵa wavinjeru, vinjeru vikovwirenge wekha,
Kweni usange ndiwe wakugoska, uvifyonthenge wekha.
13 Mwanakazi uyo ntchindere ngwapamulomo.+
Ni m’bulutu, ndipo wakumanya kanthu chara.
14 Wakukhala pa mulyango wa nyumba yake,
Pa mpando mu malo ghapachanya mu msumba,+
15 Wakuchemerezga ku awo ŵakujumpha,
Awo ŵakujendera mu nthowa zawo, wakuti:
16 “Uyo ni muzeleza, wize kuno.”
Ndipo kwa awo ŵalije mahara,*+ wakuti:
18 Kweni mwanalume wakumanya yayi kuti ŵakufwa ŵali kwenekura,
10 Ntharika za Solomoni.+
Mwana wavinjeru wakukondweska awiske,+
Kweni mwana uyo ntchindere wakuchitiska chitima anyina.
2 Usambazi wakuwusangira mu uheni ulije chandulo,
Kweni urunji ndiwo ukuthaska ku nyifwa.+
5 Mwana wamahara wakuwunjika vyakurya mu chihanya,
Kweni mwana wakulengeska wakugona tulo phwefu mu nyengo ya vuna.+
9 Uyo wakwenda mu kunyoloka wendenge mwakufwasa,+
Kweni uyo wakubendezga mendero ghake wamanyikwenge yekha.+
10 Uyo wakutinyira ŵanthu jiso lake wakuchema chitima,+
Ndipo uyo wakuyowoya uchindere wasindilikenge.+
12 Thinkho ndilo likwambiska mphindano,
Kweni chitemwa chikubenekelera maubudi ghose.+
13 Vinjeru vikusangika pa milomo ya munthu wakupulikiska,+
15 Chuma* cha munthu musambazi ni msumba wake wakukhora.
Pharanyiko la ŵakavu mbukavu wawo.+
16 Ivyo murunji wakuchita vikulongozgera ku umoyo.
Chandulo cha muheni chikulongozgera ku kwananga.+
17 Uyo wakukoleska chisambizgo ni nthowa ya ku umoyo,*
Kweni uyo wakukana ntchenyo wakupuluska ŵanyake.
19 Para mazgu nganandi, pakutondeka chara kuŵa ubudi,+
Kweni uyo wakukora milomo yake ngwakuchenjera.+
20 Lulimi lwa murunji luli nga ni siliva liwemi chomene,+
Kweni mtima wa muheni ngwawakawaka.
23 Nkharo yakulengeska yili nga ni maseŵero kwa chindere,
Kweni vinjeru ni vya munthu waumanyi.+
24 Chinthu icho muheni wakopa ndicho chimuwirenge.
Kweni murunji wapikenge ivyo wakukhumba.+
26 Nga ni vinyo lakusasa ku mino, na josi ku maso,
Ndimo waliri munthu mukata kwa uyo wakumutuma.*
29 Nthowa ya Yehova ni linga lakukhora kwa munthu wambura kafukwa,+
Kweni ni pharanyiko ku awo ŵakuchita viheni.+
31 Mulomo wa murunji ukupambika* vinjeru,
Kweni lulimi lwauryarya ludumulikenge.
32 Milomo ya murunji yikumanya icho ntchakukondweska,
Kweni mulomo wa muheni mburyarya pera.
11 Sikelo zaupusikizgi mbukazuzi kwa Yehova,
Kweni chakupimira uzito chiwemi ndicho wakukondwa nacho.+
5 Urunji wa munthu wambura kafukwa ukunyoloska nthowa zake,
Kweni muheni wawenge chifukwa cha uheni wake.+
7 Para munthu muheni wafwa, chigomezgo chake chikumara.
Ivyo wakhazganga chifukwa cha nkhongono zake navyo vikumara.+
8 Murunji wakuthaskika ku suzgo,
Ndipo muheni ndiyo wakutora malo ghake.+
9 Na mulomo wake, munthu wakugaluka* wakuparanya mzengezgani wake,
Kweni ŵarunji ŵakuthaskika chifukwa cha kumanya vinthu.+
10 Uwemi wa ŵarunji ukukondweska msumba,
Ndipo para ŵaheni ŵamara, ŵanthu ŵakuchemerezga mwachimwemwe.+
11 Msumba ukukwezgeka chifukwa cha thumbiko la ŵakunyoloka,+
Kweni mulomo wa ŵaheni ukuwubwangandura.+
12 Uyo walije mahara* wakuyuyura* mzengezgani wake,
Kweni uyo wali na umanyi wenecho wakukhala chete.+
13 Munthu wakusesa wakwendendeka na kuvumbura vinthu vya ku udesi,+
14 Usange fundo zavinjeru* palije, ŵanthu ŵakuwa,
Kweni vinthu vikwenda makora* para pali ŵakupeleka fundo ŵanandi.+
15 Uyo wakwimira* mulendo pa ngongoli wapwetekekenge,+
Kweni uyo wakugega* kukorako chasa kumwimira wakhalenge mwakufwasa.
19 Uyo wakwima pa urunji nganganga wasangenge umoyo,+
Kweni uyo wakulondezga uheni wasangenge nyifwa.
20 Awo mbakhuluku mu mtima mbanyankhasi kwa Yehova,+
Kweni awo mendero ghawo ngambura kafukwa wakukondwa nawo.+
22 Nga ni mphete yagolide pamphuno ya nkhumba
Ndimo waliri mwanakazi wakutowa uyo wakukana mahara.
23 Khumbo la ŵarunji likulongozgera ku uwemi,+
Kweni chigomezgo cha ŵaheni chikulongozgera ku ukali.
24 Munthu munyake wakupeleka mwawanangwa* ndipo wakusanga vinthu vinandi.+
Munyake wakukanilira ivyo wakwenera kupeleka, kweni wakukavuka.+
26 Ŵanthu ŵatembenge uyo wakukanilira vyakurya,
Kweni ŵatumbikenge uyo wakuviguliska.
27 Uyo wakulimbikira kuti wachite uwemi wakupenja lusungu,+
Kweni uyo wakupenja viheni, ndivyo vizenge pa iyo.+
29 Waliyose uyo wakuchemera suzgo* pa nyumba yake waharenge mphepo.+
Ndipo chindere chiŵenge muteŵeti wa munthu wa mtima wavinjeru.
31 Usange murunji wakupokera nadi njombe pa charu chapasi,
Ipo vizamuŵa wuli kwa muheni na wakwananga!+
12 Uyo wakutemwa kusambizgika wakutemwa kumanya,+
2 Munthu muwemi wakutemweka na Yehova,
Kweni Chiuta wakususka uyo wakwata viŵembu.+
3 Palije munthu uyo wakukhozgeka na uheni,+
Kweni murunji wazgulikenge yayi.
4 Mwanakazi waluso ni mphumphu kwa mfumu wake,+
Kweni mwanakazi wakulengeska wali nga nkhuvunda mu viwangwa vya mfumu wake.+
5 Maghanoghano gha ŵarunji ngakunyoloka,
Kweni ulongozgi wa ŵaheni ngwakupusika.
7 Para ŵaheni ŵaparanyika, ŵakuŵakoso yayi,
Kweni nyumba ya ŵarunji yimenge.+
8 Munthu wakulumbika kuyana na mahara gha mulomo wake,+
Kweni uyo ngwakunyongoloka mu mtima wayuyulikenge.+
9 Ntchiwemi kuchindikika pachoko kweni uli na muteŵeti
11 Uyo wakulima munda wake wakhutenge chakurya,+
Kweni uyo wakulondezga vinthu vyawakawaka walije mahara.*
12 Muheni wakuchita sanji na icho ŵaheni ŵanyake ŵakora,
Kweni msisi wa murunji ukupambika vipasi.
13 Munthu muheni wakukoleka na kayowoyero kake kakwananga,+
Kweni murunji wakufyolowokamo mu suzgo.
14 Munthu wakukhorwa na viwemi kufuma mu chipambi cha mulomo wake,*+
Ndipo mulimo wa mawoko ghake umupenge njombe.
17 Uyo wakupeleka ukaboni wakugomezgeka wayowoyenge unenesko,*
Kweni kaboni mutesi wakuyowoya upusikizgi.
22 Milomo yitesi mbukazuzi kwa Yehova,+
Kweni awo mbakugomezgeka ŵakumukondweska.
24 Woko la munthu wachitatata ndilo liwusenge,+
Kweni mawoko ghakata ghachichizgikenge kugwira ntchito.+
26 Murunji wakusanda mwakupwelelera malo ghake,
Kweni mendero gha ŵaheni ghakuŵapuluska.
27 Mukata wakuvutupuska yayi nyama,+
Kweni chitatata mbusambazi wakuzirwa wa munthu.
28 Nthowa ya urunji yikulongozgera ku umoyo,+
Mu tunthowa twake mulije nyifwa.
3 Uyo wakuŵa maso na mulomo wake* wakuvikilira umoyo wake.+
Kweni uyo wakupambawura milomo yake waparanyikenge.+
5 Munthu murunji wakutinkha utesi,+
Kweni ivyo muheni wakuchita vikukhozga soni na kulengeska.
6 Urunji ukuvikilira munthu uyo wakwenda kwambura kafukwa,+
Kweni uheni ukumuwiskira pasi wakwananga.
7 Waliko munthu uyo wakujitora nga ni musambazi kweni walije na kalikose.+
Waliko munyake uyo wakujitora nga ni mukavu kweni wali na vyuma vinandi.
11 Chuma chakuchisangira mu luŵiro chimalenge,+
Kweni chuma cha uyo wakuwunjika pachokopachoko* chiŵenge chinandi.
14 Chisambizgo* cha munthu wavinjeru ntchisimi cha umoyo+
Kuti munthu wawukeko ku vipingo vya nyifwa.
15 Munthu wamahara wakutemweka,
Kweni nthowa ya ŵaryarya njinonono.
18 Uyo wakusulako chisambizgo wakusanga ukavu na soni,
Kweni uyo wakupulikira ntchenyo wachindikikenge.+
20 Uyo wakwenda na ŵavinjeru waŵenge wavinjeru,+
Kweni uyo wakuchita vinthu pamoza na vindere wapwetekekenge.+
22 Munthu muwemi wakulekera ŵazukuru ŵake chiharo,
Kweni usambazi wa munthu wakwananga usungikirenge murunji.+
23 Munda wa munthu mukavu ukupasa vyakurya vinandi,
Kweni chifukwa cha kusoŵerwa urunji, vingayoleka.
14 Mwanakazi uyo ngwavinjeru nadi wakuzenga nyumba yake,+
Kweni chindere chikuyipankhura na mawoko ghake.
2 Uyo wakwenda mu kunyoloka wakopa Yehova,
Kweni uyo mendero ghake ngaheni* wakumupepura.
3 Ndodo ya kujikuzga yili mu mulomo wa chindere,
Kweni milomo ya ŵavinjeru yiŵavikilirenge.
4 Usange ng’ombe palije, mu chakulyeramo mukuŵa mwakutowa,
Kweni nkhongono za ng’ombe zikupambika vuna yinandi.
5 Kaboni wakugomezgeka wakuteta yayi,
Kweni kaboni mutesi mvuchi wake mbutesi pera.+
6 Munthu wakugoska wakupenja vinjeru, ndipo wakuvisanga yayi,
Kweni munthu wakupulikiska wakumanya luŵiro vinthu.+
7 Khala kutali na chindere,
Pakuti pa milomo yake palije icho ungamanyapo.+
8 Na vinjeru, munthu wakuchenjera wakumanya makora nthowa iyo wakwendamo,
11 Nyumba ya muheni yiparanyikenge,+
Kweni hema la wakunyoloka likhalilirenge.
13 Mtima ungapulika vyakuŵinya nanga munthu wakuseka,
Ndipo kusekelera kungababa chitima.
14 Uyo ngwakupuluka mu mtima wavunenge vipasi vya mendero ghake,+
Kweni munthu muwemi wakuvuna njombe ya milimo yake.+
15 Munthu muzeleza wakugomezga mazgu ghalighose,
Kweni wakuchenjera wakulanguruka pa mendero ghake ghose.+
16 Wavinjeru wakuchita vinthu mwamahara na kupatukako ku uheni,
Kweni chindere chikupwelerako yayi* ndipo chikujithemba.
17 Uyo wakukwiya luŵiro wakuchita uchindere,+
Kweni munthu uyo wakughanaghanira dankha* wakutinkhika.
18 Ŵazeleza ŵaharenge uchindere,
Kweni ŵakuchenjera ŵakuvwalikika mphumphu yaumanyi.+
19 Ŵanthu ŵaheni ŵasindamenge panthazi pa ŵawemi,
Ndipo ŵakwananga ŵajikamenge pa vipata vya ŵarunji.
21 Uyo wakupepura mzengezgani wake wakwananga,
Kweni uyo wakuchitira chiwuravi wakuyuyuka ngwakukondwa.+
22 Asi awo ŵakupangana kuchita chiheni ŵapulukenge?
Kweni awo ŵakukhumbisiska kuchita uwemi ŵasangenge lusungu* na kugomezgeka.+
23 Ntchito yiliyose iyo munthu wakulimbikira kuyichita yili na chandulo,
Kweni munthu wakutemwa waka kuyowoya wakavukenge.+
24 Mphumphu ya ŵavinjeru mbusambazi wawo.
Kweni uchindere wa ŵazeleza mbuchindere pera.+
25 Kaboni waunenesko wakuponoska umoyo,
Kweni muryarya mvuchi wake wose mbutesi pera.
27 Kopa Yehova ntchisimi cha umoyo,
Kuti munthu wawukeko ku vipingo vya nyifwa.
28 Wumba wa ŵanthu ndiwo mbukuru wa themba,+
Kweni muwusi wambura ŵanthu, wakuparanyika.
31 Uyo wakulyera ŵakuyuzgika wakupepura Mlengi wake,+
Kweni yose uyo wakuchitira chiwuravi ŵakavu wakumuchindika.+
32 Muheni wawenge chifukwa cha uheni wake,
Kweni murunji wasangenge chiphokwero mu kunyoloka kwake.+
33 Vinjeru vikukhala waka chete mu mtima wa munthu wakupulikiska,+
Kweni vikujiphara pakati pa vindere.
34 Urunji ukukwezga mtundu,+
Kweni kwananga ni soni ku ŵanthu.
35 Themba likukondwa na muteŵeti uyo wakuchita vinthu mwamahara,+
Kweni kutukutwa kwake kuli pa uyo wakuchita vyakulengeska.+
2 Lulimi lwa wavinjeru lukuchita mwakwenelera na ivyo lukumanya,+
Kweni mulomo wa muzeleza ukubwetura uchindere.
10 Chilango chikuwoneka chiheni* kwa munthu uyo wasida nthowa,+
Kweni yose uyo wakutinkha ntchenyo wafwenge.+
11 Pakuti Dindi* na malo gha pharanyiko* vili pakweru pamaso pa Yehova.+
Ipo kuli wuli mitima ya ŵanthu!+
12 Uyo wakugoska wakumutemwa yayi uyo wakumuchenya.+
Wakufumba yayi ku ŵavinjeru.+
13 Mtima wachimwemwe ukungweluska chisko,
Kweni kuŵinyamtima kukuphyora mzimu.+
15 Mazuŵa ghose gha munthu wakusuzgika ngaheni,+
Kweni munthu wa mtima wakusangwa* wakuŵa na chiphikiro nyengo zose.+
16 Ntchiwemi kuŵa na tuchoko waka mu kopa Yehova+
18 Munthu uyo wakuthukira luŵiro wakwambiska mphindano,+
Kweni uyo wakuchedwa kukalipa wakulekeska mbembe.+
19 Nthowa ya munthu mukata njakukhora na minga,+
Kweni nthowa ya ŵakunyoloka yili nga ni msewu wakuskesketeka makora.+
22 Vinthu vikulongosoka yayi para palije kudumbiskana,*
Kweni vinthu vikwenda makora para pali ŵakupeleka fundo ŵanandi.+
23 Munthu wakusekelera para wazgora makora,*+
Ndipo lizgu ilo layowoyeka pa nyengo yakwenelera ndiwemi nadi.+
27 Uyo wakusanga chandulo mwauryarya wakuchemera suzgo* pa nyumba yake,+
Kweni uyo wakutinkha vimbundi waŵenge wamoyo.+
28 Mtima wa murunji ukughanaghanira dankha pambere undazgore,*+
Kweni mulomo wa muheni ukubwetura vinthu viheni.
29 Yehova wali kutali chomene na muheni,
Kweni wakupulika lurombo lwa murunji.+
31 Uyo wakupulikira ntchenyo ya umoyo
Wakukhala mwakufwasa pakati pa ŵavinjeru.+
32 Yose uyo wakukana kulangika, wakuyuyura umoyo wake,+
16 Munthu wakunozga yekha maghanoghano gha mtima wake,*
4 Yehova wachita chilichose kuti wafiske khumbo lake,
Muheni nayo wamusungira zuŵa la soka.+
5 Uyo wakujinotha mu mtima ni munyankhasi kwa Yehova.+
Manyani kuti* walekenge chara kulangika.
6 Ubudi ukubenekelereka na lusungu* na kugomezgeka,+
Ndipo munthu wakuwerako ku uheni chifukwa cha kopa Yehova.+
7 Para Yehova wakukondwa na mendero gha munthu,
Wakuchitiska nanga mbalwani ŵake kuŵa nayo pamtende.+
9 Munthu wanganozga nthowa yake mu mtima wake,
Kweni Yehova ndiyo wakulongozga mendero ghake.+
11 Vyakupimira viwemi na sikelo zakwenelera vikufuma kwa Yehova.
Vyakupimira uzito vyose vya mu thumba ni mulimo wake.+
13 Kayowoyero kawemi kakukondweska mathemba.
Ghakutemwa uyo wakuyowoya unenesko.+
15 Mu ungweru wa chisko cha themba muli umoyo.
Lusungu lwake luli nga ni bingu la vula yaumaliro.+
16 Nkhuwemi chomene kusanga vinjeru kuluska golide!+
Kuŵa wakupulikiska nkhuwemi kuluska siliva.+
17 Msewu wa ŵakunyoloka ukugega viheni.
Uyo wakuvikilira mendero ghake wakusungilira umoyo wake.+
18 Para munthu wakujikuzga ndikuti wali pafupi kuparanyika,
Ndipo para wamba mzimu wakujituntha wali pafupi kuwa.+
21 Uyo ngwavinjeru mu mtima wachemekenge munthu wakupulikiska,+
22 Mahara ntchisimi cha umoyo ku awo ŵali nagho,
Kweni vindere vikulangika na uchindere wawo.
25 Pali nthowa iyo yikuwoneka yakwenelera kwa munthu,
Kweni umaliro wake ni nyifwa.+
26 Waganyu wakulimbikira ntchito chifukwa cha kukhumba kurya,
29 Munthu wankhaza wakunyenga mzengezgani wake,
Na kumulongozgera ku nthowa yiheni.
30 Wakutinyira ŵanthu jiso lake, apo wakwata vyakupweteka.
Wakulumira milomo yake apo wakufiska viheni.
17 Ntchiwemi kurya chingwa chakomira apo pali mtende+
2 Muteŵeti wamahara wawusenge mwana uyo wakuchita vyakulengeska.
Nayo wapokengeko chiharo nga njumoza wa ŵana ŵa pa nyumba.
4 Muheni wakuthya khutu ku mazgu ghakupweteka,
Muryarya wakupulikira lulimi ulo lukwata viheni.+
5 Uyo wakuseka mukavu wakunyoza Mlengi wake,+
Uyo wakusekelera para munyake soka lamuwira walekenge chara kulangika.+
6 Ŵazukuru ni mphumphu ya ŵachekuru,
Ndipo uchindami wa ŵana mbawiskewo.*
7 Kayowoyero kakunyoloka* nkhakwenelera chindere yayi.+
Ipo kwakuluska kayowoyero kautesi nkhambura kwenelera muwusi!*+
8 Chawanangwa chili nga ni libwe lakuzirwa* kwa mweneko.+
Wakusanga nacho chandulo kulikose uko wazgokera.+
9 Uyo wakugowokera* maubudi wakupenja chitemwa,+
Kweni uyo wakuwerezgawerezga waka nkhani wakupatuska ŵabwezi.+
10 Ntchenyo yikunjira chomene mwa uyo ngwakupulikiska+
Kuluska kuthyapura munthu muzeleza maulendo 100.+
11 Muheni wakupenja uchigaluka pera,
Kweni thenga lankhaza litumikenge kuti likamulange.+
12 Ntchiwemi kusangana na nkhalamira iyo yapokeka ŵana ŵake
Kuluska kusangana na munthu muzeleza mu uchindere wake.+
13 Usange munthu wakuwezgera uheni pa uwemi,
Uheni ufumengepo yayi pa nyumba yake.+
15 Uyo wakurunjiska muheni na uyo wakususka murunji+
—Wose ŵaŵiri mbanyankhasi kwa Yehova.
16 Kasi pali uwemi wuli kuti muzeleza wali na nthowa zakusangira vinjeru
18 Munthu wambura mahara* wakukorako chasa na kuzomerezga
Kukhalira ukaboni pamaso pa mzengezgani wake.+
19 Uyo wakutemwa mphindano wakutemwa ubendezi.+
Yose uyo wakuŵika chipata chake pachanya wakujichemera pharanyiko.+
20 Uyo ni khuluku mu mtima wake vimwenderenge* yayi,+
Ndipo uyo wakuyowoya mwauryarya wawenge mu pharanyiko.
21 Uyo wababa mwana muzeleza waŵenge na chitima.
Ndipo dada wa mwana wambura mahara walije chimwemwe.+
24 Vinjeru vili panthazi pa munthu waumanyi,
Kweni muzeleza wakuti waka maso ŵeraŵera m’paka ku vigoti vya charu chapasi.+
26 Ntchiwemi yayi kulanga* murunji.
Ndipo ntchakwenelera yayi kuthyapura ŵanthu ŵakuchindikika.
28 Nanga ntchindere icho chikukhala waka chete chiwonekenge nga ntchavinjeru,
Ndipo uyo wakujara milomo yake nga ngwaumanyi.
2 Munthu muzeleza wakukhumba yayi kupulikiska vinthu,
Kweni wakukhumba kuvumbura waka ivyo vili mu mtima wake.+
3 Para munthu muheni wiza, muyuyuro nawo ukwiza,
Ndipo pamoza na soni pali msinjiro.+
4 Mazgu mu mulomo wa munthu ni maji ghakunyang’amira.+
Chisimi cha vinjeru nkhamlonga kakufuluka.
7 Mulomo wa muzeleza ukumuparanya,+
Ndipo milomo yake ntchipingo ku umoyo wake.
9 Yose uyo ni mukata pa mulimo wake
Ni mubali wa uyo wakuparanya.+
10 Zina la Yehova ntchigongwe chakukhora.+
Murunji wakuchimbilira kwenekuko na kuvikilirika.*+
12 Pambere pharanyiko lindafike mtima wa munthu ukujituntha,+
Ndipo pambere uchindami undafike pali kujiyuyura.+
15 Mtima wa munthu wakupulikiska ukumanya vinthu,+
Ndipo khutu la wavinjeru likukhumba kumanya vinthu.
16 Chawanangwa cha munthu chikumusengulira nthowa,+
Chikumovwira kuti wafike ku ŵanthu ŵakuzirwa.
17 Uyo wamba kuyowoya pa mulandu wakuwoneka murunji,+
M’paka munthu munyake wize na kumufumba mafumbo.+
19 Mubali uyo wabudirika wakuthera luŵiro chara kuluska msumba wakukhora,+
Ndipo pali mphindano izo zili nga ni mphingilizgo zakujalira linga.+
20 Nthumbo ya munthu yikhutenge na chipambi cha mulomo wake.*+
Wakhorwenge na vipambi vya milomo yake.
23 Mukavu wakuŵeya pakuyowoya,
Kweni musambazi wakuzgora mwaganyavu.*
24 Pali ŵabwezi awo mbakunozgeka kupwetekana,+
Kweni pali mubwezi uyo wakudemelera kuluska mubali wako.+
2 Munthu wambura kumanya vinthu ni muwemi yayi,+
Ndipo uyo wakuchita vinthu mwakuchimbilira* wakwananga.
3 Uchindere wa munthu ndiwo ukubendezga nthowa yake,
Ndipo mtima wake ukukwiyira Yehova.
4 Usambazi ukuguza ŵabwezi ŵanandi,
Kweni munthu mukavu wakugwentheka na mubwezi wake wuwo.+
6 Ŵanthu ŵanandi ŵakukhumba kutemweka na munthu wakuchindikika,*
Ndipo waliyose ni mubwezi kwa munthu uyo wakupeleka vyawanangwa.
Wakuŵalondezga na kuŵapempha, kweni palije wakuzgora.
8 Uyo wakusanga mahara* wakutemwa umoyo wake.+
Uyo wakusungilira umanyi vinthu vimwenderenge.*+
9 Kaboni mutesi walekenge yayi kulangika,
Ndipo uyo wakutemwa kuteta utesi waparanyikenge.+
10 Ntchambura kwenelera kuti chindere chikhalenge mwakuzaya,
Ipo ntchambura kwenelera chomene kuti muteŵeti wawuse ŵakaronga!+
12 Ukali wa themba uli nga nkhubangura kwa nkhalamu,+
Kweni lusungu lwake luli nga ni jumi pa vyakumera.
13 Mwana muzeleza wakuchemera soka pa awiske,+
Ndipo mwanakazi wambembe* wali nga ni mtenje uwo ukuleka yayi kusulura.+
14 Nyumba na usambazi ntchiharo chakufuma ku ŵadada,
Kweni muwoli wavinjeru wakufuma kwa Yehova.+
15 Ukata ukugoneka munthu tulo twakufwa nato,
Ndipo munthu mukata wafwenge na njara.+
19 Munthu wakaŵefu walipenge mulandu.
Usange ukuyezga kumuthaska, ndikuti umuthaskenge mwakuwerezgawerezga.+
22 Chinthu chakukhumbikwa mwa munthu ntchisungusungu chake.+
Ndipo ntchiwemi kuŵa mukavu kuluska kuŵa mutesi.
23 Kumopa Yehova kukulongozgera ku umoyo,+
Uyo wali nako wapumulenge phee, kwambura chiheni chilichose.+
24 Mukata wakubizga woko lake mu bakule,
Kweni wakutondeka kuliwezgera ku mulomo wake.+
25 Umutimbe wakugoska+ kuti wakupusa wachenjere,+
Chenya munthu wakupulikiska kuti wasazgireko kumanya vinthu.+
26 Uyo wakusuzga awiske na kuchimbizga anyina
Ni mwana wakukhozga soni na wakulengeska.+
27 Mwana wane, usange ukuleka kupulikira chisambizgo,
Upatukengeko ku mazgu ghamahara.
20 Vinyo likuzelezeska,+ chakumwa chakuloŵezga chikuhangayiska,+
Waliyose uyo wakupuluskika navyo walije vinjeru.+
2 Kofya kwa themba kuli nga nkhubangura kwa nkhalamu.+
Yose uyo wakulikwiyiska wakuŵika umoyo wake pangozi.+
4 Munthu mukata wakulima yayi mu chifuku,
Ntheura wazamupempheska mu nyengo ya vuna, para walije kanthu.*+
5 Maghanoghano* mu mtima wa munthu ghali nga ni maji ghakunyang’amira,
Kweni munthu waumanyi watekengepo.
6 Ŵanthu ŵanandi ŵakupharazga lusungu* lwawo,
Kweni ni njani wangasanga munthu wakugomezgeka?
7 Munthu murunji wakwenda mu kunyoloka kwake.+
Mbakukondwa ŵana ŵake awo ŵakumulondezga.+
12 Khutu ilo likupulika na jiso ilo likulaŵiska
—Vyose viŵiri wali kuvipanga ni Yehova.+
13 Ungatemwanga tulo yayi, mwakuti uleke kukavuka.+
Banura maso ghako, ndipo ukhutenge chingwa.+
14 Uyo wakugura wakuti, “ntchiwemi yayi, ntchiwemi yayi!”
Mbwenu wakuluta na kwamba kujithumbwa.+
16 Torani chakuvwara cha munthu usange wimira mulendo pa ngongoli,+
Mupoke chikholi kwa iyo usange wimira mwanakazi wachilendo.*+
17 Chingwa icho chasangikira mu utesi ntchakunowa kwa munthu,
Kweni pamanyuma mu mulomo wake muzurenge tumasangalawe.+
19 Munthu wakusesa wakwendendeka na kuvumbura vinthu vya kuudesi,+
Ungendezgananga nayo yayi uyo ni mwendanato.*
20 Yose uyo wakutemba awiske na anyina,
Nyali yake yizimwikenge para chisi chafika.+
21 Chiharo icho pakwamba chapokeka mu umbunu,
Chiŵenge thumbiko yayi paumaliro.+
22 Ungayowoyanga yayi kuti: “Niwezgerenge uheni!”+
Gomezga Yehova,+ ndipo wakuponoskenge.+
23 Malibwe* ghakupimira ghakupusika, mbukazuzi kwa Yehova,
Ndipo sikelo yakupusika njiwemi yayi.
25 Ntchipingo kwa munthu kuchimbilira kuyowoya kuti: “Ntchituŵa!”+
Kweni pamanyuma ndipo wakwamba kusanda ivyo walapa.+
27 Mvuchi wa munthu ni nyali ya Yehova,
Ukusandasanda mukati mwake mose.
30 Vikomokomo na mabamba vikukakatura uheni,+
Ndipo maluswazu ghakutozga mukati mwa munthu.
21 Mtima wa themba uli nga nthumilonga twa maji mu woko la Yehova.+
Wakuwulongozgera kulikose uko wakhumba.+
3 Kuchita urunji na kweruzga mwakunyoloka
Vikumukondweska chomene Yehova kuluska sembe.+
4 Maso ghakujikuzga na mtima wamtonyoro
—Ni nyali iyo yikulongozga muheni, ndipo nkhwananga.+
5 Maghanoghano gha munthu wachitatata ghakovwira kuti vinthu vyende makora,+
Kweni wose awo ŵakuchimbilira pakuchita vinthu ŵakavukenge.+
6 Kusanga usambazi na lulimi lwautesi
Kuli nga ni nyathutwe* uyo wakuzgeŵelekera, ntchipingo cha nyifwa.*+
7 Nkhaza za ŵaheni ziŵapyepyeturenge,+
Pakuti ŵakukana kuchita vinthu mu urunji.
8 Nthowa ya munthu uyo wali na mulandu njakubendera,
Kweni mulimo wa munthu wakutowa ngwakunyoloka.+
11 Para wakugoska wapika chilango, munthu wambura mahara wakuŵa wavinjeru,
Para munthu wavinjeru wapokera mahara, wakusazgirako kumanya vinthu.*+
12 Chiuta Murunji wakulaŵiska nyumba ya muheni,
Ŵaheni wakuŵawiskira pasi na kuŵaparanya.+
13 Yose uyo wakujara khutu lake para wakuyuyuka wakuchema,
Nayo wachemenge, kweni wazgorekenge yayi.+
14 Chawanangwa cha kuudesi chikuwezga ukali,+
Ndipo chimbundi chakubisika* chikulekeska mbembe yikuru.
15 Ntchimwemwe kwa murunji kuchita vinthu mu urunji,+
Kweni ntchinthu chakofya chomene ku awo ŵakuchita uheni.
16 Munthu uyo wapatukako ku nthowa ya mahara,
Wapumulenge pamoza na awo ŵali kufwa.+
18 Muheni ntchiwombolero cha murunji,
Ndipo muryarya watolekenge mu malo mwa wakunyoloka.+
20 Vyuma vyakuzirwa na mafuta vikusangika mu nyumba ya wavinjeru,+
23 Uyo wakukora mulomo na lulimi lwake
Wakujivikilira ku suzgo.+
24 Munthu uyo wakuchita vinthu mwakujiŵikamo nkhanira
Mukumuchema wakujiŵikamo, na wamtonyoro.+
25 Ivyo munthu mukata wakudokera vimukomenge,
Pakuti mawoko ghake ghakukana kugwira ntchito.+
26 Zuŵa lose wakudokera waka,
Kweni murunji wakupa, wakukanilira yayi.+
27 Sembe ya muheni mbukazuzi.+
Ndipo chomene kwakuluska para wakuyipeleka na khumbo liheni.*
30 Kulije vinjeru, umanyi, nanga ni fundo ivyo vingimikana na Yehova.+
22 Zina liwemi* ndakukhumbikwa kuluska usambazi unandi.+
Ntchiwemi kuchindikika kuluska kuŵa na siliva na golide.
2 Munthu musambazi na mukavu ŵakuyana waka* pa ichi:
Wose ŵaŵiri ŵali kulengeka na Yehova.+
3 Munthu wakuchenjera wakuwona ulwani na kubisama,
Kweni muzeleza wakujendera bweka ndipo wakupwetekeka.*
4 Njombe ya kujiyuyura na kopa Yehova
Mbusambazi, uchindami, na umoyo.+
5 Minga na vipingo vili mu nthowa ya munthu mukhuluku,
Kweni uyo wakusungilira umoyo wake wakutalikirana navyo.+
12 Maso gha Yehova ghakusungilira mahara,
Kweni wakutimbanizga mazgu gha muryarya.+
13 Munthu mukata wakuti: “Kuwaro kuli nkhalamu!
Ningakakomekera mu luŵaza!”+
14 Mulomo wa mwanakazi wakupuluka* ni mbuna yakunyang’amira.+
Munthu uyo wasuskika na Yehova wawengemo.
16 Uyo wakulyera ŵakavu kuti wasazgireko usambazi wake+
Na uyo wakupeleka vyawanangwa kwa musambazi,
Waŵenge mukavu.
17 Uthye khutu lako na kupulika mazgu gha ŵavinjeru,+
Mwakuti uŵike mtima wako pa ivyo nkhukumanyiska,+
18 Pakuti ntchakukondweska kuvisunga mukati mwako,+
Mwakuti vyose viŵenge pa milomo yako nyengo zose.+
19 Nkhukumanyiska muhanya uno,
Mwakuti chigomezgo chako chiŵe mwa Yehova.
20 Asi nakulembera kale,
Kukupa ulongozgi na kukumanyiska,
21 Kuti nikusambizge mazgu ghaunenesko na ghakugomezgeka,
Mwakuti ulute na mazgu ghaunenesko kwa uyo wakakutuma?
22 Ungamupokanga yayi mukavu vinthu vyake pakuti ni mukavu,+
Ndipo munthu wakuyuyuka ungamutekenyuliranga mu chipata cha msumba chara,+
23 Pakuti Yehova waŵimirenge pa mulandu wawo+
Ndipo watorenge umoyo wa awo ŵakuŵaphanga vinthu vyawo.
24 Ungendezgananga na munthu wakaŵefu yayi,
Panji kwenda na uyo wakutemwa kukwiya,
25 Mwakuti uleke kusambirako mendero ghake
26 Uleke kuŵa pamoza na awo ŵakukorana vyasa pakupangana,
Awo ŵakukhalirana ukaboni pa ngongoli.+
27 Usange ulije chakuti ulipire,
Bedi lako lizamutolekako kusi kwako!
28 Ungasezganga yayi chimanyikwiro cha mphaka cha papo kale,
Icho ŵasekuru ŵako ŵakaŵika.+
29 Kasi wamuwona munthu waluso pa mulimo wake?
Wimilirenge panthazi pa mathemba,+
Panthazi pa ŵanthu bweka wimilirengepo yayi.
23 Para wakhala pasi kuti urye pamoza na themba,
Uwoneseske chomene ivyo vili panthazi pako.
2 Ŵika chimayi ku chigolomiro chako*
Usange uli na njara yikuru.*
3 Ungadokeranga yayi manoninoni ghake,
Pakuti ni vyakurya vyaupusikizgi.
4 Ungajivuskanga yayi kuti usange usambazi.+
Leka, ndipo uŵe wakupulikiska.*
5 Para wadodoliska maso ghako pa iwo, mbwenu palije,+
Pakuti umerenge mapapindo nga ni nombo na kudukira kuchanya.+
6 Ungaryangako yayi chakurya cha munthu mukaka.*
Ungadokeranga yayi manoninoni ghake,
7 Pakuti wali nga ni munthu uyo wakusunga vyuma.*
Wakuti kwa iwe: “Lyanga na kumwa,” kweni wakuneneska yayi.*
8 Uwukurenge ivyo warya,
Ndipo unangenge waka mazgu ghako ghakuwonga.
10 Ungasezganga yayi chimanyikwiro cha mphaka cha papo kale,+
Panji kunjilira mu munda wa mwana mulanda.
12 Ŵika mtima wako pa chisambizgo
Ndipo khutu lako liŵe pa kumanya vinthu.
13 Ungalekanga chara kulanga msepuka.*+
Para wamutimba na luswazu wafwenge yayi.
17 Mtima wako ungachitiranga sanji ŵakwananga yayi,+
Kweni wopenge Yehova zuŵa lose,+
18 Penepapo ukhazgenge viwemi munthazi,+
Ndipo chigomezgo chako chidumulikenge chara.
19 Iwe, mwana wane, pulika na kuŵa wavinjeru,
Longozgera mtima wako mu nthowa yakwenelera.
20 Ungaŵanga yayi pamoza na awo ŵakutemwa kumwa vinyo linandi,+
Awo ŵali na dozo likuru pa nyama,+
21 Pakuti muloŵevu na nkharye ŵakavukenge,+
Ndipo kusiwa kumuvwalikenge munthu vizwazwa.
24 Wiske wa murunji wakondwenge nadi,
Uyo wababa mwana wavinjeru wasekelerenge nayo.
25 Awuso na anyoko ŵasekelerenge,
Ndipo mama uyo wakakubaba wakondwenge.
26 Mwana wane, unipe mtima wako,
Ndipo maso ghako ghakondwe na nthowa zane.+
28 Wakujoŵelera nga ni munthu wakuphanga vyaŵene.+
Wakusazgirako unandi wa ŵanalume ŵambura kugomezgeka.
29 Ni njani wali na soka? Ni njani wakwenjerwa?
Ni njani wali na mbembe? Ni njani wakudandawura?
Ni njani uyo wali na vilonda kwambura chifukwa? Ni njani uyo maso ghake ghali waka loloŵa?
31 Ungalaŵiskanga pa vinyo yayi para ndiswesi,
Para likufutuka mu nkhombo na kukhira makoramakora,
32 Pakuti paumaliro likuluma nga ni njoka,
Ndipo likufumiska poyizoni nga ntchipiri.
34 Uŵenge nga ni munthu uyo wagona mukati mu nyanja,
Nga ni uyo wagona pachanya pa mlongoti wa ngalaŵa.
35 Utenge: “Ŵanithyapura, kweni nindapulike vyakuŵinya.
Ŵanitimba, kweni nindamanye.
Kasi niwukenge pawuli?+
Nkhukhumba kumwaso.”*
24 Ungachitanga sanji chara na ŵanthu ŵaheni,
Ungadokeranga chara kuŵa nawo pamoza,+
2 Pakuti mitima yawo yikughanaghana nkhaza,
Ndipo milomo yawo yikuyowoya vyakusuzga pera.
4 Chifukwa cha kumanya vinthu, vipinda vyake vikuzuzgika
Na mtundu wose wa usambazi wakuzirwa na wakukondweska.+
5 Munthu wavinjeru ngwankhongono,+
Ndipo munthu wakusazgirako nkhongono zake chifukwa cha kumanya vinthu.
7 Vinjeru vyeneko vili kutali chomene na chindere.+
Walije chakuyowoya mu chipata cha msumba.
8 Uyo wakwata viheni
Wachemekenge kuti wachiŵembu.+
11 Thaska awo ŵakutolekera ku nyifwa,
Wezgako awo ŵakupenthyapenthya kuya kukakomeka.+
12 Usange mukuti: “Ichi tikachimanya chara,”
Asi uyo wakusanda mitima* wakuchimanya?+
13 Mwana wane, uryenge uchi, pakuti nguwemi.
Uchi wakufuma ku chisa ukunong’omera mu mulomo.
14 Mwakuyana waka, umanye kuti vinjeru ni viwemi kwa iwe.*+
Usange wavisanga, ukhazgenge viwemi munthazi
Ndipo chigomezgo chako chidumulikenge chara.+
15 Ungajoŵeleranga nga ni muheni pafupi na nyumba ya murunji chara.
Ungabwanganduranga yayi malo ghake ghakupumulirapo.
16 Pakuti murunji wangawa kankhondi na kaŵiri ndipo wawukengeso,+
Kweni muheni wakhuŵarenge na soka.+
17 Para mulwani wako wawa, ungasekeleranga chara,
Ndipo para wakhuŵara, mtima wako ungakondwanga chara.+
18 Chifukwa Yehova wawonenge, na kukwiya,
19 Ungakwiyanga* chifukwa cha ŵanthu ŵaheni chara.
Ungachitiranga sanji ŵabendezi chara,
20 Pakuti muheni waliyose walije kawemi munthazi.+
Nyali ya muheni yizimwikenge.+
21 Mwana wane, wopenge Yehova na themba.+
Ni njani wakumanya pharanyiko ilo wose ŵaŵiri* ŵizenge nalo pa iwo?+
23 Mazgu agha nagho nga ŵavinjeru:
Ntchiwemi yayi kutemwera pakweruzga.+
24 Yose uyo wakuyowoya kwa muheni kuti: “Ndiwe murunji,”+
Watembekenge na ŵanthu ndipo mitundu yimutinkhenge.
26 Ŵanthu ŵafyofyonthenge milomo ya uyo wakuzgora mwaunenesko.*+
27 Nozga makora mulimo wako kuwaro, ndipo nozga vyose vya mu munda.
Kufuma apo, uzenge nyumba yako.
28 Ungaŵanga kaboni chara kususka mzengezgani wako kwambura chifukwa.+
Milomo yako ungapusikiranga ŵanji yayi.+
29 Uleke kuyowoya kuti: “Ivyo wanichitira ndivyo nane nimuchitirenge.
32 Nkhachiwona na kuchiŵika mu mtima.
Nkhalaŵiska na kusambirapo kuti:*
33 Na tulo tuchoko waka, kusiwa kuchoko waka,
Kupinda mawoko na kugona,
34 Ukavu wizenge pa iwe nga ni munkhungu,
Kusoŵerwa kwizenge nga ni munthu uyo wali na vilwero.+
25 Izi nazo ni ntharika za Solomoni,+ izo ŵanthu ŵa Hezekiya+ themba la Yuda ŵakalemba:*
2 Mbuchindami wa Chiuta kubisa nkhani,+
Ndipo mbuchindami wa mathemba kupenjerezga nkhani yakubisika.
3 Nga umo mtambo uliri kuchanya nkhanira kweniso umo charu chiliri pasi nkhanira,
Ntheura mtima wa mathemba nawo ngwambura mapenjeko.
5 Wuskapo muheni pamaso pa themba,
Ndipo chitengo chake chikhozgekenge mu urunji.+
6 Ungajichindikanga pamaso pa themba yayi,+
Ndipo ungimiliranga chara pakati pa ŵanthu ŵakuchindikika,+
7 Pakuti ntchiwemi kuti iyo wakuphalire kuti: “Zakuno,”
Kuluska kuti wakuyuyure pamaso pa wakuchindikika.+
8 Ungachimbiliranga chara kumangara ku mphara,
Kasi uchitengechi paumaliro usange mzengezgani wako wakukhozga soni?+
9 Mudumbirane mulandu wako na mzengezgani wako,+
Kweni ungavumburanga yayi ivyo waphalirika kuudesi,*+
10 Mwakuti uyo wakukupulika waleke kukulengeska
Ndipo nkhani yiheni iyo ukathandazga yingawezgekaso chara.
12 Nga ni ndeŵeleŵe yagolide na chitoweskero cha golide liwemi,
Ndimo waliri wakuchenya wavinjeru ku khutu lakupulika.+
13 Nga nkhuzizima kwa chiwuvi mu nyengo ya vuna,
Ndimo liliri thenga lakugomezgeka kwa awo ŵakalituma,
14 Munthu uyo wakujithumbwa na chawanangwa icho wandapeleke*
Wali nga ni mabingu na mphepo ivyo vilije vula.+
15 Na kuzikira, mulongozgi wa ŵasilikari wakuwojeka,
Ndipo lulimi lwakuzika lungaphyora chiwangwa.+
16 Usange wasanga uchi, uryepo uwo ungakukwana,
Pakuti para warya unandi, ungawukura.+
17 Lundi lako lingalutanga swililiri yayi ku nyumba ya mzengezgani wako,
Mwakuti waleke kuvuka nawe na kwamba kukutinkha.
18 Munthu uyo wakupeleka ukaboni wautesi kwimikana na mzengezgani wake
Wali nga ni nthonga, lupanga, na muvi wakuthwa.+
19 Kuthemba munthu wambura kugomezgeka* mu nyengo ya suzgo
Vikuyana waka na kuthemba jino lakubanthuka panji lundi lawaghawagha.
20 Nga ni munthu uyo wakuvura chakuvwara mu nyengo yakuzizima
Nga ni vinyo lakusasa ilo lasazgikana na soda*
Ndimo waliri uyo wakwimbira sumu mtima wachitima.+
21 Usange mulwani* wako wali na njara, umupe chakurya warye.
Usange wali na nyota, umupe maji wamwe,+
22 Pakuti ulundikenge makara gha moto pa mutu wake,*+
Ndipo Yehova wakupenge njombe.
23 Mphepo yakumpoto yikulokweska vula,
Ndipo lulimi lwa mwendanato lukwiza na chisko chakukwiya.+
25 Nga ni maji ghakuzizima ku umoyo wakuvuka,
Ndimo yiliri nkhani yiwemi iyo yafuma ku charu chakutali.+
26 Nga ni mbwiwi ya maji ghakubinkha na chisimi chakuvunduka
Ndimo waliri munthu murunji uyo wakuthera kwa* muheni.
26 Nga ntchiwuvi mu chihanya na vula mu nyengo ya vuna,
Ntchindi nazo zikumwenelera yayi munthu muzeleza.+
2 Kayuni kakuchimbira kwambura chifukwa chara, kaŵeruŵeru nayo wakuduka pawaka chara,
Ntheura kwambura chifukwa cheneko, nthembo yingiza yayi.*
4 Ungamuzgoranga chara muzeleza kuyana na uchindere wake,
Mwakuti uleke kuyana nayo.
5 Muzeleza umuzgore kuyana na uchindere wake,
Mwakuti waleke kujiwona kuti ngwavinjeru.+
6 Nga ni uyo wakumbyukutura malundi ghake na kujipweteka yekha,*
Ndimo waliri uyo wakuthura nkhani mu woko la muzeleza.
8 Kupeleka uchindami kwa muzeleza
Kuli nga nkhuŵika libwe mu chakuponyera malibwe.+
9 Nga ni minga iyo yasangika mu woko la muloŵevu,
Ndimo yiliri ntharika mu mulomo wa ŵazeleza.
10 Nga ngwakuponya mivi uyo wakulasa bweka kuko,*
Ndimo waliri uyo wakulemba ntchito muzeleza panji mwendanthowa.
11 Nga ni ntcheŵe iyo yikuwelera ku mawukuzi ghake,
Muzeleza nayo wakuwerezga uchindere wake.+
12 Kasi wamuwona munthu uyo wakujiwona kuti ngwavinjeru?+
Muzeleza wali na chigomezgo chikuru kuluska iyo.
13 Munthu mukata wakuti: “Mu nthowa muli mwana wa nkhalamu,
Nkhalamu yili mu luŵaza!”+
15 Mukata wakubizga woko lake mu bakule,
Kweni wakuvuka kuti waliwezgere ku mulomo wake.+
16 Mukata wakujiwona kuti ngwavinjeru
Kuluska ŵanthu 7 awo ŵakuzgora mwamahara.
17 Nga ni uyo wakuguza makutu gha ntcheŵe
Ndimo waliri mwendanthowa uyo wakukwiya na* mbembe iyo njake chara.+
18 Nga ni munthu wakufuntha uyo wakuponya vilwero vyamoto, mivi, na nyifwa*
19 Ndimo waliri munthu uyo wakupusika mzengezgani wake na kuyowoya kuti: “Nasekangapo waka!”+
20 Para nkhuni palije, moto ukuzimwa,
Ndipo para palije wakusesa, mphindano zikumara.+
21 Nga ni makara ghakugolezgera moto na nkhuni zakusonkha ku moto,
Munthu wamphindano nayo wakusonkhezga mbembe.+
24 Uyo wakutinkha ŵanyake wakujibisa na milomo yake,
Kweni mukati mwake muli upusikizgi.
25 Nangauli wakuyowoya mazgu ghawemi, ungamugomezganga yayi,
Pakuti mu mtima wake muli vinthu vyaukazuzi 7.*
26 Nangauli thinkho lake labenekelereka na upusikizgi,
Uheni wake wamuvumbulikira mu mpingo.
27 Uyo wakujima mbuna wawengemo yekha,
Ndipo uyo wakukunkhuzga libwe, liwelerenge kwa iyo.+
28 Lulimi lutesi lukutinkha awo lwaŵatekenyura,
Ndipo mulomo wakumyamyatika ukuparanya.+
3 Libwe ndizito, mchenga nawo nguzito,
Kweni kukwenyerezga kwa chindere nkhuzito kuluska vyose viŵiri.+
4 Kutukutwa kuli na nkhaza, ukali ukufuluka,
Kweni ni njani wangima ku sanji?+
5 Ntchenyo yapakweru njiwemi kuluska chitemwa chakubisika.+
7 Uyo wakhuta, wakukana uchi wa ku chisa,
Kweni uyo wali na njara, nanga ni icho ntchakuŵaŵa chikunong’omera.
8 Nga ntchiyuni icho chapuluka* ku chivwimbo chake,
Ndimo waliri munthu uyo wapuluka ku nyumba yake.
9 Mafuta na vyakununkhira vikukondweska mtima.
Ndimo uliri ubwezi uwemi wakujintha pa ulongozgi wakovwira.*+
10 Ungasidanga mubwezi wako yayi panji mubwezi wa awuso,
Ndipo mu zuŵa la soka lako, unganjiranga mu nyumba ya mukuru panji munung’una wako chara.
Mzengezgani wapafupi ni muwemi kuluska mukuru panji munung’una wako wakutali.+
12 Munthu wakuchenjera wakuwona ulwani na kubisama,+
Kweni muzeleza wakujendera bweka ndipo wakupwetekeka.*
13 Torani chakuvwara cha munthu usange wimira mulendo pa ngongoli,
Mupoke chikholi kwa iyo usange wimira mwanakazi wachilendo.*+
14 Para munthu wakutumbika munyake na mazgu ghakuchemerezga mulenjilenji,
Chipimikenge kuti ni nthembo kwa iyo.
15 Mwanakazi wambembe* wali nga ni mtenje wakusulura mu nyengo ya vula.+
16 Yose uyo wangalekeska mwanakazi wantheura wangalekeskaso mphepo,
Ndipo wangavumbatira mafuta mu woko lake lamalyero.
18 Uyo wakupwelelera khuni la mkuyu waryenge chipambi chake,+
Ndipo uyo wakupwelelera fumu yake wachindikikenge.+
19 Nga umo maji ghakulongolera chisko cha munthu,
Ntheura ndimo mtima wa munthu yumoza ukulongolera wa munyake.
21 Chiŵiya ntchakwengeramo siliva ndipo ng’anjo nja golide,+
Munthu nayo wakuyezgeka na malumbo agho wakupokera.*
22 Nanga ungatora musi na kugodora chindere
Nga ni mbuto zakupwanthika mu thuli,
Uchindere wake ufumengemo yayi.
23 Umanye makora mawonekero gha mskambo wako.
Pwelelera makora* mberere zako,+
24 Pakuti usambazi ukukhalilira muyirayira yayi,+
Nanga ni mphumphu ku miwiro yose.
25 Utheka wakubiliŵira ukumara, utheka uphya ukumera,
Ndipo vyakumera vya mu mapiri vikuwunjikika.
26 Twana twa mberere tukumupani vyakuvwara,
Ndipo ŵapepe ŵakumupani mtengo wa munda.
27 Kuŵenge mkaka unandi wa mbuzi kuti umwenge,
Kulyeska ŵamunyumba yako, na kukhutiska ŵateŵetikazi ŵako.
28 Ŵaheni ŵakuchimbira nanga palije munthu uyo wakuŵaskera,
2 Para mu charu mwazara kuswa malango,* pa chitengo pakwerenge karonga uyu na uyu,+
Kweni na wovwiri wa munthu waumanyi na wakumanya tunthu, karonga* wawusenge nyengo yitali.+
3 Munthu mukavu uyo wakulyera ŵakuyuyuka+
Wali nga ni vula iyo yikukukura vyakurya vyose.
4 Awo ŵakusida dango ŵakulumba munthu muheni,
Kweni awo ŵakusunga dango ŵakukwiya nawo.+
6 Mukavu uyo wakwenda mu kunyoloka ni muwemi
Kuluska musambazi uyo ni muryarya mu mendero ghake.+
7 Mwana wakupulikiska wakusunga dango,
Kweni uyo wakwendezgana na ŵankharye wakukhozga soni awiske.+
8 Uyo wakusazgirako usambazi wake pakutchaja ndalama zapachanya panji katapira+
Wakuwunjikira uyo wakuchitira lusungu ŵakavu.+
10 Uyo wakupuluska wakunyoloka kuti watore nthowa yiheni, wawenge mu mbuna yake,+
Kweni wambura kafukwa waharenge viwemi.+
12 Para ŵarunji ŵatonda, pakuŵa uchindami ukuru,
Kweni para muheni wamba kuwusa, ŵanthu ŵakubisama.+
13 Uyo wakubisa maubudi ghake vinthu vimwenderenge yayi,+
Kweni uyo wakughazomera na kughaleka walongorekenge lusungu.+
14 Ngwakukondwa munthu uyo wakuŵa maso nyengo zose,
Kweni uyo wakunonopeska mtima wake wawirenge mu soka.+
15 Nga ni nkhalamu yakuwuluma na nkhalamira iyo yatomoka
Ndimo waliri muwusi muheni ku ŵanthu ŵakusoŵa pakukora.+
16 Mulongozgi wambura umanyi wakuchita makora chara na mazaza ghake,+
Kweni uyo wakutinkha chandulo chauryarya waŵenge na umoyo utali.+
17 Uyo wali na mulandu wa ndopa chifukwa cha kutora umoyo wa munthu* wakhalirenge waka kuchimbirachimbira m’paka mu dindi woma!*+
Paŵavye wakumovwira.
18 Uyo wakwenda kwambura kafukwa waponoskekenge,+
Kweni uyo ni muryarya mu mendero ghake wawenge mwamabuchi.+
19 Uyo wakulima munda wake waŵenge na chakurya chinandi,
Kweni uyo wakulondezga vyawaka waŵenge mu ukavu ukuru.+
20 Munthu wakugomezgeka wapokerenge vitumbiko vinandi,+
Kweni uyo wakuchimbilira kusambazga waŵenge wambura mulandu chara.+
21 Ntchiwemi yayi kutemwera.+
Kweni munthu wangananga chifukwa cha kachingwa kadoo!
22 Munthu wabina* wakunwekera usambazi,
Kwambura kumanya kuti ukavu umusangenge.
23 Yose uyo wakuchenya munthu+ watemwekenge chomene paumaliro+
Kuluska uyo wakumyamyatika waka na lulimi lwake.
24 Uyo wakulyera awiske na anyina, na kuyowoya kuti: “Mbuheni yayi,”+
Ni mubwezi wa munthu uyo wakuparanya.+
27 Uyo wakupako vinthu ŵakavu wasoŵenge kanthu chara,+
Kweni uyo wakuŵasizimilira maso wapokerenge nthembo zinandi.
28 Para ŵaheni ŵamba kuwusa, ŵanthu ŵakubisama,
Kweni para ŵamara, ŵarunji ŵakwandana.+
29 Munthu uyo wakunonopeska singo yake* para wachenyeka kanandi waka+
Waphyokenge mwamabuchi mwakuti wangachiraso yayi.+
2 Para ŵarunji mbanandi, ŵanthu ŵakusekelera,
Kweni para ŵaheni ŵakuwusa, ŵanthu ŵakulagha.+
3 Munthu uyo wakutemwa vinjeru wakukondweska awiske,+
Kweni uyo wakwendezgana na mahule wakusakaza vyuma vyake.+
4 Themba likukhozga charu na urunji,+
Kweni munthu uyo wakukhumba vimbundi wakuchiwiska.
5 Munthu uyo wakumyamyatika mzengezgani wake
Wakuthyera malundi ghake ukonde.+
9 Para munthu wavinjeru wakususkana na chindere,
Pakuŵa kuparantha na kugoska, kweni pakuŵavya kukhorwa.+
10 Ŵanthu awo ŵali na nyota ya kuthiska ndopa ŵakutinkha yose uyo ngwambura kafukwa,+
Ndipo ŵakukhumba kutora umoyo wa ŵakunyoloka.*
12 Para muwusi wakupulikira mautesi,
Ŵateŵeti ŵake wose ŵaŵenge ŵaheni.+
13 Munthu mukavu na wakuyuzga ŵakuyana* pa ichi:
Yehova wakupeleka ungweru ku maso gha wose ŵaŵiri.*
16 Para ŵaheni ŵandana, kuswa malango nako kukwandana,
Kweni ŵarunji ŵawonenge ŵaheni para ŵakuwa.+
18 Apo palije mboniwoni,* ŵanthu ŵakujichitira bweka vinthu,+
Kweni mbakukondwa awo ŵakusunga dango.+
19 Muteŵeti wakuchenyeka na mazgu pera chara,
Pakuti nanga wakupulikiska, kweni wakupulikira yayi.+
20 Kasi wamuwona munthu uyo wakuchimbilira kuyowoya?+
Muzeleza wali na chigomezgo chikuru kuluska iyo.+
21 Usange munthu waleremeka muteŵeti wake kufuma pa uwukirano,
Pamanyuma waŵenge wambura kuwonga.
22 Munthu uyo wakutemwa kukalipa wakuwuska mbembe.+
Yose uyo wakutemwa kukwiya wakubuda vinthu vinandi.+
24 Uyo wakwenda na munkhungu wakujitinkha.*
Wangapulika ntchemo yakuti wakapanikizgire,* kweni wakukhalapo waka chete.+
26 Ŵanthu ŵanandi ŵakukhumba kudumbiskana na* muwusi,
Kweni kwa Yehova ndiko munthu wakusanga urunji.+
27 Munthu wambura urunji mbukazuzi kwa murunji,+
Kweni uyo mendero ghake ngakunyoloka mbunyankhasi kwa muheni.+
30 Uthenga wakuzirwa uwo uli mu mazgu gha Aguri mwana wa Yake, uwo wakaphalira Itiyeli, enya, Itiyeli na Ukala.
2 Ndine bulutu chomene kuluska waliyose,+
Ndipo nkhutondeka kupulikiska umo munthu wakwenera kuchitira.
3 Nindasambire vinjeru,
Ndipo nilije mahara gha Mutuŵa Chomene.
4 Ni njani wakwelera kuchanya na kukhiraso?+
Ni njani wawunjika mphepo mu vikufi vya mawoko ghake?
Ni njani wavunga maji mu chakuvwara chake?+
Ni njani wakhazika* vigoti vyose vya charu chapasi?+
Zina lake ni njani, ndipo zina la mwana wake ni njani, usange ukumanya?
5 Vyose ivyo Chiuta wakuyowoya ni vyakwengeka.+
Iyo ntchiskango ku awo ŵakubisama mwa iyo.+
7 Nkhumulombani vinthu viŵiri.
Munganinoranga yayi pambere nindafwe.
8 Sezgerani kutali nane upusikizgi na utesi.+
Munganipanga ukavu chara nesi usambazi.
Lekani nirye waka chakurya icho napika,+
9 Mwakuti nileke kukhuta na kumukanani, kuyowoya kuti: “Yehova ni njani?”+
Panji niŵe mukavu, nkhibe na kulengeska* zina la Chiuta wane.
10 Ungasesanga muteŵeti kwa fumu yake yayi,
Kuti waleke kukutemba ndipo usangike na mulandu.+
11 Uliko muwiro uwo ukutemba ŵawiskewo
Ndipo ukutumbika chara ŵanyinawo.+
13 Uliko muwiro uwo maso ghake ngakujikuzga,
Na uwo maso ghake ghakulaŵiska mwamtonyoro.+
14 Uliko muwiro uwo mino ghake ni malupanga
Uwo miskati yake ni vimayi vyakukomera.
Ŵakumilimitizga ŵanthu ŵakuyuyuka pa charu chapasi
Na ŵakavu kuŵafumiskapo pakati pa ŵanthu.+
15 Sundu zili na ŵana ŵanakazi ŵaŵiri, awo ŵakuchemerezga kuti: “Tipani! Tipani!”
Pali vinthu vitatu ivyo vikukhorwa chara,
Vinayi ivyo vikuyowoyapo yayi kuti: “Mbwenu!”
16 —Dindi*+ na nthumbo yambura kubaba,
Charu icho chilije maji,
Na moto uwo ukuyowoyapo yayi kuti: “Mbwenu!”
17 Jiso ilo likuseka wiske na kukana kupulikira nyina+
—Ŵachaholi ŵa mu dambo ŵalikozomborenge
Ŵana ŵa nombo ŵaliryenge.+
18 Pali vinthu vitatu ivyo vikunitindika,*
Na vinayi ivyo nkhuvipulikiska yayi:
19 Nthowa ya nombo mu mlengalenga,
Nthowa ya njoka pa jalawe,
Nthowa ya ngalaŵa pakati pa nyanja,
Nthowa ya mwanalume na mwali.
20 Mendero gha mwanakazi muleŵi ni agha:
Wakurya na kupuputa mulomo wake,
Mbwenu wakuti: “Nindachitepo chiheni chilichose.”+
21 Pali vinthu vitatu ivyo vikusunkhunya charu chapasi,
Na vinthu vinayi ivyo chingazizipizga yayi:
22 Para muzga wakuwusa nga ni themba,+
Para chindere chafuluka na vyakurya,
23 Para mwanakazi wakutinkhika* watengwa,
29 Pali vinthu vitatu ivyo kendero kawo nkhakukondweska,
Vinayi ivyo vikunotha pakwenda:
30 Nkhalamu, njankhongono chomene pa vikoko vyose,
Iyo yikuwelera yayi ku waliyose.+
31 Ntcheŵe yakuzengera,* pepe,
Na themba ilo ŵasilikari ŵake ŵali nalo.
32 Usange wajikwezga chifukwa cha uchindere,+
Panji usange waghanaghana kuti ujikwezge,
Ŵika woko pa mulomo wako.+
33 Pakuti para mwachukucha mkaka uzgokenge chambiko,
Para mwafyenya mphuno ndopa zifumenge,
Ntheura para mwawuska ukali paŵenge mbembe.+
31 Mazgu gha Themba Lemuyeli, uthenga wakuzirwa uwo anyina ŵakamupa kumusambizga:+
2 Kasi nikuphalirechi mwana wane,
Niyowoyechi mwana wa nthumbo yane,
Niti wuli mwana wa vilapo vyane?+
3 Ungamaliranga nkhongono zako ku ŵanakazi chara,+
Panji kulondezga nthowa izo zikuparanya mathemba.+
4 Nkhwa mathemba yayi, we Lemuyeli,
Nkhwa mathemba yayi kumwa vinyo,
Panji ŵawusi kuyowoya kuti: “Kasi chakumwa chane chili nkhu?”+
5 Mzire ŵamwe na kuluwa dango,
Na kubendezga wanangwa wa ŵakuyuyuka.
7 Ŵamwe na kuluwa ukavu wawo,
Ŵaleke kukumbukaso suzgo yawo.
8 Yowoya m’malo mwa ŵambura kuyowoya,
Vikilira wanangwa wa wose awo ŵakuparanyika.+
א [Aleph]
10 Ni njani wangasanga mwanakazi muwemi?*+
Mtengo wake ukuluska malibwe gha korali.*
ב [Beth]
11 Mfumu wake wakumugomezga na mtima wose,
Ndipo wakusoŵerwa yayi vinthu vyakuzirwa.
ג [Gimel]
12 Mwanakazi uyu wakumuchitira viwemi mfumu wake, viheni chara,
Mazuŵa ghose gha umoyo wake.
ד [Daleth]
13 Wakusanga weya na salu yiwemi,
Wakukondwa kugwira ntchito na mawoko ghake.+
ה [He]
14 Wali nga ni ngalaŵa za wamalonda,+
Wakukatora vyakurya vyake kutali chomene.
ו [Waw]
15 Wakuwuka usikusiku,
Wakupeleka chakurya ku ŵamunyumba yake
Na kuŵagaŵira ntchito ŵateŵetikazi ŵake.+
ז [Zayin]
16 Wakughanaghana vya munda na kuwugura.
Wakupanda munda wa mpheska mu kutokatoka kwake.*
ח [Heth]
ט [Teth]
18 Wakuwona kuti malonda ghake wakusanga nagho chandulo.
Nyali yake yikuzimwa chara usiku.
י [Yod]
כ [Kaph]
20 Wakunyoloskera woko lake ku wakuyuyuka,
Wakujulira mawoko ghake mukavu.+
ל [Lamed]
21 Wakufipa mtima yayi na ŵamunyumba yake mu nyengo ya chiwuvi,
Pakuti ŵamunyumba yake wose ŵakuvwalikika malaya ghakuthukira.*
מ [Mem]
22 Wakupanga yekha vyakutandika pakugona.
Malaya ghake nga salu yiwemi na weya utchesamu.
נ [Nun]
ס [Samekh]
24 Wakusona na kuguliska vyakuvwara* vya salu yiwemi,
Wakupelekera malamba ku ŵamalonda.
ע [Ayin]
25 Wakuvwalikika nkhongono na uchindami,
Wakuŵa na chigomezgo para wakughanaghana vyamunthazi.*
פ [Pe]
צ [Tsade]
27 Wakulaŵilira ivyo ŵamunyumba yake ŵakuchita,
Ndipo wakurya chara chingwa cha ukata.+
ק [Qoph]
28 Ŵana ŵake ŵakuwuka na kumuchema wakukondwa.
Mfumu wake wakuwuka na kumulumba.
ר [Resh]
29 Pali ŵanakazi ŵakuchita makora* ŵanandi,
Kweni iwe, ukuluska wose.
ש [Shin]
30 Kuwoneka makora nkhwawaka ndipo kutowa kukumara,*+
Kweni mwanakazi uyo wakopa Yehova walumbikenge.+
ת [Taw]
Mazgu gheneko, “ŵamanye.”
Panji kuti, “fundo zavinjeru.”
Panji kuti, “dango la.”
Panji kuti, “Sheole,” ndiko kuti, malaro. Wonani Mang’anamuro gha Mazgu.
Panji kuti, “tiŵenge na thumba limoza.”
Panji kuti, “Weraniko para nkhumuchenyani.”
Mazgu gheneko, “ŵamurya chipambi.”
Panji kuti, “viŵembu vyawo; maghanoghano ghawo.”
Mazgu gheneko, “mulendo.” Ŵakwenera kuti ŵakuyowoya vya mwanakazi uyo wali kutali na Chiuta chifukwa cha nkharo yake.
Panji kuti, “ghakumyamyatika.”
Mazgu gheneko, “mulendo.” Ŵakwenera kuti ŵakuyowoya vya mwanakazi uyo wali kutali na Chiuta chifukwa cha nkharo yake.
Panji kuti, “mfumu.”
Mazgu gheneko, “ŵakunjira mwa iyo.”
Panji kuti, “awo mbakufikapo.”
Panji kuti, “dango lane.”
Panji kuti, “Chitemwa chakugomezgeka.”
Panji kuti, “unenesko.”
Mazgu gheneko, “Ungayegamiranga.”
Mazgu gheneko, “mudoto wako.”
Panji kuti, “viwemi chomene.”
Panji kuti, “vyose ivyo ukusanga.”
Panji kuti, “vyakukamiramo mpheska.”
Wonani Mang’anamuro gha Mazgu.
Ŵakwenera kuti ŵakunena makhaliro gha Chiuta agho ghayowoyeka mu mavesi ghakumasinda.
Panji kuti, “litimbenge ku chilichose yayi.”
Panji kuti, “awo vikuŵenelera.”
Panji kuti, “kuli mu nkhongono za woko lako.”
Panji kuti, “dango lane.”
Mazgu gheneko, “Uthye khutu lako.”
Pangayowoyekaso kuti, “Ghanaghanira makora.”
Mazgu gheneko, “Uthye makutu ghako.”
Mazgu gheneko, “wachilendo.” Wonani Zi 2:16.
Panji kuti, “Sheole,” ndiko kuti, malaro. Wonani Mang’anamuro gha Mazgu.
Panji kuti, “nkhongono zako.”
Mazgu gheneko, “Pakati pa wumba na mpingo.”
Panji kuti, “ghawemi.”
Mazgu gheneko, “mbuzimawe.”
Panji kuti, “ghakuloŵezge.”
Mazgu gheneko, “wachilendo.” Wonani Zi 2:16.
Mazgu gheneko, “wachilendo.” Wonani Zi 2:16.
Mazgu gheneko, “wakhalira ukaboni pa ngongoli.”
Ndiko kuti, wapangana.
Panji kuti, “dango la.”
Panji kuti, “vikusambizgenge.”
Mazgu gheneko, “wachilendo.” Wonani Zi 2:16.
Mazgu gheneko, “ngwakupeleŵera mu mtima.”
Mazgu gheneko, “chiwombolero.”
Panji kuti, “dango lane.”
Panji kuti, “wachilendo.” Wonani Zi 2:16.
Panji kuti, “wachilendo.” Wonani Zi 2:16.
Panji kuti, “ghakumyamyatika.”
Panji kuti, “wakupeleŵera mu mtima.”
Panji kuti, “Wakaŵa na chakuvwara cha.”
Mazgu gheneko, “Malundi ghake ghakukhalapo.”
Panji kuti, “Sheole,” ndiko kuti, malaro. Wonani Mang’anamuro gha Mazgu.
Mazgu gheneko, “ku ŵana ŵa ŵanthu.”
Mazgu gheneko, “manyisiskani mtima.”
Wonani Mang’anamuro gha Mazgu.
Panji kuti, “Chiharo chambura kumara.”
Panji kuti, “nyengo yambura kukumbukika.”
Mazgu gheneko, “chizingo.”
Mazgu ghanyake, “fundi; nkhwantha.”
Panji kuti, “Wakuŵa maso.”
Mazgu gheneko, “Vyakoma nyama yake.”
Mazgu gheneko, “ngwakupeleŵera mu mtima.”
Panji kuti, “ŵazeleza.”
Mazgu gheneko, “mbakupeleŵera mu mtima.”
Panji kuti, “Sheole,” ndiko kuti, malaro. Wonani Mang’anamuro gha Mazgu.
Panji kuti, “umoyo wa murunji.”
Panji kuti, “Lumbiri lwa.”
Mazgu gheneko, “malango.”
Mazgu gheneko, “ngwakupeleŵera mu mtima.
Mazgu ghanyake, “muwongo.”
Panji kuti, “Vinthu vyakuzirwa vya.”
Pangayowoyekaso kuti, “wali pa nthowa ya ku umoyo.”
Panji kuti, “mahumuhumu.”
Panji kuti, “yikulongozga.”
Panji kuti, “chitima; suzgo.”
Panji kuti, “wamulemba ntchito.”
Panji kuti, “wakugomezga.”
Panji kuti, “ukupasa chipambi cha.”
Panji kuti, “Vinthu vyakuzirwa vilije.”
Panji kuti, “wambura kopa Chiuta.”
Panji kuti, “ngwakupeleŵera mu mtima.”
Panji kuti, “wakupepura.”
Mazgu gheneko, “wakugomezgeka mu mzimu.”
Mazgu gheneko, “wakubenekelera nkhani.”
Panji kuti, “ulongozgi wavinjeru.”
Panji kuti, “pakuŵa chiponosko.”
Panji kuti, “wakhalira ukaboni.”
Mazgu gheneko, “wakutinkha.”
Panji kuti, “wamasangulusko.”
Panji kuti, “wakuchitira uwemi umoyo wake.”
Panji kuti, “soni.”
Mazgu gheneko, “Woko ku woko.”
Mazgu gheneko, “wakugaŵizga.”
Mazgu gheneko, “watutuŵenge.”
Mazgu gheneko, “wakupa maji kwawanangwa.”
Panji kuti, “soni.”
Wonani Mang’anamuro gha Mazgu.
Panji kuti, “walije mahara.”
Mazgu gheneko, “nkhujoŵelera ndopa.”
Mazgu gheneko, “chingwa.”
Panji kuti, “umoyo wa chiŵeto chake.”
Mazgu gheneko, “ngwakupeleŵera mu mtima.”
Panji kuti, “kayowoyero kake.”
Panji kuti, “fundo.”
Panji kuti, “zuŵa leneliro.”
Mazgu gheneko, “wakubenekelera.”
Mazgu gheneko, “icho ntchaurunji.”
Mazgu gheneko, “mbakupeleka fundo ŵa.”
Panji kuti, “kayowoyero kake.”
Panji kuti, “ivyo wakuyowoya.”
Mazgu gheneko, “watutuŵenge.”
Mazgu gheneko, “ŵakupulika chara ntchenyo.”
Mazgu gheneko, “ukusekelera.”
Panji kuti, “ŵakukhala pasi na kudumbiskana.”
Mazgu gheneko, “wakuwunjika na woko.”
Panji kuti, “wagomezganga.”
Panji kuti, “mazgu.”
Panji kuti, “Dango la.”
Panji kuti, “kuchenya; kulanga.”
Pangayowoyekaso kuti, “wakutendekera.”
Panji kuti, “ngaukhuluku.”
Pangayowoyekaso kuti, “ŵazeleza ŵakupusika ŵanyawo.”
Panji kuti, “ŵakukhumbirana viwemi.”
Panji kuti, “kuŵinya kwa umoyo wake.”
Panji kuti, “chikukalipa.”
Panji kuti, “munthu wa kaghanaghaniro kawemi.”
Panji kuti, “chitemwa chakugomezgeka.”
Panji kuti, “liwemi.”
Panji kuti, “ghakuŵinya.”
Panji kuti, “Lulimi lwakuchizga.”
Mazgu gheneko, “kakuswa mzimu.”
Panji kuti, “ivyo muheni wakusanga.”
Panji kuti, “chakuŵinya.”
Panji kuti, “Sheole,” ndiko kuti, malaro. Wonani Mang’anamuro gha Mazgu.
Panji kuti, “na Abadoni.”
Panji kuti, “ukulondezga.”
Panji kuti, “uwemi.”
Panji kuti, “nthimbanizgo.”
Mazgu gheneko, “wakupeleŵera mu mtima.”
Panji kuti, “wupu.”
Mazgu gheneko, “wakusekelera na zgoro la mulomo wake.”
Panji kuti, “Sheole,” ndiko kuti, malaro. Wonani Mang’anamuro gha Mazgu.
Panji kuti, “soni.”
Panji kuti, “ukusanda makora umo ungazgolera; ukughanaghana dankha pambere undayowoye.”
Panji kuti, “Kalaŵiskiro kawemi kakukondweska.”
Mazgu gheneko, “yikututuŵiska viwangwa.”
Mazgu gheneko, “wakusanga mtima.”
Mazgu gheneko, “Ivyo vikunozgeka mu mtima ni vya munthu.”
Panji kuti, “zgoro lakwenelera.” Mazgu gheneko, “zgoro la lulimi.”
Mazgu gheneko, “zakutowa.”
Mazgu gheneko, “mizimu.”
Mazgu gheneko, “Kunkhuzgira milimo yako pa Yehova.”
Mazgu gheneko, “Woko ku woko.”
Panji kuti, “chitemwa chakugomezgeka.”
Panji kuti, “wakuwugega.”
Mazgu gheneko, “wakujikhizga mu mzimu.”
Mazgu gheneko, “wasangenge viwemi.”
Panji kuti, “Ndipo kayowoyero kawemi kakusazgako.” Mazgu gheneko, “Ndipo kunong’omera kwa milomo kukusazgako.”
Panji kuti, “pakughacheta.”
Mazgu gheneko, “Pakuti mulomo wake ndiwo ukumukhukiska.”
Panji kuti, “wachiŵembu.”
Panji kuti, “uchindami.”
Mazgu gheneko, “wakuwusa mzimu wake.”
Wonani Mang’anamuro gha Mazgu.
Mazgu gheneko, “sembe.”
Panji kuti, “mbapapi ŵawo.”
Panji kuti, “kawemi.”
Panji kuti, “munthu wakuchindikika.”
Panji kuti, “ni libwe ilo likuchema mwaŵi.”
Mazgu gheneko, “wakuwundira.”
Panji kuti, “nga nkhujulira chiziŵa.” Mazgu gheneko, “kufumiska maji.”
Panji kuti, “Uku walije mahara?”
Mazgu gheneko, “wakupeleŵera mu mtima.”
Panji kuti, “wasangenge viwemi.”
Panji kuti, “nguwemi pakuchizga.”
Panji kuti, “ukomizga viwangwa.”
Mazgu gheneko, “wakutora chimbundi mu chifuŵa.”
Mazgu gheneko, “nkhuŵaŵa kwa.”
Panji kuti, “kulipiska.”
Mazgu gheneko, “ngwakuzika mu mzimu.”
Panji kuti, “Wakupepura.”
Panji kuti, “ghali nga ni vinthu ivyo vikumilika luŵiroluŵiro.”
Mazgu gheneko, “kukwezgeka pachanya,” ndiko kuti, munthu wangafikapo yayi.
Panji kuti, “wakwenjerwa chomene.”
Wonani Mang’anamuro gha Mazgu.
Mazgu gheneko, “zikupatura.”
Panji kuti, “kayowoyero kake.”
Mazgu ghanyake, “nkhanyulira.”
Mazgu gheneko, “wakuchimbilira na malundi ghake.”
Panji kuti, “munthu wakupa.”
Mazgu gheneko, “wakusanga mtima.”
Mazgu gheneko, “wasangenge viwemi.”
Mazgu gheneko, “kujumpha.”
Panji kuti, “wakusuzga.”
Panji kuti, “wamupenge njombe.”
Panji kuti, “khumbo la.” Mazgu gheneko, “kuwuskira umoyo wako ku.”
Panji kuti, “chilato cha.”
Pangayowoyekaso kuti, “Wazamupenja mu nyengo ya kuvuna kweni wazamusanga kanthu chara.”
Panji kuti, “Makhumbiro.” Mazgu gheneko, “Fundo.”
Panji kuti, “chitemwa chakugomezgeka.”
Panji kuti, “Malibwe ghaŵiri na vyakupimiramo viŵiri.”
Panji kuti, “msepuka.”
Wonani Mang’anamuro gha Mazgu.
Panji kuti, “mulendo.”
Panji kuti, “wupu.”
Panji kuti, “ulongozgi wavinjeru.”
Panji kuti, “uyo wakunyenga na milomo yake.”
Panji kuti, “Malibwe ghaŵiri.”
Panji kuti, “nthowa yakwendamo?”
Panji kuti, “Chitemwa chakugomezgeka.”
Mazgu ghanyake, “nyivwi.”
Panji kuti, “makhumbiro.”
Mazgu ghanyake, “nyankhuŵinda.”
Pangayowoyekaso kuti, “ku awo ŵakupenja nyifwa.”
Panji kuti, “wakusuzga.”
Panji kuti, “Umoyo wa muheni ukudokera.”
Panji kuti, “wakumanya chakuchita.”
Mazgu gheneko, “chimbundi mu chifuŵa.”
Panji kuti, “wakutemwa vyakukondweska.”
Panji kuti, “wakusuzga.”
Mazgu gheneko, “wakumira.”
Panji kuti, “chitemwa chakugomezgeka.”
Panji kuti, “wangatonda.”
Panji kuti, “pamoza na nkharo yakulengeska.”
Mazgu gheneko, “wayowoyenge muyirayira.”
Panji kuti, “wakupanikizgira mendero ghake.”
Panji kuti, “Lumbiri luwemi.” Mazgu gheneko, “Zina.”
Mazgu gheneko, “ŵakukumana.”
Panji kuti, “wakuvimyantha.”
Panji kuti, “mwana; muwukirano.”
Mazgu gheneko, “Uyo wali na jiso liwemi.”
Panji kuti, “Kumangalirana.”
Mazgu gheneko, “wachilendo.” Wonani Zi 2:16.
Panji kuti, “mwana; muwukirano.”
Panji kuti, “kuthyera umoyo wako.”
Panji kuti, “Ujiwezge.”
Panji kuti, “umoyo wako uli na dozo likuru.”
Pangayowoyekaso kuti, “Ufumeko ku kapulikiskiro kako.”
Panji kuti, “cha waliyose uyo jiso lake ndiheni.”
Panji kuti, “wakupendesera mu umoyo wake.”
Mazgu gheneko, “mtima wake uli na iwe yayi.”
Mazgu gheneko, “Muwomboli.”
Panji kuti, “mwana; muwukirano.”
Panji kuti, “uponoske umoyo wake.”
Panji kuti, “Sheole,” ndiko kuti, malaro. Wonani Mang’anamuro gha Mazgu.
Mazgu gheneko, “Ziso zane zizayenge.”
Panji kuti, “Sanga.”
Mazgu gheneko, “wachilendo.” Wonani Zi 2:16.
Panji kuti, “Awo ŵakuwungana kuti ŵawonjepo.”
Panji kuti, “Nipenjengeso vinyo.”
Panji kuti, “ulongozgi wavinjeru.”
Panji kuti, “Viŵembu vya chindere.”
Panji kuti, “mu nyengo ya suzgo.”
Panji kuti, “makhumbiro.”
Panji kuti, “wakuwona umoyo wako.”
Panji kuti, “ni vyakunong’omera ku umoyo wako.”
Ndiko kuti, mulwani.
Panji kuti, “Ungathukiranga.”
Panji kuti, “awo ŵakukhumba vinthu visinthe.”
Ndiko kuti, Yehova na themba.
Pangayowoyekaso kuti, “Kuzgora vyaunenesko kuli nga nkhufyofyontha.”
Panji kuti, “Nimalanenge nayo.”
Mazgu gheneko, “wakupeleŵera mu mtima.”
Mazgu gheneko, “Nkhapokera chisambizgo chakuti:”
Panji kuti, “ŵakakopera.”
“Makhalang’anjo,” ni vinthu ivyo vyakhalira para ŵenga visulo.
Panji kuti, “nkhani zachisisi za ŵanji.”
Panji kuti, “umoyo wa fumu yake.”
Mazgu gheneko, “chawanangwa chautesi.”
Pangayowoyekaso kuti, “munthu muryarya.”
Panji kuti, “magali; tchezeko.”
Panji kuti, “uyo wakukutinkha.”
Ndiko kuti, kutimiska munthu na kusongonora unonono wake.
Panji kuti, “wakusuzga.”
Mazgu gheneko, “wakupenthyapenthya pamaso pa.”
Panji kuti, “uyo wakutondeka kukora mzimu wake.”
Pangayowoyekaso kuti, “Ntheura nthembo yambura kwenelera yingiza yayi.”
Mazgu gheneko, “kumwa nkhaza.”
Panji kuti, “ghakuleghalegha.”
Panji kuti, “uyo wakupweteka waliyose.”
Panji kuti, “mahinjezi.”
Pangayowoyekaso kuti, “uyo wakunjilirapo pa.”
Panji kuti, “mivi yakukoma.”
Panji kuti, “ghali nga ni vinthu ivyo vikumilika luŵiroluŵiro.”
Mazgu gheneko, “Ndimo yiliri milomo yakutowa pamoza na.”
Panji kuti, “Pakuti mtima wake ngukazuzi fikepo.”
Mazgu gheneko, “libabenge.”
Mazgu gheneko, “Mulendo.”
Mazgu gheneko, “Wachilendo.”
Pangayowoyekaso kuti, “njautesi; njakuchichizgika waka.”
Panji kuti, “chadukira kutali na.”
Panji kuti, “ulongozgi wa umoyo.”
Panji kuti, “wakuvimyantha.”
Panji kuti, “mulendo.”
Panji kuti, “wakusuzga.”
Mazgu gheneko, “chisko cha mubwezi wake.”
Panji kuti, “Sheole na Abadoni.”
Panji kuti, “Ndimo waliri munthu kuyana na malumbo ghake.”
Panji kuti, “Ŵika mtima wako pa; Maso ghako ghaŵe pa.”
Panji kuti, “mwana wa nkhalamu.”
Panji kuti, “uchigaluka.”
Mazgu gheneko, “iyo.”
Panji kuti, “Uyo wali na ndopa za umoyo.”
Panji kuti, “mu khululu woma!”
Panji kuti, “wambunu.”
Pangayowoyekaso kuti, “wakujikuzga.”
Mazgu gheneko, “watutuŵenge.”
Panji kuti, “wakuchita mtafu.”
Pangayowoyekaso kuti, “Kweni ŵarunji ŵakukhumba kuvikilira umoyo wake.”
Mazgu gheneko, “mzimu.”
Mazgu gheneko, “ŵakukumana.”
Ndiko kuti, wakuŵapa umoyo.
Panji kuti, “Chilango.”
Mazgu ghanyake, “ŵakumuleremeka.”
Panji kuti, “Wakondweskenge umoyo wako.”
Panji kuti, “uchimi; uvumbuzi.”
Panji kuti, “wakutinkha umoyo wake.”
Panji kuti, “chilapo cha nthembo.”
Pangayowoyekaso kuti, “kutemweka na.” Mazgu gheneko, “ŵakupenja chisko cha.”
Mazgu gheneko, “wimika.”
Panji kuti, “kutukiska.”
Mazgu gheneko, “mavi ghake.”
Panji kuti, “Sheole,” ndiko kuti, malaro. Wonani Mang’anamuro gha Mazgu.
Panji kuti, “ni vyakuzizwiska chomene.”
Panji kuti, “wambura kutemweka.”
Panji kuti, “wahalira.”
Panji kuti, “vikuluska mu vinjeru.”
Mazgu gheneko, “mbanthu ŵambura nkhongono.”
Mazgu gheneko, “mbanthu ŵambura nkhongono.”
Panji kuti, “likwenda mu magulumagulu.”
Mazgu ghanyake, “Bwezang’anga.”
Mazgu ghanyake, “yakuŵinga.”
Panji kuti, “awo umoyo ukuŵaŵa.”
Panji kuti, “Wimire mulandu.”
Panji kuti, “wanadi.”
Wonani Mang’anamuro gha Mazgu.
Panji kuti, “na ivyo wakusanga.” Mazgu gheneko, “kufuma mu vipasi vya mawoko ghake.”
Mazgu gheneko, “wakuvwara zikukhora mu chiwuno chake.”
Mazgu gheneko, “ghakupapika.”
Panji kuti, “malaya ghamukati.”
Panji kuti, “wakuseka zuŵa lakunthazi.”
Panji kuti, “Ulongozgi wachitemwa uli; Dango la chisungusungu.”
Panji kuti, “ŵawemi.”
Panji kuti, “nkhanthu yayi.”
Mazgu gheneko, “Mupani chipambi cha mawoko ghake.”