Khozgani Mbumba Yinu na ‘Mazgu Ghakukondweska’
PENEAPO wakalutilira kulindilira muwoli wake, David wakamba kukwiya. Wakalaŵiskanga pa woci pafupipafupi uku wakulindilira muwoli wake. Diane, muwoli wake, wakati wafuma waka mu nyumba, David wakatondeka kujikora, ukali ukazura mu mtima wake.
Mwaukali wakayowoya kuti: “Cifukwa wuli ukunitayiska nyengo nthena? Nyengo zose ukucedwa. Cifukwa wuli ukutondeka kucita vinthu mwaluŵiro?”
Diane wakakhuŵara comene. Wakawelera mu nyumba uku wakulira. Vikati vyacitika nthena, David wakamanya kuti wayowoya uheni. Ukali wake ukapangiska kuti vinthu vihenipirethu. Kasi wakenera kucitaci sono? Wakazimwiska galimoto na kuthutira mucanya, ndipo wakaluta mu nyumba umo mukaŵa muwoli wake.
Ciyelezgero ici cikulongora vinthu ivyo vikucitika nadi, asi nthena? Kasi muli kujipulikapo kuti mukayowoya makora yayi zuŵa linyake? Kasi mukakhumba kuti muyowoyeso makora? Kanandi para tikuyowoya mwambura kughanaghanira, tikuyowoya vinthu ivyo panthazi tikuzakadandaura navyo. Lekani Baibolo likuti: “Mtima wa murunji wakughanaghana makora mazgolero.”—Zintharika 15:28.
Kanandi cingaŵa cakusuzga comene kughanaghanira dankha pambere tindayowoye, comenecomene para takwiya, para tili na wofi panji takhuŵazgika. Kanandi para tikuyowoya na ŵa mu mbumba yithu, cidumbirano cingamalira pa nthowa usange tingayowoya mazgu ghaheni ghakunena munyithu. Kucita nthena kungakwiyiska munyithu panji kwambiska mphindano.
Kasi tingacita wuli kuti para tikuyowoya tileke kukhuŵazga ŵanji? Kasi tingacita wuli kuti tileke kuŵa na kaŵefu? Ulongozgi wakovwira tingawusanga kwa Solomoni, yumoza mwa ŵanthu awo ŵakalemba Baibolo.
Ghanaghanirani Vyakuti Muyowoye Ndiposo Umo Muyowoyerenge
Solomoni, uyo wakalemba buku la mu Baibolo la Mupharazgi, wakalemba umo wakawoneranga umoyo. Wakatoleka mtima na umo iyo wakawoneranga umoyo. Iyo wakati: “Nkhautinkha umoyo.” Pa nyengo yinyake wakayowoya kuti umoyo ‘ngwawaka.’ (Mupharazgi 2:17; 12:8) Ndipouli buku la Mupharazgi kuti likulongosora waka ivyo Solomoni wakakhuŵara navyo yayi. Iyo wakaghanaghana kuti nchiwemi yayi kulemba waka vinthu viheni ivyo vikucitika mu umoyo wa munthu. Kuumaliro wa buku ilo wakalemba, iyo wakalongosora kuti ‘wakapenjanga kusanga mazgu ghakukondweska, ndipo agho ghalembeka ngakunyoroka, enya mazgu gha unenesko.’—Mupharazgi 12:10.
Mwakuyana na vesi ili, Solomoni wakamanya kuti wakeneranga kujikora. Kanandi wakatemwanga kujifumba kuti: ‘Kasi ivyo nkhukhumba kuyowoya ni vyaunenesko? Usange ningayowoya mazgu agha, kasi nikondweskenge ŵanji? Pakuti wakapenjerezganga ‘mazgu ghakukondweska’ agho ghakaŵa ghaunenesko, wakajikoranga pakuyowoya.
Cifukwa cakuti Solomoni wakapenja mazgu ghaunenesko, buku la Mupharazgi likalembeka mwaluso pera yayi, kweniso likupeleka vinjeru vyakufuma kwa Ciuta. (2 Timote 3:16, 17) Kasi tingawovwirika wuli na ivyo Solomoni wakalemba para tikudumbiskana na ŵanyithu? Tiyeni tiwone ciyelezgero cimoza.
Sambirani Kujikora
Tiyelezgere kuti munyamata wakufuma ku sukulu uku wali na pepara ilo palembeka umo wacitira ku sukulu. Wakuwoneka wacitima comene. Adada ŵake ŵakuwona visambizgo ivyo wakalemba, ndipo ŵawona cisambizgo ico wafeluka. Adada ŵake ŵakwiya comene. Ŵakukumbuka nyengo zinandi apo mwana wawo wakagwenthanga kuŵazga. Cifukwa cakutondeka kujikora, dada uyu wakuti: “Ndiwe mukata comene. Para ulutilirenge na ukata wako palije ico uzamucita kunthazi.”
Pambere ŵandayowoye uheni, adada ŵa mwana uyu nthena ŵakajifumba kuti: Kasi ivyo nkhukhumba kuyowoya ni vyaunenesko? Fumbo ili mphanyi likaŵawovwira kujikora pakuyowoya. (Zintharika 17:27) Kasi mwana uyu walutilirenge kufeluka cifukwa cakuti cisambizgo cimoza camutonda? Kasi iyo ni mukata nadi, panji wali waka na suzgo lakupulikiska fundo zinyake za cisambizgo ico watondeka? Baibolo likuticiska kanandi waka kuti tiwonenge vinthu mwakwenelera. (Tito 3:2; Yakobe 3:17) Kuti mupapi wakhozge mwana, wakwenera kuyowoya ‘mazgu ghaunenesko.’
Penjerezgani Mazgu Ghakwenelera
Para dada wakukhumba kuyowoya na mwana wake wangajifumba kuti, ‘Kasi ningayowoya wuli fundo iyi kuti mwana wane wapulikiske makora?’ Ndipouli nchipusu yayi kuyowoya mazgu ghakwenelera. Kweni ŵapapi ŵakwenera kukumbuka kuti ŵanyamata na ŵasungwana kanandi ŵakuŵa na mtima wakujikayikira pakucita vinthu. Mwaciyelezgero, ŵangawona cinthu cimoza ico ŵatondeka na kujipulika kuti mulimose umo vingaŵira, ŵangacita makora yayi cinthu ico. Para ŵapapi ŵangalutilira kumukalipira, mwana wangalutilira kujikayikira. Lemba la Ŵakolose 3:21 likuti: “Mungatopolanga moyo ŵana ŵinu, mzire ŵawe nkhumbi.”
Kayowoyero kaheni kakuhenipiska fundo ziwemi. Para mupapi wangayowoya kuti, “palije ico uzamucita kunthazi,” kasi mukughanaghana kuti mwana wangajipulika kuti mupapi wakumucindika? Usange mukuyowoya nthena, mbwenu mwana wajipulikenge kuti palije ico wakucita. Kuyowoya kwanthena uku kungaŵa kwakukhuŵazga pera yayi, kweniso kwautesi.
Cingaŵa ciwemi comene usange nyengo zose tikutemwa kuyowoya vinthu viwemi. Dada wa mu ciyelezgero ico cayowoyeka nthena wakayowoya kuti: “Phepa comene cifukwa cakuti watondeka kucita makora pa cisambizgo ici. Nkhumanya kuti ukulimbikira comene ku sukulu. Tiye sono tidumbiskane cisambizgo ico wafeluka na kuwona umo ungacitira makora.” Kuti dada wamanye kuti mwana wake wakukhumbikwira wovwiri wakusazgikira, wangamufumba mafumbo ghanyake kuti mwana wake walongosore vya kumtima wake. Kucita nthena kovwirenge kuti wawone ico capangiska kuti wafeluke.
Kuyowoya kwanthena uku kukuŵa kuwemi comene kuluska kukalipa. Baibolo likuti: ‘Mazgu ghakukondweska ghali nga ndi cisa ca uci, ku mzimu ngakunowa na ku thupi ngankhongono.’ (Zintharika 16:24) Tose mu mbumba tikucita makora vinthu para tikuyowoyeskana makora.
Mulomo Ukuyowoya Ivyo Vyazura mu Mtima
Kumbukani ciyelezgero cakwambilira ca mu nkhani yino. Kasi nthena canguŵa makora yayi usange mfumu wapenjenge ‘mazgu ghakukondweska’ m’malo mwa kukalipira muwoli wake? Mu mukhaliro wanthena uwu, cingaŵa ciwemi kuti mfumu wajifumbe kuti: ‘Nangauli muwoli wane wakwenera kusambira kucita vinthu mwaluŵiro, kasi mbunenesko kuti iyo wakucedwa nyengo zose? Kasi cingaŵa ciwemi kumuphalira za suzgo lake pa nyengo iyi? Kasi kumukalipira kungawovwira kuti wanyololere?’ Kulanguruka pa mafumbo agha kungawovwira kuti tileke kukhuŵazga ŵanyithu.—Zintharika 29:11.
Kweni wuli usange vidumbirano vithu vikumalira mu mphindano? Para tikukhumba kuyowoya, tikwenera kughanaghanira comene ivyo tiyowoyenge na umo tiyowoyerenge. Ivyo tikuyowoya, comenecomene para takhuŵazgika panji takwiya, vingavumbura ivyo vili mu mtima withu. Yesu wakati: “Mu uzali wa mtima mlomo ukuyowoya.” (Mateyu 12:34) Mu kayowoyero kanyake, ivyo tikuyowoya vikuvumbura maghanoghano ghithu ndiposo ivyo tikukhumba.
Kasi tikughanaghana vinthu viheni? Para ndimo viliri, kapulikikwiro ka mazgu ghithu kalongorenge. Kasi tikutemwa kugwagwamira pa cinthu cimoza? Kasi tili na wofi na vinthu ivyo tikughanaghana kuti vicitikenge? Kasi tikutemwa kususka ŵanyithu mwakuŵasanga vifukwa? Usange tikucita nthena, tikukhuŵazga ŵanyithu na ivyo tikuyowoya. Nyengo zinyake tikumanya yayi kuti tili na kaghanaghaniro kaheni panji tikuyowoya makora yayi. Mutepanji tingaghanaghana kuti tikuwona vinthu mwakwenelera. Kweni ticenjere kuti tileke kujipusika.—Zintharika 14:12.
Tili na mwaŵi pakuti tili na Mazgu gha Ciuta. Baibolo lingatovwira kusanda maghanoghano ghithu na kuwona agho ngawemi ndiposo kusintha agho ngaheni. (Ŵahebere 4:12; Yakobe 1:25) Mwambura kupwelerako umo tili kubabikira, panji kulelekera, tose tingasankha kusintha kaghanaghaniro kithu usange tikukhumba nadi kusintha.—Ŵaefeso 4:23, 24.
Padera pa Baibolo, paliso cinyake ico tingacita kuti tisande umo tikuyowoyera na ŵanyithu. Fumbani ŵanyinu kuti ŵamuphalirani mwaunenesko umo mukuyowoyera. Mwaciyelezgero, mungafumba muwoli winu panji mfumu winu, panji mwana kuti wamuphalirani mwaunenesko umo mukuyowoyera. Fumbani mubwezi winu uyo wakumumanyani makora. Mukwenera kuŵa wakujiyuyura mwakuti muzomerezge ivyo ŵamuphaliraninge, ndiposo kuti musinthe.
Ghanaghanani Dankha Pambere Mundayowoye
Paliso nthowa yinyake iyo mungajisandira. Usange tikukhumba kuleka kukhuŵazga ŵanyithu na kayowoyero kithu, tikwenera kucita ivyo lemba la Zintharika 16:23 likuyowoya. Lemba ili likuti: “Mtima wa wavinjeru ukusambizga [kuti] mlomo uyowoye makora, ndipo ukusazgako nkhongono ku milomo yake.” Mbunenesko kuti nchipusu yayi kujikora nyengo zose. Ndipouli, usange tikukhumba kumanya makora umo ŵanji ŵakucitira vinthu, cingaŵa cipusu kusanga mazgu ghakwenelera ghakuti tiyowoye nawo.
Tose ndise ŵambura kufikapo. (Yakobe 3:2) Nyengo zinyake tikuyowoya mazgu ghakulasa. (Zintharika 12:18) Kweni Mazgu gha Ciuta ghakutovwira kuti tijisandenge dankha pambere tindayowoye, ndiposo kughanaghanira ŵanji. (Ŵafilipi 2:4) Tiyeni tiŵikepo mtima pakupenja ‘mazgu ghakukondweska’ agho nga unenesko, comenecomene para tikudumbiskana na ŵa mu mbumba yithu. Para ticitenge nthena, kayowoyero kithu kakhuŵazgenge ŵanyithu yayi kweni kaŵakhozgenge.—Ŵaroma 14:19.
[Cithuzithuzi pa peji 12]
Kasi mungacita wuli kuti muleke kuyowoya cinthu ico paumaliro mungadandaura naco?