1924—Vyaka 100 Ivyo Vyajumpha
Bulletina ya Janyuwale 1924 yikati: “Apo chaka chikwamba, tikuwona kuti ni nyengo yiwemi chomene ku wose awo Mbakhristu ŵakubatizika . . . kuti ŵasange mipata iyo ŵangasazgirako uteŵeti wawo.” Mu chaka ichi, ŵasambiri ŵa Baibolo ŵakalondezga ulongozgi uwu munthowa ziŵiri: mwa kusanga nthowa ziphya zakupharazgira kweniso kuŵa ŵachikanga pa kuchita mulimo uwu.
ŴAKAMBA KUPHARAZGA KWIZIRA PA WAYILESI
Ŵabali ku Beteli ŵakagwira ntchito kwakujumpha chaka kuti ŵazenge nyumba iyo ŵakakhumbanga kuŵikamo mashini gha wayilesi ya WBBR ku Staten Island, mu msumba wa New York. Ŵati ŵanozga malo, ŵakazengapo nyumba yikuru ya awo ŵakagwiranga ntchito pa malo agha na nyumba yinyake yakuti ŵaŵikemo mashini gha wayilesi iyi. Ntchito iyi yati yamara, ŵabali ŵakamba kupenjerezga mashini agho ghakakhumbikwiranga kuti wayilesi iyi yambe kugwira ntchito. Kweni ŵakakhumbikwiranga kumarana na masuzgo ghanandi.
Ŵabali ŵakasanga kuti ntchakusuzga chomene kuŵika eliyoro yikuru ya wayilesi iyi. Eliyoro iyo ŵakaŵa nayo ya mamita 91 yikakhumbikwanga kuti ŵayiŵike pakati pa mapolo ghaŵiri gha mamita 61. Pakwamba ŵakatondeka. Kweni paumaliro, ŵakafiska chifukwa cha wovwiri wa Yehova. Calvin Prosser, uyo nayo wakachitako mulimo uwu, wakati: “Tifiskenge kuŵika eliyoro iyi pakwamba, tikatenge tijikuzgenge na kuyowoya kuti, ‘Mwawona, ise mphatali!’” Ŵabali ŵakapeleka uchindami kwa Yehova, kweni masuzgo ghawo ghakamalira penepapa yayi.
Kujinthika polo ilo wakaŵikako eliyoro ya wayilesi ya WBBR
Pa nyengo iyi wayilesi zikaŵa zakusoŵa, ndipo chikaŵa chakusuzga kugura mashini agho ghakakhumbikwanga kuti tijure wayilesi. Ŵabali ŵakasanga thiranzimita yakugwirapo kale ntchito iyo yikaŵapo mu chigaŵa chawo. M’malo mwa kugura mayikirofoni yiphya, ŵakagwiliskira waka ntchito ya telefoni. Pa usiku unyake mu Febuluwale, ŵabali ŵakawona kuti ŵayezge kugwiliskira ntchito mashini ghawo. Ŵakaŵavya pulogiramu yakuti ŵapharazge, ntheura ŵabali ŵakimba waka sumu za Ufumu. Ernest Lowe wakayowoya vinthu vyakusekeska ivyo vikachitika pa zuŵa ili. Iyo wakuti apo ŵabali ŵakimbanga ŵakapokera foni kufuma kwa Judge Rutherford,b uyo wakapulika kuti ŵakwimba pa wayilesi yake ku Brooklyn, pa mtunda wa makilomita pafupifupi 25.
Mubali Rutherford wakati: “Lekani waka mukupoma vyongo. Na ivyo mukwimba vikumanyikwa makora yayi!” Nangauli ŵakakhozgeka soni, kweniso mwaluŵiro ŵakimiska pulogiramu, kweni ŵakamanya kuti apa sono wayilesi yambapo kugwira ntchito ndipo ŵangamba kupanga mapulogiramu.
Pa Febuluwale 24, 1924, apo ŵakajuliranga wayilesi iyi, Mubali Rutherford wakati wayilesi iyi “yovwirenge kuthandazga ufumu wa Mesiya.” Wakati chilato cha wayilesi iyi ntchakuti “yiwovwire ŵanthu kupulikiska uthenga wa mu Baibolo kweniso nyengo izo tilimo, vilije kanthu kuti mba chisopa wuli.”
Kumazere: Mubali Rutherford wakuyowoya pa wayilesi kakwamba
Kumalyero: Thiranzimita na mashini agho ŵakaghagwiliskiranga ntchito pa siteshoni
Pulogiramu yakwamba iyi yikenda makora chomene ndipo yikaŵa na vyakufumapo viwemi. Kwa vyaka 33, wayilesi ya WBBR yikawovwira chomene pakupharazga mapulogiramu gha ŵanthu ŵa Yehova.
KUSUSKA MWANKHONGONO ŴALONGOZGI ŴA VISOPA
Mu Julayi 1924, Ŵasambiri ŵa Baibolo ŵakaŵa na ungano wa chigaŵa ku Columbus, Ohio. Ŵasambiri ŵa Baibolo aŵa ŵakafuma mu vigaŵa vyose vya charu chapasi, ndipo ŵakategherezga nkhani mu Chiarabic, Chingelezi, Chifurenchi, Chigerman, Chigiriki, chiyowoyero cha ku Hungary, Chiitaliya, Chilithuania, Chipolish, Chirussia, viyowoyero vya ku Scandinavia, na chiyowoyero cha ku Ukraine. Vigaŵa vya pulogiramu ya ungano uwu ŵakaviŵika pa wayilesi, ndipo ŵakanozga vyakuti nyuzipepara ya Ohio State Journal yilembenge vyakukhwaskana na ungano uwu zuŵa lililose.
Ungano wa chigaŵa wa mu 1924 ku Columbus, Ohio
Pa Chinayi, Julayi 24, ŵabali na ŵadumbu ŵakujumpha 5,000 awo ŵakiza ku ungano ŵakaluta kukapharazga mu msumba uwo mukachitikira ungano uwu. Ŵakagaŵira mabuku pafupifupi 30,000 na kwambiska masambiro gha Baibolo masauzandi ghanandi. Gongwe la Mulinda likati zuŵa ili likaŵa “limoza mwa chigaŵa chakukondweska chomene cha ungano.”
Chinthu chinyake chakukondweska pa ungano uwu chikaŵako pa Chinkhondi, Julayi 25, apo Mubali Rutherford wakaŵazga mwachikanga chipharazgo icho chikasuskanga ŵalongozgi ŵa visopa. Wakayowoya kuti ŵalongozgi ŵa vya ndyali, visopa, na ŵabizinesi, ŵakujandizga ŵanthu kuti ŵaleke kusambira unenesko wakukhwaskana na Ufumu wa Chiuta uwo Chiuta wazamutumbika nawo ŵanthu. Wakayowoyaso kuti ŵalongozgi aŵa mbakwananga chifukwa ŵakakhozgeranga wupu wa League of Nations na kuyowoya kuti ni nthowa yimoza iyo Chiuta wakuwusira charu chapasi. Ŵasambiri ŵa Baibolo ŵakakhumbikwiranga chikanga kuti ŵakapharazgire ŵanthu uthenga uwu.
Pakuyowoya za vyakufumapo vya ungano uwu, Gongwe la Mulinda likati: “Ŵasilikari ŵachoko ŵa Fumu aŵa, awo ŵakawungana pa ungano wa chigaŵa ku Columbus ŵakakhozgeka chomene . . . , mwakuti panyake ŵakawopangaso chilichose yayi na icho ŵalwani ŵawo ŵangaŵawofya nacho.” Leo Claus, uyo wakaŵapo pa ungano uwu wakati: “Tose tikawera nkhongono zakwera kuti tikapharazge uthenga uwu ku chigaŵa chithu.”
Kope la thirakiti la Ecclesiastics Indicted
Mu Okutobala, Ŵasambiri ŵa Baibolo ŵakamba kugaŵira makope gha thirakiti lakuti Ecclesiastics Indicted mamiliyoni ghanandi, ndipo mukaŵa ivyo Mubali Rutherford wakayowoya mu chipharazgo chake. Mu tawuni yichoko ya Cleveland, Oklahoma, Frank Johnson wakamalizga kugaŵira mathirakiti maminiti 20 pambere nyengo yakuti ŵapharazgi ŵanyake ŵazakamutore yindakwane. Wakatondeka kuti waŵalindilire ŵanyake pakweru chifukwa ŵanalume ŵanyake ŵa mu tawuni iyi awo ŵakakwiya chomene na ntchito yake yakupharazga ŵakamupenjanga. Johnson wakawona kuti wakabisame dankha mu tchalitchi ilo likaŵa pafupi waka. Wakasanga mulije ŵanthu, ntheura wakaleka mathirakiti agha mu Baibolo la muliska kweniso pa mpando uliwose. Wakachita mwaluŵiro chomene na kufuma mu tchalitchi ili. Wakawona kuti nyengo yichalipo, ntheura wakalutaso mu matchalitchi ghanyake ghaŵiri, ndipo wakachitaso mwakuyana waka.
Frank wakaweleraso pa malo apo ŵabali ŵakapangana kuti ŵamutolerenge. Wakabisama pa malo ghakumweskera mafuta galimoto uku wakulaŵiska ŵanthu awo ŵakamupenjanga. Ŵanthu aŵa ŵakafika chapafupi, kweni ŵakamuwona yayi. Ŵati ŵaluta waka, mbwenu ŵabali na ŵadumbu ŵanyake awo ŵakapharazganga chapafupi ŵakafika kuzakamutora na kunyamuka.
Mubali munyake wakati: “Apo tikafumangamo mu tawuni iyi, tikajumpha pafupi na matchalitchi ghatatu ghara. Pakaŵa ŵanthu pafupifupi 50 awo ŵakimilira panthazi pa tchalitchi lililose. Ŵanyake mwa ŵanthu aŵa ŵakaŵazganga mathirakiti, ŵanyake ŵakaghakolera muchanya mwakuti muliska waghawone. Apa tikakhala pachoko waka kuwa mu masuzgo! Kweni tikawonga chomene Yehova chifukwa wakativikilira kweniso kutovwira kumanya umo tingapharazgira uthenga wa Ufumu kwambura kukoleka na ŵalwani.”
KUPHARAZGA MWACHIKANGA
Józef Krett
Ŵasambiri ŵa Baibolo ŵa mu vyaru vinyake nawo ŵakapharazganga mwachikanga. Kumpoto kwa France, Józef Krett wakapharazgira ŵanthu awo ŵakafuma ku Poland kuzakagwira ntchito ku migodi. Wakaŵa kuti wadumbenge nkhani ya mutu wakuti “Chiwuka Chichitikenge Sonosono Apa (Resurrection of the Dead Soon).” Apo ŵanthu ŵa mu tawuni iyi ŵakaŵachemerako ku nkhani iyi, wasembe wawo wakaŵachenjezga kuti ŵangalutangako yayi. Kweni ivyo wakayowoya vikagwira ntchito yayi. Ŵanthu ŵakujumpha 5,000 ŵakiza ku nkhani iyi, kusazgapo na wasembe wuwo! Mubali Krett wakamupa mwaŵi wasembe kuti wavikilire vigomezgo vyake, kweni wakakana. Mubali Krett wakagaŵira magazini ghose agho wakaŵa nagho chifukwa wakawona kuti ŵanthu awo wakaŵapharazgiranga ŵakaŵa na nyota ya Mazgu gha Chiuta.—Am. 8:11.
Claude Brown
Ku Africa, Claude Brown ndiyo wakiza na makani ghawemi ku Gold Coast, uko sono nkhu Ghana. Nkhani izo wakadumba na mabuku agho wakagaŵira vikawovwira kuthandazga mwaluŵiro unenesko mu charu ichi. John Blankson, uyo wakasambiranga vya chipatala, wakiza kuzakategherezga yimoza mwa nkhani za Mubali Brown. Mwaluŵiro wakamanya kuti wasanga unenesko. John wakati: “Nkhakondwa chomene na unenesko, ndipo nkhaphalirangako ŵanyane ku sukulu.”
John Blankson
Zuŵa linyake, John wakaluta ku tchalitchi la Anglican kuti wakafumbe wasembe vyakukhwaskana na chisambizgo cha Utatu, icho John wakaŵa kuti wachipulikiska makora kuti ntchisambizgo cha mu Malemba yayi. Wasembe wakakwiya ndipo wakamuchimbizga na kumunena kuti: “Fumapo apa! Ndiwe Mkhristu yayi; wafuma kwa Dyabulosi.”
Wakati wawera, John wakamulembera kalata wasembe, kuti wize wazakalongosore makora vya chisambizgo cha Utatu pa wumba. Pakuzgora wasembe uyu wakati John walute ku ofesi ya mulara wawo wa pa sukulu, uko msambizgi wake wakamufumba usange wakamulembera nadi kalata wasembe.
John wakazgora kuti: “Enya nkhamulembera nadi.”
Msambizgi wakati John wamulembere kalata wasembe yakumuphepiska. Ntheura John wakalemba kuti:
“Msambizgi wane wanituma kuti nimulemberani kalata yakumuphepiskani, ndipo ine nili wakunozgeka kumulemberani kalata yakumuphepiskani, kweni pekha usange namwe mungazomerezga kuti mukusambizga vyautesi.”
Msambizgi wakazizwa chomene ndipo wakamufumba kuti, “Blankson, kasi ivi ndivyo ukukhumba kumulembera nadi?”
“Enya, asambizgi. Palije chinyake chakuti ningamulembera.”
“Uchimbizgikenge pa sukulu pano. Vingachitika yayi kuti ulutilire kuŵa pa sukulu pano usange ukususkana na wasembe wa tchalitchi ilo boma likukhozgera.”
“Kweni asambizgi, . . . asi apo mukutisambizga ndipo tindapulikiske yayi pa malo panyake, asi tikufumba mafumbo?”
“Enya muli ŵanangwa kufumba.”
“Ivi ndivyo vikachitika. Munthu uyu wakatisambizganga Baibolo ndipo ine nkhamufumba fumbo. Ntheura usange wakatondeka kuzgora, mbwenu palije chifukwa chakuti nimulembere kalata yakumuphepiska.”
Blankson wakachimbizgika yayi pa sukulu. Ndipo wakalemba yayi kalata yakuphepiska.
KULAŴISKA KUNTHAZI
Pakuyowoyapo pa vyose ivyo vikachitika mu chaka ichi, Gongwe la Mulinda likati: “Nase tingayowoya nga ni Davide kuti: “Mukandivwarika na nkhongono zakurwera nkhondo.” (Sal. 18:39, Tumbuka Bible) Chaka ichi chaŵa chakukondweska chomene, chifukwa tawona woko la Fumu . . . Ŵateŵeti ŵake ŵakujipeleka . . . ŵapelekera ukaboni mwakukondwa.”
Cha kuumaliro kwa chaka ichi, ŵabali ŵakawona kuti ŵajureso siteshoni yinyake ya wayilesi. Mulimo ukambika wakuzenga siteshoni yinyake kufupi na Chicago. Siteshoni yiphya iyi yikachemekanga MAZGU. Wayilesi iyi yikagwiliskiranga ntchito thiranzimita yankhongono chomene ndipo yikawovwira kuti uthenga wa Ufumu upulikikwenge na ku vigaŵa vya kutali chomene, m’paka kumpoto kwa Canada.
Chaka cha 1925 chikaŵaso chakukondweska chomene chifukwa ungweru ukaŵalirapo, ivyo vikawovwira kuti Ŵasambiri ŵa Baibolo ŵapulikiske makora lemba la Chivumbuzi chaputara 12. Kweni chikaŵa chiyezgo ku ŵanyake. Ndipouli, ŵanandi ŵakakondwa kupulikiska makora ivyo vikachitika kuchanya kweniso umo vikakhwaskira ŵanthu ŵa Chiuta pa charu chapasi.
a Pasono ni Uteŵeti na Umoyo Wachikhristu—Kabuku ka Maungano.
b J. F. Rutherford, uyo wakadangiliranga Ŵasambiri ŵa Baibolo pa nyengo iyo, wakamanyikwangaso kuti “Judge” Rutherford. Pambere wandambe uteŵeti wa pa Beteli, nyengo zinyake wakagwiranga ntchito ya kweruzga mu khoti la Eighth Judicial Circuit ku Missouri.