LAYIBULARE YA PA INTANETI ya Watchtower
Watchtower
LAYIBULARE YA PA INTANETI
Chitumbuka
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • MAUNGANO
  • w07 9/1 pp. 4-7
  • ‘Vili Kulembeka Kuti Vitisambizge’

Vidiyo palije.

Phepani, pali suzgo linyake.

  • ‘Vili Kulembeka Kuti Vitisambizge’
  • Gongwe la Mulinda Likupharazga Ufumu wa Yehova—2007
  • Mitu Yichoko
  • Nkhani Zakuyanako na Iyi
  • Mikhaliro ya Mulembi wa Baibolo
  • Kasi Malemba gha Cigiriki Ghali Kunjira mu Malo mwa gha Cihebere?
  • Ulongozgi wa Umo Tingakhalira
  • Cilindizga ca Munthazi
  • Kasi Ŵakaboni ŵa Yehova Ŵakugomezga Tesitamenti Lakale?
    Ivyo Ŵanthu Ŵakutemwa Kufumba
  • Kasi Ŵakaboni ŵa Yehova Ŵakuliwona wuli Testamente Lakale?
    Gongwe la Mulinda Likupharazga Ufumu wa Yehova—2009
  • Kasi Baibolo Ni Buku Wuli?
    Mafumbo Agho Baibolo Likuzgora
Gongwe la Mulinda Likupharazga Ufumu wa Yehova—2007
w07 9/1 pp. 4-7

‘Vili Kulembeka Kuti Vitisambizge’

“KUCITA [kulemba] mabuku ghanandi kuti kumarenge cara.” (Mupharazgi 12:12) Unandi wa mabuku agho ghakulembeka mazuŵa ghano ukulongora kuti fundo iyi njaunenesko nga ni umo yikaŵira apo yikalembekanga. Kasi munthu uyo wakughanaghana makora wangacita wuli kuti wasankhenge mwakwenelera mabuku agho wakukhumba kuŵazga?

Pakusankha mabuku agho ŵakukhumba kuŵazga, ŵanji ŵakukhumba kuti ŵamanyenge dankha uyo wali kulemba. Awo ŵakusindikizga mabuku ŵakutemwa kulemba mazgu ghakwambilira, ghakuyowoya kukwawo kwa uyo walemba, masambiro ghake, ndiposo mabuku ghanyake agho wali kulembapo. Kumanya uyo walemba buku ilo mukukhumba kuŵazga nkhwakuzirwa comene, lekani mu nyengo yakale, ŵanakazi awo ŵakalembanga mabuku ŵakajithyanga mazina gha canalume mwakuti awo ŵamuŵazga ŵaleke kuyuyura mabuku ghawo cifukwa cakuti ghalembeka na ŵanakazi.

Nga umo tawonera mu nkhani yakwamba, cacitima nchakuti ŵanthu ŵanyake ŵakukana kuŵazga Malemba gha Cihebere cifukwa ŵakugomezga kuti Ciuta uyo wakuyowoyeka mu Malemba agha wakaŵa ŵankhaza comene, wakakomanga ŵalwani ŵake kwambura lusungu.a Tiyeni tiwone ivyo Malemba gha Cihebere na gha Cigiriki ghakutiphalira za uyo wakalemba Baibolo.

Mikhaliro ya Mulembi wa Baibolo

Kuyana na ivyo vili mu Malemba gha Cihebere, Ciuta wakaphalira mtundu wa Israyeli kuti: “Ine Yehova kuti nkhuzgoka cara.” (Malaki 3:6) Pakati pajumpha vilimika pafupifupi 500, mulembi wa Baibolo, Yakobe, wakalemba za Ciuta kuti: “Wangaŵa wakuzgokazgoka cara, panji nesi kuŵa na mufwiri wa kung’anamuka.” (Yakobe 1:17) Ipo nchifukwa wuli pera ŵanthu ŵanyake ŵakughanaghana kuti Ciuta uyo wakuyowoyeka mu Malemba gha Cihebere wakupambana na uyo wakuyowoyeka mu Malemba gha Cigiriki?

Zgoro ndakuti, mu Malemba ghakupambanapambana gha mu Baibolo, Ciuta wakumanyikwa na mikhaliro yakupambanapambana. Mu buku la Genesis pera, iyo wakuyowoyeka kuti ‘vikumuŵinya mu mtima wake,’ ni “mweneco wa mtambo na caru,” ndiposo ni “Mweruzgi wa caru cose.” (Genesis 6:6; 14:22; 18:25) Kasi mazgu ghose agha ghakulongosora Ciuta yumoza pera? Enya.

Mwaciyelezgero, ŵanthu awo ŵeruzgikapo na mweruzgi munyake ŵangamuwona nga ni munonono mtima cifukwa cakuti wakungangamira comene pa malango. Kweni ŵana ŵake, ŵangamuwona kuŵa dada wacitemwa ndiposo walusungu. Ŵabwezi ŵake ŵangamuwona kuŵa munthu wakucezgeka ndiposo wa nkharo yiwemi. Munthu mweneyuyu pera ni mweruzgi, dada, ndiposo mubwezi. Munthu uyu wakulongora mikhaliro yose iyi pa nyengo zakupambanapambana.

Mwakuyana waka, Malemba gha Cihebere ghakulongosora Yehova kuti ni “Ciuta wa lusungu na ucizi, wakukunthirapo, wakuzara na uwemi na nenesko.” Kweni tikuphalirikaso kuti Ciuta “ntha tiwamuleke waka uyo wasuskika na mlandu.” (Exodus 34:6, 7) Mikhaliro yiŵiri iyi yikulongora ng’anamuro la zina la Ciuta. Zina lakuti “Yehova” likung’anamura kuti “Wakupangiska Kuŵako.” Ici cikung’anamura kuti Ciuta wangaŵa cilicose ico wakukhumba kuti wafiske malayizgo ghake. (Exodus 3:13-15) Kweni wakusintha yayi. Yesu wakati: “Yehova Ciuta withu, Yehova njumoza.”—Marko 12:29.

Kasi Malemba gha Cigiriki Ghali Kunjira mu Malo mwa gha Cihebere?

Nchacilendo yayi mazuŵa ghano kuwona mabuku ghakusinthika para awo ŵakalemba ŵabowozga fundo zinyake panji para ŵanthu ŵasintha kaghanaghaniro. Kasi ndimoso viliri na Malemba gha Cihebere? Kasi Malemba gha Cigiriki ghali kunjira mu malo mwa gha Cihebere? Yayi.

Yesu waŵenge na cilato cakuti mazgu agho wakayowoya ndiposo ivyo ŵasambiri ŵake ŵakalemba vinjire mu malo gha Malemba gha Cihebere mphanyi wakayowoya. M’malo mwake, pakuyowoya za Yesu pambere wandakwere kucanya, Luka wakati: ‘Kwamba kwa Mozesi na ku Ŵaprofeti wose, [awo ŵakuyowoyeka mu Malemba gha Cihebere] wakaŵatanthaulira [ŵasambiri ŵake ŵaŵiri] mu Malembo ghose ivyo vikalembekera Iyo Mwene.’ Pamasinda pake, Yesu wakawonekera ku ŵapositole ŵake ŵakugomezgeka ndiposo ŵanthu ŵanyake. Luka ŵakalongosoraso kuti: “Ndipo wakanena nawo, Agha ndi mazgu ghane agho nkhamuphalirani apo nkhapera ndicali namwe, kuti vyose vikwenera kufiskika ivyo vili kulembekera Ine mu Malango gha Mozesi, na mu Ŵaprofeti, na mu Masalmo.” (Luka 24:27, 44) Cifukwa wuli Yesu wakalutizga kugwiliskira nchito Malemba gha Cihebere kuumaliro wa uteŵeti wake usange ghakaŵa kuti ghamara nchito?

Pamasinda pakuti mpingo Wacikhristu wakhazikiskika, ŵalondezgi ŵa Yesu ŵakalutilira kugwiliskira nchito Malemba gha Cihebere kuti ŵalongosore maucimi agho ghakaŵa ghandafiskike, kuyowoya fundo zakuzirwa za mu Malango agho ghakapelekeka kwizira mwa Mozesi, ndiposo kulongosora nkhani za ŵateŵeti ŵakugomezgeka ŵa Ciuta kuti zikhozge Ŵakhristu, mwakuti ŵalutilire kuŵa ŵakugomezgeka. (Milimo 2:16-21; 1 Ŵakorinte 9:9, 10; Ŵahebere 11:1–12:1) Paulosi wakalemba kuti: ‘Malemba ghose ghakupelekeka na Ciuta ghakwanduliraso.’b (2 Timote 3:16) Kasi Malemba gha Cihebere ghangawovwira wuli mazuŵa ghano?

Ulongozgi wa Umo Tingakhalira

Ghanaghanirani za suzgo la kusankhana mitundu ilo lazara comene mazuŵa ghano. Mu msumba unyake wa ku Europe, mwanalume munyake wa vilimika 21 wakati: “Usange tikukhumba kwenda kuluta kunyake, tikwenera kwenda pa kagulu. Cifukwa para tili pa kagulu ŵakutiwukira viŵi yayi.” Wakatiso: “Para 6 koloko ya namise yajumpha, tingenda yayi mu msewu. Para ŵanthu ŵakutilaŵiska, cilato cawo cikuŵa cakuti ŵawone kawonekero ka thupi lithu.” Kasi Malemba gha Cihebere ghakovwira pa suzgo ili?

Ŵaisrayeli ŵakale ŵakaphalirika kuti: “Usange mulendo wakukhala namwe mu caru cakwinu, mungamusuzganga. Mulendo uyo wakukhalilira namwe waŵenge nga njumoza wakubabiwira mukati mwinu, ndipo umutemwe umo ukujitemwera wekha; cifukwa imwe mukaŵa ŵalendo mu caru ca Eguputo.” (Leviticus 19:33, 34) Dango ilo Ŵaisrayeli ŵakapika likaŵakhuŵirizganga kuti ŵatemwenge ‘ŵalendo,’ panji ŵanthu ŵa mitundu yinyake ndipo licali mu Malemba gha Cihebere. Kasi mukuzomerezga yayi kuti fundo izo zili mu dango ili zingawovwira kumazga suzgo la kusankhana mitundu mazuŵa ghano?

Nangauli Malemba gha Cihebere ghakulongosora viŵi nkhani za ndarama yayi, kweni ghali na ulongozgi wakovwira pa nkhani iyi. Mwaciyelezgero, pa Zintharika 22:7, tikuŵazga kuti: “Uyo wakukongora ndi muzga wa wakumubwereka.” Ŵanthu ŵanandi awo ŵakumanya za kendeskero ka cuma ŵakuzomerezga kuti kugura katundu pa ngongoli kungapangiska kuti munthu wakavuke.

Kweniso, kutemweseska cuma uko kwazara mazuŵa ghano kukalongosoreka kale na Themba Solomoni, uyo wakaŵa musambazi comene. Wakalemba kuti: “Uyo wakutemwa ndarama kuti wakhutiskikenge na ndarama cara; nanga ndi uyo wakutemwa usambazi, na candulo: ici nacoso nchawaka.” (Mupharazgi 5:10) Ili ni cenjezgo lavinjeru comene.

Cilindizga ca Munthazi

Baibolo lose liri na fundo yikuru yimoza. Fundo yake njakuti: Ciuta wagwiliskirenge nchito Ufumu wakuwusika na Yesu Khristu kuti wathuwuske muwuso wake ndiposo kutuŵiska zina Lake.—Daniel 2:44; Civumbuzi 11:15.

Mu Malemba gha Cihebere, tikusambira umo umoyo uzamuŵira mu Ufumu wa Ciuta. Ici cikutipembuzga nadi na kutisendezgera kwa Yehova Ciuta, uyo ni mweneco wa cipembuzgo. Mwaciyelezgero, mprofeti Yesaya wakacima kuti kuzamuŵa mtende pakati pa vinyama na ŵanthu. Wakati: “Mphumphi yamkukhala pamoza na kanamberere, nthoromi yamkugona pasi na kanambuzi, tholi na nkharamu na ng’ombe yakututuŵa zose pamoza, ndipo mwana mucoko waziliskenge.” (Yesaya 11:6-8) Ici nchilindizga cakukondweska comene!

Kasi Malemba gha Cihebere ghakutipo wuli za awo ŵakusuzgika cifukwa ca kusankhana mitundu, ulwari, panji ukavu? Pakuyowoya za umo Khristu wazamuwusira, Malemba gha Cihebere ghakayowoyerathu kuti: “Wakuthaska musauci para wacema, na mukavu, na uyo walije movwiri. Wakufwira lusungu ŵakutemphentha na ŵakavu, na kuponoska mizimu ya ŵasauci.” (Salmo 72:12, 13) Malayizgo agha ngawemi nadi cifukwa ghakovwira awo ŵakughagomezga kuti ŵaŵe na cilindizga ca vinthu viwemi ivyo vikwiza munthazi.—Ŵahebere 11:6.

Nchakuzizika yayi kuti mpositole Paulosi wakakhuŵilizgika na mzimu kulemba kuti: “Ivyo vyose vikalembeka kale, vikalembekera kusambizgika kwithu, mwakuti tiŵirenge na cigomezgo mu cizizipizgo na cisangulusko ivyo vili mu Malembo.” (Ŵaroma 15:4) Enya nadi, Malemba gha Cihebere ghacali cigaŵa cakuzirwa ca Mazgu gha Ciuta, agho ghali mu Baibolo. Ngakovwira comene kwa ise mazuŵa ghano. Tikugomezga kuti muyezgeyezgenge kuti mumanye vinandi ivyo Baibolo lose likusambizga, mwakuti musendelere kwa Yehova Ciuta, uyo ni mulembi wa Baibolo.—Salmo 119:111, 112.

[Mazgu ghamusi]

a Mu nkhani iyi, Testamente la Kale lizunulikenge kuti Malemba gha Cihebere. (Wonani bokosi lakuti, “Testamente la Kale panji Malemba gha Cihebere?” pa peji 6.) Mwakuyana waka, Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakucema Testamente la Sono kuti Malemba gha Cigiriki.

b Malemba gha Cihebere ghali na fundo zinandi izo ni zakovwira comene mazuŵa ghano. Ndipouli, mukwenera kumanya kuti Ŵakhristu ŵali pasi pa Dango ilo Ciuta wakapa Ŵaisrayeli kwizira mwa Mozesi yayi.

[Bokosi pa peji 6]

TESTAMENTE LA KALE PANJI MALEMBA GHA CIHEBERE?

Mazgu ghakuti “testamente la kale” ghakusangika pa 2 Ŵakorinte 3:14 mu Baibolo la King James Version. Mu Baibolo ili, lizgu lakuti “testamente” liri kufuma ku lizgu la Cigiriki lakuti di·a·theʹke. Kweni Mabaibolo ghanandi agho ghakung’anamulika mazuŵa ghano, kusazgapo Tumbuka Bible, lizgu lakuti di·a·theʹke liri kung’anamulika kuti “phangano” m’malo mwa “testamente.” Cifukwa wuli?

Mulembi wa dikishonare linyake, Edward Robinson, wakati: “Pakuti phangano la kale likusangika mu mabuku agho ghakalembeka na Mozesi, ntheura, lizgu ili [di·a·theʹke] likung’anamura buku la phangano, mabuku agho ghakalembeka na Mozesi, panji kuti dango.” Pa 2 Ŵakorinte 3:14, mpositole Paulosi wakayowoyanga za Malango agho Ciuta wakapeleka kwa Ŵaisrayeli kwizira mwa Mozesi, agho nchigaŵa waka ca Malemba agho ghakalembeka pambere Khristu wandize.

Ipo kasi mabuku 39, agho ghakwambira pa Genesis mpaka Malaki, ghakwenera kumanyikwa na zina wuli? M’malo mwa kuwona Malemba agha kuŵa ghakumara nchito panji ghakale, Yesu Khristu na ŵalondezgi ŵake ŵakaghawonanga kuti ni ‘Malemba’ ndiposo kuti ni ‘Malemba Ghatuŵa.’ (Mateyu 21:42; Ŵaroma 1:2) Mwantheura, mwakukolerana na Malemba agha, Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakuthya Testamente la Kale kuti Malemba gha Cihebere cifukwa cigaŵa ici pakwamba cikalembeka mu Cihebere. Kweniso, ilo ŵanji ŵakuti Testamente la Sono, Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakuti Malemba gha Cigiriki cifukwa ŵanalume awo Ciuta wakaŵatuma kulemba cigaŵa ici ca Baibolo, ŵakalemba mu Cigiriki.

[Vithuzithuzi pa peji 4]

Munthu yumoza pera wangamanyikwa kuŵa mweruzgi wakungangamira pa malango, dada wacitemwa, ndiposo mubwezi

[Cithuzithuzi pa peji 5]

Mu uteŵeti wake wose, Yesu wakagwiliskiranga nchito Malemba gha Cihebere

[Vithuzithuzi pa peji 7]

Ni fundo wuli za mu Baibolo izo zingawovwira munthu kuti wasankhe vinthu mwakwenelera?

    Mabuku gha Chitumbuka (1982-2023)
    Fumani
    Njirani
    • Chitumbuka
    • Tumizgani
    • Ivyo Mukukhumba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Malango
    • Phangano
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Njirani
    Tumizgani