LAYIBULARE YA PA INTANETI ya Watchtower
Watchtower
LAYIBULARE YA PA INTANETI
Chitumbuka
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • MAUNGANO
  • mrt nkhani 27
  • Jivikilirani ku Nkhani Zautesi

Vidiyo palije.

Phepani, pali suzgo linyake.

  • Jivikilirani ku Nkhani Zautesi
  • Nkhani Zinyake
  • Nkhani Zakuyanako na Iyi
  • Ŵana na Malo Ghakuchezgera gha pa Intaneti—Chigaŵa 1: Kasi Mwana Wane Wakwenera Kuŵa na Malo Ghakuchezgera gha pa Intaneti?
    Vyakovwira Mabanja
  • Kasi Intaneti Yikunitimbanizga?
    Ivyo Ŵachinyamata Ŵakufumba
  • Chenjerani na Nkhani Zautesi
    Kabuku ka Maungano ka Uteŵeti na Umoyo Wachikhristu—2023
  • Kasi Malo Ghakuchezgera gha pa Intaneti Ghakunanga Mwana Winu?—Umo Baibolo Lingawovwilira Ŵapapi
    Nkhani Zinyake
Wonani Vinyake
Nkhani Zinyake
mrt nkhani 27
Mwanalume wakusanda nkhani zakufuma ku malo ghakupambanapambana.

Jivikilirani ku Nkhani Zautesi

Mazuŵa ghano, ntchipusu chomene kusanga panji kumanya nkhani zakupambanapambana kuluska kumanyuma kose, kusazgapo na nkhani izo zingamovwirani kuti mujivikilire kweniso kuti muŵe na umoyo uwemi. Kweni apo mukufufuza nkhani izi, mukwenera kuŵa maso na nkhani izo ŵanthu ŵakuthandazga, mwachiyelezgero:

  • Nkhani izo zingamupuluskani

  • Malipoti ghautesi

  • Nkhani izo zilije ukaboni

Mwachiyelezgero, mu nyengo ya muliri wa COVID-19, mulara wa United Nations wakachenjezga kuti ŵanthu ŵayowoyenge mautesi ghanandi ghakofya ghakukhwaskana na muliri uwu. Wakati: “Paŵenge ulongozgi unandi uheni wakukhwaskana na munkhwala wa matenda agha. Nkhani zautesi zili waka palipose, kwali mpha TV na pa wayilesi. Ŵanthu ŵakuthandazga nkhani zinandi zambura ukaboni pa Intaneti. Nakuti ntchakuzizika yayi kuwona ŵanthu ŵakutinkha na kugega kagulu kanyake ka ŵanthu chifukwa cha nkhani zautesi izo ŵapulika.”

Unenesko ngwakuti, nkhani zautesi ni zachilendo yayi. Ndipouli, Baibolo likayowoyerathu kuti mu mazuŵa ghithu ghano, “ŵanthu ŵaheni na ŵakupusika ŵalutilirenge kuŵa ŵaheni, kupuluska na kupuluskika.” (2 Timote 3:1, 13) Nakuti pasono, ndipo Intaneti yingatipangiska kuti tipokere panji tithandazge mwambura kumanya nkhani yinyake yautesi munthowa yipusu ndiposo mwaluŵiro chomene. Ntheura nkhani zinandi izo tingapokera pa imelu yithu panji izo tingawona pa Intaneti, zingaŵa zakuti ŵasazgirako kautesi panji kuŵirathu zautesi.

Kasi mungachita wuli kuti mujivikilire ku nkhani zautesi kweniso nkhani izo zilije ukaboni? Wonani fundo za mu Baibolo izo zingamovwirani.

  • Mwanalume wakughanaghanira vinthu ivyo wawona na kupulika.

    Kugomezga waka chilichose yayi icho mwawona panji kupulika

    Ivyo Baibolo likuyowoya: “Munthu muzeleza wakugomezga mazgu ghalighose, kweni wakuchenjera wakulanguruka pa mendero ghake ghose.”—Zintharika 14:15.

    Para tili maso yayi, tingakaŵa yayi kupusikika. Mwachiyelezgero, pali vithuzi ivyo vikuŵa na malemba musi mwake panji tumavidiyo tunandi uto tuli pa Intaneti, chomenechomene pa malo ghakuchezgerapo gha pa Intaneti. Vinthu nga ni ivi, ŵanthu ŵakutemwa kuyezgelera waka ivyo ŵanyawo ŵaŵikapo ndipo kanandi chilato chake ntchakuti ŵanthu ŵaseke para ŵaviwona. Ndipouli, ntchipusu kuti ŵanthu ŵasinthemo vinyake mu vithuzi na tumavidiyo utu panji kukora mazgu gha munthu munyake kwambura kulongosora ivyo wakayowoya pakwamba panji paumaliro ndipo ivi vingasintha ng’anamuro la ivyo mweneko wakayowoya. Nakuti ŵanthu ŵangapanga mavidiyo gha ŵanthu ŵanadi kuti ŵakuchita panji kuyowoya vinthu ivyo iwo ŵandachitepo panji kuyowoya.

    “Ŵanthu ŵanandi awo ŵakufufuza nkhani zautesi ŵakuwona kuti vithuzi na tumavidiyo uto tukuŵa pa Intaneti vikuŵa vyakuti unenesko weneko mulije panji kuti ŵali kusinthamo vinyake ndipo chilato chake nkhusekeska waka ŵanthu.”—Axios Media.

    Jifumbani kuti: ‘Kasi vinthu ivi ni vyaunenesko panji chilato chake nkhusekeska waka ŵanthu?’

  • Gilasi la kuwonera vinthu.

    Ghanaghanirani uko nkhani iyo yafuma kweniso ivyo yikuyowoya

    Ivyo Baibolo likuyowoya: “Musande vinthu vyose.”—1 Ŵatesalonika 5:21.

    Pambere mundagomezge ivyo nkhani yikuyowoya panji kutuma kwa ŵanthu ŵanyake, nanga yingaŵa kuti yatchuka chomene panji yalembeka kanandi waka, mukwenera kusimikizga dankha kuti njaunenesko. Mungachita wuli nthena?

    Sandani dankha usange mungaŵagomezga awo ŵalemba nkhani iyo. Makampani ghakulemba nkhani na mawupu ghanyake ghangasintha nkhani yinyake kuti ivyo ŵakukhumba viŵayendere panji ŵakhozgere chipani chinyake. Yaniskani nkhani iyo mwaŵerenga pa malo ghanyake na nkhani zinyake izo zilipo. Nyengo zinyake ŵabwezi ŵithu ŵangatitumira nkhani yautesi mwangozi pa imelu panji pa malo ghakuchezgera gha pa Intaneti. Ntheura kugomezga waka nkhani yiliyose yayi, fufuzani dankha kuti mumanye uko yafumira.

    Woneseskani kuti ivyo vyalembeka ni vyasono kweniso ni vyaunenesko. Wonani madeti, fufuzani ivyo vyalembeka na kusanga maukaboni ghakukhorweska usange ghakukhozgera ivyo vikuyowoyeka. Muŵe maso, chomenechomene para nkhani yinyake yalongosoreka munthowa yipusu chomene panji usange lipoti ilo layowoyeka lingamupangiskani kuti muchite kanthu kanyake.

    “Woneseskani kuti nkhani iyo mukupokera njaunenesko nadi chifukwa ichi ntchakuzirwa chomene pasono ndipo panji vingayana waka na umo kugeza mu mawoko kuliri kwakuzirwa sono.”—Sridhar Dharmapuri, Mulara wa Food Safety na Nutrition wa U.N.

    Jifumbani kuti: ‘Kasi nkhani iyi yikulongosora vinthu mwa pakatikati waka kuti ni vyaunenesko panji yikukhozgera chigaŵa chimoza cha nkhani?’

  • Pepara.

    Longozgekani na fundo zaunenesko, vinthu ivyo mukukhumba nakale kupulika yayi

    Ivyo Baibolo likuyowoya: “Uyo wakuthemba mtima wake ni muzeleza.”—Zintharika 28:26.

    Kanandi taŵanthu tikutemwa kukhozgera nkhani iyo tikukhumba nakale kuyigomezga. Makampani gha vya Intaneti kanandi ghakutumizga nkhani kuyana na vinthu ivyo mukutemwa kweniso kuyana na ivyo muli kufufuzapo pa Intaneti kumanyuma. Ndipouli, ni nyengo zose yayi apo ntchakwenelera kukhazga kupulika ivyo tikutemwa kupulika.

    “Mwakawiro taŵanthu tili kupangika kuti tighanaghanenge, kweni ivyo tikukhumba, ivyo tikugomezga, ivyo tikopa, na ivyo tikudokera kanandi vikutipangiska kuti chiŵe chipusu kuzomerezga chinthu chinyake kuti ntchaunenesko para chikukhozgera ivyo tikukhumba nakale kugomezga.”—Peter Ditto, social psychologist.

    Jifumbani kuti: ‘Kasi nkhugomezga nkhani iyi chifukwa waka chakuti ndivyo nkhukhumba nakale kugomezga?’

  • Nkhani yautesi yaponyeka mu bini.

    Lekani kuthandazga nkhani yautesi

    Ivyo Baibolo likuyowoya: “Ungathandazganga nkhani yautesi chara.”—Ekisodo 23:1.

    Kumbukani kuti nkhani iyo mukuphalirako ŵanyinu panji kuŵatumizgira yili na nkhongono yakukhwaska maghanoghano ghawo panji vyakuchita vyawo. Nanga vingaŵa kuti mwatumizga mwangozi nkhani yinyake kweni manyani kuti vyakufumapo vyake vingaŵa viheni.

    “Chinthu chakuzirwa chomene icho mukwenera kuchita pambere mundatumizge nkhani yinyake ku ŵanyinu nkhujifumba kuti, ‘Kasi nasimikizga nadi kuti nkhani iyo nitumenge njaunenesko?’ Usange waliyose wangachita nthena, mbwe pa Intaneti paŵenge nkhani zichoko chomene zautesi.”—Peter Adams, wachiŵiri kwa pulezidenti wa News Literacy Project.

    Jifumbani kuti: ‘Kasi nkhutumizgirako ŵanyane nkhani iyi chifukwa chakuti namanya kuti njaunenesko?’

Unenesko wakukhwaskana na nkhani zambura ukaboni

“Shauna Bowes uyo wali kusambira chomene vya umo ŵanthu ŵakughanaghanira wakati: “Nkhani zambura ukaboni zikukhwaska chomene umo ŵanthu ŵakughanaghanira na kuchitira vinthu kuluska kumanyuma kose.” Wonani ivyo mukwenera kumanya vyakukhwaskana na nkhani zambura ukaboni.

Kasi nkhani zambura ukaboni ni vichi? Ni nkhani ziheni na zakofya izo zikuyowoya kuti magulu ghanyake ghankhongono agho ghakupanga vinthu mwakubisa ghakukhumba kupanga vinthu vyakofya chomene ivyo pamanyuma vingapangiska ŵanthu kudandawura panji kuŵa na chitima.

Chifukwa wuli nkhani izi ni zakofya? Nkhani zambura ukaboni zingapangiska ŵanthu kwamba kukayikira uko kukufuma nadi nkhani zaunenesko, ndiposo nkhani zinyake zingapangiska ŵanthu kukana ulongozgi uwo ungaŵawovwira kuŵa na umoyo uwemi panji kuŵavikilira. Nkhani izi zingapangiskaso kuti ŵanthu ŵambe kusankhana mtundu kweniso ŵambe kuwukirana chomenechomene gulu ilo lakhwaskika na nkhani iyo.

Chifukwa wuli nkhani zambura ukaboni zili palipose? Pakuyowoya chifukwa icho nkhani izi ziliri waka palipose, buku la Encyclopaedia Britannica likati: “Nkhani zambura ukaboni zathandazgika chomene pasono chifukwa ŵanthu ŵanandi ŵakwenjerwa, ŵakusangana na vyamabuchi, panji chifukwa cha masuzgo agho ghakuchitika, nga ni nkhondo, kusoŵa kwa ndalama, kweniso pamanyuma pa masoka ghachilengiwa nga ni tsunami, vindindindi, na miliri.” Panyengo zakusuzga izi, ŵanthu ŵanyake ŵakuzomerezga nkhani zambura ukaboni chifukwa chakuti nkhani izi zikukhozgera ivyo ŵakugomezga panji zikuŵawovwira kupulikiska chifukwa icho vinthu viheni vikuchitikira.

Kasi Baibolo lingamovwirani wuli kuti mujivikilire ku nkhani zambura ukaboni? Baibolo lili na ulongozgi uwemi uwo ungatovwira kuti tileke kwenjerwa chomene mu nyengo zakusuzga izi. Likuyowoya chifukwa cheneko icho chikupangiska masuzgo agho ghalipo pasono kweniso umo masuzgo agha ghazamumalira. Kuti mumanye vinandi, wonelerani vidiyo ya mutu wakuti, Chifukwa Wuli Mukwenera Kusambira Baibolo?

    Mabuku gha Chitumbuka (1982-2023)
    Fumani
    Njirani
    • Chitumbuka
    • Tumizgani
    • Ivyo Mukukhumba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Malango
    • Phangano
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Njirani
    Tumizgani