Mayo

Li echʼ tal jabiletike, toj ep buchʼutik jatav lokʼel ta slumalik yoʼ xbatik ta yan lumetike. Toj lek ti jchanbetik jutuk li skʼopik yoʼ jkʼopontike. Jech xtok, xuʼ jchanbetik jpʼel chaʼpʼeluk skʼopik ti bu mas tstunesike. Xuʼ me xkakʼbetik yilik xtok li videoetik xchiʼuk li vunetik ti oy ta skʼop stukik li ta jpajinatik ta Internet ta jw.org. Li Jeovae xchapanojbutik li tsobajel Jkuxlejaltik xchiʼuk Kabteltik sventa Dios yoʼ lekuk xijtojob li ta cholmantale. Li tojobtaseletik chkichʼtik tee tskoltautik sventa junuk koʼontontik kʼalal ta jpastik revisita xchiʼuk kʼalal chkakʼtik estudioe. Sventa xojobajikuk li kʼoxetik eke, skʼan me xchanubtasatik yuʼun stot smeʼik yoʼ xakʼ sloʼilike. Kʼalal ta sjunul yoʼonton chakʼ sloʼil li jun kʼox kereme, xuʼ van jaʼ jech skoltaik junuk krixchano ti jaʼ to chkʼot ta tsobajel sventa xakʼ venta ti jaʼ li melel relijione (1 Kor. 14:25). w18.06 22, 23 ¶7-9

Jvules ta joltik ti leʼ olon tale nom toʼox oyutik ta stojolal li Diose (Efes. 2:12). Pe li Jeovae ta yutsil yoʼonton o ta kʼanelal la snitutik tal ta stojolal (Os. 11:4; Juan 6:44). Li Kristo eke ta sjunul yoʼonton la xchʼamutik xchiʼuk la sjambutik li tiʼ na sventa teuk oyutik li ta yutsʼ yalal Jeovae. Ti jech la xchʼamutik Jesus akʼo mi jpasmulilutike, ¿kʼuxi xa noʼox ti ta jpʼajtik li yantike? Jutuk xa skʼan xichʼ lajesel li chopol balumil liʼe, jaʼ yuʼun mas to ch-epaj li chʼakbaile, li kʼusitik chopol chichʼ nopel ta anil ta stojolal yantike xchiʼuk li pʼajbaile (Gal. 5:19-21; 2 Tim. 3:13). Pe li voʼotike jaʼ ta jsaʼtik «li pʼijilal ta toyole», ti mu snaʼ xtʼujvan xchiʼuk ti jaʼ tsaʼ li jun oʼontonale (Sant. 3:17, 18). Jech xtok, xijmuyubaj noʼox kʼalal chkamigointik li buchʼutik yan-o slumalike, lek noʼox chkiltik li jeltos stalel xkuxlejalike xchiʼuk xuʼ van jchanbetik li skʼopike. Mi jech la jpastike, ta jkʼupintik jun oʼontonal «jech chac cʼu chaʼal nojelal ucʼum» xchiʼuk ta jkʼupintik tukʼilal «jech chac cʼuchaʼal nab ti mu xpaj ta yucʼlajetele» (Is. 48:17, 18). w18.06 12 ¶18, 19

Kʼalal muʼyuk slapoj xonob sventa paskʼop li jun soltaroe, mu stakʼ xbat li ta paskʼope. Toj lek pasbil li xonobil taje, yuʼun oxkʼol to nukul yichʼoj ti sta-o lek li yokike, lek xkuch yuʼun xchiʼuk lek tajek ta lapel. Kʼalal chbatik ta paskʼop li soltaroetik ta Romae, tslap batel lek xonobik. Li voʼotik eke xkoʼolaj ti ta jlap jxonobtik kʼalal chkaltik batel ti ch-ayan jun oʼontonal ta tsʼakale (Is. 52:7; Rom. 10:15). Pe skʼan oyuk stsatsal koʼontontik kʼalal oy bu stakʼ jcholtik mantale. Xi chal Roberto ti 20 sjabilale: «Chakʼ tajek xiʼel chkaʼi ti jcholbe mantal li jchiʼiltak ta chanune, mu jnaʼ mi jaʼ van ta skoj ti chikʼexave. Mu xkaʼibe smelolal kʼu yuʼun ti jech toʼox chkaʼi jbae, pe avie ta jkʼupin tajek xcholbel mantal li keremetik ti koʼol jvaʼlejkutike». Xi chal epal kerem tsebetike: «Jun tajek koʼonton ta jcholtik mantal kʼalaluk lek jchapanoj jbatik skotol orae». w18.05 29 ¶9-11

Xi laj yalbe yajtakboltak li Jesuse: «Chkakʼboxuk li jun oʼontonal kuʼune» (Juan 14:27). ¿Kʼuxi xuʼ skoltautik sventa xakʼ sat kabteltik li jun oʼontonal yuʼune? Veno, kʼalal chkuch kuʼuntik o jech-o ta jcholtik mantale, jnaʼojtik ti lek chilutik li Jeova xchiʼuk Jesuse. ¿Mi mu jechuk ti jaʼ jun-o tajek koʼontontik yuʼun taje? (Sal. 149:4; Rom. 5:3, 4; Kol. 3:15). Kʼalal laj xa ox yalbe yajtakboltak ti oy ta yoʼonton ti teuk-o oy ta stojolalik li xkuxetel yoʼontone, laj yalbe xtok ti skʼan oyuk slekil yoʼontonik ta stojolal li yantike (Juan 15:11-13). Vaʼun xi laj yalanbee: «Kamigooxuk xa chkalboxuk». ¡Taje jaʼ jun mukʼta matanal! Pe sventa xamigoinik-o Jesus li jtakboletike, skʼan jechuk-o satinik batel (Juan 15:14-16). Kʼalal skʼan toʼox chib jabil xal taje, laj xa onoʼox yalbe mantal ti akʼo xbat yalbeik skʼoplal ti «nopajem xa tal li Ajvalilal ta vinajele» (Mat. 10:7). Jaʼ yuʼun, kʼalal jun xa ox akʼobal skʼan xchame, la stijbe yoʼonton sventa xkuchuk yuʼunik xchiʼuk ti jechuk-o spasik li abtelal taje (Mat. 24:13; Mar. 3:14). w18.05 20, 21 ¶15, 16

Kerem tsebetik, akʼo muyubajuk avuʼunik li Jeovae, oyuk kʼusi xata li ta mantale. Xuʼ van ep kerem tsebetik ti jmoj ajabilalike yakal tskʼupinik yilel li xkuxlejalike xchiʼuk chalboxuk ti akʼo jech xapas eke. Pe skʼan me xavakʼ ta ilel ti ta melel anopoj lek li kʼusi chakʼan chatae. Mu xavakʼ akʼo sujot li yantike. ¿Kʼusi xuʼ xapas sventa xkuch avuʼun kʼalal tsujoxuk li achiʼiltake? Ep kʼusitik xuʼ xapas. Jech kʼuchaʼal liʼe, mu xatikʼ aba ti butik xuʼ xavichʼ akʼel ta prevae (Prov. 22:3). Xchiʼuk nopo li kʼusitik xuʼ xkʼot ta pasel mi la apas li kʼusitik chopole. Yan li kʼusi xuʼ skoltaot xtoke jaʼ ti xakʼan koltael ta stojolal yan krixchanoetike. Mi bikʼit chavakʼ abae, ta me xachʼam ta sjunul avoʼonton li tojobtasel chakʼboxuk li atot ameʼe xchiʼuk li buchʼutik yijik ta mantale (1 Ped. 5:5, 6). ¿Mi bikʼit avakʼoj aba sventa xachʼam li tojobtaseletike? w18.04 28, 29 ¶14-16

Li Jesuse la stojbe ta vokol li kʼusi tspas yajchankʼoptak ta junantik tsobobbail ta Asia Menore. Jech xtok, xi la slikes sloʼil ta stojolal li tsobobbail ta Tiatirae: «Jnaʼoj li kʼusitik chapase, ti kʼanvanemote, ti oy xchʼunel avoʼontone, li avabtele, ti kuchem avuʼune xchiʼuk ti mas xa ep li kʼusitik chapas avie, ti jaʼ mu sta li ta slikebale» (Apok. 2:19). Maʼuk noʼox laj yalbe ti epajem xa li kʼusi tspasike, yuʼun la skʼupil kʼoptaan ta skoj li slekil talelalik ti jaʼ koltaatik ta spasel li kʼusi leke. Akʼo mi oy onoʼox buchʼutik la stukʼibtasan li ta tsobobbaile, la spat oʼontonal ta slikebal xchiʼuk ta stsutsebal li sloʼile (Apok. 2:27, 28). Ta skoj ti jaʼ jolil yuʼun skotol tsobobbailetik li Jesuse, xuʼ spasutik ta mantal xchiʼuk mu persauk ti stojbutik ta vokol li kʼusi ta jpastik ta stojolale, pe li stuke tspat koʼontontik. Ta melel, jaʼ jun slekil kʼelobil ta sventa li moletik ta tsobobbaile. w19.02 16 ¶10

Li jtsop jbeiltasvaneje la stsatsubtasbe yoʼonton skotol li yajtsʼaklomtak Kristo ta baʼyel sigloe. La stakik batel Pedro xchiʼuk Juan ti chtunik ta jtsop jbeiltasvanej eke sventa skʼanbeik Jeova ti akʼo yakʼbe xchʼul espiritu li achʼ yajtsʼaklomtak Kristoe (Ech. 8:5, 14-17). Kʼalal jech kʼot ta pasele, tsatsubtasbat-o van tajek yoʼonton li Felipee xchiʼuk li yantik ti jaʼ to ochik ta yajtsʼaklom Kristoe. Li Jtsop Jbeiltasvanej avi eke tstsatsubtasbe yoʼonton li buchʼutik chtunik ta Betele, li yan ermanoetik ti chtunik ta tsʼakal ora ti stuk noʼox jeche xchiʼuk skotol li ermanoetik ta spʼejel balumile. Jaʼ jech tspas kʼuchaʼal li yajtsʼaklomtak Kristo ta baʼyel sigloe. Pe maʼuk noʼox tspat koʼontontik li voʼotike, li Jtsop Jbeiltasvaneje tstijbe yoʼontonik skotol li buchʼutik lokʼemik ta tsobobbail eke. Jech oxal, li ta sjabilal 2015, la slokʼes jlik foyeto ti xi sbie: Sutan ta stojolal Jeova. w18.04 19 ¶18-20

Xi chal epal krixchanoetike: «Toj lek jkuxlejal jechuk ti masuk to kolemun ta spasel li kʼusi xal koʼontone». Pe ta melele, xuʼ ep kʼusitik chopol ta jnuptantik ti kolemukutik ta j-echʼele; toj xibal sba jech kʼuchaʼal junuk kuchilu ti lek juxbil yee. Ta jta ep jvokoltik ti chʼabaluk mantaletike. Xi chal jun enciclopediae: «Li mantaletik yuʼun ajvalile yakʼojik persa skʼelel ti lekuke, yuʼun skʼan xchabivan, pe skʼan ti xchukvan o spajesvan ta spasel li kʼusi xal koʼontontik xtoke». Taje mu kʼunuk ta pasel, jaʼ yuʼun, ep tajek li mantal yakʼojike, yakʼojik ta smilal noʼox abogadoetik, jchapanvanejetik sventa xalbeik smelolal li mantaletike xchiʼuk sventa xchʼunik li krixchanoetike. Li Jesuse laj yal ti oy chaʼtos kʼusi skʼan jpastike. June, jaʼ ti skʼan jchʼamtik li kʼusi melel laj yakʼ ta chanele. Li yane, jaʼ ti xijkʼot ta yajchankʼope. Mi jech la jpastike, ta me xijkolutik ta melel. Xi to laj yale: «Mosoinbil yuʼun mulil skotol li buchʼu tspas smule. [...] Pe mi chakʼ akolelik li Nichʼonile, ataoj me akolelik ta melel» (Juan 8:34, 36). w18.04 6, 7 ¶13, 14

¿Mi mu jechuk ti lek chkaʼitik xchiʼinel li buchʼutik oy ta yoʼontonik snaʼel kʼu yelan chkaʼi jbatik xchiʼuk ti kʼu yelan oyutike? Jech, yuʼun li buchʼutik jech stalelalike chakʼik persa ta yaʼibel smelolal li xkʼuxul jvokoltike xchiʼuk li kʼusi ta jnoptike. Chakʼik venta li kʼusi chtun kuʼuntike xchiʼuk tskoltautik, bakʼintike, kak xa onoʼox tskoltautik akʼo mi muʼyuk toʼox kalojbetik. Toj ep sbalil chkiltik li buchʼutik jech tspasik liʼe: «Koʼoluk me xavil avokolik». Li yajtsʼaklomutik Kristoe vokol van chkaʼitik ta yaʼibel xkʼuxul svokol li yantike akʼo mi oy ta koʼontontik spasel jech. ¿Kʼu yuʼun? Jaʼ ta skoj ti jpasmulilutike xchiʼuk ti mu kʼunuk chkaʼitik stsakel ta venta li yantike (Rom. 3:23). Bakʼintik xtoke, jaʼ ta skoj ti kʼu yelan laj kichʼtik tsʼitesele xchiʼuk li kʼusitik kʼotem ta jkuxlejaltike. Yan srasonal xtoke, jaʼ ti ta slajebal xa kʼakʼal kuxulutike xchiʼuk xuʼ van jchanbetik stalelal li krixchanoetik ti jaʼ noʼox skʼanoj sba stukike (2 Tim. 3:1, 2). Li kʼusi tskoltautik sventa masuk to xkaʼibetik xkʼuxul svokol li yantike, jaʼ mi ta jchanbetik stalelal li Jeova xchiʼuk Jesuse. w19.03 14 ¶1-3

Li slajunebal mantale jamal chal ti muʼyuk lek li pichʼ oʼontonale, jaʼ xkaltik, ti jkʼantik li kʼusi maʼuk kuʼuntike (Deut. 5:21; Rom. 7:7). Oy kʼusi laj yakʼbe xchan yajtuneltak Jeova kʼalal laj yakʼ li mantale, jaʼ ti skʼan xchabi li snopbenike xchiʼuk li kʼusi chaʼiike, jaʼ xkaltik, li yoʼontonike. Li Jeovae snaʼoj ti chopol kʼusi ta jpastik kʼalal oy kʼusi chopol ta jnoptike xchiʼuk ti chopol kʼusi ta jtikʼ ta koʼontontike. Taje jaʼ jech kʼot ta stojolal li Davide, yuʼun akʼo mi jaʼ toʼox jun lekil krixchano, pe lik xpichʼ oʼonta jun ants ti oy xa smalale, vaʼun tsots la spas smul (Sant. 1:14, 15). Mulivaj xchiʼuk li antse xchiʼuk la smuk smul ta stojolal li smalal antse. Maʼuk noʼox, yuʼun laj yakʼ ti xichʼ milel ta jun paskʼop li vinike (2 Sam. 11:2-4; 12:7-11). Li Jeovae maʼuk noʼox tskʼel li jpat jxokontike, yuʼun jaʼ tskʼel li kʼusi oy ta yutil koʼontontike (1 Sam. 16:7). Mu kʼusi stakʼ jmukbetik li Jeovae. Li stuke jaʼ mas tstsak ta venta li kʼusi lek ta jpastike xchiʼuk tskoltautik yoʼ jechuk-o jpastike. Pe oy ta yoʼonton xtok ti jpajtsan jbatik mi laj kiltik ti oy kʼusi chopol ta jnoptik yoʼ mu chopoluk kʼusi xlik jpastike (2 Crón. 16:9; Mat. 5:27-30). w19.02 21 ¶9; 22 ¶11

Li Vivliae chal ti «Moisese jaʼ jun vinic ti toj biqʼuit yacʼoj sba liʼ ta banamile» (Núm. 12:3). ¿Mi jaʼ van skʼan xal ti jaʼ jun vinik ti chʼabal stsatsale, ti mu noʼox xnop yuʼun li kʼusi tspase o ti toj echʼem xiʼe? Junantik krixchanoetike chalik ti jaʼ la jech stalelal li buchʼutik manxoike. Pe mu jechuk, yuʼun li Moisese jaʼ jun yajtunel Dios ti oy lek stsatsale, ti snaʼ lek kʼusi tspase xchiʼuk ti tsots yoʼontone. Li Jeovae la skolta Moises sventa xbat ta stojolal li ajvalil ta Ejiptoe, la sbeiltas te van oxib miyon krixchanoetik ta takixokol balumil xchiʼuk la skolta li j-israeletik sventa stsal yuʼunik li yajkontraike. Li voʼotike muʼyuk bu jech jvokoltik kʼuchaʼal li Moisese, pe vokol chkaʼitik ti bikʼituk xkakʼ jbatik ta skoj ti jelel stalelal li krixchanoetike xchiʼuk ti oy kʼusitik ta jnuptantik jujun kʼakʼale. Akʼo mi jech, li Jeovae chalbutik kʼu yuʼun skʼan bikʼit xkakʼ jbatik, xi chale: «Li bochʼotic biqʼuit chacʼ sbaique jaʼ chuʼuninic o li yosilalique» (Sal. 37:11). Xiuk jakʼbe jbatike: «¿Mi bikʼit van kakʼoj jba? ¿Mi bikʼit van jtalelal chil li yantike?». w19.02 8 ¶1, 2

Li krixchanoetike oy sjol yoʼontonik. Taje jaʼ jech akʼbatik ek li Adan xchiʼuk Evae, yuʼun kʼalal muʼyuk la xchʼunbeik smantal Jeovae, chopol laj yaʼi sbaik xchiʼuk la snakʼ sbaik. Li buchʼutik muʼyuk xchanubtasoj lek li sjol yoʼontonike, xuʼ xichʼ koʼoltasel ta jkot varko ti mu xtun li stsʼotobile. Toj xibal me sba mi muʼyuk ta xichʼ meltsanele, yuʼun kʼalal tsots tsyukʼilan sba li nabe xchiʼuk mi oy tsots ikʼe xuʼ yan-o xa sbe stam batel li varkoe. Pe mi lek xtun li stsʼotobile jaʼ chkoltaat li buchʼu tstsʼot batel yoʼ lekuk tukʼ xanav li varkoe. Taje jaʼ jech xkoʼolaj li jol koʼontontike, yuʼun mi lek jchanubtasojtike, xuʼ lek sbeiltasutik xchiʼuk chalbutik mi oy kʼusi lek o mi chopol yakal ta jpastik. Pe sventa lekuk sbeiltasutike skʼan ti jechuk-o jchanubtastike. Kʼalal muʼyuk ta jchanubtas li jol koʼontontike, muʼyuk me chalbutik mi oy kʼusi chopol yakal ta jpastik (1 Tim. 4:1, 2). Jech xtok, xuʼ me xlik jnoptik ti «lec li cʼusi chopole». w18.06 16 ¶1-3

Li balumile oy kʼusitik tspukbe skʼoplal ti mu jamaluk ta kʼelel ti chopole, jaʼ yuʼun skʼan xijtojob stʼujel sventa jpʼajtike. Jech kʼuchaʼal liʼe, xuʼ van xkaʼitik junuk notisia ti lek xa yaʼeluk li kʼusi chale, pe ti jaʼ mas chalbe skʼoplal li politikae. Junantik xtoke chalbeik skʼoplal sloʼil krixchanoetik ti bu chakʼ ta aʼiel ti lek mi jaʼ chkakʼ ta koʼontontik stael li kʼusitik lek chil li krixchanoetike. Oy junantik pelikulaetik xchiʼuk livroetike chakʼik ta ilel ti lek xchiʼuk ti kʼupil sba kʼalal tsots jkʼoplal chkaʼi jbatik o ti tsotsuk lek skʼoplal li kutsʼ kalaltike. ¿Mi lek van ti jech jnoptik taje? Moʼoj, yuʼun li Vivliae chal ti jaʼ noʼox xuʼ xijmuyubaj xchiʼuk kutsʼ kalaltik mi jaʼ noʼox stuk jkʼanojtik li Jeovae (Mat. 22:36-39). Taje maʼuk me skʼan xal ti chopol li lekil chʼayob oʼontonaletike. Pe lek onoʼox ti xi jakʼbe jbatike: «¿Mi chkakʼ venta mi jaʼ snopben balumil kʼalal mu jamaluk xvinaj mi chopol li kʼusi tspukbeik skʼoplale? ¿Mi chkalbe kalab jnichʼnab ti oy noʼox spajeb li kʼusi xuʼ skʼelike o li kʼusi chchanike? ¿Mi jaʼ jech ta jpas ek? ¿Mi ta jchanubtas kalab jnichʼnab ta sventa li kʼusi tskʼan Jeova yoʼ xlik spʼajik li snopben balumile?». w18.11 22 ¶18, 19

¿Kʼuxi chakʼ ta ilel Jeova ti liʼ xchiʼinojutike? Jaʼ ti oyutik ta yoʼontone xchiʼuk ti chchikinta li kʼusi chkalbetike. Xi jamal chal Jeova sventa xakʼ kiltik ti oyutik ta yoʼontone: «Li voʼote toj tsots acʼoplal cuʼun, toj lec laj quilot [o kʼupil aba ta jsat], toj ep jcʼanojot» (Is. 43:4). Mi jaʼuk buchʼu xuʼ xmakat ta be sventa mu xa skʼan yajtuneltak li Jtotik ta vinajele. Ta melel, jech-o tspas batel ta jtojolaltik (Is. 54:10). Li Jeovae muʼyuk chal ti chchʼayes ta j-echʼel li jvokoltike, pe muʼyuk chakʼ ti xkil-o jvokoltik sbatel osil ti xkoʼolaj ta ukʼum ti chijikʼavutik yuʼune o ta kʼokʼ ti chchikʼvan yaʼeluke. Li stuke jamal chal ti te chchiʼinutik sventa stsal kuʼuntike xchiʼuk tskoltautik sventa tukʼuk xkakʼ jbatik akʼo mi te xijchamutik-o (Is. 41:13; 43:2). Ta sjunul koʼontontik ta jtsʼik jvokoltik mi jnaʼojtik lek ti te xchiʼinojutik Jeova jech kʼuchaʼal yaloje. w19.01 3 ¶4-6

Mi kerem tsebote, xuʼ van xi yalojboxuk li amaestrotake, li jtojobtasvanejetik sventa chanun o li yan krixchanoetike: «Chanunajan to batel sventa epuk xapas kanal ta jelavel». Pe li Jeovae jelel kʼusi oy ta yoʼonton ti akʼo xapase. Melel onoʼox chaʼa, li stuke oy ta yoʼonton ti xatabe sbalil li achanun sventa xanaʼ kʼuxi chakuxi batele (Kol. 3:23). Jaʼ noʼoxe, oy ta yoʼonton ti xatsak ta venta li beiltaseletik ta Vivlia kʼalal chanop li kʼusi mas tsots skʼoplal chapase. Yuʼun jaʼ tskoltaot sventa xapas li kʼusi tskʼan Jeova avi ti ta slajebal xa kʼakʼal kuxulutike (Mat. 24:14). Li Jeovae snaʼoj li kʼusitik chkʼot ta pasele xchiʼuk ti jutuk xa skʼan slajes li chopol balumil liʼe (Is. 46:10; Mat. 24:3, 36). Jech xtok, xojtikinutik lek, snaʼoj li kʼusi xuʼ xijmuyubaj yuʼune xchiʼuk ti jun-o koʼontontike. Snaʼoj xtok li kʼusi chkat-o koʼontontik xchiʼuk li kʼusitik muʼyuk jbalil chkaʼi-o jbatike. Jaʼ yuʼun, mi oy buchʼu chakʼbutik junuk tojobtasel pe mi muʼyuk tstsak ta venta li Vivliae, maʼuk me lekil tojobtasel akʼo mi lek xa yaʼeluk ti kʼu yelan chalbutike. w18.12 19 ¶1, 2

Xi laj yal li Davide: «Li bochʼotic biqʼuit chacʼ sbaique jaʼ chuʼuninic o li yosilalique; jun noʼox yoʼnton te oyic o». Xi to akʼbat snaʼ yuʼun Dios sventa stsʼibae: «Li bochʼo tucʼ yoʼntonique jaʼ chuʼuninic o li yosilique [o li balumile], jech jun yoʼnton te chnaquiic o» (Sal. 37:11, 29; 2 Sam. 23:2). Li buchʼutik oy ta yoʼonton chtunik ta stojolal Jeovae, ¿kʼu yelan laj yaʼi sbaik kʼalal jech laj yaʼiike? Jaʼ koltaatik yoʼ xchʼunik ti chtal jun paraiso ta jelavel ti xkoʼolaj kʼuchaʼal li nichimaltik Edene: ti naka xa tukʼil krixchanoetik chnakiik tee. Ta mas tsʼakale, jutuk mu skotoluk li j-israeletik ti chichʼik ta mukʼ Jeovae la svalopatinik komel. Jaʼ yuʼun, li Jeovae laj yakʼ ti akʼo xichʼik tsalel yuʼun jbabiloniaetike, ti xichʼ lajesel li lume xchiʼuk ti xichʼik mosoinele (2 Crón. 36:15-21; Jer. 4:22-27). Li j-alkʼopetik yuʼun Jeovae laj onoʼox yalik ti mi echʼ 70 jabile, chchaʼsutik batel ta slumalik. Skotol taje kʼot ta pasel ta skʼakʼalilik, pe jmakiojtik ek li kʼusi laj yichʼik albele, yuʼun chijkuxi ta jun paraiso ta tsʼakal. w18.12 4 ¶9, 10

Ep ta velta, li tojobtaseletik chakʼ li sba balumile mu koʼoluk kʼuchaʼal chal li Jeovae. ¿Mi mas van lek chtojobtasvan li sba balumile? Xi laj yal li Jesuse: «Li pʼijilale chvinaj ti tukʼ skʼoplal ta skoj li yabteltake» (Mat. 11:19). Li krixchanoetik avie ep tajek kʼusitik achʼ spasojik ti labalik sbae, akʼo mi jech, muʼyuk xijmuyubaj ta skoj ti muʼyuk lajem-o li vokoliletik jech kʼuchaʼal li paskʼope, li pʼajbaile o li choplejale. Jech xtok, lek tajek chilik li mulivajele, pe ¿mi yakʼoj van jun oʼontonal li ta utsʼ alaliletike, mi chʼayem van yuʼun li chameletike xchiʼuk li yan vokoliletike? Muʼyuk, yuʼun li krixchanoetike yakʼojik venta ti mas to yakʼoj vokolile. Pe jaʼuk li yajtuneltak Dios ti koʼol kʼusi tsnopik kʼuchaʼal li Jeovae jun noʼox yoʼonton li ta yutsʼ yalalike, muʼyuk tstaik chamel ta skoj li mulivajele xchiʼuk jun noʼox yoʼontonik xchiʼuk li yermanoik ta spʼejel balumile (Is. 2:4; Ech. 10:34, 35; 1 Kor. 6:9-11). ¿Mi mu jechuk chavil ti mas lek li snopben Jeova kʼuchaʼal li snopben balumile? w18.11 20 ¶8-10

Akʼo mi kakʼoj kipaltik sventa lekuk xkil jbatik xchiʼuk li kutsʼ kalaltike xchiʼuk ti xkichʼtik ta muk’e, skʼan me jkʼel jbatik ti mu jaʼuk xbat ta koʼontontik li yantike, vaʼun ti maʼuk xa ta jchʼunbetik smantaltak li Jeovae. Jaʼuk noʼox xkamigointik li buchʼutik skʼanojik Jeovae. Li buchʼutik oyik ta mantale skʼan ti chʼulikuke (Is. 35:8; 1 Ped. 1:14-16). Jkotoltik oy kʼusi la jel ta jkuxlejaltik kʼalal la jchantik li tukʼil mantaletik ta Vivliae. Junantike persa oy kʼusi la sjel li ta xkuxlejalike. Pe mu ventauk li kʼusi la jpastike, skʼan ti mu xkikʼubtas jbatik ta sventa li kʼusi x-ayan ta balumile. Li kʼusi xuʼ skoltautike jaʼ ti jnopbetik skʼoplal ti kʼu to yepal la stojutik Jeova sventa chʼulutikuke, yuʼun ay smal xchʼichʼel li Xnichʼone (1 Ped. 1:18, 19). Mi te-o ta joltik xchiʼuk ta koʼontontik ti laj yakʼ sba ta matanal li Jesuse, chʼulutik-o me chilutik li Jeovae. w18.11 11 ¶10, 11

Epal ermanoetik ti chtunik ta tsʼakal orae yiloj ta xkuxlejal stukik ti kʼalal jaʼ chakʼ ta yoʼontonik li cholmantale, jaʼ chkoltaatik sventa mu toj tsotsuk xaʼiik li kʼusi jel ta xkuxlejalike. ¿Kʼusi chakʼ jchantik taje? Jaʼ ti jun noʼox koʼontontik mi jaʼ ta jpat koʼontontik ta stojolal li Jeovae xchiʼuk mi ta jpastik li kʼusi xuʼ kuʼuntik spasele. Jech xtok, mi ta jchʼam ta sjunul koʼontontik kʼalal oy kʼusi chjel ta jkuxlejaltike, xuʼ van xkakʼtik-o venta ti ta jtabetik sbalil ta mantale. Xuʼ jchʼuntik ta melel ti oyutik ta yoʼonton li Jeovae xchiʼuk ti tskoltautik ta yorail noʼox kʼalal oy kʼusitik chjel ta anil ta jkuxlejaltik ta skoj ti yan-o xa bu chkichʼtik takel batele, kʼalal chij-ipaje o mi oy kʼusitik achʼ lik jbaintik li ta kutsʼ kalaltike (Evr. 4:16; 1 Ped. 5:6, 7). Pe oy kʼusi xuʼ jpastik ek, jaʼ ti xkakʼtik persa spasel li kʼusi xuʼ kuʼuntike, ti xijnopaj mas ta stojolal li Jtotik ta vinajele xchiʼuk kakʼ jbatik ta yok skʼob sventa xchabiutik. Mi jech la jpastike, jun noʼox koʼontontik akʼo mi oy kʼusitik xjel ta jkuxlejaltik. w18.10 30 ¶17; 31 ¶19, 22

Li ta Vivliae oy jayibuk loʼil chakʼ ta ilel ti la stsakan ta mukʼ yajtuneltak li Jeovae. Jech kʼuchaʼal kʼalal la skolta li kerem Samuel yoʼ xakʼbe jun tsatsal mantal li bankilal pale Elie, ti te chal ta 1 Samuel 3:1 kʼalal ta 18. Li Smantal Jeovae chalbe ololetik ti skʼan xichʼik ta mukʼ li buchʼutik mas xa mukʼtike, pe mas to jech skʼan spasik ta stojolal li bankilaletik ta slumalike (Éx. 22:28; Lev. 19:32). Jech oxal, ¿mi xnop kuʼuntik kʼu yelan laj yaʼi sba Samuel kʼalal xvaʼvun batel ta sob yoʼ xbat yalbe Eli li jun tsatsal mantal laj yal Jeovae? Xi chal kaʼitik li loʼile: «Ta xi’ ta yalbel Elí li c’usi i’albat yu’un Muc’ul Diose». Pe li Jeovae jamal laj yakʼbe yil Eli ti jaʼ yakal tskʼopon li Samuele. Jaʼ yuʼun, li Elie xi la sjakʼbee: «¿C’usi laj yalbot li Muc’ul Diose? Avocoluc jamal xavalbun; mu me xamuc ta avo’nton». Li Samuele la xchʼun li kʼusi albate xchiʼuk «me jbeluc mu’yuc la snac’» komel. Li Elie muʼyuk toj labal sba laj yaʼi li aʼyeje, yuʼun jechtik xa onoʼox albil (1 Sam. 2:27-36). Li loʼil liʼe chakʼ kiltik ti pʼij tajek li Jeovae xchiʼuk ti lek snaʼ stsakvan ta mukʼe. w18.09 23 ¶2; 24 ¶4, 5

Avie, buchʼuuk xa noʼox lek xaʼi sjutel kʼop. Oy jlik revista ti lek ojtikinbile yichʼoj jun mantal ti xi sbie: «¿Kʼu yuʼun ti ta jutik kʼope?». Vaʼun, xi chale: «Li krixchanoetike jaʼ xa ojtikinbilik-o ti nopem xaʼiik tsjutik kʼope». Epal krixchanoetike nopem xaʼi tsjutik kʼop sventa xchabi sbaik xchiʼuk sventa mu xakʼ ta vinajesel li smulike xchiʼuk li xchopol talelalike. Junantike tsjutik kʼop sventa sta lek yabtelik, ti lekuk spasik kanale xchiʼuk tskʼan ti lekuk x-albat skʼoplalike. Xi to chal li revistae: «Lek noʼox chaʼiik li jutkʼope akʼo mi tsots o mi muʼyuk li kʼusi chalike, tsjutbeik kʼop li buchʼutik mu xojtikinike, li xchiʼiltakik ta abtele, li yamigoike xchiʼuk li yutsʼ yalalike». ¿Kʼusi chkʼot ta pasel kʼalal ta jutik kʼope? Jaʼ ti mu xa spat yoʼontonik ta jtojolaltik li yantike xchiʼuk ti mu xa lekuk xkil jbatike. Li Davide xi la skʼopon li Jeovae: «Li voʼote jaʼ chacʼan li bochʼo melel xcʼopoje» (Sal. 51:6). Li Davide snaʼoj ti tsots skʼoplal ti jamaluk xijkʼopoje. Li yajtsʼaklomutik Kristo eke melel jnaʼ xijkʼopoj ta skotol ora (Zac. 8:16). w18.10 7 ¶4; 8 ¶9, 10; 10 ¶19

Li ta sjabilal 1513, kʼalal maʼuk toʼox jkʼakʼaliltike, jaʼo lokʼik tal ta Ejipto li j-israeletike xchiʼuk oyik van mas ta oxib miyon. Li j-israeletike ta bikʼit ta mukʼ lokʼik talel, oy mol meʼeletik, oy van buchʼutik ipik xchiʼuk oy buchʼutik koxoetik, pakʼchikinetik, maʼsatetik o yan svokolik. Li buchʼu tsbeiltas li epal j-israeletike, skʼan snaʼuk stsakvan ta mukʼ xchiʼuk ti xaʼibeuk smelolal ti kʼu yelan chaʼi sbaike. Jaʼ jech la spas Jeova kʼalal la stunes li Moisese. Toj lek ti jech la spas li Diose, yuʼun li j-israeletike jpʼel ta yoʼonton laj yiktaik komel li snaik ta Ejipto ta skoj ti lek chabibil laj yaʼi sbaike (Sal. 78:52). ¿Kʼusi la spas Jeova sventa junuk yoʼonton xlokʼik tal li ta Ejiptoe? Jaʼ ti ta «svocʼol-vocʼ xcholoj sbaic batel jech cʼu chaʼal ti soldadoetique» (Éx. 13:18, Ch). K’alal laj yilik ti lek chapal lokʼik talele, yakʼik-o venta ti chabibilik yuʼun li Jeovae. Li yan xtoke jaʼ ti laj yakʼ sba ta ilel «ta toc» li ta kʼakʼaltike xchiʼuk «ta xojobal cʼocʼ» li ta akʼobaltike (Sal. 78:14). Kʼalal jech la spase, xkoʼolaj ti xi laj yalbe li steklumale: «Mu me xa xiʼik, yuʼun voʼon ta jbeiltasoxuk xchiʼuk ta jchabioxuk». w18.09 26 ¶11, 12

Li ta skʼakʼalil Vivlia eke, oy yajtuneltak Dios ti laj yalik ti jaʼ mas lek ti xchamike. Jun li buchʼu jech la snope jaʼ li Jobe, ta skoj ti mu xa stsʼik yuʼun laj yaʼi li svokoltake, lik snop ti jaʼ mas lek ti xchame (Job 7:16). Li Jonas eke chopol tajek laj yaʼi sba ta skoj ti mu jechuk kʼot ta pasel li kʼusi snopoj ox tspas Diose, xi laj yale: «Jaʼ yuʼun, Mucʼul Dios, ta jcʼanbot vocol ti acʼo amilun ta orae, yuʼun jaʼ lec chcaʼay ti chichame; mu xa jcʼan ti liʼ to cuxulune» (Jon. 4:3). Jech laj yaʼi sba ek li j-alkʼop Eliase, yuʼun xi la skʼanbe li Diose: «¡Mucʼul Dios, liʼ noʼox cʼalale, milun ta ora! Muc vuʼcun toj lecun jech chac cʼu chaʼal li jmoltotaque» (1 Rey. 19:4). Li Jeovae muʼyuk laj yakʼbe stoj smulik ti jech laj yalike, yuʼun oy sbalil laj yil li tukʼil yajtuneltake xchiʼuk oy ta yoʼonton ti xkuxiik toe. Jaʼ yuʼun, la spatbe yoʼontonik, la skoltaan yoʼ tsotsuk skʼoplal xilik li xkuxlejalike xchiʼuk ti tukʼuk-o xtunik ta stojolale. w18.09 13 ¶4

Li buchʼutik tskoltaik ta abtel li Diose ojtikinbilik ti toj lek snaʼ xchʼamvanike. Kʼalal lek xachʼamvanik xi ta griego kʼope, jaʼ skʼan xal ti xkakʼtik ta ilel slekil koʼontontik ta stojolal li jyanlumetike (Evr. 13:2, tsʼib ta yok vun). Li Vivliae yichʼoj epal loʼiletik ti xuʼ xchanubtasutik sventa lekuk jnaʼ xijchʼamvane (Gén. 18:1-5). Toj lek me ti jnopes jbatik ta skoltael li yantike, mu ventauk mi jaʼ «li buchʼutik koʼol xchʼunel koʼontontik jchiʼuktike» o mi maʼuk (Gal. 6:10). Koʼol chij-abtej xchiʼuk Jeova kʼalal lek ta jchʼam ta jnatik li buchʼutik chtunik ta tsʼakal orae (3 Juan 5, 8). Yuʼun kʼalal jech ta jpastik taje, koʼol «ta jtsatsubtasbe jba koʼontontik» (Rom. 1:11, 12). Li Skʼop Diose tstijbe yoʼonton keremetik sventa xkʼotik ta siervo ministerial o ta moletik ta tsobobbail, vaʼun jaʼ jech chchiʼinik ta abtel li Jeovae (1 Tim. 3:1, 8, 9; 1 Ped. 5:2, 3). Kʼalal jech tspasike, jaʼ ch-ayan-o ta yoʼontonik skoltael ta mantal li yermanoike xchiʼuk ta sventa li kʼusi chtun yuʼunike (Ech. 6:1-4). Li buchʼutik oy jech sbainojike xuʼ van chalik ti tskʼupinik tajeke yuʼun jaʼ jech ta skoltaik li yantike. w18.08 24 ¶6, 7; 25 ¶10

Akʼo mi xuʼ xakʼbe mantal buchʼutik mas xa yijik li Timoteoe, skʼan ti xichʼan ta mukʼ xchiʼuk ti oyuk slekil yoʼonton ta stojolalike. Pe mi oy yolbaj tspas smul junuk ermano ti oy xa sjabilal o ti oy kʼusi tspukbe skʼoplal ti muʼyuk lek ta sat Diose, ¿kʼusi xuʼ jpastik? Kʼalal chchapanvan li Jeovae, maʼuk noʼox tskʼel ti kʼu yelan li jpat jxokontike, mi jaʼuk tspoj junuk krixchano ta skoj ti ep xa sjabilale. Xi chal jun beiltasel ta Isaías 65:20: «Me oy jun mol ti chcham cʼalal muʼyuc yichʼoj voʼvinic (100) jabile, ‹Tuchʼbil yorail icham›, xiic». Oy yan beiltasel ta jtatik ta sventa li kʼusi akʼbat yil Esekiele (Ezeq. 9:5-7). Jamal xvinaj ti jaʼ mas tsots skʼoplal ti xkichʼtik ta mukʼ Jeova ti jaʼ li «Bochʼo mu snaʼ xlaj yoraile» (Dan. 7:9, 10, 13, 14). Jaʼ yuʼun, mu xijxiʼ ta stukʼibtasel junuk ermano ti oy xa sjabilal mi muʼyuk lek kʼusi tspas chkiltike (Gal. 6:1). w18.08 11 ¶13, 14

Li yajtsʼaklomutik Kristoe skʼan xijtojob ta skʼelel lek li kʼusi chij-albate xchiʼuk ti xijtojobuk ta snopel mi ta jchʼuntik o mi moʼoj (Prov. 3:21-23; 8:4, 5). Mi mu spas kuʼuntik taje, li Satanas xchiʼuk sbalumile xuʼ anil sokes li jnopbentike xchiʼuk li koʼontontike (Efes. 5:6; Kol. 2:8). Pe sventa lekuk kʼusi xkʼot ta nopel kuʼuntike, skʼan jnaʼtik lek skotol ti kʼusi kʼot ta pasele. Li avi kʼakʼale, ep tajek kʼusi tspukbeik skʼoplal li ta televisione, li ta Internete xchiʼuk ta yan kʼusitik. Oy krixchanoetike ep kʼusi ch-albatik yuʼun yamigoik xchiʼuk li buchʼu xojtikinike, chtakbatik epal koreo elektroniko xchiʼuk mensajeetik akʼo mi chʼabal kʼusi chopol oy ta yoʼonton li buchʼu tstak talele. Pe oy krixchanoetik xtok ti chopol kʼusi oy ta yoʼontonik spasele xchiʼuk tspukbeik skʼoplal jecheʼ aʼyejetik o ti maʼuk jech kʼot ta pasel ta melele. Jaʼ yuʼun, tsots skʼoplal ti jkʼeltik lek li kʼusi ta jchantike xchiʼuk li kʼusi ta jchikintatike. w18.08 3 ¶1, 3

Sventa xtal vokʼuk ta balumil li Jesuse, li Jeovae la stʼuj Maria ti jaʼ jun tojol tseb ti bikʼit yakʼoj sba yoʼ jaʼuk svokʼes li olole. Te nakal ta jun bikʼit lum ti Nasaret sbie; muʼyuk mas tsots skʼoplal li lum taje xchiʼuk nom xil li Jerusalen ti jaʼ te oy li kʼupil sba temploe (Luk. 1:26-33). Li Mariae laj yakʼ ta ilel ti lek yij ta mantal kʼalal ay xchiʼin ta loʼil jun yutsʼ yalal ti Elisabet sbie (Luk. 1:46-55). Jech kʼuchaʼal chkiltike, li Jeovae yiloj lek ti tukʼ yakʼoj sba li Mariae, jaʼ yuʼun laj yakʼbe li mukʼta matanal ti jaʼuk svokʼes li Jesuse. Kʼalal vokʼem xa ox li Jesuse, li Jeovae muʼyuk laj yakʼbe snaʼ junuk ajvalil ta Jerusalen xchiʼuk ta Belen ti vokʼem xae. Li Jeovae la stak batel anjeletik sventa xbat yalbeik junantik jkʼelchijetik ti te yakal tskʼel xchijik ta spat Belen ti vokʼem xa li Jesuse (Luk. 2:8-14). Li jkʼelchijetike ay skʼelik li Jesus ti jaʼ toʼox svokʼele (Luk. 2:15-17). Toj lek laj yilik Jose xchiʼuk Maria ti kʼu yelan laj yichʼ ichʼel ta mukʼ li Jesuse. w18.07 9, 10 ¶11, 12

¿Kʼu yuʼun ilin Jeova ta stojolal li Salomone? Xi chal li Skʼop Diose: «Li Mucʼul Diose [...] iʼilin ta stojol li Salomone yuʼun la svocʼ sba loqʼuel stuc, acʼo me laj yacʼ sba ta ilel ta stojol chib velta. Xchiʼuc laj yalbe ti mu me xichʼ ta mucʼ li yantic diosetique. Pero li Salomone muc xichʼ ta mucʼ cʼusi iʼalbat yuʼun li Mucʼul Diose». ¿Kʼusi kʼot ta pasel ta skoj li kʼusi la spas Salomone? Muʼyuk xa koltaat yuʼun li Jeovae xchiʼuk muʼyuk xa lek x-ilat. Pas ta chaʼvokʼ li ajvalilal ta Israele, vaʼun muʼyuk xa la spasik mantal ta sjunul jteklum li buchʼutik ochik ta xkʼexol li ajvalil Salomone. Jech xtok, epal jabil laj yil tajek svokolik (1 Rey. 11:9-13). Mi jaʼ chkamigointik li buchʼutik mu xaʼibeik smelolal li smantaltak Jeovae o ti mu xichʼik ta mukʼe, xuʼ me xkakʼtik ta vokol ti kʼu yelan oyutik ta mantal jech kʼuchaʼal la spas li Salomone. Taje, xuʼ van te tsakal skʼoplal li kutsʼ kalaltike, li jlakʼnatike, li jchiʼiltaktik ta abtel o ta chanun ti maʼukik stestigotak Jeovae. Xchiʼuk te skʼoplal junantik ermanoetik ta tsobobbail ti kʼunik ta mantale. Jech oxal, xuʼ me ta kʼunkʼun sok batel ti kʼu yelan xkil jbatik xchiʼuk Jeova mi jaʼ chkamigointik li buchʼutik mu sventaikuk li smantaltak Diose. w18.07 19 ¶9, 10

Sventa spuk li kʼusitik tsnop Satanase, jaʼ tstunes li pelikulaetike xchiʼuk li kʼusitik chjelav ta televisione. Li stuke snaʼoj ti lek chkaʼitik skʼelel xchiʼuk xchikintabel sloʼil li yantike o li kʼusi chkʼot ta stojolalike, yuʼun snaʼoj ti xuʼ sjel jnopbentike, ti kʼu yelan chkaʼi jbatike xchiʼuk li jtalelaltike. Li Jesus eke la stunes loʼiletik sventa xchanubtasvan, jech kʼuchaʼal ta sventa li jun lekil jsamaria vinike xchiʼuk li jtoyba kereme (Mat. 13:34; Luk. 10:29-37; 15:11-32). Pe skʼan jkʼel jbatik ta stojolal li buchʼutik jaʼ xa jech snopbenik kʼuchaʼal li Satanase, yuʼun xuʼ spukik jecheʼ loʼiletik yoʼ sokes li koʼontontike. Melel onoʼox ti mu skotoluk tsokes jnopbentik li kʼusi chjelav ta television o ta pelikulaetike, yuʼun bateltike oy kʼusi chakʼ jchantik. Pe skʼan ti oyuk noʼox spʼisol jkʼeltike. Jech oxal, xi skʼan jakʼbe jbatike: «Li kʼusi ta jtʼuj sventa jchʼay koʼontone, ¿mi tstikʼ ta koʼonton ti akʼo jpas li kʼusi ta jkʼan jtuke?» (Gal. 5:19-21; Efes. 2:1-3). Mi laj kiltik ti jaʼ tspukbe snopben li Satanase, skʼan jpʼajtik o namajkutik ta stojolal, jnoptik ti jaʼ jun tsatsal chamel ti xuʼ jkuchtike. w19.01 15, 16 ¶6, 7

¿Kʼuxi xkoʼolaj-o ta smak sjol jun soltaro li spatobil koʼontontik sventa kolebale? Yuʼun li spatobil koʼontontik taje jaʼ chchabi li jnopbentike, jaʼ xkaltik, ti xijtojobuk lek ta snopele (1 Tes. 5:8; Prov. 3:21). Li Satanase oy kʼusitik xuʼ spas sventa jlokʼtik li smak joltik ta mantale. ¿Kʼuxi tspas yuʼun taje? Kalbetik skʼoplal li kʼusi la spas ta stojolal Jesuse. Li Satanase snaʼoj lek ti baʼyel skʼan xil svokole, ti xichʼ milele xchiʼuk ti tsmala to kʼuk sjalil yoʼ sventain talel li krixchanoetike. Jech oxal, li Satanase laj yakʼ ta preva sventa xakʼbe noʼox ta anil yaloj li kʼusitik smalaoje. Xkoʼolaj ti xi laj yalbee: «Chkakʼbot ta anil skotol li kʼusitik amalaoje, jaʼ noʼox ta jkʼan ti xavichʼun ta mukʼ junuk veltae» (Luk. 4:5-7). ¿Kʼusi chakʼ jchantik liʼe? Li Satanas eke te ta sjol ti skʼan jmalatik xchiʼuk ti xuʼ van persa skʼan jtsʼiktik vokoliletik sventa jkʼupintik li kʼusitik yaloj chakʼbutik Jeova ta tsʼakale. Jech oxal, chakʼutik ta preva sventa jaʼuk baʼyel jsaʼtik li kʼusi chtun kuʼuntike, ti jkʼupintik lek li jkuxlejaltik avie xchiʼuk ti mu xa jsaʼtik li Ajvalilale (Mat. 6:31-33). w18.05 30, 31 ¶15-17

Li Jeovae tskʼan ti xamuyubaje. Akʼo ta avoʼonton stael li kʼusitik ta mantale xchiʼuk tsako ta venta Jeova ta skotol li kʼusi chakʼan chapase. Mi chlik noʼox apas jech ta akuxlejale, mas me anil chavil kʼu yelan tsbeiltasot, chchabiot xchiʼuk chakʼbot sbendision li Jeovae. Nopbo skʼoplal skotol li lekil tojobtaseletik chakʼbot ta Vivliae xchiʼuk chʼuno li kʼusi chal liʼe: «Ti cʼalal achʼiumalic to tale, naʼic me ti oy Bochʼo la spasoxuque» (Ecl. 12:1). Kerem tsebetik, xataik-o kʼupil kʼoptael ti solel avakʼojik persa chatunik ta stojolal li Jeovae, ti chavakʼ avipalik yoʼ xataik li kʼusitik ta mantale, ti jaʼ baʼyel chavakʼ ta akuxlejalik li cholmantale. Kerem tseb, jpʼeluk ta avoʼonton xachʼun ti mu altikuk noʼox ti chavakʼ avipale, yuʼun kʼanbilot xchiʼuk xuʼ skoltaot li avermanotake. Mi chatsak ta venta Jeova ta skotol li kʼusitik chapase, lek me chbat li akuxlejale. w18.04 29 ¶17, 19