Noviembre

Kʼalal chijtun ta stojolal Jeovae, xuʼ xakʼbutik yan velta skotol li kʼusi chʼay yuʼunik li Adan xchiʼuk Evae, jech kʼuchaʼal li kuxlejal sbatel osile. Ta skoj ti jutuk tajek skʼanojik Jeova li Adan xchiʼuk Evae, muʼyuk xa la xchʼunbeik smantal. Akʼo mi jech la spasik, li Jeovae laj yakʼ ti xkuxiik to batel yoʼ xil yalab xnichʼnabik xchiʼuk ti snop stukik kʼuxi tstsʼitesike. Ta melel, toj chopol kʼusi kʼot ta pasel ta skoj li kʼusi la spasik li Adan xchiʼuk Evae, yuʼun te vinaj ti muʼyuk xchʼulelike. Li sbankilal keremike la smil li yitsʼine, jech xtok ta kʼunkʼun lik sokuk batel li krixchanoetike xchiʼuk lik spasik li kʼusi tskʼan stukike (Gén. 4:8; 6:11-13). ¿Mi te noʼox van tsʼijil kom li Jeovae? Moʼoj, oy kʼusi la xchapan sventa skoltabe snitilulal li baʼyel jtot jmeʼtik ti tskʼan chtunik ta stojolale (Juan 6:38-40, 57). ¿Mi mu jechuk chavil ti oy tajek smalael yuʼun li Jeovae xchiʼuk ti snaʼ xkʼanvane? Mi la achan batel mas ta sventa li stalelale, xuʼ van chlik akʼan mas li Jtotik Jeovae xchiʼuk ch-ayan ta avoʼonton ti xavakʼbe akuxlejale. Vaʼun, muʼyuk jech chkʼot ta atojolal li kʼusi chopol la spasik li Adan xchiʼuk Evae. w19.03 2 ¶3; 4 ¶9

Sventa xkakʼtik ta ilel li kʼanelal taje, skʼan kakʼtik persa ta yaʼibel smelolal li vokolil tsnuptan li kutsʼ kalaltik xchiʼuk li kermanotaktike. Oyuk ta koʼontontik li kerem tsebetike, li buchʼutik ipike, li buchʼutik yijik xae xchiʼuk li buchʼutik chamem yutsʼ yalalike. Jakʼbetik kʼu yelan oyik xchiʼuk jchikintatik li kʼusi chalbutike. Kakʼbetik yilik ti xkaʼibetik smelolal li kʼusi yakal tsnuptanike xchiʼuk jkoltatik ti bu kʼalal xuʼ kuʼuntike. Mi jech ta jpastike, chkakʼtik ta ilel li melel kʼanelale (1 Juan 3:18). Li krixchanoetike jelajtik kʼu yelan chaʼi sbaik kʼalal oy kʼusi tsnuptanike. Jech oxal, skʼan oyuk jpʼijiltik kʼalal oy buchʼu ta jkʼan ta jkoltatike. Junantike x-al noʼox yuʼunik li kʼusi tskʼan chalike, jaʼuk li yantike stsʼijetik noʼox. Mu me kʼusiuk noʼox jakʼbetik ti xuʼ chopol-o chaʼi sbaike akʼo mi ta jkʼan ta jkoltatik (1 Tes. 4:11). Bakʼintik xtoke, oy buchʼu chalbutik ti kʼu yelan chaʼi sbae, pe xuʼ van chkakʼtik venta ti maʼuk jech li kʼusi tsnope. Pe skʼan me xkaʼibetik smelolal ti jaʼ jech chaʼi sbae. Jaʼ yuʼun, skʼan oyuk ta koʼontontik xchikintael xchiʼuk jnoptik lek li kʼusi chkaltike (Mat. 7:1; Sant. 1:19). w19.03 19 ¶18, 19

¿Mi chaxiʼ chavakʼ aloʼil li ta tsobobbaile? Jkʼelbetik skʼoplal li Neemiase, li stuke te toʼox ch-abtej ta snail spasob mantal jun ajvalil. Kʼalal kʼot ta xchikin ti jinem li smuroaltak Jerusalene, lik svul yoʼonton (Neh. 1:1-4). ¿Mi xnop avuʼun kʼu yelan sik chexan laj yaʼi sba kʼalal jakʼbat yuʼun ajvalil ti kʼu yuʼun tsvul yoʼontone? Sventa snaʼ kʼusi chale, baʼyel la skʼopon Jeova. Ti jech la spase, jaʼ tijbat-o yoʼonton ajvalil sventa skoltabe steklumal li Diose (Neh. 2:1-8). Li kʼusi la spas Neemiase chakʼ jchantik ti skʼan baʼyel jkʼopontik Jeova kʼalal mu to chkakʼ jloʼiltike. Jnoptik xtok li kʼusi la snuptan Jonase. Kʼalal albat yuʼun Jeova ti skʼan xbat ta lum Ninivee, yan-o bu bat (Jon. 1:1-3). Akʼo mi jatav, koltaat onoʼox yuʼun Jeova yoʼ spas li yabtele xchiʼuk ep la stabe sbalil li jnaklejetike (Jon. 3:5-10). Li sloʼilal Jonase chakʼ jchantik ti tskoltautik onoʼox Jeova yoʼ xijtun ta stojolal akʼo mi chijxiʼ. w19.01 11 ¶12

Kʼalal la jnoptik ti chkakʼ ta jkuxlejaltik li mantaletik ta Vivliae, yikʼaluk van muʼyuk xa lek laj kil jbatik xchiʼuk li kutsʼ kalaltike o li kamigotike. ¿Kʼu yuʼun ti jech chkaltike? Li Jesuse xi la spas orasion ta stojolal li yajchankʼoptake: «Chʼultajeso ta sventa kʼusi melel li buchʼutik laj avakʼbune; yuʼun jaʼ melel li akʼope» (Juan 17:17). Kʼalal «chʼultajeso» xie, jaʼ skʼan xal xtok «parte xavakʼ» o «chʼako». Kʼalal ta jchʼamtik li kʼusi melele, mu xa koʼoluk kʼusi ta jnoptik xchiʼuk li sba balumile, yuʼun ta jchʼak jbatik lokʼel ta stojolal. Jech oxal, li krixchanoetike jelel xa chilutik, yuʼun jaʼ xa chkakʼ ta jkuxlejaltik xchiʼuk jaʼ xa tsbeiltasutik li kʼusitik melel ta Vivliae. Melel onoʼox ti mu jkʼan xijchʼakvane, pe junantik kutsʼ kalaltike chnamaj ta jtojolaltik o chkontrainvanik ta skoj li kʼusitik jchʼunojtike. Pe mu toj labaluk sba chkaʼitik, yuʼun xi onoʼox laj yal li Jesuse: «Ta batsʼi melel, te noʼox ta sna chlokʼ yajkontra li krixchanoe» (Mat. 10:36). Akʼo mi jech, laj yal xtok ti ta onoʼox jtatik jun matanal ti mu kʼusi xkoʼolaj-o kʼalal ta jmantik li kʼusi melele o kʼalal oy kʼusi chkiktatik sventa jtatike. w18.11 6 ¶11

Li jtakbol Pabloe laj yakʼ ta ilel ti skʼanoj tajek yermanotak kʼalal chalbe skʼoplalike, yuʼun kʼalal tspas s-orasione, tstaan ta alel li ermanoetike xchiʼuk tstojbe ta vokol Dios ti koltaate. Te laj yakʼ ta ilel xtok ti skʼanojan tajek kʼalal la stsʼiba batel li skartatake. Jun skʼelobile, jaʼ li Romanos 16:1 kʼalal ta 15, yuʼun te la stsʼibabe sbi 27 ta voʼ ermanoetik ti te skʼoplal Priska xchiʼuk Akila ti laj yakʼ ta vokol xkuxlejalik ta stojolale. Laj yalbe skʼoplal xtok li Febe ti ep buchʼu la skoltae xchiʼuk ti koltaat eke. Ta skoj ti yakal chakʼbeik-o yipal li ermanoetike, kʼupil kʼoptaatik yuʼun li Pabloe. Akʼo mi snaʼoj Pablo ti maʼuk tukʼil krixchanoetik li yermanotake, laj yalbe skʼoplal li slekil talelalike. Kʼalal la xchanik karta ta tsobobbail li ermanoetike, muyubajik van tajek kʼalal laj yaʼiik ti lek kʼusi chal ta stojolalik li Pabloe. Jech xtok, mas to van lek laj yamigoin sbaik ta skoj taje. Jaʼ yuʼun, xi jakʼbe jbatike: «¿Mi nopajtik noʼox ta jkʼupil kʼopta li kermanotak ta skoj li kʼusi tspasik xchiʼuk li kʼusi chalik jech kʼuchaʼal la spas li Pabloe?». w19.02 16 ¶8, 9

Jnaʼojtik ti maʼuk tukʼil krixchanoutike xchiʼuk ti ep ta velta ta jsaʼ jmultike, jaʼ yuʼun xuʼ van xi ta jakʼbe jbatike: «¿Mi jaʼ to van xuʼ tukʼ koʼontontik mi lijpas ta tukʼil krixchanoe?». Mu jechuk. Li Jeovae maʼuk tskʼel li kʼusi chopol chbat ta pasel kuʼuntike. Xi chalbutik li Skʼope: «Mucʼul Dios, ti tauc xavacʼ ta [venta] li jmulcutique, ¿bochʼo xuʼ lec vaʼal chcom ta atojol ti jechuque?» (Sal. 130:3). Li stuke snaʼoj ti maʼuk tukʼil krixchanoutike xchiʼuk ti jaʼutik yuxub jpasmulile, jaʼ yuʼun ta slekil yoʼonton chakʼutik ta perton (Sal. 86:5). Jech xtok, li Jtotik Jeovae snaʼoj li kʼusi xuʼ spas kuʼuntike xchiʼuk muʼyuk chakʼ akʼo jpastik li kʼusi mu xuʼ kuʼuntike (Sal. 103:12-14). ¿Kʼusi xuʼ skoltautik yoʼ tukʼuk koʼontontike? Jaʼ li kʼanelale. Li Jeovae jaʼ Totil kuʼuntik, jaʼ yuʼun skʼan me tsʼakaluk jkʼantik xchiʼuk tukʼuk xkakʼ jbatik ta stojolal. Mi jech-o jkʼanojtik Jeova akʼo mi tsots kʼusi jnuptantike, jaʼ me jech chkakʼtik ta ilel ti tukʼ koʼontontike (1 Crón. 28:9; Mat. 22:37). Teuk ta joltik ti tukʼ li smantaltak Jeovae xchiʼuk ti jaʼ mas tsots skʼoplal chkaʼitik ti jlekubtasbetik yoʼonton li Diose. Ta skoj ti jkʼanojtik tajek li Jeovae, ta jtsaktik lek ta venta kʼalal oy kʼusi ta jnop ta jpastike. Vaʼun, jaʼ jech chkakʼtik ta ilel ti tukʼ koʼontontike. w19.02 3 ¶4, 5

Li xchʼunel koʼontontike chlik tsatsubuk kʼalal chkiltik ti oy sbalil ti ta jchʼunbetik smantal li Jeovae (Sant. 1:2, 3). Jech xtok, lek chkaʼi jbatik ta skoj ti xkuxet yoʼonton kuʼuntik Jeova ti xnichʼnabutik chilutike, vaʼun mas to ch-ayan ta koʼontontik spasel li kʼusi oy ta yoʼontone (Prov. 27:11). Li prevaetik ta jnuptantike xuʼ jaʼ te xkakʼtik-o ta ilel ti jaʼ noʼox kakʼoj jbatik ta stojolal li Jeovae (Sal. 119:113). Ta skoj ti jkʼanojtik li Jeovae, mas to jpʼel ta koʼontontik ta jchʼunbetik li smantaltake xchiʼuk ti jpastik li kʼusi tskʼane (1 Rey. 8:61). Melel onoʼox ti oy kʼusi chopol chbat ta pasel kuʼuntik ta skoj ti jpasmulilutike. Mi jaʼ jech kʼot ta jtojolaltike, jvules ta joltik li ajvalil Esekiase. Akʼo mi oy kʼusi chopol la spas, pe la sutes yoʼonton, vaʼun lik spas ta sjunul yoʼonton li kʼusi tskʼan Jeovae (Is. 38:3-6; 2 Crón. 29:1, 2; 32:25, 26). Jaʼ yuʼun, jpʼajtik li kʼusitik tstunes Satanas yoʼ mu sokes li jnopbentike xchiʼuk jkʼanbetik Jeova ti akʼo skoltautik yoʼ tukʼ xkakʼ jbatik ta stojolal mi chkakʼ kipaltik ta xchabiel li koʼontontike (1 Rey. 3:9; Sal. 139:23, 24). w19.01 18, 19 ¶17, 18

Ta jtabetik sbalil kʼalal chkakʼ jloʼiltik li ta jujun tsobajele (Is. 48:17). ¿Kʼusi sbalil ta jtabetik? Baʼyel, mi chkakʼtik persa sventa xkakʼ jloʼiltike, ta jchapan jbatik lek, chkakʼtik persa yoʼ xkaʼibetik smelolal li Vivliae xchiʼuk chkakʼ ta jkuxlejtik li kʼusi ta jchantike. Xchibal, mas ta jkʼupintik li tsobajele. Xchiʼuk yoxibal, mas to chkom ta joltik li kʼusi chkaltik ta skoj ti ep ta velta ta jchanilantike. Li Jeovae lek chaʼi kʼalal chkaltik li kʼusi jchʼunojtike. Xuʼ jchʼuntik ta melel ti chaʼi li kʼusi chkaltike xchiʼuk ti ep tajek sbalil chil kʼalal chkakʼ kipaltik sventa xkakʼ jloʼiltik li ta tsobajeletike (Mal. 3:16). Ti kʼu yelan chakʼ ta ilel Jeova ti oy sbalil chile, jaʼ kʼalal chakʼbutik sbendisione (Mal. 3:10). Oy lek srasonaltak sventa xkakʼ li jloʼiltike. w19.01 8 ¶3; 9, 10 ¶7-9

Li spʼijil Jeovae jaʼ te chakʼ ta ilel ti kʼu yelan tstojobtasutike. Yuʼun muʼyuk bu tsbusanbutik mantaletik, moʼoj, ta slekil yoʼonton chchanubtasutik sventa ta kʼanelaluk jchʼuntik li mantale. Oy ta yoʼonton ti jaʼuk jtamtik li beiltaseletik yuʼune xchiʼuk ti jpʼajtik li kʼusi chopole. Li Mantaletik ta Vitse jaʼ jun slekil kʼelobil ti kʼu yelan chkichʼtik chanubtasele, yuʼun te laj yalbe skʼoplal Jesus li kʼusitik xuʼ xijyal-o ta mulile (Mat. 5:27, 28). Li Jesus ti jaʼ li Ajvalil kuʼuntik li ta Ajvalilal yuʼun Diose jech-o chchanubtasutik li ta achʼ balumil sventa jchantik skʼelel li kʼusi lek xchiʼuk li kʼusi chopole (Evr. 1:9). Tskoltautik xtok sventa xijpas ta tukʼil krixchano xchiʼuk ti xtukʼib li jnopbentike. Nopo noʼox avaʼi: muʼyuk xa ch-ayan ta avoʼonton spasel mulil xchiʼuk muʼyuk xa chavil avokol ta skoj li mulil akuchoje. Jaʼ to chata ta melel «li jun yutsil kolelal» ti yalojbot chakʼbot li Jeovae (Rom. 8:21). Melel onoʼox chaʼa, muʼyuk ta jtatik junuk kʼakʼal ti kolemutik xa-o ta j-echʼele, yuʼun jaʼ tsbeiltasutik-o li kʼanelal kuʼuntik ta stojolal Dios (1 Juan 4:7, 8). w18.12 23 ¶19, 20

Li jun j-israel vinike xuʼ xtuchʼ snupunel mi oy kʼusi toj chopol la stabe li yajnile. Pe ¿kʼusi smakoj ti chopol kʼusi chichʼ tabel li jun ajnilale? Muʼyuk chal li Mantaletike. Pe jaʼ van mi oy kʼusi toj echʼ noʼox chopol laj yichʼ tabel o ti toj kʼexlal sbae (Deut. 23:14). Akʼo mi jech, li judaetik ta skʼakʼalil Jesuse nopem xaʼiik ti chtuchʼ snupunelik ta jsetʼ juteb noʼoxe (Mat. 19:3). Pe li voʼotike muʼyuk ta jchanbetik li stalelalike. Li ta skʼakʼalil j-alkʼop Malakiase, li viniketike nopem tajek xaʼiik ti tsloʼla snup xchiʼilik yoʼ xtuchʼ li snupunelike. Ti jech tspasike, jaʼ van sventa xikʼik yan tojol tseb akʼo mi muʼyuk chichʼ ta mukʼ li Diose. Li Malakiase xi jamal laj yal li kʼusi tsnop Diose: «Li Mucʼul Dios yuʼun Israele contra chil li boch’o ch-ictavane [o ti chtuchʼ snupunele]» (Mal. 2:14-16). Taje xkoʼolaj xchiʼuk li kʼusi laj yal Dios ta sventa li baʼyel nupultsʼakale: «Yuʼun ta xic’ yajnil. Li chibic to’oxe jun no’ox sbec’tal ta xc’otic» (Gén. 2:24). Li Jesus eke laj yakʼ ta ilel ti koʼol snopben xchiʼuk li Stote, yuʼun xi laj yale: «Jaʼ yuʼun ti kʼusi spasoj ta jun li Diose muʼyuk buchʼu xuʼ xchʼak» (Mat. 19:6). w18.12 11 ¶7, 8

Junantik ermanoetike chilik ti stakʼ nom xbat tunikuke. Jaʼ jech chakʼ ta ilel stalelalik kʼuchaʼal li j-alkʼop Isaias ti xi jakʼbat yuʼun li Jeovae: «¿Bochʼo ta jtac batel? ¿Bochʼo xuʼ chbat cʼopojuc ta jventatic?», vaʼun li stuke xi la stakʼe: «Liʼ oyun vuʼune, tacun batel» (Is. 6:8). Kʼalal xuʼ kuʼuntik chkiltik o mi jech laj kichʼtik albele, ¿mi jaʼ jech ta jtakʼtik ta sjunul koʼontontik kʼuchaʼal li Isaiase? Li Jesuse xi laj yalbe skʼoplal li cholmantal xchiʼuk ti ta jpastik ta yajtsʼaklom Kristo li krixchanoetike: «Jaʼ yuʼun chaʼa, kʼanbeik vokol li Yajval Abtel ti akʼo stak batel j-abteletik ta stsobbel sat li kʼusitik tsʼunbile» (Mat. 9:38). ¿Mi xuʼ van xbat tunkutik ta prekursor ti bu skʼan to cholel mas mantale? ¿O mi xuʼ jtijbetik yoʼonton junuk ermano yoʼ xbat tunuke? Oy ep ermanoetike te yakal chtunik ta prekursor ti bu chtun mas jcholmantaletike, ti jech tspasike jaʼ sventa xakʼbeik ta ilel Dios ti skʼanojike xchiʼuk ti skʼanojik li krixchanoetike. ¿Mi oy to yan kʼuxi xuʼ xijtun mas ta stojolal li Jeovae? Mi jech la jpastike, xijmuyubaj noʼox me. w18.08 27 ¶14, 15

Li ta Evanjelioetike, jamal chakʼbutik ta ilel kʼusi tsnop Jeova ta sventa li tak’ine. Li Jeovae la stʼuj lek buchʼu xuʼ stsʼitesbat li Xnichʼone, jaʼ laj yakʼbe sbain jun nupultsʼakal ti jutuk noʼox kʼusi x-ayan yuʼunike (Lev. 12:8; Luk. 2:24). Li Vivliae xi chalbutik li kʼusi la spas Maria kʼalal vokʼ li Jesuse: «La xpix ta pokʼ xchiʼuk la xpuchʼan ta veʼeb vakax, yuʼun muʼyuk xa xokol la staik li na sventa vayebale» (Luk. 2:7). Ti lajuk skʼan Jeova ti lekuk tajek bu x-ayan li Xnichʼone, mu vokoluk laj yaʼi jechuke. Pe li stuke jaʼ mas tsots skʼoplal laj yil ti teuk xchʼi ta jun utsʼ alalil ti jaʼ mas tsots skʼoplal chilik li kʼusitik ta mantale. Kʼalal ta jchanbetik skʼoplal li loʼil liʼe, te chkakʼtik venta kʼu yelan chil Jeova li saʼel kʼusitik x-ayan ta balumile. Oy junantik totil meʼiletike mu sventaik mi xlubtsajik ta mantal li yalab xnichʼnabike, yuʼun jaʼ noʼox tsots skʼoplal chilik mi chakʼbeik skotol ti kʼusi chtun yuʼunike. Pe jamal xkiltik ti jaʼ mas tsots skʼoplal chil Jeova li kʼusitik sventa mantale. Li voʼotik eke, ¿mi jaʼ jech ta jnoptik kʼuchaʼal li Diose? ¿Kʼusi chakʼ ta ilel li kʼusitik ta jpas ta jkuxlejaltike? w18.11 24 ¶7, 8

Jaʼ noʼox te chlik tal ta stojolal Jeova li jmuyubajeltike. Oy ta yoʼonton ti xijmuyubaje xchiʼuk ep kʼusi chakʼbutik sventa jechuk xkʼot ta pasele (Deut. 12:7; Ecl. 3:12, 13). Akʼo mi jech, avie xuʼ van mu kʼunuk ti xijmuyubaj noʼoxe. ¿Kʼu yuʼun? Oy ep ta tos kʼusi xuʼ xchʼaybutik li jmuyubajeltike, jech kʼuchaʼal: ti xchʼay kabteltike, li xtuchʼel nupunele, ti oy buchʼu xlokʼ ta tsobobbail kuʼuntike o ti oy buchʼu xcham kuʼuntike. Jech xtok, xuʼ van mu xa xijmuyubaj kʼalal oy jkʼoptik li ta kutsʼ kalaltike, ti xkichʼtik labanel yuʼun li jchiʼiltaktik ta chanob vun o li ta kabteltike, li kontrainele o ti xkichʼtik tikʼel ta chukele. Xuʼ xchʼay jmuyubajeltik xtok mi yantik stsatsaj li jchameltike, mi iputik ta at-oʼonton o mi stsakojutik junuk tsatsal chamele. Pe li Jesukristo ti jaʼ li «buchʼu xmuyubaj xchiʼuk li Buchʼu stuk noʼox oy sjuʼele», tskʼan tspat koʼontontik xchiʼuk oy ta yoʼonton ti xijmuyubaje (1 Tim. 6:15; Mat. 11:28-30). Li ta Mantaletik ta Vitse, te laj yal Jesus kʼusitik stakʼ jpastik yoʼ xijmuyubaj noʼox akʼo mi tsots chkil jvokoltik yuʼun li sbalumil Satanase. w18.09 17, 18 ¶1-3

Junantike kʼun tajek chaʼiik yiktael li kʼusitik nopem xaʼiik spasele xchiʼuk mu vokoluk chaʼiik yiktael li kʼinetik kʼalal chchanik ti muʼyuk lek chil li Diose (Prov. 23:23). Pe junantike jaʼ li kʼusi mas vokol chaʼiik yiktael sventa smanik li kʼusi melele. Yikʼaluk van mu skʼan xiktaik li kʼusi nopem xaʼiik ta skoj li kʼusi ch-albat yuʼun li yutsʼ yalalike, li xchiʼiltakik ta abtele xchiʼuk li yamigotakike. Pe bateltike, jaʼ mas to vokol kʼalal nopem xaʼiik spasel skʼinal animaetik li yutsʼ yalalike. Jech oxal, jaʼ jun slekil kʼelobil kuʼuntik li ermanoetik ti ta sjunul yoʼonton yiktaojik li kʼusi nopem toʼox xaʼiik spasele. ¿Kʼusi la spasik junantik krixchanoetik ta Efeso ti kʼotik ta yajtsʼaklomtak Kristoe? Xi chal li Vivliae: «Ep ti buchʼutik tspasik toʼox majiae la stsob li slivroike xchiʼuk la xchikʼik ta sat krixchanoetik. Vaʼun lik xchapbeik ti kʼu yepal stojole, te laj yakʼik venta ti 50 mil ta sep plata li stojole» (Ech. 19:19, 20). Li tukʼil yajtsʼaklomtak Kristo ta voʼnee jpʼel ta yoʼontonik la xchikʼik li slivroik sventa majiae akʼo mi toj toyol stojol, vaʼun la staik bendision ti mu kʼusi xkoʼolaj-oe. w18.11 7 ¶15, 16

Kʼalal achʼtik toʼox xtuchʼojik ukʼum Jordan li j-israeletike, li Josuee la snup ta be jun vinik ti stsakoj batel jun yespadae. Li vinike jaʼ li mero bankilal soltaro yuʼun Jeova ti chapal xa lek sventa spoj li steklumal Diose (Jos. 5:13-15). Li Josuee yichʼoj xa onoʼox albel kʼusitik skʼan spas yoʼ stsal li jteklum Jerikoe. Ta kʼelel noʼoxe, xuʼ van muʼyuk smelolal junantik li kʼusitik albat akʼo spasike. Jech kʼuchaʼal liʼe, li Jeovae laj yal mantal ti skʼan xichʼik sirkunsision skotol li viniketike. Pe oy kʼusi vokol, yuʼun li soltaroetik ta Israele mu xa stakʼ xbatik ta paskʼop jayibuk kʼakʼal (Gén. 34:24, 25; Jos. 5:2). Xuʼ van xi la sjakʼbe sbaik li soltaroetike: «¿Kʼuxi ta jchabi kutsʼ kalaltik ti jech xtal stsakutik ta kʼop ta anil li kajkontratike?». Pe muʼyuk bu jech xkʼot ta pasel, yuʼun li soltaroetik ta Jerikoe ochem xa ox xiʼel ta yoʼontonik xchiʼuk oy kʼusi la spasik ti muʼyuk bu jech la snopik li j-israeletike. Xi chal kaʼitik li Vivliae: «Li coralton yuʼun lum Jericoe batsʼi lec smacojbeic scotol li stiʼe. Me junuc muʼyuc bochʼo xuʼ ta xlocʼ, muʼyuc bochʼo xuʼ ta xʼoch te ta lum ta scoj ti ta xiʼic yuʼun li israeletique» (Jos. 6:1). Li j-israeletike muʼyuk smalaojik ti jech tspasik li yajkontraike, jaʼ yuʼun mas to la spat yoʼontonik ti kʼu yelan chbeiltasvan li Jeovae. w18.10 23 ¶5-7

¿Kʼuxi xuʼ jchanbetik Pablo xchiʼuk Bernabe ti bikʼit laj yakʼ sbaike? Jaʼ ti jkʼel jbatik sventa mu jtikʼ ta koʼontontik ti xkichʼtik ichʼel ta mukʼ ta skoj li kʼusi lek chbat ta pasel kuʼuntik ti jaʼ skoltaojutik li Jeovae. Xuʼ xi jakʼbe jbatike: «¿Kʼu yelan chkil li krixchanoetik ta jcholbe mantale? ¿Mi oy xa kʼusi chopol ta jnop ta stojolal yantik ta skoj ti jech nopemik ti bu nakalune?». Jamal xvinaj ti jech-o tsaʼik krixchanoetik ti oy ta yoʼonton chchikintaik mantal li stestigotak Jeovae. Bateltike, persa skʼan xchanik yan kʼop xchiʼuk ti snopes sbaik ti kʼu yelan stalel xkuxlejal li krixchanoetik ti mas pekʼel skʼoplal ilbilike. Pe li ermanoetik ti jech tspasike maʼuk ti mas xa mukʼ skʼoplal chaʼi sbaike, yuʼun tstsakik ta venta kʼu yelan xkuxlejal jujun krixchano sventa xkʼot ta yoʼontonik li mantale. w18.09 5 ¶9, 11

Laj yichʼ milel yuʼun jromaetik li Judase. Li Judas xchiʼuk li buchʼutik lek xaʼiik kʼope oy tajek ta yoʼontonik ti xvul li Mesiase, yuʼun snopojik ti chkʼot ta jun bankilal politiko sventa xkoltaatik lokʼel ta skʼob li jromaetike xchiʼuk ti xchaʼta yav yuʼun li slumal judaetike (Luk. 2:38; 3:15). Ep buchʼu la snopik ti tsvaʼan jun ajvalilal ta Israel li Mesiase xchiʼuk ti chikʼ sutel ta slumalik li epal miyon judaetik ti spukoj sbaik batele. Jun veltae, li Juan J-akʼ-ichʼvoʼe xi la sjakʼbe li Jesuse: «¿Mi voʼot li Buchʼu chtale, o mi yan-o buchʼu ta jmalakutik?» (Mat. 11:2, 3). Li Juane oy van ta yoʼonton snaʼel mi jaʼ tspas Jesus li kʼusi smalaojik tajek li judaetike. Kʼalal chaʼkuxiem xa ox li Jesuse, la sta ta be chaʼvoʼ yajchankʼoptak ti chbatik ta Emause, vaʼun te lik yalik ti muʼyuk la spas Mesias li kʼusi snopojik oxe (Luk. 24:21). Ta mas jelavele, xi jakʼbat yuʼun yajtakboltak li Jesuse: «Kajval, ¿mi yuʼun yakal xa chchaʼta yav avuʼun li ajvalilal ta Israel avie?» (Ech. 1:6). w18.06 4 ¶3, 4

Skʼan xkichʼ jpʼijiltik kʼalal chkaʼitik ti chopol chalbeik skʼoplal li steklumal Jeovae. Yuʼun li Satanase jaʼ yabtel tspas ti tstikʼbe smul li yajtuneltak Diose (Apok. 12:10). Jaʼ yuʼun, jamal laj yal Jesus ti ep tsabutik jmultik li kajkontratike (Mat. 5:11). Mi ta jtsaktik ta venta taje, muʼyuk xa labal sba ta xkaʼitik kʼalal chopol chalbeik skʼoplal li steklumal Diose. ¿Mi lek chkaʼitik stakbel echʼel koreo elektroniko o mensajeetik li kamigotik xchiʼuk li buchʼutik xkojtikintike? Kʼalal oy junuk aʼyej o junuk loʼil ti labal sba laj kaʼitike, ¿mi voʼotik xa baʼyel ta jkʼan chkalbetik li yantike? Kʼalal muʼyuk to ta jtaktik batel junuk koreo elektroniko o junuk mensajee, xi skʼan jakʼbe jbatike: «¿Mi jnaʼoj lek ti melel skotol li kʼusi laj kaʼie? ¿Mi jnaʼoj lek ti jaʼ jech kʼot ta pasele?». Mi mu jnaʼtik mi jech ta melele, xuʼ van ta jpuktik batel jun jecheʼ aʼyej ta stojolal li kermanotaktike. Jech oxal, jaʼ lek jtupʼtik xchiʼuk ti mu jtaktik batele. w18.08 3 ¶3; 4 ¶6, 7

Li Jesuse oy ta yoʼonton ti jta jmuyubajeltike. Oy ep krixchanoetike lek chilik kʼalal chkakʼtik ta ilel slekil koʼontontike. Pe kakʼojtik venta ti mu skotoluk ta xchʼamik li kʼusi ta slekil koʼonton chkakʼbetike, jaʼuk li buchʼutik oy slekil yoʼontonike ta xchʼamik li kʼusi chkakʼbetike xchiʼuk xuʼ xtijbat yoʼontonik sventa jechuk spas batel li stalelalik eke. Jaʼ yuʼun, jechuk-o me xkakʼtik ta ilel slekil koʼontontik akʼo mi muʼyuk buchʼu snaʼ stoj ta vokol yilel. Yuʼun mu jnaʼtik ta melel kʼusi xuʼ xkʼot ta pasel mi chkakʼtik ta ilel slekil koʼontontike. Kʼalal oy buchʼu kʼusi chakʼ ta slekil yoʼontone, muʼyuk smalaoj ti oy kʼusi chichʼ akʼbel sutele. Xi laj yal Jesus ta sventa taje: «Kʼalal chapas kʼine, jaʼ tako ta ikʼel li buchʼutik abol sbaike, li buchʼutik mu xtun skʼobike, li koxoetike xchiʼuk li maʼsatetike, vaʼun chata amuyubajel, yuʼun muʼyuk kʼusi xuʼ stojboxuk-o sutel» (Luk. 14:13, 14). Li Vivliae chal ti tsta bendision li buchʼu oy slekil yoʼontone xchiʼuk ti «xcuxet noʼox yoʼnton li bochʼo oy ta yoʼnton meʼonetique» (Prov. 22:9; Sal. 41:1). Jech oxal, chkakʼtik ta ilel slekil koʼontontik yuʼun jaʼ jun matanal chkaʼitik ti ta jkoltatik li yantike. w18.08 21, 22 ¶15, 16

Oy oxtos srasonal ti kʼu yuʼun vokol ta kʼelbel skʼoplal li kʼusi chkʼot ta pasele xchiʼuk ti jkʼeltik lek mi melele: jaʼ kʼalal muʼyuk tsʼakal li kʼusi chalbeik skʼoplale, kʼalal mu meleluk li kʼusi chalike xchiʼuk ti jpas mulilutike. Pe ¿kʼusi xuʼ skoltautik? Skʼan jchʼuntik li beiltaseletik ta Vivliae. Jun beiltasele jaʼ ti kʼajomal noʼox chijbolib xchiʼuk chkakʼ jbatik ta kʼexlal mi ta jtakʼtik noʼox ta anil junuk loʼile (Prov. 18:13). Li yan xtoke jaʼ ti mu stakʼ jchʼuntik ta anil skotol li kʼusitik chkʼot ta jchikintik mi mu jnaʼtik lek mi melele (Prov. 14:15). Li slajebe jaʼ ti mu stakʼ jpat koʼontontik ta jpʼijil jtuktik akʼo mi voʼne xa yakal chijtun tal ta stojolal li Jeovae. Toj lek chchabiutik li beiltaseletik ta Vivliae, yuʼun tskoltautik yoʼ baʼyeluk jsabetik lek yaʼyejal li kʼusi chkaʼitike xchiʼuk ti jkʼeltik lek bu chbat jsaʼtike. Kʼalal jech ta jpastike, ta jnaʼtik mi melel li kʼusi chkaʼitike xchiʼuk lek kʼusi chkʼot ta nopel kuʼuntik. w18.08 7 ¶19

Kʼalal chkakʼ jbatik ta stojolal li Jeovae xchiʼuk kʼalal chkichʼtik voʼe, jaʼ jech chkakʼbetik yil yantik ti jaʼ xa yuʼunutik xchiʼuk ti ta jkʼan ta jchʼunbetik li smantaltake. Jaʼtik jech la spas Jesus kʼalal laj yichʼ voʼe, yuʼun xkoʼolaj ti xi laj yalbe li Stote: «Ximuyubaj ta spasel ti cʼusi oy ta avoʼntone» (Sal. 40:7, 8, Ch). ¿Kʼu yelan laj yil Jeova kʼalal laj yichʼ voʼ li Xnichʼone? Xi chal li Vivliae: «Kʼalal laj xaʼox yichʼ voʼ li Jesuse ta ora noʼox lokʼ li ta voʼe, ¡kʼelo avil!, jam li vinajele, te laj yil yal tal xchʼul espiritu Dios ti xkoʼolaj kʼuchaʼal palomae. ¡Kʼelo avil! Laj yichʼ aʼiel yechʼomal eil ta vinajel xtok ti xi chale: ‹Liʼe jaʼ Jnichʼon, jaʼ li buchʼu jkʼanoje, jaʼ li buchʼu ximuyubaj yuʼune›» (Mat. 3:16, 17). Li Jeovae jaʼ xa onoʼox yuʼun xkuxlejal li Xnichʼone, akʼo mi jech, muyubaj tajek kʼalal laj yil ti oy tajek ta yoʼonton chtun ta stojolale. Jaʼ me jech ek kʼalal chkakʼ jbatik ta stojolal li Jeovae, yuʼun xkuxet tajek yoʼonton chkom kuʼuntik xchiʼuk chakʼbutik-o bendision (Sal. 149:4). w18.07 23 ¶4, 5

Kʼalal «ta jloqʼuescutic» xi li Moisese, xuʼ jaʼ laj yalbe sba skʼoplal stuk xchiʼuk li Aarone. Kʼalal jech laj yale, muʼyuk xa laj yakʼ ta ichʼel ta mukʼ Jeova ti jaʼ la spas li skʼelobil juʼelale. Jaʼ yuʼun, oy srasonal ti xi chal li Salmo 106:32 xchiʼuk 33: «Cʼalal te oyic ta epal voʼ ta Meribae te lic saʼbeic scʼacʼal yoʼnton noxtoc li Diose, jaʼ ta scojic ti te la sta o svocol ta stojol Dios li Moisese. Yuʼun laj yaqʼuic jelovuc ye ta stojol li Diose [o laj smalael yuʼun]; muc snop lec cʼusi laj yal li Moisese» (Núm. 27:14). Ti kʼusi la spas li Moisese muʼyuk la stoybe skʼoplal li Jeovae, jaʼ yuʼun xi albatik yuʼun Dios li Moises xchiʼuk Aarone: «Li vo’oxuque, muc xach’unbicun c’usi laj calboxuc» (Núm. 20:24). Jamal xvinaj ti tsots la saʼ smulike. Li Jeovae muʼyuk laj yakʼ ti x-ochik ta Albil Balumil li j-israeletik ti la stoy sbaike (Núm. 14:26-30, 34). Jaʼ yuʼun, koʼol kʼusi kʼot ta stojolal li Moises ta skoj ti la stoy sba eke, jaʼ xkaltik, ti muʼyuk och li ta Albil Balumile. w18.07 14 ¶9, 12; 15 ¶13

Jnopbetik skʼoplal ti oy jun ermano ti mu skʼan xuchʼ pox ta skoj ti muʼyuk lek chaʼi li sjol yoʼontone, ¿mi mu jechuk ti ta sjunul koʼontontik muʼyuk ta xkuchʼtik pox yoʼ mu jmakbetik yoke? Epal ermanoetike xuʼ van nopem xaʼiik yuchʼel pox kʼalal maʼukik toʼox stestigotak Jeovae, pe avie yiktaojik xa xchiʼuk jpʼel ta yoʼontonik ti muʼyuk xa chuchʼik jutebuke. ¿Mi mu jechuk ti mu jkʼantik ti smak yokik xchiʼuk ti sta tsots svokolike? (1 Kor. 6:9, 10). Jaʼ yuʼun, ta skoj ti jkʼanoj li kermanotike, muʼyuk ta jsujtik yoʼ xuchʼ jutebuk pox mi chalbutik ti mu skʼane. Kalbetik skʼoplal li Timoteoe, li stuke laj yichʼ sirkunsision kʼalal tetik xa ox 20 sjabilale. Akʼo mi toj kʼux ta spasel taje, ta sjunul yoʼonton la spas yoʼ mu smakbe yok li judaetik ti chcholbe mantale, yuʼun jaʼ la xchanbe stalelal li jtakbol Pabloe (Ech. 16:3; 1 Kor. 9:19-23). Li voʼotike, ¿mi ta sjunul koʼontontik ta jpastik li kʼusi lek chaʼiik yantike? w18.06 18, 19 ¶12, 13

Kʼalal chavojtikin junuk krixchano ti maʼuk stestigo Jeovae, ¿mi ep van kʼusi xanabe ta stojolal? Mu toj epuk. Kʼajomal van li sbie, li spat xokone xchiʼuk yan kʼusitik. Pe kʼalal chavojtikin junuk ermanoe, ep kʼusi xanabe ta stojolal. Yuʼun anaʼoj ti skʼanoj li Jeovae, ti oy kʼusi lek laj yil Dios ta stojolal li ermanoe xchiʼuk ti laj yikʼ talel sventa teuk skʼoplal li ta steklumale (Juan 6:44). Ep kʼusi xavojtikin ta stojolal xchiʼuk xayojtikinot ek akʼo mi yan-o slumal, stsʼunbal o mi jelel li stalel xkuxlejale. Kalal chavojtikin junuk ermanoe, ta ora noʼox chavakʼ venta ti koʼol akʼop achiʼuke, yuʼun «puru lequil cʼop chlocʼ ta yeic» ek. Jaʼ xkaltik, ti koʼol li kʼusi achʼunojik ta sventa li Diose, li mantaletik sventa talelale, li spatobil oʼontonal chtal ta jelavele xchiʼuk yan kʼusitik. Skotol taje, jaʼik li kʼusi mas tsots skʼoplal skʼan xkojtikintik ta stojolal junuk krixchanoe, yuʼun jaʼ te chkiltik mi xuʼ jpat koʼontontik ta stojolal xchiʼuk mi xuʼ xkamigointike. w18.12 21 ¶9, 10

Li jtsop jbeiltasvanej ti beiltasat yuʼun li Kristoe, jamal laj yal ti mu persauk xichʼik sirkunsision li buchʼutik maʼuk judaetike, akʼo mi jech, epal judaetike oy jayibuk jabil ti jech-o chakʼbeik sirkunsision li yalab xnichʼnabike (Ech. 15:19, 20). Xuʼ van xi jakʼbe jbatike: «Li Mantal yuʼun Moisese jaʼo laj sbalil kʼalal cham li Jesuse, pe ¿kʼu yuʼun laj yakʼ ti xjalij sventa xchapaj li kʼope?» (Kol. 2:13, 14). Junantik ermanoetike vokol chaʼiik sventa xlik spasik li mantaletik ti achʼ kʼu yelan chichʼ aʼibel smelolale. Li judaetik ta mas voʼne eke jal tajek jelav sventa sjel snopbenik ta sventa li sirkunsisione (Juan 16:12). ¿Kʼu yuʼun? Junantike mu xchʼun laj yaʼiik ti xuʼ lek x-ilatik yuʼun Dios mi muʼyuk chichʼik sirkunsisione (Gén. 17:9-12). Li yantik xtoke ta xiʼik mi xichʼik kontrainel ta slumalik ta skoj ti jelelike (Gal. 6:12). Ta mas tsʼakale, li Jesuse laj yakʼ yan beiltaseletik ta kartaetik ti jaʼ la stsʼiba li Pabloe (Rom. 2:28, 29; Gal. 3:23-25). w18.10 24, 25 ¶10-12

Li Kaifase la stak batel soltaroetik ta akʼobaltik yoʼ xbat stsakik li Jesuse. Pe taje snaʼoj xa onoʼox li Jesuse, jaʼ yuʼun li ta slajeb velta veʼ ta bat kʼakʼal xchiʼuk li yajtakboltake laj yalanbe ti akʼo stsakik batel chibuk yespadaike. Ti jech la spase jaʼ sventa oyuk kʼusi xakʼbe xchanik (Luk. 22:36-38). Kʼalal tstsake xa ox batel li Jesuse, li Pedroe toj chopol laj yil, jaʼ yuʼun la stsak lokʼel yespada xchiʼuk la xtuchʼbe xchikin li jun soltaroe (Juan 18:10). Pe xi albat yuʼun li Jesuse: «Tikʼo ochel ta sna li avespadae, yuʼun skotol li buchʼu chakʼ espadae, ta espada chlaj ek» (Mat. 26:52, 53). Kʼalal jech laj yakʼ ta chanel li Jesuse, xkoʼolaj tajek kʼalal laj yal ta s-orasion ti muʼyuk te skʼoplalik ta balumil li yajchankʼoptake (Juan 17:16). Yuʼun skʼan ti jaʼuk xakʼbeik xchapan Jeova li kʼusitik muʼyuk tukʼ chichʼ pasele. Jaʼ yuʼun, li yajtunelutik Jeovae ta jsaʼtik li jun oʼontonal xchiʼuk ti jmojuk noʼox oyutike. Jech, li Jeovae xmuyubaj tajek kʼalal chil ti mu xijkoʼolaj xchiʼuk li krixchanoetik ti xchʼakoj sbaik li ta balumile (Sof. 3:17). w18.06 7 ¶13, 14, 16

Li Satanase tsujutik xtok sventa mu xa tukʼuk xkakʼ jbatik ta stojolal li Jeovae. Sventa spajesutik ta xcholel li mantale, xuʼ van stijbe sjol li ajvaliletike. Xuʼ van stijbe yoʼonton jchiʼiltaktik ta abtel o ta chanun yoʼ slabanutik ta skoj ti ta jchʼunbetik li smantaltak Dios ta sventa li jtalelaltike (1 Ped. 4:4). Jech xtok, xuʼ van stijbe yoʼonton kutsʼ kalaltik sventa spajesutik li ta tsobajeletike, xuʼ van ta slekil yoʼonton chalbutik yilel (Mat. 10:36). ¿Kʼusi xuʼ jpastik sventa stsʼik kuʼuntik li pajtsanele? Baʼyel, skʼan teuk ta joltik ti jech onoʼox chkʼot ta pasel taje, yuʼun muʼyuk bu chchoti li Satanase, jech-o tstsakutik ta kʼop (Apok. 2:10). Xchibal, kʼalal oy kʼusi chkʼot ta jtojolaltike skʼan mu xchʼay ta joltik li kʼusi yaloj Satanas liʼe: ti jaʼ noʼox la chijtun ta stojolal Jeova mi lek oyutike, pe ti ta la jtentik komel kʼalal chkichʼtik kontrainele (Job 1:9-11; 2:4, 5). Xchiʼuk yoxibal, jkʼanbetik Jeova ti xakʼ kiptik sventa xkuch kuʼuntike. Teuk ta joltik ti muʼyuk onoʼox bu chiktautik jutebuke (Evr. 13:5). w18.05 26 ¶14

Akʼo mi mu xakʼ yibel ta yoʼontonik mantal yilel li krixchanoetik ti bu ta jcholtik mantale, mu me xchʼay ta joltik ti persa onoʼox oy sbalil ti jech-o ta jtsʼuntik li sbekʼ tsʼunobile. Yuʼun akʼo mi mu stsakutik ta venta yilel li krixchanoetike xchiʼuk akʼo mi chopol chilutik, te satik ta jtojolaltik, tskʼelik ti kʼu kelantike. Chakʼik venta ti lek ta jmeltsan jbatik batel li ta cholmantale, ti kichʼoj lek jmeloltike xchiʼuk ti stseʼet noʼox jsatike. Jaʼ yuʼun, xuʼ van sjel snopbenik ta tsʼakal li jlome. Jaʼ jech laj yilik kʼot ta pasel jun nupultsʼakal ti jaʼik prekursoretike. Xi chalike: «Oy kʼuuk sjalil li-ipajkutik, jech oxal, la jkechan jbakutik ta xcholel mantal. Pe kʼalal xuʼ xa laj kaʼikutike, libatkutik yan velta. Li krixchanoetike lik sjakʼbunkutik kʼusi la jpaskutik xchiʼuk laj yalik ti chnaʼvanik xae». Xi chal li Vivliae: «Ovolajan noʼox». Kʼalal jech-o chij-ovolaj o ta jtsʼuntik li sbekʼ lekil aʼyej ta sventa Ajvalilal yuʼun Diose, jaʼ me jech chkakʼ jutuk jkʼobtik ta spasel ek li abtelal akʼbilutike: li xcholel lekil aʼyejetik ta spʼejel balumile (Mat. 24:14). Jech xtok, xijmuyubaj noʼox, yuʼun jnaʼojtik ti lek chilutik Jeova kʼalal jech ta jpastike, yuʼun li stuke skʼanoj li buchʼutik «chakʼ satik xchiʼuk chkuch [yuʼunike]» (Luk. 8:15). w18.05 16 ¶16-18

Li Jeovae jaʼ jun Dios ti tstsatsubtas koʼontontike. Kʼalal la stoy sbaik xchiʼuk la spas smulik ta stojolal Dios li Adan xchiʼuk Evae, jaʼo te och talel li mulile. Pe li Jeovae ta anil noʼox laj yal jun albil kʼop ti jaʼ tstsatsubtasat xchiʼuk chpatbat-o yoʼonton li snitilulal Adane. Te ta jtatik ta Génesis 3:15 ti bu chal ti chchʼaybe skʼoplal ta tsʼakal li Satanas xchiʼuk skotol li kʼusitik chopol spasoje (1 Juan 3:8; Apok. 12:9). Li Noee jaʼo kuxi kʼalal sokem xa ox tajek li balumile; jaʼ noʼox stuk xchiʼuk yutsʼ yalal chichʼik ta mukʼ li Jeovae. Xuʼ van laj yat tajek yoʼonton ta skoj ti buyuk xa noʼox xvinaj ti oy ilbajinel xchiʼuk mulivajele (Gén. 6:4, 5, 9, 11; Jud. 6). Pe albat yuʼun Jeovae ti tsmes lokʼel skotol li choplejale xchiʼuk albat li kʼusi skʼan spasik xchiʼuk yutsʼ yalal yoʼ xkolike (Gén. 6:13-18). Kʼalal jech albat yuʼun Jeova li Noee, tsatsub-o van tajek li yoʼontone. w18.04 15 ¶1, 2

¿Kʼusi xuʼ jpastik mi xijtsʼijet noʼox o mi mu noʼox jnaʼ kʼusi chkalbetik sventa jtsatsubtastik li kermanotaktike? Akʼo mi jaʼ jechutik, xuʼ me xijtsatsubtasvan ek. Yuʼun mu tsotsuk ta pasel. Jtos ti kʼusi xuʼ xapase jaʼ liʼe: kʼalal mi la akʼopon junuk ermano o ermanae, akʼo persa ti stseʼet noʼox xvinaj li asate. Pe mi muʼyuk bu stseʼet sat la skʼelot eke, xuʼ van jaʼ ta skoj ti oy svokole. Jech xtok, xuʼ van oy buchʼu tskʼan chcholbe ti kʼu yelan chaʼi sbae. ¿Kʼusi xuʼ xapas un? Xuʼ jaʼ noʼox xachikintabe, yuʼun xuʼ van xkuxet xa chaʼi kʼalal mi la slokʼes li kʼusi oy ta yoʼontone (Sant. 1:19). Jkotoltik xuʼ jtsatsubtastik li buchʼutik chat yoʼonton chkiltike. Xi laj yal li ajvalil Salomone: «Xcuxet noʼox contontic me la jtabetic stacʼubil li caʼyejtique; pero jaʼ jun to yutsil me ta yorail noʼox la jtatique». Xi to laj yal xtoke: «Me lec jsatic chijqʼuelvane chacʼ xcuxetel oʼntonal; jech noxtoc, me oy lequil aʼyej chcaʼitique ta stsatsub lec coʼntontic yuʼun» (Prov. 15:23, 30). Li Pabloe laj yaʼi stuk ti ta jta spatobil koʼontontik kʼalal jmoj chijkʼejine (Ech. 16:25; Kol. 3:16). Avi ti yantik xa chnopaj talel li skʼakʼalil Jeovae, mas to me tsots skʼoplal skʼan jtsatsubtasbe jba koʼontontik ta jujuntal (Evr. 10:25). w18.04 23 ¶16; 24 ¶18, 19