Noviembre

Ta skoj ti mu jnaʼtik lek kʼusitik la snuptan li Jonase, xuʼ van jnoptik ti jaʼ jun vinik ti mu stakʼ jpat koʼontontik ta stojolale xchiʼuk ti muʼyuk tukʼ laj yakʼ sbae. Albat yuʼun Jeova ti xbat yalbe jniniveetik ti chichʼik lajesele. ¿Mi laj van xchʼun? Muʼyuk, yuʼun jatav batel ta jkot varko, «tskʼan ti nom xa oy ta stojolal li Jeovae» (Jon. 1:1-3). Ti voʼotikuke muʼyuk xa van la jtaktik batel yan velta. Pe mu jechuk la spas li Jeovae (Jon. 3:1, 2). Xuʼ me xkiltik kʼu yelan stalelal Jonas kʼalal ta jkʼeltik li orasion la spase (Jon. 2:1, 2, 9). Ep ta velta la skʼopon Jeova. Pe kʼalal la spas orasion li ta yut xchʼut choye, laj yakʼ ta ilel ti bikʼit yakʼoj sbae, ti snaʼ stoj ta vokole xchiʼuk ti oy ta yoʼonton chtun ta stojolal Jeova akʼo mi jatav toʼox li ta slikebale. Li Jeovae maʼuk la skʼel li kʼusi chopol la spase, jaʼ yuʼun la stakʼbe s-orasion xchiʼuk la stunes-o ta yaj-alkʼop. Kʼalal oy buchʼu tstojobtasik li moletike, toj tsots skʼoplal ti xaʼiik baʼyel «li kʼusi kʼotem ta pasele». w20.04 15 par. 4-6

Li ermanoetik ta baʼyel sigloe la xchʼunik li chanubtaseletik ta Vivliae xchiʼuk la skʼanbeik xchʼul espiritu Jeova yoʼ xaʼibeik smelolal li Skʼope. La sabeik lek skʼoplal sventa skʼelik mi jech chal ta melel li Vivliae (Ech. 17:11, 12; Ebr. 5:14). Maʼuk tsots-o xchʼunel yoʼontonik ta skoj ti kʼu yelan chaʼi sbaik ta stojolal Jeovae. Jech xtok, maʼuk noʼox tunik ta stojolal Jeova ta skoj ti tskʼupinik ti jmoj oyik xchiʼuk li ermanoetike. Li kʼusi tsatsub-o xchʼunel yoʼontonike jaʼ ti laj yojtikinik lek li Diose (Kol. 1:9, 10). Mu snaʼ xjel li kʼusitik chal Vivliae (Sal. 119:160). Jech kʼuchaʼal liʼe, kʼalal tsots tspas smul junuk ermano o mi oy kʼusi chopol tspasbutike, muʼyuk chjel li beiltaseletik chakʼ Vivliae. Mi jaʼuk kʼalal ta jnuptantik tsots vokolile. Jaʼ yuʼun, skʼan xkojtikintik lek li kʼusi chal Vivliae xchiʼuk jpʼeluk ta koʼontontik ti melel li kʼusi chale. Kʼalal tsots lek tsʼunul yibel li jtekʼ teʼe, muʼyuk chlom akʼo mi x-echʼ tsatsal ikʼaloʼ. Jaʼ jech li xchʼunel koʼontontik eke, mi jnaʼojtik lek li kʼusi chal Vivliae, muʼyuk chijlubtsaj akʼo mi jnuptantik vokoliletik. w20.07 9 par. 6, 7

Mi ta jkoltatik li buchʼutik chbatik ta vinajele, jaʼ me yakal ta jkoltatik chaʼi li Jesuse (Mat. 25:34-40). ¿Kʼuxi ta jpastik? Jaʼo kʼalal chkakʼ ta koʼontontik spasel ta jchankʼop li krixchanoetike (Mat. 28:19, 20). Skʼan xichʼ pukel li lekil aʼyej ta spʼejel balumile. Pe jaʼ noʼox me chvuʼ kuʼuntik spasel mi ta jkolta jbatik xchiʼuk li yermanotak Kristoe (Juan 10:16). Jujukoj ti chijlokʼ ta cholmantale, chkakʼtik ta ilel ti jkʼanojtik li buchʼutik chbatik ta vinajele xchiʼuk li Jesuse. ¿Kʼusi yan xuʼ jpastik sventa xkamigointik li Jeova xchiʼuk Jesuse? Jaʼ ti xkakʼtik matanal takʼine (Luk. 16:9). Kʼalal chkakʼtik matanal takʼin sventa li abtelal ta spʼejel balumile, chtun sventa jkolta jbatik mi echʼ junuk tsatsal vokolile. Xuʼ xkakʼtik matanal takʼin xtok li ta jtsobobbailtike xchiʼuk jkoltatik li ermanoetik ti oy kʼusi chtun yuʼunike (Prov. 19:17). w20.04 24 par. 12, 13

Jech kʼuchaʼal chal li albil kʼope, li ajvalil ta nortee «mu kʼusi sventa-o li Sdios smoltotake». ¿Kʼusi smelolal taje? Li Unión Sovieticae tskʼan ox chchʼaybe skʼoplal li relijionetike, jaʼ yuʼun laj yakʼ persa ti mu xa tsotsuk skʼoplal xilik li relijione. Laj yal mantal ta 1918 ti xakʼik ta chanel ta eskuela ti muʼyuk Diose. ¿Kʼuxi laj «yalbe slekilal li dios yuʼun tsatsal nakʼobbailetike»? Sventa stsak lek yipe, la slajes epal takʼin yoʼ xchapan lek li yajsoltarotake xchiʼuk ti spas tsatsal vombaetik xchiʼuk abtejebaletike. Ta mas jelavele, li ajvalil ta norte xchiʼuk ajvalil ta sure oy xa ox yuʼunik epal abtejebaletik ti xmil yuʼun epal krixchanoetike. Li ajvalil ta norte xchiʼuk ajvalil ta sure oy kʼusi skoltaoj sbaik spasel: svaʼanojik «li kʼusi toj ibal sba xchiʼuk ti chlajesvane», jaʼ li Organización de las Naciones Unidase (Dan. 11:31). w20.05 6, 7 par. 16, 17

Jkotoltik xuʼ jkolta jbatik ta saʼel li buchʼutik yiktaoj sbaik ta mantale: xuʼ xkoltavanik li yutsʼ yalaltake, li moletike, li prekursoretike xchiʼuk li jcholmantaletike. ¿Mi oy junuk kamigotik o kutsʼ kalaltik ti yiktaoj sba ta mantale? Kʼalal ta jcholtik mantal ti bu oy ep krixchanoetik (predicación pública) o ta naetike, ¿mi oy jtaojtik li buchʼu yiktaoj sba ta mantale? Mi oy ta yoʼonton ti xichʼ vulaʼanele, kalbetik ti xuʼ xkakʼbetik moletik li snumeroal stelefono o ti bu nakale. Pe skʼan jtsaktik ta venta li kʼusi chal li smantaltak ajvalile. Jun mol ta tsobobbail ti Thomas sbie xi chale: «Li kʼusi baʼi ta jpase jaʼ ti ta jakʼbe jayvoʼuk ermanoetik mi snaʼojik bu xa nakal li buchʼu yiktaoj sba ta mantale. O ta jakʼbe ermanoetik mi oy buchʼu yilojik ti yiktaoj sba ta tsobajeletike. Kʼalal chbat jvulaʼan junuk ermano o ermana ti yiktaoj sba ta mantale, ta jakʼbe kʼu yelan oy li yalab xnichʼnabik o yutsʼ yalaltake. Junantike chikʼik toʼox bal ta tsobajeletik li yalab xnichʼnabike xchiʼuk jaʼik toʼox van jcholmantaletik. Skʼan xichʼik koltael ek yoʼ sutik tal ta stojolal Jeova». w20.06 24 par. 1; 25 par. 6, 7

Jelelutik xchiʼuk li chonbolometike, yuʼun li voʼotike xuʼ jnoptik kʼu yelan chkakʼ ta ilel jtalelaltik ta skoj li kʼusitik jnuptanojtike. Vaʼun, xuʼ jel jtalelaltik, li kʼusitik ta jnoptike xchiʼuk li kʼusi ta jpastike (1 Kor. 6:9-11; Kol. 3:9, 10). Maʼuk noʼox, yuʼun xuʼ jchanubtas jol koʼontontik yoʼ xijtojobuk stʼujel «li kʼusi tukʼe xchiʼuk li kʼusi muʼyuk tukʼe» (Ebr. 5:14). Jech xtok, xuʼ xkakʼtik ta ilel kʼanelal, xkʼuxul oʼontonal xchiʼuk xuʼ jchantik ti kʼu yelan chakʼ ta ilel tukʼilal li Jeovae. Jaʼ jun matanal ti toj ep kʼusi xuʼ xkom ta joltike. Jaʼ yuʼun, ¿kʼuxi xuʼ jtojtik ta vokol? Jaʼ ti jvules ta joltik kʼutik yelan skoltaojutik xchiʼuk spatoj koʼontontik li Jeovae. Mi jech la jpastike, jpʼel ta koʼontontik ti ta onoʼox skoltautik ta jelavele (Sal. 77:12; 78:4, 7). Yan ti kʼuxi xuʼ xkakʼtik ta ilel ti ep sbalil chkiltike jaʼ ti jvules ta joltik kʼuxi skoltaojutik li yantike xchiʼuk ti jtojtik ta vokole. Li buchʼutik xchanojbeik lek skʼoplale yakʼojik venta ti jaʼ xmuyubajik noʼox li buchʼutik snaʼ stojik ta vokole. w20.05 23 par. 12, 13

Jnopbetik skʼoplal liʼe: li Moisese te chʼikil ochel ta ton li ta vits Orebe xchiʼuk akʼbat yil yuʼun Jeova ti te jelav xchiʼuk smukʼulal ta xokone. ¿Kʼu van yelan laj yaʼi sba? Li livro Perspicacia para comprender las Escriturase chal ti «toj echʼ noʼox labal sba li kʼusi kʼot ta pasele, yuʼun muʼyuk buchʼu jech yiloj-o kʼalal skʼan toʼox xtal li Jesuse». Oy kʼusi laj yaʼi Moises ti jaʼ van laj yal jun anjele: «Jeova, Jeova, jaʼ jun Dios ti oy xkʼuxul yoʼontone, oy slekil yoʼonton, mu ta aniluk chlik skʼakʼal yoʼonton, ep tukʼil kʼanelal yuʼun xchiʼuk melel snaʼ xkʼopoj. Ta smilal noʼox buchʼu chakʼbe ta ilel tukʼil kʼanelal, chakʼ ta perton li buchʼu oy kʼusi chopol tspase, li buchʼu mu xchʼun mantale xchiʼuk li buchʼu tsaʼ smule» (Eks. 33:17-23; 34:5-7). Jaʼ van vul-o ta sjol Moises kʼalal la stʼabbe ta alel sbi Jeova li ta teksto avie. Maʼuk noʼox skʼan jnopbetik skʼoplal li sbi Jeovae, yuʼun skʼan jnopbetik skʼoplal xtok ti kʼu yelan stalelale. Jech kʼuchaʼal liʼe, ti ep sjuʼele, ti toj pʼije, ti tukʼ kʼusi tspase xchiʼuk ti chkʼanvane. Mas to chlik kichʼtik ta mukʼ mi la jnopbetik skʼoplal taje xchiʼuk li yan stalelaltake (Sal. 77:11-15). w20.06 8, 9 par. 3, 4

Xi onoʼox laj yal li Jesuse: «Mi chakʼan abaik ta jujuntale, jaʼ jech tsnaʼ skotolik ti voʼoxuk kajchankʼopoxuke» (Juan 13:34, 35). Pe oy to kʼusi skʼan jpastik sventa stsatsub li xchʼunel koʼontontike. Maʼuk noʼox skʼan teutik ta mantal ta skoj ti jkʼanoj jbatik ta jujuntale. ¿Kʼu yuʼun? Jnoptik noʼox ti tspas tsots smul junuk ermanoe, xuʼ van jun mol o prekursor, o chopol kʼusi tspasbutik o tsvalopatin komel mantal xchiʼuk xi chalbutike: «Maʼuk melel li kʼusi achʼunoje». ¿Kʼusi van ta jpastik? ¿Mi ta van xkikta-o jbatik ta mantal? Taje chakʼ kiltik ti skʼan xkamigointik lek Jeova sventa stsatsub li xchʼunel koʼontontike, ti maʼuk jkʼeltik li kʼusi tspas yantike. Li xchʼunel koʼontontike xkoʼolaj kʼuchaʼal jpʼej na ti skʼan lekuk vaʼanbile. Mu jaʼuk noʼox jtsaktik ta venta ti kʼu yelan chkaʼi jbatik ta stojolal Jeova xchiʼuk steklumale. Yuʼun skʼan lekuk tsots jvaʼantik, jaʼ xkaltik, ti jchantik lek li Vivliae, kaʼibetik smelolal xchiʼuk jchajtik ta kʼelel ti melel li kʼusi jnaʼojtik ta stojolal Jeovae. Skʼan jpʼeluk ta koʼontontik ti melel li kʼusi chal Vivliae (Rom. 12:2). w20.07 8 par. 2, 3

¿Mi tskoltautik anjeletik yoʼ jtatik li buchʼutik tskʼan tsutik tal ta stojolal Jeovae? Tana, oy ep loʼiletik ti chakʼ ta ilel ti jaʼ jeche (Apok. 14:6). Kalbetik skʼoplal Silvio ti te nakal ta Ecuadore. Jun veltae, xi la skʼanbe vokol li Jeovae: «Koltaun sventa xisut ta atojolal». Kʼalal yakal toʼox tspas orasione, kʼot ta stiʼ sna chaʼvoʼ moletik. Vaʼun, ta sjunul yoʼonton lik skoltaik sventa sut tal ta stojolal Jeova. Ta melel, xijmuyubaj tajek kʼalal oy buchʼu ta jkoltatik yoʼ sut tal ta stojolal Jeovae. Jun prekursor ti Salvador sbie yakʼoj ta yoʼonton skoltael li buchʼutik yiktaoj sbaik ta mantale. Xi chale: «Kʼalal chkil ti tspoj lokʼel ta sbalumil Satanas jkotuk yuni chij li Jeovae xchiʼuk ti la jkolta jba ta saʼel eke, chtʼom-o kokʼel». Mi namajemot ta stojolal Jeovae, naʼo me ti skʼanojot-o li Diose. Li Jeovae smalaoj ti xasut tal ta stojolale xchiʼuk ta sjunul yoʼonton chchʼamot. w20.06 29 par. 16-18

Jaʼ «Mukʼul Jchanubtasvanej» kuʼuntik li Jeovae. Jaʼ yuʼun, li ta Skʼope, xuʼ jtabetik sloʼil xkuxlejal yajtuneltak ti oy kʼusi chakʼ jchantike (Is. 30:21). Xuʼ jnopbetik skʼoplal li buchʼutik lek laj yakʼ ta ilel stalelalike. Xuʼ jkʼeltik xtok kʼusi kʼot ta stojolalik li buchʼutik mu jechuk laj yakʼ ta ilel stalelalike (Sal. 37:37; 1 Kor. 10:11). Kalbetik skʼoplal li kʼusi kʼot ta stojolal li ajvalil Saule. Kʼalal kerem toʼoxe, snaʼoj ti oy noʼox spajeb li kʼusi spas yuʼune xchiʼuk abol noʼox chaʼi sba, jaʼ yuʼun mu toʼox skʼan xchʼam li kʼusi akʼbat sbaine (1 Sam. 9:21; 10:20-22). Pe kʼalal mu toʼox jaluk yochel ta ajvalile, lik stoy sba xchiʼuk oy kʼusitik la spas ti maʼuk sbainoje. Jun veltae, chʼajub ta smalael li j-alkʼop Samuele, jaʼ yuʼun laj yakʼ chikʼbil matanal akʼo mi maʼuk yabtel spasel. Vaʼun, muʼyuk xa lek ilat yuʼun li Jeovae xchiʼuk li ta mas jelavele, pojbat li yabtel ta ajvalile (1 Sam. 13:8-14). Mu jechuk xkakʼ ta ilel jtalelaltik xchiʼuk mu jpastik li kʼusi maʼuk oy ta jbatike. w20.08 10 par. 10, 11

Li Jeovae stunesoj tal Jesus sventa svaʼan «viniketik jech kʼuchaʼal matanal» li ta tsobobbaile (Efes. 4:8). Taje jaʼik li buchʼutik chtunik ta Jtsop Jbeiltasvanej xchiʼuk li yajkoltaobbatake, li buchʼutik chtunik ta Komite sventa Betel, jkʼelvanejetik ta sirkuito, jchanubtasvanejetik ta chanob vunetik sventa Vivlia, moletik xchiʼuk li siervo ministerialetike. Li ermanoetik taje yichʼojik tʼujel ta chʼul espiritu sventa xchabibeik li yuni chijtak Jeovae xchiʼuk ti stsatsubtasik li tsobobbaile (1 Ped. 5:2, 3). Li ermanoetike chichʼik tʼujel ta chʼul espiritu sventa sbainik spasel jeltos abtelaletik. Li kok jkʼobtik xchiʼuk li junantik stsʼakbenaltak jbekʼtaltike oy kʼusitik tspas ti tstabe sbalil sjunul li jbekʼtaltike. Jaʼ jech ek li ermanoetik ti yichʼojik tʼujele, yuʼun oy kʼusitik tspasik ti tstabeik sbalil sjunul li tsobobbaile. Pe mu skʼanik ichʼel ta mukʼ, yuʼun chakʼ yipik sventa spatbeik yoʼonton li ermanoetike xchiʼuk ti stsatsubtasike (1 Tes. 2:6-8). Ta jtojbetik tajek ta vokol Jeova ti yakʼoj ta yoʼontonik skoltael yantik li vaʼ ermanoetike. w20.08 21 par. 5, 6

Jun srasonal ti tstij koʼontontik sventa jcholtik mantale jaʼ ti xkoʼolaj ti yayijem sbekʼtalik xchiʼuk tanpukik li krixchanoetike, vaʼun chtun tajek yuʼunik ti xchanik li mantale (Mat. 9:36). Li Jeovae oy ta yoʼonton «ti akʼo koluk skotol li krixchanoetike xchiʼuk ti akʼo yojtikinik lek li kʼusi melele» (1 Tim. 2:4). Mi la jnopbetik skʼoplal ti xuʼ xkol-o krixchanoetik li cholmantale, xuʼ jaʼ stij koʼontontik sventa jechuk jpastik. Li voʼotike ta jsaʼtik krixchanoetik sventa mu xichʼik lajesel (Rom. 10:13-15; 1 Tim. 4:16). Skʼan oyuk lek kabtejebtik xchiʼuk ti jnaʼtikuk stunesele. Skʼan lekuk chapalutik ek. Li Jesuse lek la xchanubtas yajchankʼoptak sventa xtojobikuk lek ta saʼel li krixchanoetike. Laj yalbe kʼusi xuʼ xichʼik batel, bu xuʼ xcholik mantal xchiʼuk kʼusi xuʼ xalik (Mat. 10:5-7; Luk. 10:1-11). Li j-organisasiontike yakʼojbutik abtejebaletik sventa xijchanubtasvan ti jtunelik tajeke xchiʼuk chchanubtasutik kʼuxi ta tunesel. Taje jaʼ tskoltautik sventa junuk noʼox koʼontontik kʼalal ta jpas kabteltike xchiʼuk ti xijtojobuk leke (2 Tim. 2:15). w20.09 4 par. 6, 7, 10

Nopbo skʼoplal liʼe: li jtakbol Juane xmuyubaj tajek kʼalal laj yaʼi ti tukʼ-o yakʼoj sbaik ta stojolal Jeova li buchʼutik la skolta ta mantale. Ep kʼusitik la snuptanik li ermanoetik taje, jech oxal li jtakbole la stsatsubtasbe xchʼunel yoʼontonik, yuʼun xkoʼolaj kʼuchaʼal xnichʼnabtak laj yil. Kʼalal chkiltik ti chakʼbe xkuxlejalik Jeova xchiʼuk ti chtunik-o ta stojolal li kalab jnichʼnabtik o li buchʼutik jkoltaojtik ta mantale, xijmuyubaj-o tajek (3 Juan 3). Tetik van ta sjabilal 98, li Juane tijbat yoʼonton yuʼun chʼul espiritu yoʼ stsʼiba oxlik karta. Taje jaʼ sventa skolta ermanoetik yoʼ tsotsuk-o xchʼunel yoʼontonik ta stojolal Jesus xchiʼuk ti mu xiktaik-o li mantale. Li jtakbol Juane chat yoʼonton ta skoj ti oy buchʼutik chloʼlavanik li ta tsobobbaile (1 Juan 2:18, 19, 26). Li jvalopatinej mantaletik taje chalik ti xojtikinik Diose, pe muʼyuk chchʼunbeik li smantale. w20.07 20 par. 1-3

Ta skoj ti jchʼunojtik lek li kʼusi chkaltike, oy ta koʼontontik ti xaʼiik epal krixchanoetike. Jnaʼojtik ti chkʼot ta pasel li kʼusi chal Skʼop Diose (Sal. 119:42; Is. 40:8). Kilojtik ti yakal chkʼot ta pasel avi junantik albil kʼopetik ti chal ta Vivliae xchiʼuk ti mas lek chbat xkuxlejalik li buchʼutik chchʼunik li kʼusi te chale. Jamal xvinaj ti skʼan xaʼiik lekil aʼyej li krixchanoetik ta spʼejel balumile. Oy xchʼunel koʼontontik xtok ta stojolal Jeova ti jaʼ yuʼun li aʼyej chkaltik batele. Jech xtok, oy xchʼunel koʼontontik ta stojolal Jesus ti jaʼ li buchʼu tʼujbil sventa x-ajvalilaje. Mu ventauk kʼusi jnuptantik «jaʼ jnakʼobbailtik li Diose xchiʼuk jaʼ kipaltik» (Sal. 46:1-3). Jnaʼojtik lek ti yakal tsbeiltas tal cholmantal li Jesuse, yuʼun jaʼ akʼbatem sbain yuʼun Jeova xchiʼuk akʼbatem sjuʼel (Mat. 28:18-20). Mi tsots xchʼunel koʼontontike, jpʼel me ta koʼontontik ti chakʼbutik bendision Jeova ta sventa li kʼusi ta jpastike. w20.09 12 par. 15-17

Bateltike, skʼan jpakbetik skʼoplal junantik ermanaetik xchiʼuk ti jkoltatike (Is. 1:17). Kalbetik junchibuk skʼelobil. Jun ermana ti chamem smalal o ti xtuchʼoj snupunele xuʼ van chtun yuʼun ti oyuk buchʼu xkoltaat ta spasel li kʼusi jaʼ toʼox tspas smalale. Jun ermana ti ep xa sjabilale xuʼ van chtun yuʼun koltael kʼalal chchiʼin ta loʼil li doktore. Jech xtok, kʼalal oy kʼusitik yan tspas ta steklumal Jeova li jun prekursorae, xuʼ van skʼan pakbel skʼoplal ta skoj ti chichʼ labanel ti muʼyuk xa mas chchol mantale. Jkʼeltik kʼusi la spas li Jesuse. Kʼalal laj yichʼik chopol kʼoptael li antsetik ti tunik ta stojolal Diose, li Jesuse la spakbe skʼoplalik. Jun veltae, la spakbe skʼoplal Maria ta skoj ti chopol kʼoptaat yuʼun li Martae (Luk. 10:38-42). La spakbe skʼoplal yan velta kʼalal ilinik ta stojolal ta skoj ti chopol la kʼusi la spase (Mar. 14:3-9). Snaʼoj Jesus ti kʼu yuʼun jech la spas li Mariae. Yuʼun xi laj yale: «Kʼalal chichʼ cholel ta buyuk noʼox ta sjunul balumil li lekil aʼyejetik liʼe, li kʼusi la spas li antse chvinaj batel skʼoplal ek». w20.09 24 par. 15, 16

Li jun lekil jchabichije snaʼoj onoʼox ti xuʼ xchʼay li xchijtake. Kʼalal jech chkʼot ta pasele, muʼyuk chkap sjol ta stojolal li xchije. Jkʼeltik kʼusi la spas Jeova kʼalal namajik ta stojolal junantik yajtuneltak ta voʼnee. Li j-alkʼop Jonase jatav batel kʼalal oy kʼusi akʼbat sbain yuʼun li Jeovae. Akʼo mi jech, muʼyuk pʼajat yuʼun li Diose. Jech la spas kʼuchaʼal jun lekil jchabichij li Jeovae, la skolta xchiʼuk laj yakʼbe yipal sventa spas yuʼun li kʼusi laj yakʼbe sbaine (Jon. 2:7; 3:1, 2). Jech xtok, sventa xakʼbe yil ti ep sbalil xkuxlejal li jujun krixchanoe, la stunes jpets tsu (Jon. 4:10, 11). ¿Kʼusi chakʼ jchantik? Li moletike skʼan mu snopik ti muʼyuk xa tsutik tal li buchʼutik yiktaoj sbaik ta mantale. Skʼan xakʼ yipalik ta yaʼibel smelolal kʼu yuʼun ti laj yiktaik li tsobobbaile. Kʼalal mi sutik tal ta stojolal Jeova li ermanoetik taje, skʼan jech-o xakʼbeik ta ilel ti oy ta yoʼontonike xchiʼuk ti skʼanojike. w20.06 20, 21 par. 10-12

Kʼalal laj skʼoplal ta 1991 li Unión Sovieticae, ¿kʼusi kʼot ta stojolal li yajtuneltak Dios ti jaʼ toʼox ventainbilik yuʼune? Laj yichʼik «koltael jutuk», yuʼun kolik lokʼel ta yok skʼob. Vaʼun, jun xa yoʼontonik lik xcholik mantal li ermanoetike xchiʼuk mu ta sjaliluke, lik epajikuk ta smilal noʼox jcholmantaletik li ta lumetik ti te toʼox nitil skʼoplal ta Unión Sovieticae. Pe ta kʼunkʼun pas ta ajvalil ta norte li Rusia xchiʼuk li lumetik ti jmoj sjol xchiʼuke. Oy oxtos kʼusi skʼan spas jun ajvalil yoʼ xkʼot ta ajvalil ta norte o ajvalil ta sure: baʼyel, oy kʼusitik tspasbeik li steklumal Diose; xchibal, chakʼik ta ilel ti tskontrainik Jeova xchiʼuk li yajtuneltake; yoxibal, tstsak sbaik ta kʼop stukik. Li Rusia xchiʼuk li lumetik ti jmoj sjol xchiʼuke oy kʼusitik spasojbe li steklumal Diose: mu xa xakʼ ti xichʼ cholel mantale xchiʼuk skontrainoj ta smilal xa noʼox ermanoetik li ta lumetik taje. Li kʼusitik spasoje yakʼoj ta ilel ti skontrainoj Jeova xchiʼuk li yajtuneltake. Jech xtok, stsakoj ta kʼop li ajvalil ta sure, jaʼ xkaltik, li mukʼta tsatsal lum ti jaʼ li Gran Bretaña xchiʼuk Estados Unidose. w20.05 12 par. 3, 4

Skʼan xijtojob lek ta chanubtasvanej sventa spasik ta yajchankʼop Kristo li krixchanoetike. Jujun xemana ta smiyonal xa noʼox krixchanoetik chkakʼbetik chanubtasel ta Vivlia. Toj lek chkaʼitik yalbel skʼoplal li Skʼop Diose. Jech oxal, bakʼintike, xuʼ van mu xa noʼox xijpaj ta sloʼiltael. Pe kʼalal jbainojtik yetʼesel Xchanel Li Jkʼel˗osil ta toyole, li Xchanel Vivlia ta tsobobbaile o kʼalal chkakʼtik jun estudioe, skʼan ti mu toj echʼemuk xijkʼopoje. Jaʼuk kakʼtik kʼopojuk li Skʼop Diose. ¿Kʼuxi xuʼ spas kuʼuntik taje? Skʼan jpajtsan jbatik xchiʼuk ti mu xkaltik skotol li kʼusi jnaʼojtik ta sventa junuk versikulo o junuk loʼile (Juan 16:12). Nopbo skʼoplal kʼusitik toʼox achanoj ta sventa Vivlia kʼalal laj avichʼ voʼe xchiʼuk li kʼusitik achanoj xa avie. Xuʼ van kʼajomal toʼox anaʼoj «li kʼusitik kʼun ta [chanele]» (Ebr. 6:1). Epal jabil van laj yichʼ avuʼun sventa xachan skotol li kʼusitik anaʼoj avie, jaʼ yuʼun mu xabusanbe ta alel skotol avaj-estudio li kʼusitik achanoj xae. w20.10 14, 15 par. 2-4

Li Jeovae la stʼuj lek buchʼu xuʼ stsʼitesbat li Xnichʼone (Mat. 1:18-23; Luk. 1:26-38). Li kʼusi ta sjunul yoʼonton laj yal Maria ti te tsakal kom ta Vivliae chakʼ ta ilel ti skʼanoj tajek li Jeovae xchiʼuk ti skʼanojbe li Skʼope (Luk. 1:46-55). Ti kʼu yelan la xchʼunbe smantal Jeova li Josee chakʼ ta ilel ti skʼanoj tajeke xchiʼuk ti tskʼan tsmuyubtabe yoʼontone (Mat. 1:24). Li Jeovae maʼuk la stʼuj jkʼulej krixchanoetik sventa stsʼitesik li Jesuse. Li milbil matanal laj yakʼik Jose xchiʼuk Maria kʼalal vokʼ li Jesuse chakʼ ta ilel ti abol noʼox sbaike (Luk. 2:24). Xuʼ xkaltik ti lek noʼox sba xkuxlejalike, yuʼun ta tsʼakale, laj yil van vukub yalab xnichʼnabik o mas (Mat. 13:55, 56). Li Jeovae mu skotoluk velta la xchabi li Xnichʼone, yuʼun laj yakʼ ti oyuk kʼusitik snuptane (Mat. 2:13-15). Jech kʼuchaʼal liʼe, oy yutsʼ yalaltak ti muʼyuk laj yakʼ xchʼunel yoʼontonik ta stojolale, mu xchʼunik toʼox ti jaʼ li Mesiase (Mar. 3:21; Juan 7:5). Jech xtok, kʼux van tajek laj yaʼi kʼalal cham li Josee. w20.10 26, 27 par. 4-6

Kʼalal oy kʼusi ta jnuptantike, ¿mi oy jtuk kabinoj jbatik xchiʼuk ti muʼyuk buchʼu tskoltautik yileluke? Oy junantik yajtuneltak Jeova ta voʼne ti jaʼ jech laj yaʼi sbaik eke (1 Rey. 19:14). Kʼalal jech chkaʼi jbatike, jvules ta joltik li kʼusi yaloj Jeova liʼe: «Muʼyuk chkiktaot jutebuk xchiʼuk muʼyuk ta jkomtsanot jutebuk». Jaʼ yuʼun, xuʼ jpʼel ta koʼontontik xi xkaltike: «Jaʼ jkoltavanej kuʼun li Jeovae; muʼyuk chixiʼ» (Ebr. 13:5, 6). Taje jaʼo la stsʼiba jtakbol Pablo li ta sjabilaltik 61 sventa li ermanoetik ta Judeae. Li kʼusi laj yale jaʼtik jech chal li ta Salmo 118:5 kʼalal ta 7. Jech kʼuchaʼal li jtsʼibajom yuʼun salmoe, li Pabloe laj yil ta xkuxlejal stuk ti chkoltavan li Jeovae. ¿Kʼu yuʼun ti jech chkaltike? Yuʼun kʼalal skʼan toʼox mas ta chib jabil stsʼiba li skarta sventa Ebreose, li jtakbole laj yil svokol ta jun tsatsal ikʼaloʼ kʼalal te kajal batel ta varkoe (Ech. 27:4, 15, 20). Li Jeovae jelajtik kʼu yelan skoltaoj tal li Pabloe xchiʼuk jaʼ jech la spas xtok kʼalal laj yil svokol ta nabe. w20.11 12 par. 1, 2

¿Kʼu yuʼun muʼyuk pʼijutik mi ta jnopilantik ti mas toʼox lek li jkuxlejaltike? Yuʼun kʼalal ta jkʼantik ti jechuk to jkuxlejaltik kʼuchaʼal ta voʼnee xuʼ van jaʼ noʼox xvul ta joltik li kʼusi lek la jkʼupintike. Jloʼiltabetik xkuxlejal li j-israeletik ta voʼnee. Kʼalal jaʼtik toʼox slokʼelik tal ta Ejiptoe, chʼay ta sjolik ti tsots tajek laj yil svokolik li ta lum taje, jaʼ noʼox vul ta sjolik li muil veʼliletik tslajesik teye. Xi laj yalike: «Xvul ta joltik ti jun to noʼox smuil la jtiʼtik choy ta yosilal Ejiptoe, ta moton la jtiʼtik. La jlajestik pepino, sandia, yaxal tuix, tuix xchiʼuk axux» (Num. 11:5). Pe ¿mi melel xalik ti ta moton chveʼike? Mu meleluk. Toyol tajek tstoj maʼ sveʼelike, yuʼun tspasik tsatsal abtelaletik ta skoj ti mosoinbilik yuʼun li j-ejiptoetike (Eks. 1:13, 14; 3:6-9). Ta anil noʼox chʼay ta sjolik li svokolike, vaʼun jaʼ xa lik skʼanik yan velta li kʼusi tskʼupinik toʼoxe. Muʼyuk laj yakʼ ta yoʼontonik ti kʼu yelan jaʼtik to koltaatik yuʼun li Jeovae, jaʼ laj yakʼ ta yoʼontonik ti kʼu toʼox yelan xkuxlejalike. Taje lik-o skʼakʼal yoʼonton li Jeovae (Num. 11:10). w20.11 25 par. 5, 6

Stalel onoʼox ti ta jvul koʼontontik kʼalaluk ta jnoptik ti komkom noʼox jkuxlejaltik xchiʼuk ti ep jvokoltike (Job 14:1). Ep yajtuneltak Jeova ta voʼnee jech laj yaʼi sbaik. Junantike tskʼan xa chcham laj yaʼiik (1 Rey. 19:2-4; Job 3:1-3, 11; 7:15, 16). Pe tsatsubtasatik yuʼun li Dios ti tspat oʼontonale, jaʼ yuʼun te tsʼibabil kom ta Vivlia sventa tspat koʼontontik ek xchiʼuk ti oyuk kʼusi jchantike (Rom. 15:4). Kalbetik skʼoplal li Jose ti jaʼ li xnichʼon Jakobe. Akʼo mi kʼanbil yuʼun stot li Josee, ta anil noʼox jel li xkuxlejale, yuʼun kʼot ta smoso jun vinik ti muʼyuk chichʼ ta mukʼ li Jeovae (Jen. 37:3, 4, 21-28; 39:1). Jech xtok, jutbat smul yuʼun yajnil Potifar ti ta la stsatsal tsakat oxe. Li Potifare muʼyuk xa la skʼelbe skʼoplal li kʼusi kʼot ta pasele, jaʼ noʼox la stikʼ ta chukel li Josee (Jen. 39:14-20; Sal. 105:17, 18). Taje xuʼ van chibaj-o yoʼonton li Josee. w20.12 16, 17 par. 1-4

Li Jesuse laj yal ti toj tsots skʼoplal ti jechuk xkaltik kʼalal ta jkʼopontik li Jeovae. ¿Kʼusi skʼan xal taje? Kʼalal oy kʼusi chichʼ chʼultajesele, skʼan sakuk xkom o ti chʼuluke. Pe xuʼ van xi ta jakʼbe jbatike: «¿Mi yuʼun muʼyuk chʼul o sak li sbi Jeovae? ¿Kʼu yuʼun skʼan chʼultajesel?». Sventa xkaʼibetik smelolale, skʼan jnoptik kʼusi chakʼ ta aʼiel li jun biile. Li jun biile maʼuk noʼox tsots skʼoplal ti kʼu yelan ta tsʼibaele o ti kʼu yelan ta alele. Xi chal li Vivliae: «Jaʼ mas lek mi la jtʼuj lek jbitike, jaʼ mu sta li epal kʼulejale» (Prov. 22:1, tsʼib ta yok vun; Ekl. 7:1). ¿Kʼu yuʼun toj tsots skʼoplal li jun biile? Yuʼun chakʼ ta aʼiel kʼu yelan skʼoplal li jun krixchanoe. Jaʼ yuʼun, li kʼusi mas tsots skʼoplale jaʼ li kʼusi tsnop yantik kʼalal chilik li jun biile o kʼalal chaʼiike. Kʼalal oy buchʼu chal jutbil kʼopetik ta stojolal li Jeovae, yakal me tsokbe skʼoplal o chikʼubtasbe li sbie. w20.06 2, 3 par. 5-7

Kʼalal ep kʼusitik ta jnuptantike, xuʼ van mu xa stsʼik chkaʼi li jvokoltike. Jech kʼuchaʼal liʼe, xuʼ van ta jvul koʼontontik ta skoj ti muʼyuk xa mas ta jpastik kanal takʼin sventa jmantik li kʼusi chtun kuʼuntike, ta skoj ti chij-ipaje o ti chkichʼtik lokʼesel ta kabteltike. Xuʼ van ta jvul-o koʼontontik xtok mi mu tukʼuk xkakʼ jbatik kʼalal chkichʼtik akʼel ta preva sventa mu jchʼunbetik smantal Diose. Xchiʼuk ta van jvul-o koʼontontik kʼusi ta jpastik mi lik stsakutik ta kʼop li krixchanoetik ti ventainbilik yuʼun Satanase. Xuʼ van xi ta jakʼbe jbatike: «¿Mi chopol ti ta jvul-o koʼonton ta skoj taje?». Li Jesuse xi laj yalbe li yajchankʼoptake: «Mu xa xavul avoʼontonik» (Mat. 6:25). ¿Mi jaʼ la skʼan laj yal ti mu stakʼ jvul koʼontontik jsetʼuke? Moʼoj. Junantik yajtuneltak Jeova ta voʼnee jaʼ jech la svul yoʼontonik ek, pe maʼuk skʼan xal ti muʼyuk xa lek ilatik yuʼun li Jeovae (1 Rey. 19:4). Ti kʼusi laj yal Jesuse jaʼ ti mu jaʼuk xbat ta koʼontontik li kʼusitik ta jnuptantike xchiʼuk ti junuk noʼox koʼontontik xijtun ta stojolal Diose. w21.01 3 par. 4, 5

Li malalile tsvaʼan sba ta stojolal Jeova xchiʼuk Jesus ti kʼu yelan la spas stalelal ta stojolal li yutsʼ yalale (1 Ped. 3:7). Li Jeovae jaʼ jolil ta skotol li yutsʼ yalal ta vinajel xchiʼuk ta balumile, jaʼ yuʼun oy sderecho sventa xakʼbe mantal xnichʼnabtak ti kʼu yelan skʼan spas stalelalike xchiʼuk ti xchʼunike (Is. 33:22). Li Jesuse jaʼ Jolil li ta tsobobbaile, jaʼ yuʼun oy sderecho sventa xal mantal xchiʼuk ti jchʼuntike (Gal. 6:2; Kol. 1:18-20). Jech kʼuchaʼal tspasik li Jeova xchiʼuk Jesuse, li vinike jaʼ oy ta sba snopel li kʼusi chichʼ pasel ta yutsʼ yalale (Rom. 7:2; Efes. 6:4). Pe oy noʼox spajeb li yabtel yichʼoje. Jech kʼuchaʼal liʼe, kʼalal oy kʼusi tsnop tspase, skʼan stsak ta venta li beiltaseletik xchiʼuk li smantaltak Diose (Prov. 3:5, 6). Li jun jolil ta utsʼ alalile maʼuk xa me ta sba yalel mantal mi maʼuk yajnil o xnichʼnabe (Rom. 14:4). Mi chʼiik xa li nichʼnabiletike xchiʼuk mi parte xa nakalike, maʼuk xa tspasatik ta mantal yuʼun li stotike, jaʼ xa noʼox tstsakik ta mukʼ (Mat. 19:5). w21.02 2, 3 par. 3-5

Jtos ti kʼu yelan xuʼ xakʼ ta ilel ti skʼanoj yutsʼ yalal li jun totile jaʼ ti xakʼbe li kʼusi chtun yuʼunik jujun kʼakʼale. Pe li kʼusi mas tsots skʼoplale jaʼ ti xakʼbe li kʼusi chtun yuʼunik ta mantale (Mat. 5:3). Kʼalal te jokʼol ta jtel teʼ li Jesuse, oy ta yoʼonton ti xichʼuk kʼuxubinel li Mariae. Akʼo mi jaʼo tsots yakal chil svokol, laj yalbe jtakbol Juan ti akʼo xchabibat li smeʼe (Juan 19:26, 27). Li joliletik ta utsʼ alalile xuʼ van ep kʼusitik sbainojik spasel ti tsotsik skʼoplale. Skʼan lek baxbolikuk ta abtel sventa lek xbat skʼoplal li Jeovae (Efes. 6:5, 6; Tito 2:9, 10). Xuʼ van oy kʼusi sbainojik spasel li ta stsobobbailike, jech kʼuchaʼal ti jaʼ moletik ta tsobobbaile xchiʼuk ti skʼan lekuk ta chanbel stalelalik li ta cholmantale. Jech xtok, skʼan ti jmojuk xchan Vivlia jujun kʼakʼal xchiʼuk li yajnile xchiʼuk li xnichʼnabtake. Li yutsʼ yalalike ta me stojik ta vokol mi ch-akʼbat li kʼusi chtun yuʼunike, mi ch-aʼibat ti kʼu yelan chaʼi sbaike xchiʼuk mi chkʼelatik ta mantale (Efes. 5:28, 29; 6:4). w21.01 12 par. 15, 17

Li Vivliae chal ti kʼalal oy kʼusitik lek xtojob spasel li ajnilale, snaʼ skʼelel li kʼusi chtun yuʼun ta snae, tsman xchiʼuk chchon osiletik xchiʼuk xtojob lek skʼelel spʼolmajel (Prov. 31:15, 16, 18). Maʼuk jun mosoil ti mu xa xuʼ xal li kʼusi tsnope, yuʼun li smalale spatoj yoʼonton ta stojolal xchiʼuk tstsakbe ta venta li kʼusi chale (Prov. 31:11, 26). Kʼalal jech chichʼ tsakel ta venta li jun ajnilale, xmuyubaj noʼox chchʼunbe smantal li smalale. Akʼo mi toj ep kʼusitik spasoj li Jesuse, muʼyuk tsnop ti tstsulesbat sbalil ti chchʼunbe smantal li Jeovae (1 Kor. 15:28; Filip. 2:5, 6). Li jun ajnilal ti oy kʼusitik lek xtojob spasele jaʼ jech skʼan xchanbe stalelal li Jesuse. Skʼan mu snop ti tstsulesbat sbalil ti chchʼunbe smantal li smalale. Tskolta smalal ta skoj ti skʼanoje, pe mas to jech tspas ta skoj ti skʼanoj xchiʼuk ti yichʼoj ta mukʼ li Jeovae. Akʼo mi jech, li ajnilal ti chtun ta stojolal Jeovae muʼyuk me tspas mi oy kʼusi chkʼanbat yuʼun smalal ti tskontrain li kʼusi chal Vivliae. w21.02 11 par. 14, 15; 12 par. 19

Li kʼusi koltaatemik-o li yajtuneltak Jeova sventa xkuch yuʼunik li kontrainele jaʼ ti skʼanojik tajek li Diose. Jech kʼuchaʼal liʼe, kʼalal laj yalik li buchʼutik te oyik ta snail chapanobbail yuʼun judaetik ti akʼo xa mu xcholik mantal li jtakboletike, xi laj yalik ta skoj ti skʼanojik Diose: «Jaʼ skʼan ta jchʼunbekutik smantal kʼuchaʼal ajvalil li Diose, maʼuk li krixchanoetike» (Ech. 5:29; 1 Juan 5:3). Li ermanoetik ti yakal chichʼik kontrainel yuʼun li chopol ajvaliletike kuchem tal yuʼunik ta skoj ti skʼanojik li Dios eke. Kʼalal tspʼajutik li krixchanoetike, muʼyuk chijchibaj-o, xijmuyubaj noʼox (Ech. 5:41; Rom. 5:4, 5). Jaʼ van mas vokol chkaʼitik kʼalal jaʼ tskontrainutik li kutsʼ kalaltike. Kʼalal chakʼik venta kutsʼ kalaltik ti chlik xa jkʼantik Jeovae, xuʼ van xlik snopik ti lijlaj xa ta loʼlaele o ti lik xa jchuvajtike (koʼoltaso xchiʼuk Markos 3:21). Xuʼ van chopol xa kʼusi xlik spasbutik xtok, pe teuk me ta joltik ti laj onoʼox yal Jesus ti «te noʼox ta sna chlokʼ yajkontra li krixchanoe» (Mat. 10:36). w21.03 21 par. 6, 7

Kʼalal oy buchʼu ta jchiʼintik yakʼel s-estudioe, jchikintatik lek kʼusi chal li buchʼu chchanubtasvane xchiʼuk li buchʼu chichʼ estudioe. Vaʼun, jaʼ jech xuʼ xijkoltavan mi jaʼo skʼan chkiltike. Skʼan xkichʼ jpʼijiltik sventa mu toj epuk xijkʼopoj, ti mu jtuchʼbetik ta be sloʼil li buchʼu chakʼ estudioe o ti yan xa kʼusi chlik kaltike. Pe xuʼ xkaltik jpʼelchaʼpʼeluk jloʼiltik, kaltik junuk skʼelobil xchiʼuk oyuk kʼusi jakʼtik sventa jambetik lek smelolal li kʼusi yakal chichʼ chanele. Bakʼintike, xuʼ van ta jnoptik ti mu masuk ta jkolta jbatike. Pe mi ta jkʼupil kʼoptatik li buchʼu chichʼ estudioe xchiʼuk mi chkakʼtik ta ilel ti oy ta koʼontontike, ta jkoltatik sventa xchʼi ta mantal. Mi sta-o chkiltike, xuʼ xkalbetik kʼuxi laj kojtikintik mantal, kʼuxi la jtsaltik junuk vokolil o kʼu yelan kilojtik ti skoltaojutik tal li Jeovae (Sal. 78:4, 7). Taje xuʼ van jaʼ xkoltaat-o li buchʼu chichʼ estudioe. Xuʼ van tstsatsub-o li xchʼunel yoʼontone o chtijbat yoʼonton sventa oyuk kʼusi spas yoʼ xichʼ voʼ. w21.03 10 par. 9, 10

¿Buchʼu sta-o kʼupil kʼoptael kʼalal oy kʼusi lek chkʼot ta pasel kuʼuntik ta cholmantale? Li Pabloe xi laj yalbe skʼoplal li tsobobbail ta Korintoe: «Voʼon la jtsʼun, Apolos laj yatʼes, pe jaʼ chakʼ chʼiuk li Diose; jaʼ yuʼun maʼuk tsots skʼoplal li buchʼu tstsʼune mi jaʼuk li buchʼu chatʼese, jaʼ noʼox tsots skʼoplal li Dios ti jaʼ chakʼ chʼiuke» (1 Kor. 3:6, 7). Jech kʼuchaʼal laj yal li Pabloe, jaʼuk noʼox jkʼupil kʼoptatik Jeova kʼalal oy kʼusi lek chkʼot ta pasel kuʼuntik ta cholmantale. ¿Kʼuxi xuʼ jtojtik ta vokol ti koʼol chij-abtej xchiʼuk Dios, Jesus xchiʼuk li anjeletike? (2 Kor. 6:1). Jaʼ mi chkakʼtik persa xcholbel mantal li krixchanoetike. Skʼan mu jaʼuk noʼox jtsʼunbetik ta yoʼonton mantal, yuʼun skʼan jkoltatik-o batel. Kʼalal oy buchʼu lek chaʼi mantale, skʼan xkakʼtik persa ti xbat jchaʼvulaʼantike. Xijmuyubaj tajek kʼalal chkiltik kʼu yelan chkoltaat yuʼun Jeova junuk kaj-estudiotik yoʼ sjel snopben xchiʼuk li kʼusi oy ta yoʼontone. w20.05 30 par. 14, 16-18