Septiembre

Junantike mu baluk noʼox laj yaʼiik ti toj lek chanubtasvan li Jesuse. Ta skoj ti muʼyuk la spas li kʼusi la skʼanbeike, mak-o yokik xchiʼuk la spʼajik (Mat. 16:4). Li j˗alkʼop Isaiase xi laj yalbe skʼoplal li Mesiase: «Muʼyuk tsots chkʼopoj mi jaʼuk tstoy yechʼomal ye xchiʼuk muʼyuk chakʼ ta aʼiel ta kaye li yechʼomal yee» (Is. 42:1, 2). Li Jesuse muʼyuk kʼusi la spas sventa labaluk xa x-ilat yuʼun li yantike. Muʼyuk la svaʼan chʼulnaetik ti labal sba ta kʼelele, muʼyuk la slap kʼuʼiletik ti kʼupilik sbae xchiʼuk muʼyuk la skʼan ti xbiiltasat ta biiletik ti yan sba ta aʼiele. Kʼalal yakal chchapanate, muʼyuk la spas skʼelobil juʼelal ta yeloval Erodes sventa mu xichʼ-o milele (Luk. 23:8-11). Laj onoʼox spas skʼelobil juʼelal, pe li kʼusi mas tsots skʼoplal laj yile jaʼ ti xchol li lekil aʼyejetike. Xi laj yalbe li yajtakboltake: «Jaʼ sventa ti lokʼemun tale» (Mar. 1:38). w21.05 4 par. 9, 10

Yakal ta jsaʼtik «li buchʼutik oy lek ta yoʼontonik stael li kuxlejal sbatel osile» (Ech. 13:48). Sventa xkʼotik ta yajchankʼop Kristoe, skʼan jkoltatik sventa 1) xaʼibeik smelolal, 2) xchʼunik xchiʼuk 3) xakʼ ta xkuxlejalik li kʼusi yakal chchanik ta Vivliae (Kol. 2:6, 7; 1 Tes. 2:13). Jkotoltik xuʼ jkoltatik li buchʼu chichʼ estudio kʼalal chkakʼbetik yil ti jkʼanojtike xchiʼuk ti lek ta jchʼamtik kʼalal chkʼot li ta tsobajeletike (Juan 13:35). Li buchʼu chchanubtasvane skʼan van jal xchʼak yorail xchiʼuk xchapan sba lek yoʼ skolta li yaj˗estudio sventa xikta spasel li kʼusitik toʼox nopem xaʼie o ti sjel li kʼusitik xchʼunoje (2 Kor. 10:4, 5). Mu ta aniluk onoʼox van tsjel xkuxlejal li jun krixchano sventa xichʼ voʼe, pe oy me sbalil mi la jkoltatike. w21.07 3 par. 6    

¿Mi jchʼunojtik lek ti jaʼ chkakʼtik ta chanel kʼusi melel li stestigoutik Jeovae xchiʼuk ti jaʼ noʼox lek chil Dios ti kʼu yelan chkichʼtik ta mukʼe? Li jtakbol Pabloe jpʼel ta yoʼonton ti jaʼ melel li kʼusi xchʼunoje (1 Tes. 1:5). Ti jech tsnope maʼuk noʼox ta skoj ti xmuyubaj˗oe, yuʼun jaʼ ta skoj ti xchanojbe lek skʼoplal li Skʼop Diose. Xchʼunoj ti jaʼ «laj yakʼ ta naʼel Dios skotol li Tsʼibetike» (2 Tim. 3:16). Kʼalal la xchan li Tsʼibetike, laj yilbe lek sprevailtak ti chakʼ ta ilel ti jaʼ Mesias li Jesuse. Pe jaʼuk li jnitvanejetik ta relijion yuʼun judaetike muʼyuk la stsakik ta venta taje. Chalik ti jaʼik yajkʼopojel Diose, pe mu jechuk chakʼik ta ilel ta xkuxlejalik (Tito 1:16). Li Pabloe mu tʼujbiluk la xchʼun li kʼusi chal Skʼop Diose. Jpʼel ta yoʼonton ti jaʼ chakʼ ta chanel xchiʼuk ti chakʼ ta xkuxlejal «skotol li tojobtasel yuʼun Diose» (Ech. 20:27). w21.10 18 par. 1, 2

Akʼo mi voʼotik ta jtsʼuntik xchiʼuk ta xkatʼestik, pe jnaʼojtik ti jaʼ chakʼ chʼiuk li Diose (1 Kor. 3:6, 7). Toj ep sbalil chilbe xkuxlejal krixchanoetik li Jeovae. Jaʼ yuʼun, yakʼoj ti jmojuk xij˗abtej xchiʼuk Xnichʼon sventa xkikʼtik talel epal krixchanoetik li ta steklumal yoʼ to mu xichʼ lajesel li kʼusitik chopole (Ajeo 2:7). Kʼalal ta jcholtik mantale, xijkoʼolaj kʼuchaʼal li jtsop krixchanoetik ti chbat saʼik li buchʼu chʼaye. Tsots skʼoplal yabtel skotolik akʼo mi junchib noʼox tsta li vaʼ krixchanoe. Jaʼ jech chkʼot ta pasel li ta cholmantal eke. Mu jnaʼtik kʼu yepal xuʼ xkolik lokʼel li ta skʼob Satanase. Pe li Jeovae xuʼ buchʼuuk noʼox stunes sventa skolta. Li Andrés ti te nakal ta Boliviae xi chale: «Kʼalal oy buchʼu chojtikin mantal xchiʼuk chichʼ voʼe, jnaʼoj ti jaʼ ta skoj ti koʼol la jkolta jbatike». Jaʼ yuʼun, kakʼtik persa sventa xijmuyubajuk-o li ta cholmantale. Mi jech la jpastike, chakʼbutik sbendision li Jeovae xchiʼuk ta jkʼupintik li kabteltik ta cholmantale. w21.05 19 par. 19, 20

Li kʼusi oy ta yoʼonton jun jnutsole jaʼ ti stsak jkotuk chonbolome o ti smile. Sventa spas yuʼun taje, tstunes ep ta tos petsʼetik, jech kʼuchaʼal laj yal li jun yamigo Job ta alele (Job 18:8-10). ¿Kʼuxi tsloʼla li jkot chonbolom sventa stsʼuj li ta petsʼe? Baʼyel tskʼel butik ta xanav, kʼusi lek chaʼi xchiʼuk bakʼin xuʼ chʼayal yoʼonton tsta. Jaʼ jech tspas li Satanase. Yuʼun baʼyel tskʼel kʼusitik ta jpastik, butik chijbat xchiʼuk kʼusitik ta jkʼupintik. Vaʼun, jaʼo tsyakutik kʼalal chʼayal koʼontontike. Pe li Vivliae chalbutik kʼusi skʼan jpastik sventa mu xijtsʼuj li ta spetsʼtake xchiʼuk chalbutik kʼusi xuʼ jpastik mi tsʼujemutik xae. Li spetsʼtak Satanas ti lek tunem talel yuʼune jaʼ li toybail xchiʼuk li pichʼ oʼontonale. Xkoʼolaj kʼuchaʼal jun jyakmut ti tsloʼla li kʼusi tskʼan tsyake (Sal. 91:3). Pe mu xijlaj ta loʼlael, yuʼun li Jeovae yalojbutik li kʼusitik tstunesane (2 Kor. 2:11). w21.06 14 par. 1, 2

Li kuni ermanotaktik ti oy xa sjabilalik xchiʼuk ti tukʼ yakʼoj sbaik tale toj ep sbalilik. Li Vivliae chal ti xkoʼolaj ta skoronaik li sakil sjolike (Prov. 20:29). Pe xuʼ van mu xkakʼtik venta ti toj ep sbalilike. Li buchʼutik mas kerem tseb to ti tsots skʼoplal chilik li ermanoetik ti oy xa sjabilalike oy kʼusi tstaik ti mas to ep sbalil kʼuchaʼal li kʼulejale. Li Jeovae toj ep sbalil chil li ermanoetik ti oy xa sjabilalike, xojtikinan lek xchiʼuk kʼupil sba chilbe li yuni talelalike. Xmuyubaj tajek kʼalal chil ti chalbeik li buchʼu mas kerem tsebik to li kʼusi xchanojik ti kʼu xa sjalil tunemik tal ta stojolale (Job 12:12; Prov. 1:1-4). Jech xtok, ep tajek sbalil chil ti ep kʼusi kuchem yuʼunike (Mal. 3:16). Akʼo mi yiloj svokolik, tsots-o xchʼunel yoʼontonik ta stojolal Jeova. Li avie, mas xa jpʼel ta yoʼontonik li kʼusi smalaoj tstaik ti jaʼ mu sta kʼalal laj yojtikinik mantale. Li Jeovae skʼanojan, yuʼun «akʼo mi ep xa sjabilalik», jech-o chalbeik skʼoplal li sbie (Sal. 92:12-15). w21.09 2 par. 2, 3

Toj lek ti nopolikuk noʼox jkʼeltik ti kʼu yelan jtalelaltike. Xuʼ xi jakʼbe jbatike: «¿Mi persa skʼan jkoʼoltas jba xchiʼuk yantik sventa lekuk xkaʼi jbae? ¿Kʼu yuʼun ti oy kʼusitik ta jpas ta tsobobbaile? ¿Mi jaʼ sventa tsotsuk jkʼoplal xilikun o ti jtsal komel junuk ermano o ermanae? ¿O jaʼ sventa jpas li kʼusi lek chil Jeovae?». Li Vivliae chal ti mu lekuk ti jkoʼoltas jbatik xchiʼuk li yantike. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun xuʼ xlik jtoy-o jbatik mi mas xijtojob chkaʼi jbatike, pe xuʼ xijchibaj mi muʼyuk kʼusi xijtojob spasel chkaʼitike (Rom. 12:3). Jvules ta joltik ti muʼyuk laj yikʼutik tal ta steklumal Jeova ta skoj ti kʼupil jbatike, ti lek jnaʼ xijloʼilaje o ti lek ojtikinbilutike, yuʼun jaʼ ta skoj ti jkʼanojtike xchiʼuk ti ta jchʼuntik li kʼusi chal Xnichʼone (Juan 6:44; 1 Kor. 1:26-31). w21.07 14, 15 par. 3, 4 

Sventa jel li jnopbentike, skʼan jkʼopontik Dios, jchanilan Jvivliatik xchiʼuk jnopbetik skʼoplal. Jechuk-o jpasilantik xchiʼuk jkʼanbetik Jeova ti akʼo xakʼ kipaltike. Vaʼun, chakʼbutik xchʼul espiritu sventa mu jkoʼoltajes jbatik xchiʼuk li yantike. Li Jeova xtoke tskoltautik sventa jel noʼox jtalelaltik mi laj kakʼtik venta ti lik xa jtoy jbatik o lik itʼixajkutike (2 Kron. 6:29, 30). Snaʼoj Jeova li kʼusi oy ta koʼontontike, ti yakal chkakʼtik persa sventa mu jchanbetik stalelal li krixchanoetike xchiʼuk ti muʼyuk ta jpastik li kʼusi chopol oy ta koʼontontike. Kʼalal chil ti yakal chkakʼtik persae, mas to tskʼanutik. Sventa xakʼbutik ta ilel ti skʼanojutik li Jeovae, tskoʼoltas li kʼusi chaʼi jun meʼil ta stojolal li yole (Is. 49:15). Kʼalal chil Jeova ti chijtun ta stojolal ti bu kʼalal xuʼ kuʼuntike, tskʼanutik. ¿Mi mu jechuk ti tspat tajek koʼontontike? w21.07 24, 25 par. 17-19

Xijmuyubaj me mi ta jpastik bu kʼalal xuʼ kuʼuntik li kʼusi jbainojtik li ta steklumal Jeovae. Kakʼ ta koʼontontik li cholmantale xchiʼuk koltavankutik li ta tsobobbaile (Ech. 18:5; Ebr. 10:24, 25). Jchapan lek li jloʼiltik ta jujun tsobajel. Tsotsuk skʼoplal xkiltik li jpartetik li ta tsobajel ta xokol kʼakʼale. Mi chkichʼtik kʼanbel ti jpastik jtosuk abtelal li ta tsobobbaile, ta yorailuk me jpastik xchiʼuk kakʼtik ta ilel ti xuʼ spat yoʼontonik ta jtojolaltike. Mu jnoptik ti oy abtelaletik ti muʼyuk tsotsik skʼoplale xchiʼuk ti mu sta-o ti xkakʼ ta koʼontontik spasele. Kakʼtik persa sventa masuk to xlekub li kʼusitik xijtojob spasele (Prov. 22:29). Kʼalal mas ep kʼusitik ta jpastik ta stojolal Jeovae, mas chkamigointik xchiʼuk mas xijmuyubajutik (Gal. 6:4). Vaʼun, chijmuyubaj kʼalal oy buchʼu yan chlik sbain li kʼusitik oy toʼox ta koʼontontik spasele (Gal. 5:26). w21.08 22 par. 11

Skʼan mu jtoy jbatik xchiʼuk kakʼtik ti akʼo xchanubtasutik li Jeovae. Kʼalal chij˗ipaje, xuʼ van mu xa x˗abtej lek li koʼontontike. Jaʼ noʼox jech ek, kʼalal ta jtoy jbatike, xuʼ van vokol xa chkaʼitik xchʼunbel smantal li Jeovae. Oy lek sprevailtak ti chakʼ ta ilel ti jaʼ Xnichʼon Dios li Jesuse xchiʼuk ti koltabil yuʼun li chʼul espiritue, pe li jfariseoetike muʼyuk la xchʼunik ta skoj ti la stoy sbaike (Juan 12:37-40). Ta skoj ti jech stalelalike, muʼyuk chkuxiik sbatel osil (Mat. 23:13, 33). Toj tsots skʼoplal ti akʼo xkakʼ sjel jtalelaltik, jnopbentik xchiʼuk ti skoltautik sventa lekuk kʼusi xkʼot ta nopel kuʼuntik li Vivliae xchiʼuk li xchʼul espiritu Diose. Li Santiagoe laj yakʼ ti akʼo xchanubtasat yuʼun Jeova ta skoj ti bikʼit laj yakʼ sbae. Vaʼun, kʼot ta lekil jchanubtasvanej. w22.01 10 par. 7

Mi ta jpasilantik orasione, xuʼ me jpʼel ta koʼontontik ti chchikintabutik li Jeovae xchiʼuk ti tstakʼbutike (Kol. 4:2). Xuʼ van mu xkʼot ta pasel chkaʼitik li kʼusi ta jkʼanbetik Jeovae. Pe yaloj ta jamal ti jaʼo tstakʼ «kʼalal jaʼo yoraile» (Ebr. 4:16). Jaʼ yuʼun, mu jnoptik ti oy kʼusi chopol bat ta pasel yuʼun Jeova mi mu stakʼbutike. Jech kʼuchaʼal liʼe, ep buchʼutik voʼne xa tajek skʼanojbeik ti akʼo xilik kʼu yelan tslajesbe skʼoplal choplejal li Ajvalilal yuʼune. Li Jesuse laj onoʼox yal ti jkʼantik ti taluk xa li Ajvalilal yuʼun Diose (Mat. 6:10). Pe muʼyuk me jpʼijiltik mi chkʼunib-o xchʼunel koʼontontik ta skoj noʼox ti muʼyuk lajem-o skʼoplal li choplejal kʼuchaʼal jnopojtike (Abak. 2:3; Mat. 24:44). Jaʼ lek jmalatik noʼox li kʼusi tspas Jeovae xchiʼuk ta sjunuluk koʼontontik jpastik orasion. Ta yorail noʼox chlaj li choplejale, yuʼun li Jeovae yakʼojbe xa «skʼakʼalil xchiʼuk yorail». Ta jtabetik sbalil jkotoltik li kʼusi ora nopbile (Mat. 24:36; 2 Ped. 3:15). w21.08 10 par. 10, 11

Li ermanoetik ti oy xa sjabilalik xchiʼuk ti bikʼit chakʼ sbaike snaʼojik ti mu xa epuk kʼusi spas yuʼunik kʼuchaʼal toʼoxe. Jech kʼuchaʼal liʼe, jnopbetik skʼoplal li jkʼelvanejetik ta sirkuitoe. Mi la sta 70 sjabilalike, chjel li kʼusi sbainojik spasele. Xuʼ van vokol chaʼiik ta skoj ti tskʼupinik tajek ti jech toʼox chtunik ta stojolal li ermanoetike. Pe xaʼibeik smelolal ti jaʼ mas lek ti jaʼuk xa sbainik li ermanoetik ti mas keremik toe. Jaʼ jech chakʼ ta ilel stalelalik kʼuchaʼal li jlevietike. Kʼalal 50 xa ox sjabilalike, muʼyuk xa chtunik li ta axibalnae. Maʼuk noʼox xmuyubajik-o ta skoj ti tspasik jtosuk abtelale, yuʼun ta sjunul yoʼonton tspasik li kʼusi xuʼ to yuʼunik spasele xchiʼuk tskoltaik li buchʼu mas keremik toe (Num. 8:25, 26). Li ermanoetik ti tunik toʼox ta jkʼelvanejetik ta sirkuitoe muʼyuk xa tsvulaʼanik tsobobbailetik, pe tskoltaik xchiʼuk tspatbeik yoʼonton li ermanoetik ta stsobobbailike. w21.09 8, 9 par. 3, 4

Li ta Lukas 15:11 kʼalal ta 32, te chalbe skʼoplal jun lokʼolkʼop ti laj yal Jesus ta sventa jun chʼayemal kerem. La stoy sba ta stojolal stot li kereme, lokʼ batel ta sna xchiʼuk «bat ta namal balumil». Te la spas li kʼusitik xal yoʼontone. Pe kʼalal la snuptan svokole, lik snopbe skʼoplal li kʼusitik chopol la spase xchiʼuk laj yakʼ venta ti jaʼ toʼox mas lek ti te xchiʼuk stote. Jech kʼuchaʼal laj yal Jesuse, jaʼ to te vul xchʼulel. Sut batel ta sna sventa skʼanbe perton li stote. Laj yaʼibe smelolal ti oy kʼusitik chopol la spase, pe mu baluk noʼox taje. Yuʼun oy to kʼusitik yan skʼan spas sventa xakʼ ta ilel ti sutesoj yoʼonton ta melele. Li lokʼolkʼop liʼe maʼuk noʼox jun loʼil sventa stij koʼontontik. Chakʼ ta ilel junantik beiltaseletik ti chkoltaatik li moletik sventa xakʼik venta mi sutesoj yoʼonton ta melel li buchʼu tsots spasoj smule. w21.10 5 par. 14, 15

¿Kʼusi ti muʼyuk chichʼ nikesel o lajesele? Xi to laj yal li Pabloe: «Ta skoj ti chkichʼtik jun Ajvalilal ti mu stakʼ xichʼ nikesele, jechuk-o me jchʼamtik li slekil yutsil oʼontonal ti jaʼ tskoltautik ta spasel li chʼul abtelal ta stojolal Dios sventa lekuk chʼambile, ta xiʼtaeluk Dios xchiʼuk ta ichʼeluk ta mukʼ ta sjunul oʼontonal jpastik» (Ebr. 12:28). Kʼalal mi laj yichʼ nikesel ta slajeb velta li mukʼtik lumetike, li kʼusi noʼox muʼyuk chlaje jaʼ li Ajvalilal yuʼun Diose (Sal. 110:5, 6; Dan. 2:44). Li krixchanoetike skʼan stʼujik li kʼusi tspasike. ¿Mi jech-o van tspasik li kʼusitik sventa balumil ti jaʼ tsta-o slajelike? ¿O mi ta sjel xkuxlejalik jech kʼuchaʼal tskʼan Dios sventa xkuxiik sbatel osile? (Ebr. 12:25). Kʼalal ta jcholtik mantale, ta jkoltatik sventa lekuk kʼusi xkʼot ta nopel yuʼunik. Teuk-o ta joltik li kʼusi laj yal Jesus liʼe: «Li lekil aʼyejetik ta sventa li Ajvalilale ta xichʼ cholel ta spʼejel balumil sventa xaʼi skotol li jteklumetike, vaʼun ta xtal li slajebe» (Mat. 24:14). w21.09 19 par. 18-20

Moletik ta tsobobbail, mas to oy ta abaik ti xapatbeik yoʼonton li ermanoetik ti lokʼem ta tsobobbail junuk yutsʼ yalalike (1 Tes. 5:14). Patbeik yoʼontonik kʼalal skʼan toʼox xlik li tsobajele o kʼalal tstsutse. Vulaʼanik xchiʼuk pasik orasion ta stojolalik. Cholik mantal xchiʼukik o takik ta ikʼel bakʼintik kʼalal chapasik li yichʼel ta mukʼ Jeova ta avutsʼ avalalike. Li moletike skʼan xkʼuxubinik, skʼanik xchiʼuk skʼelik li yuni chijtak Jeova ti yakal chil svokolike (1 Tes. 2:7, 8). Li Jeovae «mu skʼan ti oy buchʼu xbat ta lajelal junuke; moʼoj, li kʼusi tskʼane» jaʼ ti jsutes koʼonton jkotoltike (2 Ped. 3:9). Akʼo mi tsots spas smul li jun krixchanoe, oy-o sbalil ch-ilbat xkuxlej yuʼun li Diose. Jvules ta joltik ti laj yakʼ chamuk Xnichʼon sventa spojutike. Li Diose ta slekil yoʼonton tskolta li buchʼutik namajemik ta stojolal sventa sutik tale xchiʼuk oy ta yoʼonton ti jechuk spasike. Taje jaʼ jech vinaj li ta lokʼolkʼop laj yal Jesus ta sventa li jun jtoyba kereme (Luk. 15:11-32). w21.09 30, 31 par. 17-19

¿Kʼusi xuʼ xkʼot ta pasel mi mu xa xuʼ avuʼun cholmantal xchiʼuk ti xachanubtasvan kʼuchaʼal toʼox ta skoj ti ipote? Akʼo mi jech, xuʼ xamuyubaj ta sventa li kʼusitik spas avuʼun ta mantale. Jun veltae, li ajvalil David xchiʼuk sviniktake la stsalik li j˗amaleketik ti elkʼajike. La spojik sutel li yutsʼ yalalike xchiʼuk skotol li kʼusi elkʼanbatike. Pe li chib sien sviniktake muʼyuk xbatik li ta paskʼope, jaʼ kom xchabiik li yikatsik ta skoj ti lubemik tajeke. Kʼalal sutik tal li Davide, laj yal ti koʼol yepal chichʼik li kʼusitik la spojik tale (1 Sam. 30:21-25). Li avi eke, jaʼtik jech chkʼot ta pasel kʼalal ta jpastik ta yajchankʼop Kristo li krixchanoetike. Jkotoltik xijmuyubaj kʼalal chojtikin Jeova li jun krixchanoe xchiʼuk ti ta jkoltatik sventa xichʼ voʼe. Li Jeovae skʼeloj ti kakʼojtik persa ta skoj ti jkʼanojtike. Jaʼ yuʼun, chakʼ jmotontik. Jech xtok, chakʼ kiltik ti skʼan xijmuyubaj-o li kʼusitik spas kuʼuntike (Juan 14:12). Jpʼeluk me ta koʼontontik ti lek chilutik Dios mi muʼyuk lijlubtsaje. w21.10 28 par. 15-17

Kʼalal yantik chijyijub batele, xuʼ van ta jvul koʼontontik ti muʼyuk xa mas chijtun ta stojolal Jeovae. Melel onoʼox ti chlaj batel kipaltike, pe xuʼ jkoltatik li buchʼutik mas kerem tsebik to kʼalal chkalbetik li kʼusi jnaʼojtik xchiʼuk li kʼusi jkuxlebinojtike. Vaʼun, xuʼ mas xkoltavanik li ta s-organisasion Jeovae. Li buchʼutik oy xa sjabilalike skʼan bikʼit xakʼ sbaik mi oy ta yoʼonton tskoltaik li buchʼu mas kerem tsebik toe, jaʼ xkaltik, ti masuk tsots skʼoplal xilik li yantike (Filip. 2:3, 4). Li buchʼutik jaʼ jech stalelalike snaʼojik ti ep ta tos kʼu yelan stakʼ pasel li jun abtelale xchiʼuk ti muʼyuk tskontrain li kʼusi chal Vivliae. Jaʼ yuʼun, muʼyuk tskʼanik ti jechuk spas yantik li kʼusi tspasik toʼoxe (Ekl. 7:10). Akʼo mi xuʼ xakʼbeik xchan yantik li kʼusi yiloj ta xkuxlejalike, snaʼojik ti «yantik xjel batel li kʼusitik yakal chkʼot ta pasel liʼ ta balumile» xchiʼuk ti skʼan van sjelik li kʼusi nopem xaʼiik spasele (1 Kor. 7:31). w21.09 8 par. 1, 3

Li Jeovae muʼyuk onoʼox tskʼanbutik ti jpastik li kʼusi toj kʼexlal sbae. Li kʼusi tsʼibabil ta jpech lamina ti te chukul ta stiba li mero bankilal palee chakʼ ta aʼiel ti toj chʼul li Jeovae. Xi chale: «Te likem ta stojolal Jeova li kʼusi chʼule» (Eks. 28:36-38). Li buchʼu chil li kʼusi tsʼibabil ta jpech laminae jamal ch˗akʼbat yil ti toj chʼul li Jeovae. Pe xuʼ van oy junuk j˗israel ti mu snaʼ li kʼusi chal li jpech lamina ta skoj ti mu xuʼ xnopaj ta stojolal li mero bankilal palee. ¿Mi oy van kʼuxi xuʼ snaʼ ti chʼul li Jeovae? Oy. Skotol li j˗israeletike xuʼ te xaʼiik kʼalal chichʼ kʼelel li Mantal ta stojolal li viniketike, li antsetike xchiʼuk li ololetike (Deut. 31:9-12). Ti teuk oyutike laj van kaʼitik ti xi laj yichʼ alele: «Ta skoj ti voʼon Jeova Diosun avuʼunike, [...] skʼan me chʼulukoxuk, yuʼun chʼulun li voʼone» xchiʼuk «skʼan me chʼulukoxuk ta jtojolal, yuʼun chʼul Jeovaun» (Lev. 11:44, 45; 20:7, 26). w21.12 3 par. 6, 7

Jlom ermanoetike xuʼ van tsvul tajek yoʼontonik kʼuxi tsta sveʼelik, skʼuʼ spokʼik o ti bu xuʼ xnakiike. Xuʼ van muʼyuk lek tojolil ti bu nakalike. Xuʼ van muʼyuk lek tspasik kanal sventa tsmakʼlin li yutsʼ yalalike. Yikʼaluk van cham li buchʼu tsaʼ toʼox talel takʼine xchiʼuk ti chʼabal xa kom stakʼin li yutsʼ yalale. Sventa mu jvul koʼontontike, skʼan jpat koʼontontik ta stojolal li Jeovae. Teuk ta joltik ti yaloj ti chakʼbutik li kʼusitik chtun kuʼuntik mi jaʼ baʼyel ta jpasbetik li yabtele (Mat. 6:32, 33). Li Jeovae chkʼot ta pasel yuʼun li kʼusi yaloje (Deut. 8:4, 15, 16; Sal. 37:25). Chchabi li mutetike xchiʼuk li nichimetike, taje jaʼ spatobil koʼontontik ti chakʼbutik li kʼusitik ta jlajestik jujun kʼakʼale xchiʼuk ti chakʼbutik li jkʼuʼ jpokʼtike (Mat. 6:26-30; Filip. 4:6, 7). Li jun totil o jun meʼile ta skʼel xchiʼuk ta xakʼbe kʼusi chtun yuʼun li yalab xnichʼnabe, yuʼun skʼanojan. Ta skoj ti skʼanojutik li Jtotik ta vinajel eke, chakʼbutik li kʼusi chtun kuʼuntike. w21.12 16, 17 par. 4, 5; 18 par. 8

¿Mi oy junuk ermano ti chopol kʼusi la spasbote? Kʼelo avil li kʼusi chopol pasbat yuʼun sbankiltak li Josee. Tun-o ta stojolal Jeova. Vaʼun, akʼbat bendision ta skoj ti la smala xchiʼuk ti kuch yuʼune. Ta tsʼakale, laj yakʼ ta perton li sbankiltake xchiʼuk laj yil kʼu yelan akʼbat bendision yuʼun li Jeovae (Jen. 45:5). Xuʼ jta spatobil koʼontontik kʼuchaʼal Jose kʼalal chijnopaj ta stojolal Jeova xchiʼuk ti jmalatik ti akʼo xchapane (Sal. 7:17; 73:28). Mi oy kʼusi chopol chkichʼtik pasbel o mi oy yan jvokoltike, jvules ta joltik ti «nopol oy Jeova ta stojolal li buchʼutik muʼyuk xa te tsakal chaʼi li yoʼontonike» (Sal. 34:18). Skʼanojutik ti oy smalael kuʼuntike xchiʼuk ti chkakʼbetik sbain li jvokoltike (Sal. 55:22). Jaʼ Jchapanvanej ta spʼejel balumil xchiʼuk yiloj skotol (1 Ped. 3:12). Jaʼ yuʼun, mi mu xchapaj li kʼusi chkil-o jvokoltike, teuk ta joltik ti jaʼ noʼox skʼan jmalatik li kʼusi tspas Jeovae. w21.08 11 par. 14; 12 par. 16

Li kʼusi mas lek xuʼ jpastike jaʼ li kʼusi chmuyubaj˗o Jeovae. Skʼan jtʼujtik li kʼusi mas tsots skʼoplale. Kʼalal oy chaʼtos kʼusi ta jpastike, skʼan jtʼujtik li kʼusi mas tsots skʼoplale akʼo mi maʼuk chopol xchaʼtosal. Mi jech la jpastike, lek ta jtunes li jkʼakʼaltike. Jaʼ jech kʼot ta pasel kʼalal ay svulaʼan Maria xchiʼuk Marta li Jesuse. Li Martae lik smeltsan epal veʼlil ta skoj ti toj lek snaʼ xchʼamvan xchiʼuk ti xmuyubaj tajek ti kʼot Jesus ta snaike. Pe li Mariae jaʼ ay xchikinta li kʼusi laj yakʼ ta chanel Jesuse. Maʼuk onoʼox chopol li kʼusi la spas Martae, pe li Jesuse xi laj yale: «Li Mariae jaʼ la stʼuj li kʼusi mas leke» (Luk. 10:38-42, tsʼib ta yok vun). Li Mariae chʼay van ta sjol kʼusi la slajes li vaʼ kʼakʼale, pe muʼyuk van chʼay ta sjol li kʼusi akʼbat xchan yuʼun Jesuse. Jamal xvinaj ti toj ep sbalil laj yil Maria ti te xchiʼuk li Jesuse. Li voʼotik eke ep sbalil chkiltik ti ta jchiʼin jbatik ta loʼil xchiʼuk li Jeovae. w22.01 27 par. 5, 6

Akʼo mi la sbikʼtajes sba ta stojolal Jeova li Akabe, muʼyuk laj yakʼ ta ilel ti sutesoj yoʼonton ta melele. Yuʼun muʼyuk la slajesbe skʼoplal li yichʼel ta mukʼ Baal ta Israele mi jaʼuk la stijbe yoʼonton li j˗israeletik sventa xichʼik ta mukʼ li Jeovae. Kʼalal chamem xa ox li Akabe, li Jeovae laj yal li kʼusi tsnop ta stojolale. Li Jeu ti jaʼ yaj˗alkʼop Diose laj yal ti «toj chopole» (2 Kron. 19:1, 2). Jnopbetik skʼoplal liʼe: ti lajuk sutes yoʼonton ta melel li Akabe, li j˗alkʼope muʼyuk laj yal jechuk ti te kapal skʼoplal xchiʼuk li buchʼu toj chopole xchiʼuk ti skontrainoj Jeovae. Akʼo mi chopol laj yaʼi sba Akab ta skoj li kʼusitik la spase, jamal xvinaj ti muʼyuk la sutes yoʼonton ta melele. Kʼalal laj yal Elias kʼuxi tstoj smul li yutsʼ yalale, laj toʼox sbikʼtajes sba li Akabe. Pe ta tsʼakale, jamal vinaj ti muʼyuk sutesoj yoʼonton ta melele. Taje chakʼ jchantik ti kʼalal ta jsutes koʼontontik ta melele, maʼuk noʼox skʼan chopol xkaʼi jbatik ta skoj li jmul la jpastike. w21.10 3 par. 4, 5, 7, 8

Li Isaiase tun ta j-alkʼop xchiʼuk jaʼ van jech yabtel ek li yajnile, yuʼun li Vivliae chal ti jaʼ «meʼ j˗alkʼope» (Is. 8:1-4). Jaʼ mas tsots skʼoplal laj yilik ti chichʼik ta mukʼ li Jeovae. ¿Kʼuxi xuʼ jechuk spasik kʼuchaʼal Isaias xchiʼuk yajnil li nupultsʼakaletike? Jaʼ ti xtunik ta stojolal Jeova ti bu kʼalal xuʼ yuʼunike. Sventa stsatsub li xchʼunel yoʼontonik ta stojolal Diose, xuʼ koʼol xchanik li albil kʼopetik ta Vivliae xchiʼuk ti skʼelik kʼu yelan kʼotemik ta pasele (Tito 1:2). Xuʼ snopbeik skʼoplal kʼuxi xuʼ skolta sbaik sventa xkʼot ta pasel junantik albil kʼop ta Vivlia. Jech kʼuchaʼal liʼe, ti laj yal Jesus ti skʼan cholel li lekil aʼyejetik ta spʼejel balumil kʼalal skʼan toʼox xtal li slajebe. Li jun nupultsʼakale mas me jpʼel ta yoʼonton chtunik ta stojolal Jeova mi xchʼunojik lek ti yakal chkʼot ta pasel li albil kʼopetik chal ta Vivliae. w21.11 16 par. 9, 10

Li Jesuse tskʼan ti lekuk oy li smeʼ ti xuʼ van chamem xa ox smalale. Ta skoj ti skʼanoj tajek li smeʼe, laj yalbe Juan ti akʼo xchabie, yuʼun snaʼoj ti jaʼ xuʼ skolta sventa xtun-o ta stojolal li Jeovae. Kʼalaluk jech albatike, li Mariae laj yil kʼuchaʼal yol li Juane, li Juan eke laj yil kʼuchaʼal smeʼ li Mariae. Kʼalal jech la spas Jesuse, jaʼ jech laj yakʼ ta ilel ti skʼanoj tajek li Maria ti jaʼ tsʼitesate xchiʼuk ti te chiʼinat-o jaʼ to ti kʼuxi chame. ¿Kʼusi chakʼ jchantik? Xuʼ me mas nopol chkaʼi jbatik ta stojolal kermanotaktik ti jaʼ mu sta kʼuchaʼal li kutsʼ kalaltike. Junantik kutsʼ kalaltike yikʼaluk van tskontrainutik o tstenutik komel; pe mi nopol oyutik ta stojolal Jeova xchiʼuk li s-organisasione, «sien to me mas» ta jtatik li kʼusi chchʼay kuʼuntike. Li kermanotaktike chkʼotik kʼuchaʼal jkeremtik, jtsebtik, jmeʼtik o jtotik (Mar. 10:29, 30). ¿Kʼu yelan chkaʼi jbatik ti te jkʼoplaltik li ta jun utsʼ alalil ti oy xchʼunel koʼontontike, ti jkʼanojtik li Jeovae xchiʼuk li kermanotaktike? (Kol. 3:14; 1 Ped. 2:17). w21.04 9-11 par. 7, 8

Kʼalal oy tukʼil kʼanelal kuʼuntike, oy kʼusi mas ta jpastik ta stojolal li yantike. Li avie, epal ermanoetik yakʼojbeik yil tukʼil kʼanelal yan ermanoetik akʼo mi mu xojtikinik. Jech kʼuchaʼal liʼe, kʼalal chaʼiik ti oy chjelav nikel, nojelal ta voʼ o yan kʼusitike, ta anil noʼox tsjakʼik kʼuxi xuʼ skolta sbaik. O kʼalal chaʼiik ti yakal chil svokol ta takʼin jun ermanoe, tskʼelik kʼusi chtun yuʼun xchiʼuk tskoltaik. Jaʼ chchanbeik stalelal li ermanoetik ta Masedonia ta baʼyel sigloe ti «mas to laj yakʼik ti bu kʼalal xuʼ yuʼunike» (2 Kor. 8:3). Li moletike tskʼupil kʼoptaik li ermanoetik ti ta slekil yoʼonton tskoltaik li yantike. Kʼalal jech ch˗albatike, jaʼ ch˗akʼbat˗o yipalik sventa mu xchibajik (Is. 32:1, 2). w21.11 11 par. 14; 12 par. 21

Jkotoltik skʼan ti oyuk buchʼu stojobtasutike. Junantik veltae, jaʼ ta jkʼanbetik tojobtasel li buchʼu lek jtsakojtik ta ventae. Bateltik xtoke, xuʼ van stojobtasutik junuk ermano kʼalal chil ti oy kʼusi ta jkʼan ta jpastik ti xuʼ chopol˗o xkaʼi jbatik yuʼun ta tsʼakale (Gal. 6:1). O xuʼ van jaʼ to xkichʼtik tojobtasel kʼalal oy xa ox kʼusi chopol jpasojtike. Kʼuk xiuk noʼox, skʼan jchikintatik li tojobtasele, yuʼun jaʼ sventa jlekilaltik xchiʼuk xuʼ jta˗o jkuxlejaltik (Prov. 6:23). Li teksto avie chal ti skʼan jchikintatik «li kʼusitik chal li buchʼutik pʼijike». Muʼyuk onoʼox buchʼu ti snaʼ xa skotole; yuʼun oy onoʼox buchʼu mas kʼusi snaʼ o mas kʼusi yiloj ta xkuxlejal (Prov. 12:15). Jaʼ yuʼun, kʼalal ta jchikintatik li tojobtasele, chvinaj ti bikʼit chkakʼ jbatike, ti jnaʼojtik ti oy kʼusi mu spas kuʼuntike xchiʼuk chkakʼtik venta ti chtun kuʼuntik koltaele. Xi la stsʼiba li ajvalil Salomone: «Lek kʼusi chkʼot ta pasel kʼalal oy ep jtojobtasvanejetike» (Prov. 15:22). w22.02 8 par. 1, 2    

Li buchʼu tsutes yoʼonton ta melele maʼuk noʼox chal ti chopol tajek chaʼi sba ta skoj li kʼusi chopol la spase. Yuʼun skʼan sjel li kʼusitik tsnope xchiʼuk ti kʼu yelan chaʼi sbae. Skʼan xikta li xchopol talelale xchiʼuk ti xchʼunbe smantal Jeova yan veltae (Esek. 33:14-16). Li kʼusi mas tsots skʼoplal skʼan xile jaʼ ti lekuk xil sba xchiʼuk Jeova yan veltae. ¿Kʼusi skʼan jpastik mi laj kaʼitik ti tsots la spas smul junuk kamigotike? Mi ta jmukbetik smul li kamigotike, jaʼ noʼox chkakʼbetik mas svokol. Muʼyuk onoʼox sbalil mi jech la jpastike, yuʼun yiloj skotol li Jeovae (Prov. 5:21, 22). Ta jkoltatik li kamigotik kʼalal chkalbetik ti oy ta yoʼonton chkoltaat yuʼun li moletike. Mi mu skʼan xal li smule, voʼotik skʼan xkalbetik li moletike. Jaʼ jech chkakʼtik ta ilel ti ta melel ta jkʼan ta jkoltatike. w21.10 7 par. 19-21

Jkotoltik xuʼ jchanbetik stalelal li Jesuse. Li Vivliae chal ti «kʼot jech kʼuchaʼal jun mosoil» li Jesuse (Filip. 2:7). Li jun lekil mosoil o jun lekil jtunele tskʼel kʼuxi xuʼ junuk yoʼonton yuʼun li yajvale. Ta skoj ti jaʼutik smoso Jeova xchiʼuk ti chijtun ta stojolal li kermanotaktike, ta jkʼantik ti oyuk to kʼusi mas jpastik ta stojolal li Jdiostik xchiʼuk ta stojolal li kermanotaktike. Xiuk xanope: «¿Mi ta sjunul koʼonton oy kʼusi chkikta spasel sventa jkolta li yantike? ¿Mi chkal ta anil ti ta jkolta jba ta xchʼubael ti bu ch˗echʼ asambleae o ti lekuk noʼox oy li salone?». Mi laj avakʼ venta ti skʼan xajel atalelale, pe ti muʼyuk ta avoʼontone, albo Jeova ti kʼu yelan chavaʼi abae xchiʼuk kʼanbo ti oyuk ta avoʼonton spasele xchiʼuk ti spasuk avuʼune (Filip. 2:13). w22.02 23 par. 9-11

Li Jesuse oy yutsil yoʼonton echʼ, lek yoʼonton xchiʼuk lek snaʼ xrasonaj akʼo mi oy kʼusitik tsots la snuptan (Mat. 11:29, 30). Kʼalal kʼanbat yuʼun jun jfenisia ants ti akʼo xpoxtabe li stsebe, muʼyuk la spas ta ora. Pe ta yutsil yoʼonton la stakʼbe xchiʼuk laj onoʼox xpoxta kʼalal laj yil ti oy xchʼunel yoʼontone (Mat. 15:22-28). Akʼo mi oy yutsil yoʼonton, laj onoʼox stojobtas li buchʼu skʼanojane. Kʼalal chpajesat xa ox yuʼun Pedro sventa mu spas li kʼusi chkʼanbat yuʼun Jeovae, la stukʼibtas ta yeloval li yantike (Mar. 8:32, 33). Maʼuk sventa xakʼ ta kʼexlal li Pedroe, yuʼun jaʼ sventa xchanubtas xchiʼuk sventa xakʼbe yil li yan yajchankʼoptak ti skʼan mu smakik ta be sventa spas li kʼusi tskʼan Diose. Kʼexav onoʼox van li Pedroe, pe jaʼ sventa slekilal. Sventa xkakʼ ta ilel yutsil koʼontontik ta stojolal li buchʼu jkʼanojtike, skʼan onoʼox jtojobtastik bakʼintik. Kʼalal jech ta jpastike, jchanbetik li Jesuse xchiʼuk ta Vivliauk jlokʼestik li kʼusi chkaltike. w22.03 11 par. 12, 13

Chkichʼtik ta mukʼ Jeova kʼalal ta jkʼupil kʼoptatike (Sal. 34:1). Ta jkʼupil kʼoptatik Jeova kʼalal ta sjunul koʼontontik chkalbetik yantik ti kʼupil sba li stalelaltake xchiʼuk li kʼusitik spasoje. Tstij koʼontontik sventa jkʼupil kʼoptatik mi jnaʼtik stojel ta vokole. Mi ta jchʼakbetik yorail sventa jnopbetik skʼoplal li kʼusitik spasoj Jeova ta jtojolaltike, oy me srasonaltak kuʼuntik sventa jkʼupil kʼoptatik. Kʼalal ta jcholtik mantale, jaʼ jech chkakʼtik «milbil matanaletik ti jaʼ skʼupil kʼoptael li Diose, jaʼ xkaltik, jaʼ li kʼusi chlokʼ ta [ketike]». Jech kʼuchaʼal skʼan baʼyel jnoptik li kʼusi chkalbetik Jeovae, skʼan jnoptik baʼyel ek li kʼusi chkalbetik li krixchanoetike. Ta jkʼantik li lekuk li milbil matanaletik chkakʼtik ti jaʼ skʼupil kʼoptael li Diose. Jaʼ yuʼun, ta sjunul koʼontontik ta jcholtik mantal. w22.03 21 par. 8