Oktuvre

Li chanubtaseletik xchiʼuk li kʼusi jchʼunojtike te lokʼem ta Vivlia. Oy krixchanoetik tsmak˗o yokik ti kʼu yelan chkichʼtik ta mukʼ li Diose xchiʼuk ti maʼuk chkakʼtik ta chanel li kʼusi lek chaʼiike. ¿Kʼusi xuʼ jpastik sventa mu xmak koktike? Li jtakbol Pabloe xi laj yalbe li yajtsʼaklomtak Kristo ta Romae: «Jaʼ to chakʼ xchʼunel yoʼonton jun krixchano mi laj xa ox yaʼi li mantale. Jech xtok, jaʼ to chkaʼitik kʼalal oy buchʼu chcholbe skʼoplal li Kristoe» (Rom. 10:17). Sventa stsatsub li xchʼunel koʼontontike, skʼan jkʼeltik li Vivliae, yuʼun maʼuk jaʼ tstsatsub˗o xchʼunel koʼontontik mi ta jpastik li kʼinetik ti muʼyuk te chal ta Vivliae akʼo mi toj kʼupilik sba ta kʼelel. Skʼan xkojtikintik lek li kʼusi chal Vivliae, yuʼun muʼyuk lek chilutik Dios mi chʼabal xchʼunel koʼontontike (Ebr. 11:1, 6). Sventa jchʼuntik ti jaʼ melel li kʼusi yakal ta jchantike, skʼan jchantik lek li Vivlia sventa jtsatsubtas li xchʼunel koʼontontike xchiʼuk ti mu xijchibetuke. w21.05 5 par. 11, 12

Li jtakbol Pabloe koltaat yuʼun Jeova kʼalal laj yichʼ majel, k’alal akʼbat ton xchiʼuk kʼalal chukate (2 Kor. 11:23-25). Laj yal ta jamal ti oy onoʼox bakʼintik ti chopolik kʼusitik ta snope (Rom. 7:18, 19, 24). La skʼanbe ta vokol Dios ti xlokʼesbat li chʼix ta sbekʼtale (2 Kor. 12:7, 8). Li Jeovae laj yakʼbe yipal Pablo sventa spas˗o batel li yabtele. Jnopbetik skʼoplal li kʼusitik pas yuʼun li jtakbole. Jech kʼuchaʼal liʼe, kʼalal te tikʼil ta chukel ta Romae, la spakbe skʼoplal li lekil aʼyejetik ta stojolal li jbabeetik yuʼun judaetik xchiʼuk ta stojolal junantik yaj˗abteltak ajvalil (Ech. 28:17; Filip. 4:21, 22). La xcholbe mantal li jchabivanejetik yuʼun ajvalile xchiʼuk li buchʼutik chkʼotik ta vulaʼale (Ech. 28:30, 31; Filip. 1:13). Kʼalal te tikʼil ta chukele, tunesat yuʼun Jeova sventa stsʼiba kartaetik ti la stabeik sbalil li yajtsʼaklomtak Kristo vaʼ kʼakʼale xchiʼuk li voʼotik eke. w21.05 20, 21 par. 4, 5   

Li ajvalil Usias ta Judae lik stoy sba xchiʼuk lik spas li kʼusi maʼuk oy ta sba spasele. Lek xuʼ yuʼun li Usiase. Yuʼun la xchapan soltaroetik sventa xbatik ta paskʼop, oy kʼusitik la svaʼan xchiʼuk la xchapan abtelaletik sventa tsʼunolajel ta osiltik. «Ep kʼusitik akʼbat yuʼun li melel Diose» (2 Kron. 26:3-7, 10). Pe li Vivliae chal ti «kʼalal la stsak lek yipe, lik stoy sba ti jaʼ noʼox la sta˗o svokole». Li Jeovae yaloj ti jaʼ noʼox xuʼ xchikʼik pom ta templo li paleetike, pe jaʼ jech la spas li jtoyba ajvalile. Jaʼ yuʼun, li Jeovae laj yakʼbe svokol ta lepra (2 Kron. 26:16-21). ¿Mi xuʼ van jech xlik jtoy jbatik xchiʼuk ti jpas jmultike? Xuʼ jech xkʼot ta pasel mi jaʼ noʼox ta jnop ta jtojolal jtuktike. Teuk ta joltik ti jaʼ yakʼoj jpʼijiltik li Jeovae xchiʼuk li matanaletik yakʼojbutik ta tsobobbaile (1 Kor. 4: 7). Pe mi jtoybautike, muʼyuk me tstunesutik. w21.06 16 par. 7, 8

Li Jesuse snaʼoj lek ti mu skotoluk velta oy kʼusitik labal sba chkʼot ta pasel yuʼunik ta cholmantal li yajchankʼoptake. Kʼalal la xcholik mantale, mu onoʼox jnaʼtik jayvoʼ kʼotik ta jchʼunolajel ta tsʼakal. Li yajtsʼaklomtak Jesuse maʼuk noʼox skʼan xmuyubajik˗o ta skoj ti chchikintaik mantal li krixchanoetike, moʼoj, yuʼun jaʼ skʼan mas xmuyubajik˗o ti lek chil Jeova ti chakʼik persae. Mi muʼyuk chkikta˗o jbatik ta cholmantale, ta jtatik kuxlejal sbatel osil. Kʼalal ta sjunul koʼontontik ta jcholtik mantal xchiʼuk ta jchanubtastik li krixchanoetike, jaʼ skʼelobil ti ta jtsʼuntik xtok ta sventa li chʼul espiritue. ¿Kʼu yuʼun ti jech chkaltike? Yuʼun jaʼ jech chkakʼtik ta ilel ti ta jkʼantik akʼo sbeiltasutik li chʼul espiritue. «Mi muʼyuk lijlubtsaje», li Jeovae yaloj chakʼbutik kuxlejal sbatel osil akʼo mi muʼyuk buchʼu ta jkoltatik sventa xichʼ voʼ (Gal. 6:7-9). w21.10 26 par. 8, 9

Jun veltae, li Jesus xchiʼuk yajchankʼoptake lubemik xa ox tajek ta skoj ti jal la xcholik mantale, jaʼ yuʼun bat saʼik ti bu xuʼ xkux yoʼontonike. Pe te xa malabilik yuʼun epal krixchanoetik. Kʼuxubaj ta yoʼonton li Jesuse, vaʼun «ep kʼusitik lik yakʼbe xchan». Laj yaʼibe smelolal ti kʼu yelan chaʼi sbaike xchiʼuk ayan ta yoʼonton skoltael. Snaʼoj ti yakal chil svokolike xchiʼuk ti skʼan patbel yoʼontonike. Li avi eke, jaʼ jech skʼan patbel yoʼontonik li krixchanoetike akʼo mi xmuyubajik noʼox yilel. Xkoʼolajik kʼuchaʼal chʼayemal chij ti muʼyuk buchʼu xbeiltasatike. Li jtakbol Pabloe laj yal ti chʼabal sdiosike xchiʼuk ti muʼyuk spatobil yoʼontonike (Efes. 2:12). Kʼalal chkakʼtik venta ti nom oyik ta stojolal Dios li krixchanoetike, ta jkoltatik, yuʼun jkʼanojtik xchiʼuk kʼux ta koʼontontik. Mas to xuʼ jkoltatik mi chkakʼbetik estudioe. w21.07 5 par. 8

Li buchʼu tsots skʼoplal chaʼi sbae jaʼ noʼox tsaʼ li kʼusi tskʼan stuke. Li buchʼu ch˗itʼixaje maʼuk noʼox tskʼan li kʼusi oy yuʼun yantike, yuʼun tskʼan ti mu kʼusiuk x˗ayan yuʼun li yane. Mi oy buchʼu ta xkitʼixtatike, xkoʼolaj ti jpʼajojtike. Kʼalal tsots jkʼoplal chkaʼi jbatik xchiʼuk chij˗itʼixaje, xkoʼolaj kʼuchaʼal li xjochʼ steʼeltak jpʼej nae. Akʼo mi toj kʼupil sba li steʼeltake, mi och xa noʼox li xjochʼe, ta onoʼox me xlom. Jaʼ jech xuʼ xkʼot ta stojolal li buchʼu tsots skʼoplal chaʼi sba o ch˗itʼixaje. Akʼo mi jal xa tunem talel ta stojolal Jeova, chkʼot me yorail ti tsok ta mantale (Prov. 16:18). Muʼyuk xa chtun ta stojolal Jeova, chil svokol stuk xchiʼuk chakʼbe svokol li yantike. Mi tsots jkʼoplal chkaʼi jbatike, xuʼ me skoltautik li kʼusi xi laj yal li jtakbol Pabloe: «Mu me xa˗ilinik xchiʼuk mu me tsotsuk akʼoplal xavaʼi aba atukik, jaʼ lek bikʼit xavakʼ abaik, jaʼ masuk tsots skʼoplal xavilik li yantike» (Filip. 2:3). w21.07 15 par. 6-8

Junantike tsnopik ti skʼan xtakʼ yuʼun skotol li melel relijione akʼo mi muʼyuk jamal chal Vivlia li junantik kʼusi ta jakʼbe jbatike. ¿Mi lek ti jech ta jnoptike? Jkʼeltik kʼusi la spas li jtakbol Pabloe. Xi onoʼox laj yalbe li ermanoetike: «Kʼelik me skotol li kʼusi chapasike». Te laj yal xtok ti oy onoʼox kʼusitik ti mu xaʼibe smelolal eke (1 Tes. 5:21). Laj yal ti «muʼyuk lek tsʼakal li yojtikinobil kuʼuntike» xchiʼuk ti «mu xkiltik lek jech kʼuchaʼal ti mu xkiltik lek li kʼusi ta jkʼeltik ta nen ti pasbil ta takʼine» (1 Kor. 13:9, 12). Maʼuk ti snaʼoj xa skotol li Pabloe xchiʼuk mu jnaʼtik skotol ek. Pe xaʼibe xa ox smelolal li kʼusitik mas tsotsik skʼoplal ta sventa Jeovae. Ta skoj taje, jpʼel ta yoʼonton ti jaʼ melel li kʼusi xchʼunoje. ¿Kʼuxi xuʼ jpʼel ta koʼontontik ti jaʼ melel li kʼusi jchʼunojtike? Jtose jaʼ ti jkʼeltik mi jaʼ jech chichʼik ta mukʼ Dios li stestigotak Jeova jech kʼuchaʼal chanubtasvan komel li Jesuse. w21.10 18, 19 par. 2-4

Mi oy xa ajabilale, xuʼ xakolta li yantike, mu ventauk mi yakal chatun ta tsʼakal ora o mi muʼyuk. ¿Kʼuxi tspas avuʼun? Jaʼ ti xakʼupin li kʼusi abainoj spasel avie, ti oyuk kʼusi xavakʼ ta avoʼonton staele xchiʼuk ti jaʼuk xapas li kʼusi xuʼ avuʼune. Li ajvalil Davide oy toʼox tajek ta yoʼonton tsvaʼanbe sna li Jeovae. Pe kʼalal albat ti jaʼ tsvaʼan li Salomone, muʼyuk chopol laj yaʼi xchiʼuk laj yakʼ li kʼusitik chtune (1 Kron. 17:4; 22:5). Muʼyuk la snop mi mu spas yuʼun Salomon ta skoj ti kerem toe xchiʼuk ti muʼyuk kʼusi mas xchanoje (1 Kron. 29:1). Li Davide snaʼoj ti lek kʼusi chkʼot ta pasel ta skoj ti chakʼ talel sbendision li Jeovae, maʼuk ta skoj li sjabilal o li kʼusi xchanoj li buchʼu tsbeiltas abtelale. Li ermanoetik ti oy xa sjabilalik eke baxbolik˗o ta abtel akʼo mi xjel li kʼusi sbainojik spasele. Snaʼojik ti ch˗akʼbatik bendision yuʼun Jeova li buchʼutik kerem tsebik to ti jaʼ xa tspasik li kʼusi sbainojik toʼox spasele. w21.09 9 par. 4; 10 par. 5, 8

Kʼalal oy kʼusi chkakʼ ta koʼontontik stael ta mantale, jaʼ tskoltautik sventa oyuk sbalil xkaʼi li jkuxlejaltike xchiʼuk ti xijmuyubajuk noʼoxe. Pe kʼalal oy kʼusi chkakʼ ta koʼontontik staele, skʼan jaʼ jtsaktik ta venta li kʼusi xijtojob spasele xchiʼuk ti kʼu yelan jkuxlejaltike. Yuʼun mi jaʼ la jkʼeltik li kʼusi spas yuʼun yantike, ta me jvul koʼontontik xchiʼuk xuʼ xijchibaj˗o (Luk. 14:28). Ta skoj ti jaʼutik yajtunel Jeovae, oy jbaliltik li ta yutsʼ yalale xchiʼuk jelelutik ta jujuntal. Kʼalal laj yikʼutik talel li Jeovae, maʼuk ta skoj ti mas xijtojobe, yuʼun laj yil li kʼusi oy ta koʼontontike, ti manxoutike, ti oy ta koʼontontik ti xkakʼ jbatik ta chanubtasel xchiʼuk ta tukʼibtasele. Xmuyubaj kuʼuntik kʼalal chil ti chkakʼtik persa chijtun ta stojolale. Kʼalal chkuch kuʼuntik xchiʼuk tukʼ chkakʼ jbatike, te chvinaj ti oy slekil yutsil koʼontontike (Luk. 8:15). Jaʼ yuʼun, tunkutik ta stojolal Jeova ti bu kʼalal xuʼ kuʼuntike. Mi jech la jpastike, xijmuyubaj yuʼun li kʼusi xuʼ kuʼuntik spasele (Gal. 6:4). w21.07 24 par. 15; 25 par. 20

Skʼan oyuk smalael kuʼuntik kʼalal oy kʼusi chichʼ chapanele. Jech kʼuchaʼal liʼe, kʼalal chaʼiik li moletik ti tsots la spas smul jun ermanoe, tskʼanbeik Jeova ti akʼo x˗akʼbat spʼijilik sventa snaʼik li kʼusi skʼan spasike (Sant. 3:17). Li kʼusi oy ta yoʼontonike jaʼ ti skʼelik mi oy to kʼusi stakʼ pasel sventa xikta li kʼusi chopol tspase (Sant. 5:19, 20). Jech xtok, tspasik ti bu kʼalal xuʼ yuʼunik sventa xchabiik li tsobobbaile xchiʼuk tspatbeik yoʼonton li buchʼu oy kʼusi chopol laj yichʼ pasbele (2 Kor. 1:3, 4). Kʼalal tskʼelbeik skʼoplal li buchʼu tsots la spas smule, li moletike baʼyel skʼan snaʼik skotol li kʼusi kʼot ta pasele. Taje xuʼ van xjalij. Vaʼun, skʼan spasik orasion, tstojobtasik ta Vivlia li buchʼu la spas smule xchiʼuk skʼan stukʼibtasik ti bu kʼalal sta˗oe (Jer. 30:11). Maʼuk ti sujom xa li kʼusi chkʼot ta nopel yuʼunike. Kʼalal tskʼanbeik beiltasel li Jeovae, tstabeik sbalil li tsobobbaile. w21.08 10, 11 par. 12, 13

Ta skoj ti echʼ viʼnal ta Israele, li Noemie, li smalal xchiʼuk li chaʼvoʼ skeremutike batik ta Moab. Pe te cham li smalal xchiʼuk li chaʼvoʼ skeremutik kʼalal nupunemik xa oxe (Rut 1:3-5). Solel lajem kom yoʼonton Noemi ta skoj ti jech la snuptane. Jaʼ yuʼun, la snop ti chopol ch˗ilat yuʼun Jeovae. Xi laj yal li kʼusi tsnop ta stojolal Diose: «Skontrainojun li Jeovae, [...] chʼaubem tajek yuʼun jkuxlejal li Buchʼu skotol xuʼ yuʼune». Xi to laj yale: «Skontrainojun li Jeovae xchiʼuk yakʼoj jvokol li Buchʼu skotol xuʼ yuʼune» (Rut 1:13, 20, tsʼib ta yok vun, 21). Li Jeovae snaʼoj ti «ilbajinele xuʼ xlik˗o xchuvaj yuʼun li buchʼu pʼije» (Ekl. 7:7). La stijbe yoʼonton Rut sventa xakʼ ta ilel tukʼil kʼanelal. Ta slekil yoʼonton la skolta smeʼalib sventa junuk yoʼonton xaʼi sba xchiʼuk ti lekuk oy ta mantale. w21.11 9 par. 9; 10 par. 10, 13

Mi yakal chijtun ta stojolal Jeova ti bu kʼalal xuʼ kuʼuntike, ¿mi jaʼ skʼan xal ti mu xa stakʼ kʼusi mas jpastike? Moʼoj, yuʼun xuʼ oy kʼusi xkakʼ ta koʼontontik spasel ti tskoltautik sventa masuk xijtojob ta cholmantal, ta chanubtasvanej xchiʼuk ti jkoltatik li ermanoetike. Tspas kuʼuntik mi bikʼit chkakʼ jbatike xchiʼuk mi jaʼ chkakʼ ta koʼontontik skoltael li yantike (Prov. 11:2; Ech. 20:35). ¿Kʼusitik xuʼ xkakʼ ta koʼontontik spasel ta mantal? Jkʼanbetik koltael Jeova yoʼ jnaʼtik li kʼusitik spas kuʼuntike (Prov. 16:3). ¿Mi xuʼ van xijtun ta prekursor auksiliar, ta regular, ta Betel o ta svaʼanel naetik ti bu chichʼ ichʼel ta mukʼ Jeovae? ¿Mi xuʼ jchantik yan kʼop sventa jcholbetik mantal mas krixchanoetik o ti xijbat ta naklej ti bu chtun mas jcholmantaletike? w21.08 23 par. 14, 15

Li Jeovae kʼupil sba chil li tukʼil kʼanelale (Os. 6:6). Laj yalbe Mikeas ti akʼo jkʼantik li tukʼil kʼanelale (Mik. 6:8, tsʼib ta yok vun). Pe sventa spas kuʼuntike, skʼan jnaʼtik kʼusi skʼan xal li tukʼil kʼanelale. Ti te van 230 ta velta chvinaj li ta Xchʼul Kʼop Dios sventa Achʼ Balumile. Pe ¿kʼusi skʼan xal? Xi chal li glosarioe: «Jaʼ skʼoplal li buchʼu chakʼ ta ilel kʼanelal ta skoj ti oy kʼusi jamal yaloje, ti tukʼ yoʼontone, ti tskʼan tukʼ chakʼ sbae xchiʼuk ta skoj ti jmoj tajek oyike. Jaʼtik onoʼox skʼoplal xtok ti kʼu yelan skʼanoj krixchanoetik li Diose xchiʼuk ti kʼu yelan skʼanoj sbaik li krixchanoetike». Taje jaʼ jech stalelal li Jeovae. Jaʼ yuʼun, xi laj yal li Davide: «Kajval Jeova, kʼalal to ta vinajel chkʼot li tukʼil kʼanelal avuʼune [...]. ¡Toj echʼ xa noʼox ep sbalil li tukʼil kʼanelal avuʼune, Dios kuʼun!» (Sal. 36:5, 7). ¿Mi jaʼ jech ep sbalil chkiltik li tukʼil kʼanelal yuʼun Diose? w21.11 2 par. 1, 2; 3 par. 4

Li Jeovae oy jun yutsʼ yalal ti ch˗ichʼat ta mukʼe. Te skʼoplal li Jesus ti «jaʼ baʼyel laj yichʼ pasel ta skotol li kʼusitike» xchiʼuk li anjeletike (Kol. 1:15; Sal. 103:20). Kʼalal ay ta balumil li Jesuse, laj yakʼ kiltik ti xuʼ xkʼot kʼuchaʼal Jtotik li Jeovae. Jun velta kʼalal jaʼo yakal chchiʼin ta loʼil li yajtakboltake, xi laj yal ta stojolal li Jeovae: «Jtot xchiʼuk Atotik ek» (Juan 20:17). Jech xtok, kʼalal chkakʼ jkuxlejaltik ta stojolal Jeova xchiʼuk chkichʼtik voʼe, te xa jkʼoplaltik ta jun utsʼ alalil ti skʼanoj sbaike (Mar. 10:29, 30). Li Jeovae jaʼ jun jkʼanvanej Totil. Li Jesuse tskʼan ti jechuk xkiltike xchiʼuk ti kʼusiuk noʼox ora xuʼ jkʼopontike. Xi la slikes li s˗orasione: «Jtotik ta vinajel». Li Jesuse xuʼ ox van laj yal ti xi xkalbetik li Jeovae: «Li Buchʼu skotol xuʼ yuʼune», «Jpasvanej» o «Ajvalil sbatel osil», ti jaʼ biiletik ti lek xkʼot-o ti te ta jtatik li ta Vivliae (Jen. 49:25; Is. 40:28; 1 Tim. 1:17). Pe li Jesuse chalbutik ti xiuk xkalbetik li Jeovae: «Jtot». w21.09 20 par. 1, 3

Li ajvalil Manasese muʼyuk la stukʼulan li kʼusi albat yuʼun li yaj˗alkʼoptak Jeovae. Vaʼun, «li Jeovae la stak talel bankilal soltaroetik yuʼun ajvalil ta Asiria sventa xtal kontrainatikuk [li judaetike], la stsakik batel li Manasese, la xojbeik xotxot takʼin xchiʼuk la xchukik batel ta chaʼlik kadena ti pasbil ta kovree, vaʼun laj yikʼik batel ta Babilonia». Yaʼeluke, la snopbe skʼoplal li kʼusitik spasoj kʼalal te tikʼil ta chukele. «Jech˗o la sbikʼtajes sba ta stojolal li Dios yuʼun smoltotake». Pe maʼuk noʼox, yuʼun «solel xvokolet ta stojolal li Jeova Dios yuʼune» xchiʼuk «jech˗o la spas orasion» (2 Kron. 33:10-12). Ta tsʼakale, li Jeovae la stakʼbe s˗orasion li Manasese. Li Jeovae kʼuxubaj ta yoʼonton ti xvokolet ta stojolale xchiʼuk laj yakʼ ochuk ta ajvalil yan velta. Li Manasese laj yakʼ tajek persa sventa xakʼ ta ilel ti sutesoj yoʼonton ta melele. w21.10 4 par. 10, 11

Li Akila xchiʼuk Prisilae laj yiktaik li slumalike, skʼan saʼik bu xuʼ xnakiik xchiʼuk ti sabeik yavil ta yan jteklum li spʼolmalik ta spasel karpanae. Kʼalal te xa ox oyik li ta Korintoe, la skoltaik li tsobobbaile xchiʼuk li jtakbol Pablo sventa stsatsubtasbeik yoʼonton li ermanoetike. Ta tsʼakale, bat nakiikuk ta yantik jteklumetik ti bu chtun yuʼunik mas koltaele (Ech. 18:18-21; Rom. 16:3-5). ¡Xmuyubajik noʼox van tajek ti ep kʼusitik tspasike! Li nupultsʼakaletike chchanbeik stalelal Akila xchiʼuk Prisila kʼalal jaʼ baʼyel chakʼ ta xkuxlejalik li Ajvalilale. Ti bakʼin skʼan snopbeik skʼoplal li kʼusi tspas ta xkuxlejalike jaʼo kʼalal snovio sbaike. Kʼalal chalbeik skʼoplal li kʼusi tspasik sventa xtunik ta stojolal Jeovae xchiʼuk ti chakʼik persa jech tspasike, jaʼ jech chakʼik venta kʼu yelan chkoltaatik yuʼun li chʼul espiritue (Ekl. 4:12). w21.11 17 par. 11, 12

Lek jamal xvinaj ti skʼan jchʼuntik li mantal yakʼoj Dios ti skʼan xkichʼtik ta mukʼ li jtot jmeʼtike. Jvules ta joltik ti kʼalal chal ta Levitiko 19:3 ti skʼan xkichʼ ta mukʼ jtot jmeʼtike, baʼyel xa onoʼox xi laj yichʼ alele: «Skʼan me chʼulukoxuk, yuʼun chʼulun li Jeova Dios avuʼunike» (Lev. 19:2). Xuʼ xi jakʼbe jbatik ta jujuntale: «¿Mi yakal ta jchʼun li mantal ti chal ti skʼan xkichʼ ta mukʼ jtot jmeʼe?». Mi laj kakʼtik venta ti mu jechuk jpasojtik talele, kakʼtik persa ti jechuk xa jpastik batele. Mu xa onoʼox stakʼ jelel li kʼusi kʼot ta pasel ta voʼnee, pe li avie xuʼ me xkakʼtik persa sventa jkoltatik xchiʼuk ti oyuk kʼusi jmoj jpastik xchiʼuk li jtot jmeʼtike. Xuʼ van xkakʼbetik li kʼusitik chtun yuʼunike, ti jkoltatik ta mantale xchiʼuk ti jpatbetik yoʼontonike. Mi jech ta jpastike, yakal me ta jchʼuntik li mantal ta xal ta Levitiko 19:3. w21.12 4, 5 par. 10-12

Li ajvalil Davide tsots la spas smul. Mulivaj xchiʼuk Bat˗Seba xchiʼuk laj yakʼbe ta milel li smalale (2 Sam. 11:2-4, 14, 15, 24). ¿Kʼusi kʼot ta pasel? Maʼuk noʼox laj yil svokol stuk, yuʼun laj yil svokol li yutsʼ yalale xchiʼuk li yajniltake (2 Sam. 12:10, 11). Jun veltae, muʼyuk laj yakʼ ta ilel ti spatoj yoʼonton ta stojolal Jeovae, yuʼun laj yalbe yajsoltarotak ti akʼo spasik jun senso ta Israel ti mu jechuk yaloj mantal li Jeovae. ¿Kʼusi kʼot ta pasel? 70 mil j˗israeletik chamik ta skoj chamel (2 Sam. 24:1-4, 10-15). ¿Mi ta van jnoptik ti mu sta˗o xichʼ kʼuxubinele? Li Jeovae mu jechuk la snop. Jaʼ la skʼel ti tukʼ tunem talel ta stojolale xchiʼuk ti sutesoj xa yoʼonton ta melele. Jech oxal, laj yakʼbe perton manchuk mi tsots smul la spas. Li Davide skʼanoj tajek li Jeovae xchiʼuk tskʼan tspas li kʼusi leke, jaʼ jech laj yakʼ venta li Jeovae. ¿Mi mu jechuk ti ta jtojtik tajek ta vokol ti jaʼ tskʼel kʼusitik lek ta jpastik li Diose? (1 Rey. 9:4; 1 Kron. 29:10, 17). w21.12 19 par. 11-13

Li Jesuse la xkʼuxubin li buchʼutik oy kʼusi mu spas yuʼunike. Xi laj yalbe batel li Juan J˗akʼ˗ichʼvoʼe: «Li maʼsatetike xilik xa osil, li koxoetike chanavik xa, li buchʼutik ipik ta leprae poxtajik xa, li pakʼchikinetike chaʼiik xa kʼoponel, li buchʼutik chamemike chchaʼkuxiik xa». Kʼalal laj yilik li skʼelobiltak juʼelal la spas Jesuse, «lik skʼupil kʼoptaik Dios» (Luk. 7:20˗22). Ta jchanbetik stalelal li Jesuse, jaʼ yuʼun lek koʼontontik ta stojolal li buchʼutik oy kʼusi mu spas yuʼunike, chkakʼbetik yil xkʼuxul koʼontontik xchiʼuk oy smalael kuʼuntik ta stojolalik. Li Jeovae muʼyuk onoʼox yakʼoj juʼeltik sventa jpastik skʼelobiltak juʼelal. Pe xuʼ xkalbetik lekil aʼyej li buchʼutik maʼsatik o ti maʼsatik ta mantal xkaltike: ti poʼot xa xijkuxi ta paraiso ti bu chʼabal xa chameletik xchiʼuk ti lek xa chkil jbatik xchiʼuk Diose (Luk. 4:18). Ep xa buchʼutik yakal chichʼik ta mukʼ Diose. w21.12 9 par. 5

Li Santiagoe la stunes Vivlia sventa xakʼ ta chanel ti ch˗akʼbat smoton yuʼun Jeova li buchʼu tukʼ chakʼ sba jech kʼuchaʼal Jobe. Kʼun ta aʼiel kʼalal laj yale, yuʼun muʼyuk la stoybe sba skʼoplal, jaʼ laj yakʼ ta ichʼel ta mukʼ li Jeovae. ¿Kʼusi chakʼ jchantik? Kʼunuk ta aʼibel smelolal ti kʼu yelan chijchanubtasvane xchiʼuk jtunestik li Vivliae. Kʼalal chijchanubtasvane, maʼuk sventa xkakʼtik ta ilel li kʼusi jnaʼojtike, yuʼun jaʼ sventa xkakʼtik ta ilel ti ep kʼusitik snaʼ li Jeovae xchiʼuk ti oy ta yoʼonton li krixchanoetike (Rom. 11:33). Tspas kuʼuntik mi jaʼ ta jtunestik˗o li Vivliae. Jech kʼuchaʼal liʼe, kʼalal oy kʼusi tsnuptan li kaj˗estudiotike, skʼan ti mu xkalbetik kʼusi ta jpastik ti voʼotikuk jech yakal ta jnuptantike. Jaʼ mas lek ti jkoltatik yoʼ snopbeik skʼoplal li buchʼutik chalbe skʼoplal ta Vivliae, ti xaʼibeik smelolal kʼu yelan tsnop Jeovae xchiʼuk ti kʼu yelan chaʼi sbae. Vaʼun, tspasik li kʼusi chchanike, yuʼun tskʼan lek ch˗ilatik yuʼun li Jeovae, maʼuk sventa lekuk xkiltik voʼotike. w22.01 10, 11 par. 9, 10

Li Jeovae maʼuk noʼox chalbutik ti mu chopoluk kʼusi jpasbetik li yantike. Toj tsots skʼoplal ti jkʼantik Jeova jech kʼuchaʼal jkʼanoj jbatik mi ta jkʼantik ti lekuk xilutike. Jkʼeltik kʼuxi laj yakʼ ta ilel Jesus ti toj tsots skʼoplal li mantal chal ta Levitiko 19:18. Jun veltae, xi jakʼbat yuʼun jun jfariseoe: «¿Bu junukal mantal ti mas tsots skʼoplal ta skotol li Mantale?». Xi laj yal li Jesuse: «Skʼan xakʼan ta sjunul avoʼonton li Jeova Dios avuʼune, ta sjunul akuxlejal xchiʼuk ta sjunul anopben. Liʼe jaʼ li baʼyel mantale xchiʼuk ti mas tsots skʼoplale». Laje, laj yal li kʼusi chal ta Levitiko 19:18, xi laj yale: «Li xchibale xkoʼolajtik kʼuchaʼal li baʼyele, jaʼ liʼe: ‹Skʼan me xakʼan achiʼil jech kʼuchaʼal akʼanoj aba atuke›» (Mat. 22:35˗40). Oy ep ta tos kʼuxi xuʼ xkakʼtik ta ilel ti jkʼanojtik li yantike. Jtose jaʼ ti jpastik li kʼusi chal ta Levitiko 19:18 ti xi chale: «Mu me xapak akʼoplal ta stojolal li xnichʼnabtak ateklumale xchiʼuk mu me xanakʼ skʼakʼal avoʼonton ta stojolalik». w21.12 10, 11 par. 11-13

Li Jesuse ta anil noʼox la syeʼ batel skʼob sventa tsnit lokʼel li jtakbol Pedroe. Kakʼtik venta ti Pedroe xanav kʼuk snamal li ta ba nab manchuk mi tsots xyukʼlajete, yuʼun tukʼ skʼeloj batel li Jesuse. Pe kʼalal jaʼ lik skʼel batel li tsatsal ikʼaloʼe, lik xiʼuk xchiʼuk lik naʼetajuk, vaʼun lik xa ox ochuk yalel ta yut nab (Mat. 14:24-31). Li kʼusi la snuptan jtakbol Pedroe oy kʼusi chakʼ jchantik. Kʼalal yal ta varko xchiʼuk kʼalal lik xanavuk ta ba voʼe, muʼyuk la snop mi oy kʼusi chchʼaybat˗o yoʼonton xchiʼuk ti chlik mutʼijuke. Li kʼusi oy ta yoʼontone jaʼ ti chbat sta li Jesuse. Pe muʼyuk kʼot, yuʼun jaʼ la skʼel li tsatsal ikʼaloʼe. Li voʼotike mu onoʼox stakʼ xijxanav li ta ba voʼe, li kʼusi noʼoxe jaʼ ti ta jnuptantik tsatsal prevaetik ti jaʼ te chvinaj mi tsots li xchʼunel koʼontontike. Mi maʼuk xa la jkʼeltik batel Jeova xchiʼuk li kʼusitik yaloj tspase, chlik me mutʼijkutik xkaltik li ta mantale. Kʼusuk li vokoliletik ta jnuptantike, jaʼuk˗o me jkʼeltik batel li Jeovae xchiʼuk ti xuʼ tskoltautike. w21.12 17, 18 par. 6, 7

Kʼalal ta jpastik orasion, chijchanunaj xchiʼuk ti ta jnopbetik skʼoplale, jaʼ sventa xkichʼtik˗o ta mukʼ li Jeovae. Jaʼ yakal ta jchiʼintik ta loʼil li Jtotik ta vinajel kʼalal ta jpastik orasione. Yakal chkojtikintik li Dios ti stuk noʼox toj pʼij ta sjunul vinajel balumil kʼalal ta jchan Jvivliatike (Prov. 2:1-5). Kʼalal ta jnopbetik skʼoplal li kʼusi ta jchantike, jaʼ jech ta jnopbetik skʼoplal li stalelaltake, li kʼusi snopoj tspas ta jtojolaltike xchiʼuk ta stojolal li krixchanoetike. ¿Mi mu jechuk ti toj lek ti ta jchʼakbetik yorail spasele? Ta skoj ti toj ep kʼusitik ta jpastike, ¿kʼuxi xuʼ jtunes lek li jkʼakʼaltike? Mi stakʼ chkiltike, jsaʼtik ti bu stsʼijet noʼoxe. Jkʼeltik kʼusi la spas li Jesuse. Kʼalal lik xchol mantale, bat 40 kʼakʼal ta takixokol balumil sventa spas orasion xchiʼuk sventa snopbe skʼoplal li kʼusi tskʼan Jeova ti akʼo spase (Luk. 4:1, 2). Taje jaʼ koltaat sventa xkuch yuʼun li kʼusi jutuk xa ox skʼan snuptane. w22.01 27, 28 par. 7, 8

Xuʼ van stojobtasutik junuk mol ta tsobobbail o junuk ermano ti yij ta mantal ti chakʼ venta ti oy kʼusi skʼan jel ta jkuxlejaltike. Kʼalal oy buchʼu chakʼbutik tojobtasel ti lokʼem ta Vivliae, chakʼ ta ilel ti skʼanojutik tajeke. Jaʼ yuʼun, skʼan xkakʼ ta jkuxlejaltik li kʼusi chij˗albate. Ti melel xijkʼopoje, mas vokol chkaʼitik kʼalal oy buchʼu tstojobtasutike xchiʼuk xuʼ van chopol chkaʼi jbatik. Akʼo mi jnaʼojtik ti jmulavilutike, muʼyuk lek chkaʼitik kʼalal oy buchʼu chalbutik ta jamal li kʼusi muʼyuk lek ta jpastike (Ekl. 7:9). Xuʼ van jpak jkʼoplaltik, ta van jnoptik kʼu yuʼun ti jech chalbutike o xuʼ van chopol chkaʼitik ti kʼu yelan laj yalbutike. Xuʼ van xi jnoptik xtoke: «¿Kʼusi yabtel ti tstojobtasune? ¡Jmulavil li stuk eke!». Mi muʼyuk lek chkaʼitik li kʼusi chalbutike, xuʼ van muʼyuk ta jchikintabetik o ta jchiʼintik ta loʼil yan krixchano ti jaʼuk xalbutik li kʼusi ta jkʼantik albele. w22.02 8, 9 par. 2-4

Li ta achʼ balumile, ¿mi oy van kʼusitik chkʼot ta pasel ti jaʼ te chvinaj mi jpatoj koʼontontik ta stojolal Jeovae? Jvules ta joltik li kʼusi la spas j˗israeletik kʼalal muʼyuk toʼox jal yichʼojik lokʼesel yuʼun Jeova li ta Ejiptoe. Junantike lik bikʼtal kʼopojikuk ta skoj ti tskʼanik li kʼusi toʼox tslajesik ta Ejiptoe xchiʼuk jaʼ mu skʼan slajesik li mana ti akʼbatik yuʼun Jeovae (Num. 11:4-6; 21:5). ¿Mi xuʼ van jech xkʼot ta jtojolaltik mi echʼ xa ox li mukʼta tsatsal vokolile? Xuʼ van skʼan tsots xij˗abtej sventa jchʼubatik li balumile xchiʼuk ti kʼunkʼun jpastik ta jun paraisoe. Ta skoj ti ep kʼusi skʼan jpastike, xuʼ van mu kʼunuk chkaʼitik li ta slikebale. ¿Mi chijbikʼtal kʼopoj ta skoj li kʼusi chakʼbutik Jeova li vaʼ orae? Mi jun koʼontontik yuʼun li kʼusi chakʼbutik Jeova avie, jun koʼontontik yuʼun xtok li kʼusi chakʼbutik ta jelavele. w22.02 7 par. 18, 19

Kʼalal chal li albil kʼop ta Sakarias 8:23 «jun juda [vinik]» xchiʼuk «ta atojolalik» xie, jaʼ skʼoplal li buchʼutik chbatik ta vinajele (Rom. 2:28, 29). Li «lajunvoʼ viniketik ta skotol jeltos kʼopetik ta mukʼtik [lumetike]» jaʼ skʼoplal li yan chijetike. Tstsakbeik lek yok skʼuʼ spokʼ li buchʼutik tʼujbil chbatik ta vinajele, jaʼ xkaltik, ti tukʼ chakʼ sbaik ta stojolalike xchiʼuk jmoj chichʼik ta mukʼ li Jeovae. Sventa xkʼot ta pasel xtok li albil kʼop ta Esekiel 37:15-19, 24 xchiʼuk 25 ti chalbe skʼoplal chaʼtel teʼe, li Jeovae yakʼoj ti akʼo jmoj x˗abtejik li buchʼutik chbatik ta vinajel xchiʼuk li yan chijetike. Li buchʼutik chkuxiik ta vinajele jaʼ skʼoplalik xkaltik li teʼ «sventa Juda» ti jaʼ toʼox te chichʼ tʼujel li buchʼu ch˗och ta ajvalil ta Israele. Li buchʼutik chkuxiik ta balumile jaʼik xkaltik li «steʼ Efraine». Li Jeovae tspas ta jmoj li chaʼtsop krixchanoetik taje sventa «jtel xa noʼox chkʼotik». Taje jaʼ skʼan xal ti jmoj chtunik ta stojolal li Ajvalil yuʼunik ti jaʼ li Jesukristoe (Juan 10:16). w22.01 22 par. 9, 10

Li Jesuse laj yalbe skʼoplal li buchʼutik chakʼbeik takʼin li povreetike, pe jaʼ noʼox tskʼanik ti x˗ilatik yuʼun li yantike. Li kʼusi lek xa tspasik yileluke muʼyuk lek chil li Jeovae (Mat. 6:2-4). Lek koʼontontik mi oy kʼusi ta sjunul koʼonton ta jpastik ta stojolal li yantike, maʼuk noʼox sventa lek jkʼoplaltik. Skʼan me xi jnoptike: «¿Mi yakal ta jpas li kʼusi leke? ¿Kʼusi tstij koʼonton ta spasel?». Li Jeovae jaʼ jun Dios ti tspas li kʼusitik skʼan spase xchiʼuk li sjuʼele ep kʼusitik tspas (Jen. 1:2). Jaʼ yuʼun, li talelaletik chakʼ chʼul espiritue tstij koʼontontik sventa oyuk kʼusi jpastik. Li jtakbol Santiagoe xi la stsʼibae: «Chamem xchʼunel koʼontontik kʼalal chʼabal [yabtelale]» (Sant. 2:26). Mi muʼyuk yabtelal kuʼuntik li yan talelaletik chakʼ chʼul espiritue, xkoʼolaj me ti chamemik eke. Kʼalal chkakʼtik ta ilel li talelaletik taje, yakal me chkakʼtik ta ilel ti ch˗abtej ta jtojolaltik li xchʼul espiritu Diose. w22.03 11 par. 14-16

Li yajtsʼaklomutik Kristoe jeltos kʼusitik ta jpastik ta mantal xchiʼuk oy kʼusitik lek ta jpastik ta stojolal li yantike. Pe li jtakbol Pedroe oy kʼusi mas laj yalbe skʼoplal. Kʼalal skʼan toʼox xal ti skʼan chʼuluk li jtalelaltike, xi laj yale: «Tsatsubtaso anopbenik sventa xapasik tsatsal abtelal» (1 Ped. 1:13). ¿Kʼusi la skʼan laj yal? Laj yal ti buchʼutik tʼujbil chbatik ta vinajele tspukbeik batel skʼoplal «li slekil talelaltak» li buchʼu takatik ta ikʼele (1 Ped. 2:9). Li avie, jkotoltik xuʼ jpastik li abtelal taje, ti jaʼ mas chkoltaatik˗o li krixchanoetike. ¡Jaʼ jun mukʼta matanal ti xuʼ jcholtik˗o mantal xchiʼuk xijchanubtasvane! (Mar. 13:10). K’alal chkakʼtik˗o batel persa spasele, jaʼ jech chkakʼtik ta ilel ti jkʼanojtik li Diose, li jchiʼiltaktike xchiʼuk ti ta jkʼantik chʼuluk li jtalelaltike. w21.12 13 par. 18

Li jtakbol Pabloe lek kʼusitik la snop ta stojolal li ermanoetike. Snaʼoj ti oy kʼusitik muʼyuk lek chbat ta pasel yuʼunike, yuʼun kʼux laj yaʼi bakʼintik li kʼusi tspasike. Pe snaʼoj xtok ti maʼuk yuʼun chopol stalelalik kʼalal oy kʼusi chopol tspasike. Skʼanojan li ermanoetike xchiʼuk jaʼ tskʼelbe li slekil talelalike. Jech xtok, mi chil ti oy buchʼu vokol chaʼi spasel li kʼusi leke, muʼyuk tsnop ti chopol li kʼusi oy ta yoʼontone xchiʼuk ti jaʼ noʼox skʼan jutuk koltaele. Jkʼeltik kʼu yelan la skoltaan chaʼvoʼ ermanaetik li ta tsobobbail Filipos li Pabloe (Filip. 4:1-3). Yaʼeluke, li Evodia xchiʼuk Sintikee muʼyuk lek chil sbaik. Li Pabloe muʼyuk ti tsots xa laj yakʼanbe mantale, yuʼun jaʼ la skʼelbe li slekil talelalike xchiʼuk ti tukʼ yakʼoj sbaike. Snaʼoj ti kʼanbilik yuʼun li Jeovae. Ta skoj ti lek kʼusitik la snop ta stojolalike, la stijbe yoʼontonik sventa xchapan li skʼopike. Ti kʼu yelan laj yil ermanoetik li Pabloe jaʼ koltaat˗o sventa xmuyubaj noʼox xchiʼuk ti lekuk xil sba xchiʼuk li ermanoetik ta Filipose. w22.03 30 par. 16-18

Li jun oʼontonal yuʼun Jeovae tspat koʼontontik xchiʼuk tskoltautik sventa lek li kʼusi xkʼot ta nopel kuʼuntike. Taje jaʼ jech laj yaʼi sba jun ermana ti Luz sbie. Xi chale: «Bakʼintike, jtuk chkaʼi jba. Vaʼun, ta jnop ti muʼyuk skʼanojun li Jeovae. Kʼalal jech chkaʼi jbae, ta xkalbe ta anil li Jeovae. Li orasione skoltaojun sventa mu jaʼuk xbat ta koʼonton ti kʼu yelan chkaʼi jbae». Jech kʼuchaʼal kʼot ta stojolal li ermana, li orasione tskoltautik sventa junuk noʼox koʼontontik (Filip. 4:6, 7). Tskoltautik Jeova xchiʼuk Jesus kʼalal oy buchʼu chcham kuʼuntike. Jech xtok, tstij koʼontontik ti oyuk xkʼuxul koʼontontik kʼalal ta jcholtik mantal xchiʼuk chijchanubtasvane, yuʼun jaʼ jech stalelalik. Jech xtok, xaʼibe smelolal Jeova xchiʼuk li Xnichʼon ti kʼu yelan chkaʼi jbatik kʼalal oy kʼusi vokol chkaʼitik spasele xchiʼuk oy ta yoʼontonik tskoltautik sventa xkuch kuʼuntik jaʼ to mi kʼot ta pasel li kʼusi xi yaloj Diose: «Tskusbat skotol yaʼlel satik yuʼun li Diose» (Apok. 21:4). w22.01 15 par. 7; 19 par. 19, 20

Laj yal Jesus ti oy chib tiʼ na ti jelajtik bu ch˗ikʼvan batele: li june jamal xchiʼuk «mukʼ stiʼ», yan li june «bikʼit stiʼ» (Mat. 7:14). Jaʼ noʼox oy chib be. Toj tsots me skʼoplal ti jtʼujtik bu chijbatutike, yuʼun te tsakal skʼoplal li jkuxlejaltik sbatel osile. Li be ti lek jamale ep buchʼutik te chbatik, yuʼun kʼun noʼox ta tamel echʼel. Kʼux ta alel ti jaʼ ep buchʼu chkʼot ta nopel yuʼunik ti te chkomik˗oe, yuʼun jaʼ tstsʼakliik li epal krixchanoetike. Mu xakʼik venta ti jaʼ tskʼan Satanas ti te xbatik li ta be ti ch˗ikʼvan batel ta lajelale (1 Kor. 6:9, 10; 1 Juan 5:19). Li Jesuse laj yal xtok ti oy jun bikʼit be ti jutuk buchʼutik te chbatike. ¿Kʼu yuʼun? Li ta yan versikulo laj yal ti jkʼel jbatik ta stojolal li jloʼlavanej j˗alkʼopetike (Mat. 7:15). w21.12 22, 23 par. 3-5