Septiembre

Mi lek ta jtunes li jkʼopojeltike, li yantike chilik ti jelel «li buchʼu chtun ta stojolal Diose xchiʼuk li buchʼu muʼyuk chtun ta stojolale» (Mal. 3:18). Jaʼ xkaltik, jamal xvinaj ti chijtun ta stojolal Jeovae. Jkʼeltik kʼusi kʼot ta stojolal jun ermana ti Kimberli sbie. Jun xchiʼil ta chanune laj yakʼ venta ti jelel stalelal kʼalal jmoj la spas stareaike. Yuʼun muʼyuk tsloʼilta li yantike, lek yoʼonton xchiʼuk muʼyuk chal bol kʼopetik. Li xchiʼil ta chanune la sjakʼ kʼu yuʼun ti jech stalelale, vaʼun la xchʼam jun estudio ta tsʼakal. ¡Xmuyubaj tajek Jeova kʼalal oy buchʼutik chlik xchanik mantal ta skoj ti lek jkʼopojeltike! Jkotoltik ta jkʼantik ti xichʼuk ichʼel-o ta mukʼ Jeova ti kʼu yelan chijkʼopoje. w22.04 5, 6 par. 5-7

Li Maria Magdalenae lokʼesbat yuʼun Jesus vukub pukujetik. Laj van stoj tajek ta vokol. Jaʼ yuʼun, la stsʼakli li Kristoe xchiʼuk la skolta sba li ta cholmantale (Luk. 8:​1-3). Akʼo mi la stoj tajek ta vokol Maria li kʼusi la spas Jesus ta stojolale, mu toʼox van xaʼibe smelolal li kʼusi jutuk xa ox skʼan spas li Jesuse. Yuʼun poʼot xa ox xakʼ xkuxlejal ta stojolal «li buchʼu chakʼ xchʼunel yoʼonton ta [stojolal]» sventa xkuxiik ta sbatel osile (Juan 3:16). Li Mariae laj yakʼ ta ilel ti tstoj ta vokol kʼalal tukʼ laj yakʼ sbae. Kʼalal te chil svokol ta jtel teʼ li Jesuse, te nopol oy li Maria sventa spatbe yoʼonton li Jesuse xchiʼuk li yantike (Juan 19:25). Kʼalal chamem xa ox li Jesuse, li Maria xchiʼuk li yan chaʼvoʼ antsetike laj yichʼbeik batel muil tsʼiʼleletik sventa xjaxbeik ta sbekʼtal li Jesuse (Mar. 16:​1, 2). ¡Xmuyubaj van tajek kʼalal laj yil ti chaʼkuxiem xa ox li Jesuse xchiʼuk ti la xchiʼin ta loʼile! Taje junchib noʼox ti buchʼutik la xchiʼinik ta loʼil Jesus kʼalal chaʼkuxiem xa oxe (Juan 20:​11-18). w23.01 27 par. 4

Skʼan mu jnoptik ti mu xa persauk xkakʼbetik yipal mantal xchiʼuk ti te xa noʼox jmeyoj jkʼobtik xijkome. Oy xa van kʼusitik mu spas kuʼuntik kʼuchaʼal toʼoxe, pe skʼan ti oyuk-o me ep kʼusi jpastik ta sventa «li yabtel Kajvaltike», ti vikʼiluk-o jsatik xchiʼuk ti teuk noʼox jsatik jaʼ to mi laj yichʼ lajesel li kʼusitik oye (1 Kor. 15:58; Mat. 24:13; Mar. 13:33). Ta sjunuluk koʼontontik xkichʼtik ta mukʼ Jeova. Li Jesuse laj yalbe ermanoetik ta Laodisea ti maʼuk ta sjunul yoʼontonik chichʼik ta mukʼ li Jeovae, ti xkoʼolaj ti kʼunyamanik ta mantale. Li Jesuse laj yal xtok ti toj abol sbaike xchiʼuk ti staik-o okʼitaele. Jaʼ yuʼun, skʼan oyuk kʼusi spasik sventa ta sjunuluk yoʼontonik xtunik ta stojolal Jeova yan velta (Apok. 3:​16, 17, 19). ¿Kʼusi chakʼ jchantik? Mi maʼuk xa ta sjunul koʼontontik chijtun ta stojolal Jeovae, skʼan masuk to ep sbalil xkiltik li kʼusitik chakʼbutik Jeova xchiʼuk li s-organisasione (Apok. 3:18). Baʼyeluk xkakʼ ta jkuxlejaltik li kʼusitik sventa mantale, maʼuk ti ta jkʼantik ti lekuk noʼox kuxulutike. w22.05 3, 4 par. 7, 8

Ta smilal xa noʼox jabil li Jeovae yakal tstsʼiba tal biiletik ta jlik livro. Li buchʼu baʼyel la stsʼibabe sbie jaʼ li tukʼil Abele (Luk. 11:​50, 51). Ti kʼu xa sjalil echʼem talel li kuxlejale, li Jeovae ta smiyonal xa noʼox biiletik te stsʼibaoj. Li Vivliae oy jaytos kʼu yelan tsbiiltas li livro taje: «livro sventa svulesobil ta jolil», «livro sventa [kuxlejal]» xchiʼuk «balbalvun sventa kuxlejal» (Mal. 3:16; Apok. 3:5; 17:8). Li ta livro sventa kuxlejale te tsakal sbi skotol li buchʼutik ta sjunul yoʼonton chichʼik ta mukʼ Jeova xchiʼuk ti skʼanojbeik li sbie. Jaʼ li buchʼu spatoj yoʼonton chkuxiik sbatel osil ta vinajel o liʼ ta balumile. Xuʼ me te tsakal jbitik mi chkakʼtik persa ti masuk to lek xkil jbatik xchiʼuk li Jeovae xchiʼuk mi chkakʼ xchʼunel koʼontontik ti ay spojutik li Jesukristoe (Juan 3:​16, 36). ¿Mi mu jechuk ti ta jkʼantik teuk tsakal jbitik li ta livro taje? w22.09 14 par. 1, 2

Li slivroal Apokalipsise chalbe skʼoplal «jkot mukʼta dragon ti xkoʼolaj skoloral kʼuchaʼal kʼokʼe» (Apok. 12:3). Li dragone tstsak ta kʼop li Jesus xchiʼuk li yaj-anjeltake (Apok. 12:​7-9). Jech xtok, tskontrain li steklumal Dios xchiʼuk chakʼbe sjuʼel li jtiʼvanej chonbolometike, li ajvaliletike (Apok. 12:17; 13:4). ¿Buchʼu jaʼ li dragon taje? Jaʼ «li voʼneal kiletel chone, ti jaʼ Diablo xchiʼuk Satanase» (Apok. 12:9; 20:2). Jaʼ tspas ta mantal skotol li yajkontratak Jeovae. ¿Kʼusi chkʼot ta stojolal? Li ta Apokalipsis 20:1 kʼalal ta 3, chal ti oy jun anjel ti tsjip batel ta xab li Satanase, xkoʼolaj kʼuchaʼal chichʼ chukel, chichʼ chukel jmil jabil. Ti vaʼ sjalile, muʼyuk xa tsloʼla li krixchanoetike. Ta tsʼakale, li Satanas xchiʼuk spukujtake ta xichʼik «jipel ochel ta nab ti oy skʼakʼal xchiʼuk s-asufreale». Taje jaʼ skʼan xal ti chichʼik lajesel ta j-echʼel li Satanas xchiʼuk spukujtake. ¡Toj echʼ xa noʼox kʼupil sba jkuxlejaltik li vaʼ orae! w22.05 14 par. 19, 20

Tsots abtej li Jesuse, yuʼun abtej ta karpinteroal kʼalal kerem toʼoxe (Mar. 6:3). Laj van stojik tajek ta vokol stot smeʼ ti koltavan ta saʼel li kʼusi chtun yuʼunike. Ta skoj ti jaʼ tukʼil vinike, toj lek van la spas li yabtele xchiʼuk ep van yajval li yabteltake. Laj van skʼupin li yabtele, pe la xchʼakbe yorail xtok li kʼusitik sventa mantale (Juan 7:15). Kʼalal la slikes li cholmantale, xi tojobtasvane: «Abtejanik, pe maʼuk sventa chasaʼik li veʼlil ti snaʼ xlaje, jaʼ sventa chasaʼik li veʼlil ti te oy-oe» (Juan 6:27). Xi laj yal li ta Mantaletik ta Vitse: «Tsobo akʼulejalik ta vinajel» (Mat. 6:20). Li pʼijilal chakʼbutik Jeovae tskoltautik yoʼ ta smeloluk noʼox xkiltik li abtelale. Li yajtsʼaklomutik Kristoe chkichʼtik albel ti tsotsuk xij-abteje xchiʼuk ti lekuk jpas li kabteltike. w22.05 22 par. 9, 10

Li Eunisee oy kʼusi lek laj yakʼbe xchan li Timoteoe. Laj van yakʼ venta ti kʼusi tspas smeʼe jaʼ ta skoj ti skʼanoj tajek li Jeovae. Laj yil xtok ti ch-akʼbat-o smuyubajel smeʼ ti chtun ta stojolal Jeovae. Li avi eke, epal meʼiletik kʼotem ta yoʼonton yuʼunik mantal yutsʼ yalalik akʼo mi muʼyuk kʼusi chalbeik (1 Ped. 3:​1, 2). ¿Kʼuxi xuʼ jech xapas ek? Jaʼuk mas tsots skʼoplal xavaʼi ti kʼu yelan xavil aba xchiʼuk Jeovae (Deut. 6:​5, 6). Epal meʼiletike ep kʼusitik chiktaik spasel sventa xakʼbeik li kʼusi chtun yuʼun yalabike. Yuʼun ep chchʼak skʼakʼalik, stakʼinik xchiʼuk muʼyuk mas chkuxik. Taje xuʼ van jech chapas ek. Pe mu me lekuk xtok mi jaʼ batem tajek ta avoʼonton ti jaʼ muʼyuk xa chakʼel ti lekuk xavil aba xchiʼuk Jeovae. Chʼakbo yorail ti xapas orasion ta atuke, ti xachan Avivliae xchiʼuk ti xabat ta tsobajeletike. Mi jech chapase, mas to lek chavil aba xchiʼuk Jeova xchiʼuk oy kʼusi lek chavakʼbe xchan li avutsʼ avalale xchiʼuk li yan krixchanoetike. w22.04 16 par. 1; 19 par., 12, 13

Ta skoj ti jaʼ Mukʼta Jchapanvanej li Jeovae, mu persauk jnoptik kʼu yelan chichʼik chapanel li yantike. Yuʼun jaʼ chchapanvan stuk. Taje tspat koʼontontik (Rom. 14:​10-12). Xuʼ jchʼuntik ta melel ti kʼalal chchapanvane, jaʼ tstsak ta venta li stukʼil mantaltak ta sventa li kʼusi lek xchiʼuk kʼusi chopole (Jen. 18:25). Li Jeovae muʼyuk onoʼox tspas li kʼusi muʼyuk tukʼe. Tslajesbe skʼoplal li vokolil yakʼoj li mulil xchiʼuk ti maʼuk tukʼil krixchanoutike. ¡Ta jkʼantik xa ti xkʼot ta pasel taje! Li Jeovae tslajesbe skʼoplal ta sbatel osil li kʼusi chopol chkaʼi-o jbatik yuʼune xchiʼuk chpoxtautik (Sal. 72:​12-14; Apok. 21:​3, 4). Chchʼay-o ta joltik ta j-echʼel li kʼusi chopol kʼot ta pasele. Pe yoʼ to mu xkʼot yoraile, akʼvankutik ta perton jech kʼuchaʼal tspas li Jeovae. w22.06 13 par. 18, 19

Li jun lekil jchapanvaneje skʼan xojtikin lek li mantaletike, skʼan xojtikin li kʼusi lek xchiʼuk li kʼusi chopole. ¿Kʼusitik yan skʼan spas li jun lekil jchapanvaneje? Kʼalal mu to kʼusi tsnop tspase, skʼan skʼelbe baʼyel skʼoplal skotol li kʼusi kʼot ta pasele. Jaʼ noʼox stuk Jeova ti lek snaʼ xchapanvane, yuʼun snaʼoj skotol li kʼusitik chkʼotanuk ta pasele. Li Jeovae mu xkoʼolaj kʼuchaʼal li jchapanvanejetik liʼ ta balumile. Yuʼun snaʼoj lek skotol li kʼusi kʼot ta pasel kʼalal oy kʼusi chchapane (Jen. 18:​20, 21; Sal. 90:8). Kʼalal chchapanvane, maʼuk noʼox tstsak ta venta li kʼusitik chkiltik xchiʼuk li kʼusitik chkaʼitike. Snaʼoj lek ti skotol li kʼusitik ta jpastike jaʼ ta skoj ti jaʼ jech li jtot jmeʼtike, ta skoj ti kʼu yelan laj kichʼtik tsʼitesele, ti bu nakalutike xchiʼuk ti kʼu yelan chkaʼi jbatike. Li Jeova xtoke xil li koʼontontike, jaʼ xkaltik, snaʼoj li kʼusi oy ta koʼontontik xchiʼuk li kʼusi ta jkʼantike. Chajal ta sat skotol (Ebr. 4:13). Jaʼ yuʼun, kʼalal ch-akʼvan ta perton li Jeovae, jaʼ ta skoj ti snaʼoj skotol li kʼusi kʼot ta pasele. w22.06 4 par. 8, 9

Lek me ti jkʼeltik li kʼusitik la stunes Satanas sventa xakʼ ta preva Jobe, yuʼun jaʼ tstunes li avi eke. Li kʼusi la skʼan laj yal li Satanase jaʼ ti mu ta sjunuluk koʼontontik jkʼanojtik li Jeovae. Mi oy kʼusi chakʼ ta vokol li jkuxlejaltike, chkiktatik-o la li Jeovae. Jech xtok, chal ti muʼyuk la skʼanojutik li Jeovae xchiʼuk ti muʼyuk la sbalil chil li kʼusi ta jpastik ta stojolale. Pe mi jpatoj koʼontontik ta stojolal li Jeovae, muʼyuk me chijlaj ta loʼlael yuʼun li Satanase, yuʼun xkojtikinbetik xa li smanyatake. Kʼalal ta jnuptantik jtosuk prevae, xuʼ te xkakʼtik venta kʼu yelan li jtalelaltike. Kʼalal oy kʼusitik la snuptan li Jobe, jaʼ te laj yakʼ venta ti skʼan sjel stalelale. Laj yakʼ venta ti skʼan masuk to bikʼit xakʼ sbae (Job 42:3). Li voʼotik eke xuʼ xkiltik kʼu yelan jtalelaltik kʼalal ta jnuptantik jtosuk prevae. Kʼalal chkakʼtik venta ti bu to skʼan xlekub jtalelaltike, tskoltautik snaʼel kʼusi stakʼ jpastik yoʼ jlekubtastik. w22.06 23 par. 13, 14

Li Jeovae chal ti tskoltautike. Kʼalal skʼan toʼox xal «voʼoxuk jtestigooxuk» xie, xi laj yale: «Kʼalal mi echʼ atuchʼ li nabe, te ta jchiʼinot xchiʼuk mi echʼ atuchʼ li ukʼumetike, muʼyuk ta smutʼiot. Kʼalal mi la-echʼ ta sba li kʼokʼe, muʼyuk ta xakʼakʼ xchiʼuk muʼyuk chchikʼot li sleb kʼokʼe» (Is. 43:2). Kʼalal ta jcholtik mantale, oy kʼusi ta jnuptantik ti xkoʼolaj ta ukʼume xchiʼuk prevaetik ti xkoʼolaj ta kʼokʼe. Pe ta skoj ti tskoltautik Jeovae, muʼyuk chkiktatik-o li cholmantale (Is. 41:13). Jutuk mu skotoluk li krixchanoetike mu skʼan xchikintaik li mantale. Kʼalal mu skʼan xchikintaik li krixchanoetike, maʼuk ta skoj ti mu xijtojobe. Kʼalal te ta joltik ti xmuyubaj-o kuʼuntik Jeova kʼalal jech-o ta jcholtik mantale, tspat koʼontontik. Xi laj yal li jtakbol Pabloe: «Ta jujuntal chichʼ smotonik ta sventa li yabtelike» (1 Kor. 3:8; 4:​1, 2). w22.11 3, 4 par. 5, 6

Jkʼelojtik ti yakal chkʼot ta pasel li albil kʼopetik ta Vivliae: epal krixchanoetik «ta skotol jeltos kʼopetik ta mukʼtik lumetik» yakal chchanik li «lekil kʼope», jaʼ xkaltik, li kʼusi melel ta Vivliae (Sak. 8:23; Sof. 3:9). Li steklumal Jeovae oy mas ta vaxakib miyon krixchanoetik ta 240 mukʼtik lumetik xchiʼuk ta bikʼtal lumetik. Jech xtok, ¡ta smilal xa noʼox krixchanoetik chichʼik voʼ jujun jabil! Maʼuk mas tsots skʼoplal ti kʼu yepal ochemik ta mantale, yuʼun jaʼ mas tsots skʼoplal ti jaʼ xa jech stalelalik kʼuchaʼal «li achʼ talelale» (Kol. 3:​8-10). Ep buchʼutik yiktaojik li mulivajele, li paskʼope, ti chopol kʼusi tsnopik ta stojolal yantike xchiʼuk ti skʼanoj slumalike. Yakal chkʼot ta pasel li albil kʼop ta Isaias 2:4 ti xi chale: «Mi jaʼuk xa chchanik paskʼop». Ta skoj ti chkakʼtik persa ti lekuk jtalelaltike, chnopajik talel ta s-organisasion Dios li krixchanoetike xchiʼuk chkakʼtik ta ilel ti ta jchʼuntik li kʼusi chal Jesukristo ti jaʼ tsbeiltasutike (Juan 13:35). Jech yakal chkʼot ta pasel ta skoj ti tskoltautik li Jesuse. w22.07 9 par. 7, 8

Skʼan ta smeloluk noʼox ti kʼu yelan ta jkʼopontik li Jeovae. Jnopbetik skʼoplal li kʼusitik labal sba akʼbat yilik li Isaias, Esekiel, Daniel xchiʼuk Juane. Xchanvoʼalik laj yalik ti tsots sjuʼel li Jeovae. Li Isaiase laj yil ti te chotol Jeova «ta jun chotlebal sventa ajvalil ti lek toyole» (Is. 6:​1-3). Li Esekiele laj yil ti te chotol ta skareta ta vinajel li Jeovae xchiʼuk ti «oy kʼusi xojobinaj ta spat xokon ti xkoʼolaj kʼuchaʼal [vaknakʼobale]» (Esek. 1:​26-28). Li Daniele laj yil ti slapoj sakil kʼuʼil «li Buchʼu mu snaʼ xlaj yoraile» xchiʼuk ti te chotol ta chotlebal sventa ajvalil ti oy skʼakʼale (Dan. 7:​9, 10). Li Juane laj yil ti Jeovae te chotol ta jun chotlebal sventa ajvalil xchiʼuk li ta spat xokone «oy jun vaknakʼobal ti xkoʼolaj kʼuchaʼal esmeralda tone» (Apok. 4:​2-4). Kʼalal ta jnopbetik skʼoplal li smukʼulal Jeovae, tstij koʼontontik sventa jtojbetik ta vokol ti xuʼ jkʼopontik xchiʼuk ti skʼan xkakʼtik ta ilel ti kichʼojtik ta mukʼ kʼalal ta jkʼopontike. w22.07 20, par. 3

Kerem tsebetik, li Satanase tskʼan tsmakot sventa mu xachʼi ta mantal. Jtos ti kʼusi ta spase jaʼ ti xijnaʼet yuʼun li kʼusi jchʼunojtike xchiʼuk ti mu xa jpat-o koʼontontik li kʼusi chal Vivliae. Jun skʼelobile jaʼ liʼe, chkʼot onoʼox me yorail ti chavaʼibe skʼoplal li evolucione o ti kʼunkʼun kʼataj talel li kuxlejale. Taje jaʼ jun chanubtasel ti chopol skʼoplal chkom yuʼun li Jeovae. Xuʼ van muʼyuk toʼox mas anopojbe skʼoplal taje. Pe avi ti chexot xae, li amaestrotake xuʼ van mas xa jamal chalbeik skʼoplal, xuʼ van melelik xa yaʼeluk li kʼusi chalike xchiʼuk stakʼ xa noʼox chʼunel yaʼeluk. Pe naʼo me ti stukik eke xuʼ van muʼyuk skʼelojbeik sprevailtak ti oy jun Jpasvaneje. Teuk ta ajol li kʼusi chal Proverbios 18:17: «Li buchʼu baʼyel chkʼot spak skʼoplale oy srason yilel, pe mi kʼot li yane, chchaj lek ta kʼelel mi melel». ¿Kʼusi chchanubtasutik li teksto taje? Jaʼ ti mu xachʼun ta ora ti kʼusi chavichʼ chanubtasel ta eskuelae. Jaʼ lek sabo lek skʼoplal li kʼusi chal ta Skʼop Diose. Jech xtok, sabo skʼoplal li ta jvuntike. w22.08 2 par. 2; 3 par. 8

Ti kʼu yuʼun skʼan xkaʼibetik smelolal kʼalal ta jchantik li Vivliae jaʼ ti xuʼ jtabetik lek sbalile. Kalbetik skʼoplal kʼalal la xchiʼin ta loʼil Jesus jun «vinik ti lek chanem ta Mantale» (Lukas 10:​25-29). Li vinike tskʼan tsnaʼ kʼuxi xuʼ xkuxi sbatel osil, vaʼun sventa stakʼ li Jesuse laj yakʼbe snop li kʼusi chal Skʼop Diose. Xi laj yalbee: «¿Kʼusi tsʼibabil li ta Mantale? ¿Kʼusi chal aviloj?». Li vinike lek bat ta takʼel yuʼun. Yuʼun jaʼ laj yal li kʼusi chal Skʼop Diose, ti skʼan akʼo jkʼantik li Diose xchiʼuk li jchiʼiltaktike (Lev. 19:18; Deut. 6:5). Pe xi la sjakʼ ta tsʼakale: «¿Buchʼu van ta melel li jchiʼile?». Kʼalal jech laj yale, laj yakʼ ta ilel ti muʼyuk laj yaʼibe smelolal li kʼusi la xchane. Jaʼ yuʼun, mu snaʼ kʼuxi xuʼ xakʼ ta xkuxlejal li kʼusi chal Skʼop Diose. Sventa xkaʼibetik lek smelolale, skʼan jkʼanbetik koltael li Jeovae, jaʼ yuʼun ta jkʼanbetik xchʼul espiritu sventa mu kʼusi xchʼay koʼontontik. Laje, kalbetik ti akʼo skoltautik yoʼ xkakʼ ta jkuxlejaltik li kʼusi la jchantike. w23.02 9 par. 4, 5

«¿Kʼuxi laj avojtikin li mantale?». Yikʼaluk van ep ta velta jech jakʼbilutik. Taje jech chkichʼtik jakʼbel kʼalal chkojtikintik yan ermanoetike. Ta jkʼupintik yaʼiel xtok kʼu yelan laj yojtikinik mantal yan ermanoetik xchiʼuk kʼu yelan lik skʼanik li Jeovae. Lek chkaʼitik yalbel yantik xtok ti xijmuyubaj ti jaʼutik stestigo Jeovae (Rom. 1:11). Kʼalal chkalbetik yantik taje, tsvules ta joltik ti jaʼ jun matanal jtaojtike. Jech xtok, tskoltautik sventa mu xkiktatik li mantale. Jaʼ xkaltik, ti jechuk-o oy ta koʼontontik ti xmuyubaj kuʼuntik li Jeovae xchiʼuk ti xakʼbutik sbendisione. Ep srasonaltak ti kʼu yuʼun jkʼanojtik li mantale. Li kʼusi mas tsots skʼoplale jaʼ ti jkʼanojtik li Jeovae ti jaʼ te chlik tal li kʼusi melele. Koliyal li Vivliae, jchanojtik xa ti jaʼ li Dios ti skotol xuʼ yuʼun ti la spas li vinajel balumile. Pe maʼuk noʼox, yuʼun jchanojtik ti jaʼ Jtotik ta vinajel ti skʼanojutik xchiʼuk ti oyutik ta yoʼontone (1 Ped. 5:7). w22.08 14 par. 1, 3

Li Pabloe la stijbe yoʼonton ermanoetik sventa spasik «li kʼusitik toj leke» (Ebr. 10:24). Maʼuk noʼox la spatbe yoʼontonik, yuʼun oy kʼusitik la spas ta stojolalik xtok. Kʼalal laj yil svokolik ta viʼnal li ermanoetik ta Judeae, li Pabloe laj yichʼbe batel li kʼusi chtun yuʼunike (Ech. 11:​27-30). Akʼo mi jaʼ yakʼoj ta yoʼonton xcholel mantal xchiʼuk ti xchanubtasvane, laj onoʼox skʼel kʼuxi xuʼ skolta li ermanoetik ti abol sbaike. Jaʼ jech laj yakʼbe yilik ti muʼyuk onoʼox ch-iktaatik yuʼun li Jeovae. ¿Kʼuxi xuʼ jtsatsubtasbetik xchʼunel yoʼonton kermanotaktik li avie? Jaʼo kʼalal ta jchʼak jkʼakʼaltik, chkakʼ kipaltik, ta jkoltatik kʼalal chil svokolike xchiʼuk kʼalal chkakʼilantik matanal takʼin sventa li abtelal chichʼ pasel ta spʼejel balumile. Taje jaʼ junantik kʼusitik xuʼ jpastik sventa snaʼik ti muʼyuk ch-iktaatik yuʼun li Jeovae. w22.08 24 par. 14

Li ta Vivliae oy ep albil kʼopetik ti kʼotemik xa ta pasele. Li jlome ta sienal xa noʼox jabil laj yichʼ alel ti kʼusi chkʼot ta pasele. Ti kʼu sjalil echʼem talel li kuxlejale vinajem ti jech kʼotemik ta pasel li albil kʼopetik taje. Taje mu labaluk chkaʼitik, yuʼun jnaʼojtik ti jaʼ laj yakʼ ta naʼel li Jeovae. Jnopbetik skʼoplal li voʼneal jteklum Babiloniae. Li ta xvaxakibal siglo kʼalal muʼyuk toʼox talem Jesuse (m.t.J.), li Jeovae laj yakʼbe snaʼ j-alkʼop Isaias kʼuxi ta xichʼ tsalel li Babiloniae. Li Isaiase laj yal ti Siro sbi li buchʼu tstsalvane xchiʼuk la xchapbe smelolal kʼuxi ch-och li ta jteklume (Is. 44:27–45:2). Jech xtok, laj yal ti ta xichʼ lajesel ta jelavel li Babiloniae xchiʼuk ti muʼyuk xa buchʼu te chnakie (Is. 13:​19, 20). Akʼo mi jaʼ toʼox jun tsatsal jteklum, och ta skʼob li jmediaetik xchiʼuk jpersiaetik ta 539 m.t.J., avie jaʼ xa noʼox tonetik te oy. w23.01 4 par. 10

Li Jeovae yakʼoj jmotontik: jaʼ ti te oyutik li ta s-organisasione. Ta skoj taje, ep kʼusitik ta jkʼupintik (Mar. 10:​29, 30). Ta spʼejel balumile, oy kermanotaktik ti skʼanojik li Jeova eke xchiʼuk ti chakʼ yipalik ta xchʼunbel li smantaltake. Akʼo mi jelel jkʼoptik, jtsʼunbaltik xchiʼuk jkʼuʼ jpokʼtik, jkʼanoj jbatik akʼo mi jaʼ to chkojtikin jbatik. Li kʼusi mas ta jkʼupintike jaʼ ti jmoj chkichʼtik ta mukʼ li Jtotik ta vinajele. Jaʼ yuʼun, skʼan masuk to tsobolutik xchiʼuk li kermanotaktik avie (Sal. 133:1). Yuʼun xuʼ skoltautik sventa xkuch kuʼuntik li jvokoltike (Rom. 15:1; Gal. 6:2). Jech xtok, tstij koʼontontik sventa jechuk-o xijtun ta stojolal Jeova xchiʼuk ti tsotsukutik ta mantale (Ebr. 10:​23-25). Toj vokol ti muʼyukuk tskoltautik li kermanotaktik ta stsalel li Satanas xchiʼuk li xchopol balumil ti jaʼ kajkontratike. w22.09 2, 3 par. 3, 4

Xuʼ van vokol chkaʼitik ti jpajes jbatik kʼalal ta jtunestik li redes socialese. Yuʼun mi muʼyuk la jkʼel jbatike, xuʼ van jpuktik li kʼusi mu stakʼ xkaltik batele. Kʼalal oy kʼusi ta jmuyestik ta redes socialese, xuʼ van chopol stunesik li yantike xchiʼuk xuʼ me xakʼ vokolil. Jech xtok, li ta lumetik ti bu mu xakʼ jpas kabteltik li ajvaliletike, xuʼ van oy kʼusi tsjakʼbutik li polisiaetik ti xuʼ xil-o svokol li kermanotaktike. Pe muʼyuk me kʼusi chkaltik mi jnaʼ jpajes jbatike. Mi jech kʼot ta jtojolaltik o mi oy kʼusi yan la jnuptantike, tskoltautik kʼusi chal li teksto liʼe: «Chkakʼbe lek svosal ke» (Sal. 39:1). Skʼan xkakʼbetik ta ilel kutsʼ kalaltik, kamigotaktik, kermanotaktik xchiʼuk yan krixchanoetik ti xuʼ spat yoʼontonik ta jtojolaltike. Jaʼ yuʼun, skʼan jnaʼ jpajes jbatik. w22.09 13 par. 16

Sventa xijmuyubaj ta melele, skʼan jmakʼlin jbatik ta mantal. Ta skoj taje, xi laj yal li Jesuse: «Maʼuk noʼox ta pan kuxul li krixchanoe, yuʼun jaʼ kuxul-o skotol li kʼusitik chlokʼ ta ye Jeovae» (Mat. 4:4). Jaʼ yuʼun, skʼan jchantik jujun kʼakʼal li Jvivliatike. Ta skoj ti skʼanojutik li Jeovae, te chalbutik ta Vivlia ti kʼuxi xuʼ xijmuyubaj ta melele. Jech kʼuchaʼal liʼe, te chalbutik kʼu yuʼun kuxulutik, kʼuxi xuʼ xijkʼot ta yamigo xchiʼuk kʼusi xuʼ jpastik sventa xchʼay jmultik. Chalbutik xtok li kʼusi kʼupil sba jmalaojtik ta tsʼakale (Jer. 29:11). Kʼalal chkaʼibetik smelolal li kʼusi chchanubtasvan Vivliae, xijmuyubaj tajek yuʼun. Jaʼ yuʼun, mi mu xa jnaʼ kʼusi ta jpastik ta skoj li jvokoltike, jaʼ lek kakʼ ta koʼontontik xchanel li Skʼop Jeovae xchiʼuk jnopbetik skʼoplal. w22.10 7 par. 4-6

Li Vivliae tstij koʼontontik sventa jsaʼ jpʼijiltik. Ta jta jpʼijiltik mi chkakʼ ta jkuxlejaltik li beiltaseletik ta Vivliae. Chkakʼtik batel venta jtuktik ti tskoltautik li beiltaseletik sventa lekuk kʼusi xkʼot ta nopel kuʼuntike xchiʼuk sventa mu jta jvokoltik. Jaʼ yuʼun, lek me ti jkʼelbetik skʼoplal li kʼusitik kʼotem ta nopel kuʼuntike. Jech kʼuchaʼal liʼe, xuʼ xanopbe skʼoplal kʼu yuʼun muʼyuk to avichʼoj voʼ mi jal xa yakal chachan Vivliae xchiʼuk mi jal xa chakʼot ta tsobajeletike. Mi avichʼoj xa voʼe, ¿mi mas xa xatojob ta cholmantal xchiʼuk ta chanubtasvanej? ¿Mi chatsak ta venta li beiltaseletik ta Vivlia kʼalal oy kʼusi chanop chapase? ¿Mi jaʼ jech chatsak ta venta yantik jech kʼuchaʼal la spas Jesuse? Mi chkakʼtik venta ti oy to bu skʼan xijlekube, jnopbetik lek skʼoplal li kʼusi chal Jeovae, yuʼun «tspʼijubtas li buchʼu muʼyuk spʼijile» (Sal. 19:7). w22.10 20 par. 8

Li Esekiele laj yil ti toj echʼ noʼox tsots li xchʼul espiritu Diose. Kʼalal oy kʼusi akʼbat yile, laj yil kʼu yelan chbeiltasatik yuʼun chʼul espiritu li anjeletik xchiʼuk li set-set stakʼinaltak skareta Jeovae (Esek. 1:21). Xi laj yal ti kʼu yelan laj yaʼi sbae: «Kʼalal laj kile, la jpatan jba ta balumil». Labal sba tajek laj yil ti lom-o ta lume (Esek. 1:28). Kʼalal tsvules ta sjol li kʼusi labal sba tajek laj yile, yikʼaluk van mas to tspat-o yoʼonton ti chkoltaat yuʼun xchʼul espiritu Dios sventa stsutses li yabtel akʼbile. Xi albat yuʼun Jeova li Esekiele: «Xnichʼon krixchano, vaʼano lek aba sventa jchiʼinot ta loʼil». Kʼalal jech albate xchiʼuk ti koltaat yuʼun li chʼul espiritue, jaʼ akʼbat-o stsatsal yoʼonton sventa xtots likele (Esek. 2:​1, 2). Ti kʼu sjalil la xchol mantale jaʼ beiltasat-o yuʼun «li skʼob Jeovae», jaʼ xkaltik, li xchʼul espiritue (Esek. 3:22; 8:1; 33:22; 37:1; 40:1). w22.11 4 par. 7, 8

Li Isaiase laj yal ti Jeovae xkoʼolaj kʼuchaʼal jun jchanubtasvanej ti te tijil ta spat li yajchanuntake, ti tskʼel ti bu chanavike xchiʼuk chalbe ti bu xuʼ xbatike. ¿Kʼuxi chkaʼitik ti te tskʼoponutik ta jpatike? Jaʼo kʼalal ta jchantik li Vivliae, yuʼun te tsʼibabil kom li kʼusitik laj yakʼ ta naʼele. Jaʼ yuʼun, kʼalal ta jchantike, xkoʼolaj ti yakal tskʼoponutik Dios ta jpatike, jaʼ xkaltik, li kʼusitik laj yal ta voʼnee (Is. 51:4). ¿K’usi skʼan jpastik sventa jtabetik sbalil li beiltasel chakʼbutike? Oy chaʼtos kʼusi laj yal li Isaiase. Li baʼyele jaʼ liʼe: «Liʼ me li bee», li xchaʼtosale jaʼ liʼe: «Jaʼ xatamik batel». Jaʼ yuʼun, mu baluk noʼox ti xkojtikintik li bee, yuʼun skʼan teuk xijxanav xtok. Koliyal li Vivliae xchiʼuk li kʼusitik tsjambe tal smelolal li s-organisasione, jnaʼojtik li kʼusi tskʼan Jeova ti akʼo jpastike xchiʼuk ti kʼuxi xuʼ xkakʼ ta jkuxlejaltik li kʼusi chale. Skʼan jpastik li xchaʼtosal taje sventa xijmuyubaj noʼox xijtun ta stojolal Jeova. Vaʼun, chakʼbutik me sbendision. w22.11 10, 11 par. 10, 11

Kʼalal chamik xa ox jutuk mu skotoluk li yajtakboltak Jesuse, ochik talel ta tsobobbail li buchʼutik tskuy sbaik ta yajtsʼaklom Kristoe (Mat. 13:​24-27, 37-39). Laj yalik «jecheʼ chanubtaseletik sventa chjochik batel ta stojolal stukik li jchankʼopetike» (Ech. 20:30). Jtos li jecheʼ chanubtasel laj yalike jaʼ ti maʼuk noʼox la jun velta laj yakʼ xkuxlejal Jesus «sventa xkuchbe batel smul li epal krixchanoetike». Pe jaʼuk li Vivliae chal ti jun noʼox velta laj yakʼ xkuxlejal Jesus ta jtojolaltike (Ebr. 9:​27, 28). Li avie, ep krixchanoetik jech xchʼunojik taje. Chbatik ta iglesia skotol xemana o skotol kʼakʼal sventa xbat spasbeik li Snaʼobil slajel Kajvaltike. Li yan relijionetik xtoke muʼyuk mas tspasik li Snaʼobil slajel Jesuse, yuʼun jutuk mu skotoluk li buchʼutik te chkʼotike mu xaʼibeik smelolal kʼu yuʼun skʼan pasel. w23.01 21 par. 5

Kʼalal jaʼo ch-ajvalilaj ta Jmil Jabil li Jesuse, chchaʼkuxesvan xchiʼuk tskolta li buchʼutik la xchʼunik mantal yoʼ spasik ta tukʼil krixchanoe. Mi nel li slajeb prevae, «chuʼuninik balumil li buchʼutik tukʼike xchiʼuk te chkuxiik-o sbatel osil» (Sal. 37:​10, 11, 29). Vaʼun, li slajeb jkontrainvanej ti jaʼ li lajelale chichʼ lajesel (1 Kor. 15:26). Li spatobil koʼontontik ti xuʼ xijkuxi sbatel osile te lokʼem tal ta Vivlia. Taje tskoltautik sventa tukʼ xkakʼ jbatik li ta slajebal kʼakʼale. Mi ta jkʼan ta jmuyubtatik Jeovae, skʼan tukʼ xkakʼ jbatik ta stojolal xchiʼuk ta stojolal li Jesuse. Pe maʼuk noʼox sventa xijkol, yuʼun skʼan jech jpastik ta skoj ti jkʼanojantik ta sjunul koʼontontike (2 Kor. 5:​14, 15). Li kʼanelal taje jaʼ tstij koʼontontik sventa jchanbetik stalelalik xchiʼuk ti xkaltik batel li kʼusi jmalaojtik chtal ta jelavele (Rom. 10:​13-15). Mi chkakʼtik persa ti mu jaʼuk jpastik li kʼusitik oy ta koʼontontike xchiʼuk mi chkakʼ ta ilel slekil koʼontontike, mas to tskʼan chamigoinutik Jeova ta sbatel osil. w22.12 7 par. 15, 16

Li kontrainele xuʼ me mu xa xijmuyubaj-o. Kʼalal jech taje, yikʼaluk ta jnoptik li kʼusi xuʼ xkʼot ta pasel ta jelavele. Taje xuʼ van ta jvul-o koʼontontik. Stalel onoʼox ti jech chkaʼi jbatike, pe skʼan jkʼel jbatik sventa mu xkʼunib-o xchʼunel koʼontontik li kontrainele, jech kʼuchaʼal laj yalbe yajchankʼoptak li Jesuse (Juan 16:​1, 2). Li Jesuse laj yal ti chkichʼtik kontrainele, pe laj yal xtok ti xuʼ tukʼ xkakʼ jbatike (Juan 15:20; 16:33). Kʼalal mu xakʼik jpas kabteltik li ta jlumaltike, li Betel o li moletik ta tsobobbaile xuʼ van xalbutik li kʼusi skʼan jpastik sventa jchabi jbatik, sventa xakʼbutik li kʼusitik chtun kuʼuntik ta mantale xchiʼuk ti jcholtik-o mantal ti bu kʼalal stakʼ chkiltike. Mi jech kʼot ta pasele, skʼan me jchʼuntik mantal akʼo mi mu xkaʼibetik lek smelolal li kʼusitik chkichʼtik albele (Sant. 3:17). Jech xtok, mi oy buchʼu oy kʼusi tsjakʼbutik ta sventa li kermanotaktike, jaʼ lek ti mu xkalbetike (Ekl. 3:7). w22.12 20, 21 par. 14-16

Li Jesuse jech-o yakal tsbeiltas ta cholmantal li yajchankʼoptak jech kʼuchaʼal laj onoʼox yale. Tstunes li s-organisasion Jeova sventa xchanubtasutik ta xcholel mantal xchiʼuk chakʼbutik li kʼusi chtun kuʼuntik sventa jpas li kabteltike (Mat. 28:​18-20). Li kʼusi oy ta jbatik spasele jaʼ ti ta sjunuluk koʼontontik jcholtik mantal, xijchanubtasvan xchiʼuk ti vikʼiluk-o jsatik yoʼ to mu xtal li slajeb kʼusitik chopole. Oy-o me spatobil koʼontontik «kʼalal to ta slajeb» mi ta jchʼuntik li kʼusi chal ta Ebreos 6:11 xchiʼuk 12. Li Jeovae yakʼojbe xa yorail ti bakʼin tslajes li sbalumil Satanase. Akʼo mi mu noʼox xtal yaʼeluk li slajeb kʼusitik chopole, teuk ta joltik ti «ta yorail noʼox chvul» li skʼakʼalil Jeovae (Abak. 2:3). Jaʼ yuʼun, jpʼel ta koʼontontik ta jchʼuntik li kʼusi chal ta Mikeas 7:7: «Lek vikʼil jsat ta stojolal li Jeovae. Chkakʼ ta ilel smalael kuʼun ta stojolal li Dios ti jaʼ jkoltavanej kuʼune». w23.02 19 par. 15, 16

Li kʼusi tskʼan li buchʼu lek chaʼi chmuy ta vitstikaltike jaʼ ti xkʼot ta jol vitse. Kʼalal yakal xa chmuy batel ta jpʼejuk vitse, xuʼ xpaj jlikeluk sventa skʼel li kʼusitik kʼupilik sba xvinaj teye. Jaʼtik jech ek, xuʼ xijpaj jlikeluk sventa jnopbetik skʼoplal ti kʼu yelan skoltaojutik talel Jeova sventa lekuk stsal kuʼuntik li jvokoltike. Xiuk jakʼbe jbatik jujun kʼakʼale: «¿Kʼusi bendision laj yakʼbun Jeova avie? Akʼo mi oy-o li jvokole, ¿kʼuxi yakal tskoltaun sventa xkuch batel kuʼun?». Kʼalal ch-echʼ jujun kʼakʼale, jkʼeltik kʼusi bendision laj yakʼbutik li Jeovae. Lek onoʼox ti jkʼanbetik Jeova ti akʼo xakʼbe slajeb li jvokoltik ta jnuptantike (Filip. 4:6). Pe mu me jchʼay ta joltik li bendisionetik yakʼojbutik avie. Yuʼun jamal onoʼox yaloj Jeova ti chakʼ kipaltik xchiʼuk ti tskoltautik sventa xkuch batel kuʼuntike. Jaʼ yuʼun, jtojbetik-o ta vokol ti kʼu yelan tskoltautike. Mi jech ta jpastike, ta me xkiltik kʼu yelan tskoltautik Jeova sventa lekuk kʼusi xkʼot ta pasel ta jkuxlejtik manchuk mi oy jvokoltik (Jen. 41:​51, 52). w23.01 19 par. 17, 18

Xi xanopbe skʼoplale: «¿Mi chkakʼ ta ilel ta jkuxlejal ti jchʼunoj ti poʼot xa xtal li lajebale? ¿Mi jaʼ mas tsots skʼoplal chkaʼi ti chitun ta stojolal Jeovae o mi jaʼ mas batem ta koʼonton li chanun xchiʼuk li abtelale? ¿Mi jchʼunoj ti chchabiunkutik xchiʼuk kutsʼ kalal li Jeovae?». Li Jeovae xmuyubaj tajek mi chil ti chkakʼtik persa sventa jpastik li kʼusi tskʼan yoʼontone (Mat. 6:​25-27, 33; Filip. 4:​12, 13). Nopoltik noʼox skʼan jkʼeltik li kʼusi ta jnoptike, vaʼun mi kakʼtik venta ti oy kʼusi skʼan jelele, jeltik. Li Pabloe xi la stojobtas li yajtsʼaklomtak Kristo ta Korintoe: «Kʼelo-o me abaik mi lek oy li xchʼunel avoʼontonike, kʼelo-o me abaik ti buchʼuoxuk ta melele» (2 Kor. 13:5). Sventa jel li jnopbentike, skʼan jchantik li Skʼop Diose, ti jechuk jnoptik kʼuchaʼal tsnop stuke xchiʼuk jeltik mi oy to kʼusi skʼan chkiltik sventa jmuyubtabetik yoʼonton li Jeovae (1 Kor. 2:​14-16). w23.01 9 par. 5, 6