Li sKʼop Jeovae kuxul
Li Kʼusi mas tsotsik skʼoplal ta slivroal Abdías, Jonás xchiʼuk Miqueas
«LI ABDIASE oy cʼusi laj yichʼ acʼbel yil ta xchʼulel yuʼun li Mucʼul Diose.» (Abdías 1.) Jaʼ jech chlik li slivroal Vivlia ti la stsʼiba Abdías ta sjabilal 607 kʼalal maʼuk toʼox jkʼakʼaliltike. Li ta slikebal loʼil liʼe jaʼ noʼox laj yalbe sba skʼoplal stuk li j-alkʼope: laj yakʼ ta ojtikinel li sbie. Mas ta chib siglo kʼalal skʼan toʼox stsʼiba slivro li Abdiase, li Jonase chal ta jamal li kʼusitik kʼot ta stojolal kʼalal yakal spasel li abtelal ta chol mantal laj yichʼ akʼbele. Li ta xchibal yajtuneltak Diose te chichʼ albel skʼoplal li yabtel kʼuchaʼal jun j-alkʼop li Miqueas eke, ti ijalij 60 jabile (777-717). Li kʼusitik noʼox chal ta stojolal stuk li Abdiase jaʼ ti likem tal ta lum Moréset xchiʼuk ti jaʼ te kʼoponat yuʼun Jeova «cʼalal yorail iʼochic ta ajvalilal ta Judá li Jotam, Acaz, xchiʼuc Ezequiase» (Miqueas 1:1). Ta sventa li kʼusitik la stunes sventa tskoʼoltas-o li yaʼyej laj yale, te chakʼ ta ilel ti xojtikin lek li kuxlejal ta bikʼtal lume.
LI EDOME «JʼECHEL CHLAJ O [S]CʼOPLAL»
Li Abdiase xi chalbe li slumal Edome: «Jʼechʼel chayal o ta qʼuexlal; jʼechʼel chlaj o acʼoplal ta scoj ti laj avutsʼintabe, ti laj amilbe smomnichʼnab li avitsʼin Jacobe», xi. Kʼalal laj yal li chapanel taje, li j-alkʼope snaʼoj to lek li utsʼintael ti jaʼ to la snuptan ta stojolal Edom li xnichʼnabtak Jacobe, jaʼ xkaltik, li j-israeletike. Ta sjabilal 607, kʼalal la slajesik Jerusalén li jbabiloniaetike, li Edome mu «jaʼ noʼox laj [skʼej sba]» sventa mu skolta li judioetike, moʼoj yuʼun «jaʼ xa xchiʼiltac la spas ba ec» xchiʼuk li «yanlum cristianoetique» (Abdías 10, 11).
Li Edome ta xlaj-o, pe li smomnichʼnab Jacobe chlik sventainik yan velta li kʼusitik oy yuʼunike. Liʼe jaʼ li kʼusi chal Abdiase: «Li vits Sione jaʼ chʼul banamil chcom cuʼun, jech oy to bochʼotic chcol comel», xi
(Abdías 17).
Sjakʼobiltak chlokʼ ta Vivlia ti chichʼ takʼele:
5-8. ¿Kʼu yuʼun chkʼopoj li j-alkʼop ta sventa «jʼeleqʼuetic» xchiʼuk «jtuchʼ-tsʼusubeti[k]» kʼalal laj yalbe slajeb li Edome? Li j-alkʼop liʼe jaʼ noʼox tskoʼoltas. Ati ta akʼobaltik x-ochik ta Edom li j-elekʼetike, jaʼ noʼox ta xelkʼanik batel li kʼusitik lek chilike. Li jtuchʼ tsʼusubetike ta to van xiktaik komel jutuk sventa xuʼ to xichʼ tsobel ta tsʼakal. Pe kʼalal mi tsʼuj li Edome, «li bochʼo coʼol [y]oʼnton [x]chiʼuque» —jaʼ xkaltik, li j-babiloniaetik ti jmoj sjolike— muʼyuk bu chkuxik jaʼ to mi la stabeik xchiʼuk mi la slokʼesbeik skotol li skʼulejalike (Jeremías 49:9, 10).
10. ¿Kʼuxi ti «jʼechʼel chlaj o [s]cʼoplal» li Edome? Jech kʼuchaʼal laj yichʼ alel ta albil kʼope, li Edome laj-o skʼoplal kʼuchaʼal jteklum, ti oy jun yosilal stuke xchiʼuk ti oy ajvalil yuʼun stuke. Li ajvalil Nabonido ta Babiloniae och ta skʼob kʼalal oʼlol xbat siglo 6 kʼalal maʼuk toʼox jkʼakʼaliltike. Chib siglo ta tsʼakale, li yosilal Edome laj yichʼ pojel yuʼun li jnabateoetike, jaʼ yuʼun te ikomik ta sur yuʼun Judea li j-edometike, ta yosilal Négueb ti ojtikinbil kʼuchaʼal Idumeae. Kʼalal laj xaʼox yichʼ lajesel ta jromaetik li Jerusalén ta sjabilal 70 ta jkʼakʼaliltike, li lum Edome ichʼay skʼoplal.
Kʼusitik xuʼ jchantik:
3, 4. Li jtoyba edometike muʼyuk kʼusi ta xiʼik-o, yuʼun nakalik ta japchʼentik ti batsʼi toyol svitsale xchiʼuk ti kʼun buchʼu xuʼ stsʼuj yalele, ti oyuk jun pas kʼope mas ep kʼuxi xuʼ spoj sbaik. Pe jaʼ noʼox la sloʼla sbaik, yuʼun muʼyuk buchʼu xuʼ xkol li ta chapanel chakʼ Diose.
8, 9, 15. Li spʼijil xchiʼuk sjuʼel jpas kʼopetike mu me kʼusi stu kʼalal jaʼo «scʼacʼalil chacʼbe stojol jujun banamil li Mucʼul Diose» (Jeremías 49:7, 22).
12-14. Li kʼusi kʼot ta stojolal Edome jaʼ spʼijubtasel jechuk li buchʼutik xmuyubajik ta skoj ti chil svokol li yajtuneltak Diose. Li Jeovae chakʼ tajmek ta mukʼ li utsʼintael chichʼ slumale.
17-20. Li albil kʼop chal ti chlik sventainik yan veltae li kʼusitik oy yuʼunik li smomnichʼnab Jacobe, lik kʼotuk ta pasel kʼalal lokʼik jvokʼ ta Babilonia xchiʼuk sutik batel ta Jerusalén ta jabil 537. Ta skoj ti chkʼot ta pasel skotol li kʼusitik chal Jeovae, xuʼ jpat koʼontontik ta melel ti tspas li kʼusitik yaloje.
«TA XLILIJ TI JTECLUM NÍNIVE LIʼE»
Li Jeovae la stak batel Jonás «ta mucʼta lum Nínive» sventa chakʼ ta aʼyel li aʼyejetik sventa lajele, pe li j-alkʼope jot-o la stam batel sbe. Ta jun «mucʼta icʼ te ta nab» xchiʼuk «jcot mucʼta choy», li Jeovae la smak ta be xchiʼuk la stak batel ta xchibal velta li ta mukʼta lum Asiriae (Jonás 1:2, 4, 17; 3:1, 2).
Li Jonase och ta Nínive xchiʼuk laj yal jun aʼyej ti ta melel chkʼot ta pasele: «Ti liʼ ta chaʼvinic cʼacʼale, ta xlilij ti jteclum Nínive liʼe», xi (Jonás 3:4, Ch). Ta skoj ti muʼyuk smalaoj li kʼusi kʼot ta pasel ta sventa li chol mantal la spas Jonase ilin tajmek, jaʼ yuʼun li Jeovae laj yakʼbe jun mantal ta sventa slekil oʼontonal, jaʼ ti laj yakʼ chʼiuk «jpets vomol [ti] xcoʼlaj xchiʼuc caxlan chʼupacʼ yanal[e]» (Jonás 4:1, 6).
Sjakʼobiltak chlokʼ ta Vivlia ti chichʼ takʼele:
3:3. ¿Kʼu yuʼun chichʼ alel ti ta «oxib to cʼacʼal chlaj jxantic scotol» li mukʼta lum Ninivee? Li voʼneal lum Ninivee toj echʼ noʼox mukʼ yuʼun chichʼ oxib kʼakʼal mi laj yichʼ joyobtael ta okile. Yikʼal van te yan bikʼtal lumetik ti te nopol xil sbaik xchiʼuk li Jorsabad ta nortee xchiʼuk Nimrud ta sure. Ta skotol taje chkʼot ta jun kuadrado ti yichʼoj 100 kilometro ta sjoylejale.
3:4. ¿Mi laj van xchanbe skʼop j-asiriaetik sventa chcholbe mantal krixchanoetik ta Nínive li Jonase? Yikʼal van snaʼ xa onoʼox li kʼop taje o akʼbat snaʼ ta skʼelobil juʼelal. O xuʼ van laj yal ta hebreo kʼop li yaʼyeje, vaʼun oy van buchʼu la sjelubtas. Ti jechuk taje, yikʼaluk van li kʼusitik laj yal li Jonase mas van tskʼan tsnaʼik li kʼusi chale.
Kʼusitik xuʼ jchantik:
1:1-3. Mi yolbaj ta jnoptik kʼusitik ta jpastik sventa mu xi jlokʼ li ta xcholel mantal ta sventa li Ajvalilal yuʼun Diose xchiʼuk mi mu xi jlokʼ ta spasel ta yajtsʼaklom Cristo li krixchanoetike, xkoʼolaj kʼuchaʼal chi jatavutik yaʼel kʼuchaʼal Jonase, ti chi jatavutik ta sventa li kabteltik akʼbilutik yuʼun Diose.
1:1, 2; 3:10. Li Jeovae mu jaʼuk noʼox chakʼ ta ilel slekil yoʼonton ta stojolal jun lum, ta jun stsʼunubal o jtsop krixchanoetik. Moʼoj, yuʼun «li Mucʼul Diose toj lec yoʼnton ta stojol scotol [li krixchanoetike]; toj cʼux ta yoʼnton scotol li yabtele» (Salmo 145:9).
1:17; 2:10. Li oxib kʼakʼal xchiʼuk oxib akʼobal te oy ta yut xchʼut choy li Jonase jaʼ skʼoplal ta mas jelavel li slajel xchiʼuk xchaʼkuxesel Jesuse (Mateo 12:39, 40; 16:21).
1:17; 2:10; 4:6. Li Jeovae la spoj lokʼel Jonás li ta nab ti solel xyukʼlajete. Ta tsʼakale «laj yacʼ chʼiuc jpets vomol yoʼ bu oy li Jonase; xcoʼlaj xchiʼuc caxlan chʼupacʼ yanal», yuʼun jaʼ sventa te ch-axinaj li Jonase, yuʼun jech muʼyuc svocol ta cʼacʼal». Li yajtuneltak Jeova avie xuʼ jpat koʼontontik ek ti chi spojutik xchiʼuk tskoltautik li Dios ti toj lek yoʼontone (Salmo 13:5; 40:11).
2:1, 2, 9, 10. Li Jeovae chaʼibe s-orasion li yajtuneltake xchiʼuk chchikintabe li kʼusi xvokolet tskʼanike (Salmo 120:1; 130:1, 2).
3:8, 10, Ch. Li melel Diose «lic lecubuc yoʼn ton ta stojolic», jaʼ xkaltik, ti la sjel li snopbene, jaʼ yuʼun muʼyuk xa la spasbe li kʼusi laj toʼox yale. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun li jniniveetike «laj yictaic comel ti cʼusi chopol ta spasique». Jaʼ jech chkʼot ta pasel li avi eke. Sventa mu x-akʼbat stoj smul yuʼun Dios li jun krixchano ti spasoj smule skʼan me sutes yoʼonton ta melel.
4:1-4. Mi junuk krixchano xuʼ xakʼbe spajeb li lekil kʼuxubinel yuʼun Diose. Skʼan me xkichʼ jpʼijiltik sventa mu jchopol loʼiltatik li slekil yoʼonton chakʼ ta ilel Jeovae.
4:11. Li Jeovae oy smalael yuʼun xchiʼuk chakʼ ti akʼo xichʼ alel batel ta spʼejel Balumil li aʼyej ta sventa Ajvalilal yuʼun Diose, yuʼun kʼux ta yoʼonton li buchʼutik «mu to snaʼic bu stsʼetcʼobic xchiʼuc bu sbatsʼicʼobique», jech kʼuchaʼal li 120,000 jniniveetike. Li voʼotik eke skʼan me kʼuxuk ta koʼontontik li krixchanoetike xchiʼuk junuk me koʼontontik jcholtik mantal ta sventa li Ajvalilal yuʼun Diose xchiʼuk ta spasel batel ta yajtsʼaklomtak Cristo li krixchanoetike (2 Pedro 3:9).
«PASO ABA TA TʼABJOL»
Li Miquease chalbe smultak li j-israeletike xchiʼuk li Judae, chalbe slajeb xtok li skapital jujun lum taje xchiʼuk chal ti chichʼ chaʼmeltsanel yan veltae. Li Samariae ta xkʼataj ta «puru tontic [ti] te sbusul-busul chcom[e]». Ta skoj ti chichʼ ta mukʼ yan kʼusitike, li Israel xchiʼuk Judae staik-o ti «tʼabjol» chkomike, jaʼ xkaltik, ti tstaik kʼexlale. Kʼalal mi laj yichʼik ikʼel batel ta mosoile, li stʼanjolalike ti naka noʼox ta xichʼ koʼoltasele, ch-epaj batel jech «cʼu chaʼal sjol xulem» ti jaypʼejuk noʼox stsotsil sjole (yikʼaluk van jaʼ ta xalbe skʼoplal jtosuk xulem ti jaypʼej noʼox stsotsil sjole). Pe manchuk mi jech, li Jeovae xi chalbee: «Ta melel ta to xlic jtsob scotol li smomnichʼnab Jacobe», xi (Miqueas 1:6, 16; 2:12). Ta smul li bankilaletik ti muʼyuk stukʼilalike xchiʼuk li jecheʼ j-alkʼopetike «puru tontic xa te busul chcom [ek li] ta Jerusalene». Pe li Jeovae ta stsob li steklumale. Ta «Belén Efrata» ta xlokʼ «li Ajvalil yuʼun Israele» (Miqueas 3:12; 4:12; 5:2).
¿Mi muʼyuk van tukʼ yakʼoj sba ta stojolal Israel li Jeovae? ¿Mi toj ep van kʼusitik tskʼan? Moʼoj. Li kʼusi noʼox tskʼanbe steklumal li Jeovae jaʼ ti «acʼo [spas] li cʼusitic tuqʼue, ti oyuc yutsil slequil [yoʼontone], xchiʼuc ti biqʼuit acʼo [yakʼ sba]» ta stojolale (Miqueas 6:8). Pe li xchiʼiltak Miquease toj echʼ xa noʼox chopol stalelalik yuʼun «li bochʼo lec yoʼnton yuʼunique jaʼ jech chac cʼu chaʼal chʼix cʼotem; li bochʼo tucʼ yoʼntonic yilele jaʼ jech xchopolilic jech chac cʼu chaʼal pimilal chʼixtic», ti tsyayijes skotol li buchʼutik chnopaj ta stojolalike. ¡Toj jelel stalelal li Jeovae! Li j-alkʼope xi chale: «Muʼyuc yan Dios jech chac cʼu chaʼal voʼot[e]», xi. Li Jeovae ta xkʼuxubin yan velta li steklumale xchiʼuk tsjip batel «cʼalal ta xchac natil nab li [smulike]» (Miqueas 7:4, 18, 19).
Sjakʼobiltak chlokʼ ta Vivlia ti chichʼ takʼele:
2:12. ¿Bakʼin laj yichʼ tsobel «li scomelal smomnichʼnab Israele?» Li sbaʼyel kʼoteb ta pasel li albil kʼop taje jaʼ ta 537 kʼalal maʼuk toʼox jkʼakʼaliltike, kʼalal lokʼik ta mosoil jtsop judioetik li ta Babiloniae xchiʼuk ti kʼalal sut batel ta slumalike. Li ta jkʼakʼaliltike, li albil kʼop taje chkʼot ta pasel ta sventa li «mero Israel [...] ta sventa Diose» (Gálatas 6:16). Ta 1919 lik yichʼ tsobel li buchʼutik tʼujbil chbatik ta vinajel ti «jech chcʼotic jech chac cʼu chaʼal chijetic ta scoral[e]». Pe li ta 1935, te la stsob sbaik ek li «epal cristianoetic» ti jaʼik li yan chijetike. Jaʼ yuʼun li ta orae «xvochetic epal cristianoetic» (Apocalipsis 7:9; Juan 10:16). Skotolik taje jmoj chepajesik batel li melel yichʼel ta mukʼ Diose.
4:1-4. ¿Kʼusi skʼan chal Vivlia ti «ta xchapan [Jeova] li jujun lume; [xchiʼuk ti] ta stuqʼuibtas li jujun banamil ti toj tsotsi[k] [...] cʼalal slajebaltic xa batel cʼacʼale»? «Li jujun lume» xchiʼuk li «jujun banamil ti toj tsotsique» maʼuk mukʼtik lumetik mi jaʼuk organisasionetik sventa politika, moʼoj, yuʼun jaʼ krixchanoetik ta sjunul balumil ti snopojik tsmuyubtaik li Jeovae. Jaʼ ta sventa mantal ti chchapanvan xchiʼuk ti tstukʼibtas li kʼopetik xchiʼukike.
Kʼusitik xuʼ jchantik:
1:6, 9; 3:12; 5:2. Skotol li albil kʼopetik liʼe kʼot onoʼox ta pasel ta melel, ti jaʼ chakʼ ta ilel ti skotol li kʼusi chal Jeovae persa onoʼox chkʼot ta pasel. Li j-asiriaetike la slajesik Samaria ta sjabilal 740 kʼalal maʼuk toʼox jkʼakʼaliltike, jaʼo kʼalal kuxul toʼox li Miquease (2 Reyes 17:5, 6). Kʼalal jaʼo yakal ta ajvalilal li Ezequiase, kʼotik kʼalal to ta Jerusalén li soltaroetik ta Asiriae (2 Reyes 18:13). Li lum taje laj yichʼ lajesel yuʼun Babilonia ta sjabilal 607 (2 Crónicas 36:19). Ta melel, li Mesías ti albil onoʼox skʼoplale te vokʼ ta «Belén Efrata» (Mateo 2:3-6).
2:1, 2. Toj xibal sba ti chkaltik ti chi jtunutik ta stojolal Dios kʼalal jaʼ batem ta koʼontontik saʼel kʼulejale ti maʼuk baʼyel chkakʼ jbatik «ta ventainel yuʼun li Diose, xchiʼuc [ta spasel li] cʼusi tscʼane» (Mateo 6:33; 1 Timoteo 6:9, 10).
3:1-3, 5. Li Jeovae smalaoj ti lekuk tukʼ chchapanvanik li buchʼutik jbabeetik oy ta stojolal yajtuneltake.
3:4. Mi ta jkʼantik ti akʼo xaʼi j-orasiontik li Jeovae, mu xuʼ jpas jmultik ti jnaʼojtik ti chopole, mi jaʼuk ti chaʼtos jtalelaltike.
3:8. Jaʼ noʼox li ta xchʼul espiritu Dios xchiʼuk li stsatsal oʼontonal chakʼ Jeovae xuʼ spas kuʼuntik li abtelal ta yalel batel li lekil aʼyejetike xchiʼuk ti chichʼ alel batel li aʼyejetik sventa chapanel chakʼ Diose.
5:5. Li albil kʼopetik sventa Mesías liʼe chal ta melel ti kʼalal chtal tsakatikuk ta kʼop yuʼun yajkontratak li slumal Jeovae, li yajtuneltake tspasatik ta mantal yuʼun «[«vucub», NM] banquilaletic» (numero skʼan xal ti lek tsʼakale) xchiʼuk «[«vaxakib», NM] jpasmantaletic», jaʼ xkaltik, viniketik ti lek chapalike.
5:7, 8. Ta sventa li yantike, li buchʼutik tʼujbilik chbatik ta vinajele jaʼik «jech chac cʼu chaʼal job osil chacʼ tal li Mucʼul Diose», jaʼik jun bendision yakʼoj talel li Diose. Li srasonale jaʼ ti chtunesatik yuʼun Dios ta yalel batel li aʼyej sventa Ajvalilal yuʼun Diose. Kʼalal koʼol ta xcholik batel mantal xchiʼuk li buchʼutik tʼujbil chbatik ta vinajele, li yan chijetik eke ta me xkoltavanik ta spatbel yoʼonton ta mantal li krixchanoetike (Juan 10:16). ¡Jaʼ jun matanal ti xuʼ chi jkoltavan li ta jun abtelal ti tspatbe tajmek yoʼonton li krixchanoetike!
6:3, 4. Jchanbetik li Jeova Diose xchiʼuk kakʼtik me ta ilel xkʼuxul koʼontontik xchiʼuk slekil koʼontontik ta stojolal li buchʼutik toj tsots stalelalike o ti toj kʼunik ta mantale.
7:7. Kʼalal chkil jvokoltik li ta slajebal kʼakʼale mu me xi jchibaj. Moʼoj, mas lek «jaʼ noʼox [...] jmala chiscoltau[tik] li Diose» jech kʼuchaʼal la spas li Miquease.
7:18, 19. Jchanbetik me batel li slekil talelal Jeovae xchiʼuk ta sjunuluk me koʼontontik jpasbetik perton li kʼusitik chopolik tspasik ta jtojolaltike.
Xanavkutik-o me batel ta sbi «li Mucʼul Dios[e]»
Li buchʼu tstsak ta kʼop li Diose xchiʼuk li slumale «jʼechʼel chlaj o [skʼoplal]» (Abdías 10). Pe li skʼakʼal yoʼonton Jeovae xuʼ sikub mi chkakʼtik ta mukʼ li pʼijubtasel chakʼ Diose xchiʼuk mi chkiktatik komel «li cʼusi chopol ta [jpastike]» (Jonás 3:10). Ta «slajebaltic xa batel cʼacʼale», jaʼ xkaltik, li ta «slajebal cʼacʼal» avie, epal krixchanoetik ti chchʼunik mantale yakal xa chichʼik ta mukʼ li Jeovae, ti jaʼ mas toj toyol oye ti jaʼ mu sta li jecheʼ relijione (Miqueas 4:1; 2 Timoteo 3:1). Jaʼ yuʼun, jpʼeluk-o me koʼontontik ti ta «sbatel osil jaʼ chquichʼtic o ta mucʼ li Mucʼul Dios[e]» (Miqueas 4:5).
¡Toj ep kʼusitik xuʼ jchantik ti ep sbalil li ta slivroal Abdías, Jonás xchiʼuk Miquease! Li stsatsal aʼyeje kuxul-o manchuk mi oy xa ta 2,500 jabil ti laj yichʼ tsʼibaele (Hebreos 4:12).
[Lokʼol ta pajina 17]
Li Abdiase laj yal ti «jʼechʼel chlaj o [s]cʼoplal» li Edome
[Lokʼol ta pajina 19]
Jech kʼuchaʼal la spas li Miquease «jmala[tik] chiscoltau[tik] li Diose»
[Lokʼol ta pajina 20]
Li xcholel mantale jaʼ jun matanal ti oy sbalile