Oyuk noʼox me spʼisol xavuchʼ li poxe

LI KʼUSI kʼot ta stojolal Antonio ti laj kalbetik skʼoplal ta baʼyel mantale, yikʼaluk mu jechuk ikʼot ta pasel ta stojolal ti lajuk yakʼ venta ti meʼinem xa yuʼun li poxe. Pe ta skoj ti la snop ti muʼyuk kʼusi tspasbat manchuk mi ep chuchʼe, yaloj mi muʼyuk bu tstsalat. ¿Kʼuxi xa noʼox ti jech la sloʼla sbae?

Yuʼun jaʼ makbat sat yuʼun li poxe, sventa mu xakʼ venta ti chopol li kʼusi tspase. Akʼo mi muʼyuk chakʼ venta li stuke, li xchinabe muʼyuk xa lek tsʼakal ch-abtej yuʼun li snopbene, li sbekʼtal stakopale xchiʼuk mu xa xaʼi sba. Kʼalal mas ep chuchʼe, mas mu xa xnop yuʼun.

Jtos xtoke jaʼ ta skoj ti mu xkom tajek chaʼi li poxe. Jech toʼox laj yaʼi sba li Alberto eke. Ta baʼyele, mu toʼox skʼan xakʼ venta mi meʼinem yuʼun li poxe. «Ta mukul chkuchʼ —xi chal—, xchiʼuk kʼalaluk mi laj kuchʼe ta jpak jkʼoplal xchiʼuk mu xa jventauk mi ep xbat ta uchʼel. Li kʼusi oy ta koʼontone jaʼ ti xkuchʼ-o batele.» Jaʼ yuʼun, manchuk mi ch-albatik mantal yuʼun yantik, li Antonio xchiʼuk Albertoe yalojik mi muʼyuk tstsalatik yuʼun li poxe. Pe bu cha ta: jaʼ uʼuninbilik yuʼun li poxe. ¿Kʼusi van xuʼ spasik li buchʼutik jech svokolike?

Nopo lek kʼusi xuʼ xa pas

Ep li buchʼutik stsalojik poxe jaʼ jech la spasik kʼuchaʼal tojobtasel laj yal Jesuse: «Me ta scoj noʼox abatsʼisat chata o amule, loqʼueso, jipo batel. Jaʼ lec ti juteb noʼox abecʼtal chchʼaye; jaʼ vocol me scotol abecʼtal chichʼ jipel ochel ta cʼoqʼue» (Mateo 5:29).

Jech kʼuchaʼal chkiltike li Jesuse ta lokʼolkʼop ikʼopoj. Li kʼusi tskʼane jaʼ ti jkomtsan ta joltik ti tsots skʼoplal jlokʼes ta jtojolaltik li kʼusitik xuʼ tsmakutik sventa lekuk xkil jbatik xchiʼuk Diose. Bakʼintike akʼo mi toj kʼux tajek jech kʼuchaʼal xkʼuxul kʼalal ta jtuchʼ junuk jkʼobtike, ta xchabi li jnopbentike xchiʼuk li ta kʼusitik xuʼ tsnitutik batel ta yuchʼel poxe. Jaʼ yuʼun mi oy buchʼu yalojbot ti chat yoʼonton ta atojolal ta skoj ti ep chavuchʼ poxe, jaʼ mas lek ti xa jutukajese.a Pe mi mu spas avuʼun chavaʼie, jaʼ lek ti xavikta ta j-echʼele. Akʼo mi toj vokol chavaʼi, pe jaʼ me mas to chopol mi la avakʼ ta vokol li akuxlejale.

Pe, ¿kʼusi xuʼ xkaltik mi ep chkuchʼtike, pe ti muʼyuk to meʼinem kuʼuntik li yuchʼel poxe? ¿Kʼusitik xuʼ jpastik sventa oyuk noʼox spʼisol xichʼ uchʼel li poxe?

Bu xuʼ jtatik koltael

1. Nopolik noʼox xa pas orasion. Skotol li buchʼutik oy xchʼunel yoʼontonik ta stojolal Diose xchiʼuk ti tskʼan tslekubtasbeik yoʼontone, xi ch-albatik mantal yuʼun Vivliae: «Me oy cʼusi scʼan avuʼun chavaʼyique, cʼanbeic Dios, vocoletanic ta stojol, xchiʼuc tojbeic ta vocol. Jech chaspasboxuc o ta jun avoʼntonic li Diose. Li jun oʼntonal chacʼ Diose echʼem to xjelov jech chac cʼu chaʼal ta jnop ta jcʼantic li vuʼutique, jaʼ chaxchabiboxuc avoʼntonic xchiʼuc cʼusitic chanopic ta sventa ti avichʼojic ta mucʼ li Cristo Jesuse» (Filipenses 4:6, 7). Pe, ¿kʼusi xuʼ xavalbe Dios kʼalal cha pasbe orasion sventa xakʼbot li jun oʼontonale?

Baʼyel, skʼan xavakʼ venta ti meʼinem avuʼun li poxe xchiʼuk ti jaʼ oy ta aba yiktaele. Jech noxtok, mi chavalbe Dios li kʼusitik cha kʼan cha pas sventa xkom avuʼune, jaʼ me cha skoltaot stuk sventa xavikta li poxe xchiʼuk ti mu xa ta mas avokole. Yuʼun «li bochʼo ta smuc smule muʼyuc lec chbat; yan li bochʼo jamal chal, xchiʼuc me tscomtsane, chʼaybil chcʼot smul», xi chal Proverbios 28:13. Li Jesuse xi tstij koʼontontik ti akʼo jkʼanbetik li Diose: «Mu me xavacʼ stsaluncutic li sujel ta mulile. Coltauncutic loqʼuel ta scʼob li pucuje» (Mateo 6:13). ¿Kʼusi xuʼ xa pas sventa xavakʼ ta ilel ti ta sjunul avoʼonton cha pas li kʼusi la aval ta aorasione? ¿Xchiʼuk bu cha tabe stakʼobiltak li kʼusi cha kʼane?

2. Ta-o avipal ta Vivlia. Vuleso me ta ajol ti «scʼop Diose cuxul, oy stsatsal [...] xchiʼuc snaʼ cʼusi oy ta coʼntontic, xchiʼuc cʼusitic ta jnoptic» (Hebreos 4:12). Jtos li kʼusi koltabilik-o li buchʼutik meʼinem yuʼunik poxe jaʼ ti tskʼelik skotol kʼakʼal junantik versikuloetik ta Vivliae xchiʼuk ti tsnopik ta sventa taje. Jech kʼuchaʼal laj yal li jtsʼibajom yuʼun salmoe, «xcuxet noʼox yoʼnton li bochʼo mu xchʼun cʼusi ch-albat yuʼun bochʼotic chopolique, [...] ti jaʼ noʼox oy ta yoʼnton o li smantaltac Mucʼul Diose, ti jaʼ tsnopilan o ta yoʼnton ta cʼacʼal ta acʼubale». Vaʼun xi chalbe srasonale: «Scotol li cʼusi tspase lec chbat yuʼun scotol» (Salmo 1:1-3).

Li Albertoe, ta skoj ti chchan Vivlia xchiʼuk li yajrextikotak Jeovae la sta yipal sventa stsal yuʼun li yuchʼel poxe. «Jnaʼoj ta melel —xi chal stuke— ti muʼyukuk la jchan li beiltaseletik ta Vivliae, muʼyuk xkom kuʼun ti jechuke xchiʼuk chamemun xaʼox van.»

3. Chano spajtsanel aba. Jech kʼuchaʼal chal Vivliae, junantik li buchʼutik maʼukik toʼox yajtsʼaklomtak Cristoe jaʼik toʼox jyakubeletik ti laj yichʼik sakubtasel «ta sventa li Espíritu yuʼun Dios cuʼuntique» (1 Corintios 6:9-11). ¿Kʼuxi? Jaʼ koliyal li xchʼul espiritu Dios ti la xchanik spajtsanel sbaik sventa xiktaik li yakubele xchiʼuk li chʼayob oʼontonal ti mu xa noʼox xichʼ smelolik ta spasel kʼusitik chopole. Jaʼ yuʼun xi chal li sKʼop Diose: «Mu me xayacubic [...]. Jaʼ acʼo nojuc ta avoʼntonic li Chʼul Espiritue» (Efesios 5:18; Gálatas 5:21-23). Maʼuk noʼox taje, xi jamal laj yal li Jesucristoe: «Li [jTotik] te oy ta vinajele Chʼul Espíritu chacʼbe li bochʼotic ta scʼanique». Jaʼ yuʼun xi laj yale: «Cʼanic, chaʼacʼbatic» (Lucas 11:9, 13).

Jech un chaʼa, li buchʼutik tskʼan tslekubtasbeik yoʼonton Diose skʼan me xchan spajtsanel sbaik. Ti kʼuyelan mas lek ta pasele jaʼ ti xichʼ kʼelilanel xchiʼuk xichʼ chanilanel li Vivliae xchiʼuk ti nopolik noʼox xichʼ pasilanel orasion ta sjunul koʼontontike. Ati mi lik chibajuk koʼontontike, jvules ta joltik li kʼusi albil liʼe: «Li bochʼo jaʼ tstsʼun cʼusi tscʼan Chʼul Espiritue, jaʼ chcʼot scʼajbe sat li yabtel Chʼul Espiritue, jaʼ li cuxlejal sbatel osile. Jaʼ yuʼun, mu me xijlubtsajutic ta spasel li cʼusitic leque. Yuʼun tsta yorail chcʼot jcʼajbetic sat, me muc xchibaj coʼntontic ta spasele» (Gálatas 6:8, 9).

4. Kʼelo li buchʼutik cha chiʼine. Li Proverbios 13:20 chal ti «bochʼo jaʼ chchiʼin li bochʼotic oy sbijilique ta xbijub batel ec; yan li bochʼo jaʼ chbat xchiʼin li bol cristianoetique te chbolib o ec». Mi jech taje, skʼan chavalbe li avamigotak ti mu xa bu chavuchʼ ep li poxe. Xchiʼuk mu me labaluk xavaʼi mi la slabanoxuk junantike xchiʼuk ti chalboxuk akʼo xavuchʼ yan veltae. Li Vivliae laj xa onoʼox yal ti ep buchʼu «labal chaʼyic» xchiʼuk ti chopol chalbeik skʼoplal li buchʼutik chiktaik «li yacubele, xchiʼuc [ti ch-echʼ] ta bis [yuʼunik] li veʼel uchʼbajele» (1 Pedro 4:3, 4). Kʼalal jeche, jaʼ me lek ti mu xa chiʼin li krixchanoetik taje.

5. Nopo kʼu noʼox yepal chavuchʼ. «Mu me xachanbeic stalel li cristianoetic liʼ ta banamile —xi chtojobtasvan li Romanos 12:2—. Jaʼ tscʼan chjel batel atalelic li voʼoxuque, jech ch-achʼub batel li cʼusi chanopique, jech chlic avotquinic batel cʼusi tscʼan li Diose, jaʼ li cʼusitic lec chile, li cʼusitic tuqʼue.» ¿Mi cha kʼan cha lekubtasbe yoʼonton li Diose? Vaʼun chaʼa nopo kʼuyepal chavuchʼ, pe jaʼ tsako ta venta li kʼusi chal li beiltaseletik ta Vivliae, maʼuk li kʼusitik chal krixchanoetik liʼ ta balumile. Pe, ¿kʼuxi cha naʼ kʼu yepal xuʼ chavuchʼ?

Kʼun ta naʼel: mi mu xa xnop lek avuʼun o mu xa xavaʼi abae, yuʼun me ch-echʼ xa avuʼun yuchʼel. Jaʼ yuʼun chaʼa, mi la nop chavuchʼe, skʼan me lek xa nop kʼu noʼox yepal —maʼuk ti te xa naʼete— sventa mu x-echʼ ta mas avuʼun yuchʼel. Skʼan me xavaʼi aba bu noʼox kʼalal xkuch avuʼun. Xchiʼuk vuleso ta ajol: jaʼ mas lek mi ch-echʼ ta mas ta jchabi jbatike, jaʼ chopol mi li jtsʼuj yan veltae.

6. Chano yalel ti moʼoje. Jaʼ xkaltik, «“xuʼ”, me xachie, acʼo xuʼuc o; “Mu xuʼ”, me xachie, acʼo jechuc» (Mateo 5:37). Kʼalaluk oy buchʼu cha sujot —manchuk mi ta slekil yoʼonton chalbot— sventa xavuchʼe, chano yalel ti moʼoje. Pe jech xtok un, ta slekiluk me avoʼonton xaval, jech kʼuchaʼal chal Colosenses 4:6: «Li cʼusi chavalique oyuc me lec smuil, oyuc me lec xchiʼil. Nopo lec cʼusi chavalbeic li bochʼotic chataic ta cʼopanele».

7. Saʼo koltael. Jaʼ xa saʼ li avamigotak ti xaʼibeik smelolal avokol sventa xa skoltaik ta mantal xchiʼuk ti xa skoltaik sventa xavikta li uchʼ poxe. «Me chibutique jaʼ lec —xi chal li Vivliae—, yuʼun jaʼ ep cʼusi xuʼ cuʼuntic; jaʼ mu sta jech me jtuctic noʼoxe. Me oy bochʼo chyal ta lum junucale xuʼ jaʼ chtoyvan liquel li june.» (Eclesiastés 4:9, 10; Santiago 5:14, 16.) Ta sventa taje xi chtojobtasvan ek li Instituto Nacional sobre el Abuso del Alcohol y el Alcoholismo, ta Estados Unidos: «Kʼalaluk tskʼan tajek avoʼonton chavaʼi li poxe, kʼanbo koltael avutsʼ avalal xchiʼuk avamigotak».

8. Jpʼeluk-o avoʼonton. Santiago 1:22, 25 xi chtojobtasvane: «Pasic me li cʼusi chavaʼyic ta scʼop Diose. Mu me jaʼuc noʼox chavaʼyilanic, yuʼun jech mu jaʼuc noʼox chaloʼla abaic. Yan li bochʼo mu xchʼay ta yoʼnton cʼusi chaʼye, ti jaʼ te oy o ta yoʼnton li lequil mantal ti jaʼ chacʼ colcutique, xchiʼuc ti chchʼun o li cʼusi chale, xcuxet noʼox yoʼnton yuʼun li cʼusi ta spase».

Sventa xa tsal li uchʼ poxe

Melel onoʼox ti mu skotoluk chmeʼin yuʼunik uchʼ pox li buchʼutik ep chuchʼike. Pe, li buchʼutik nopolik noʼox o ep chuchʼike xuʼ xnop xaʼi li sbekʼtal stakopalike xchiʼuk ti jaʼ xa kuxulik-o chaʼiike. Xchiʼuk sventa stsal taje, li krixchanoe maʼuk noʼox chtun yuʼun li koltael ta mantale o ti ta yipal noʼox stuke, moʼoj, oy to kʼusi yan xuʼ spas. «Kʼalal yakal chkakʼ persa yiktael li uchʼ poxe —xi tsvules ta sjol li Albertoe—, mu xa noʼox stakʼ tsʼikel chkaʼi li yipal ta skoj ti tskʼan tajek koʼonton li poxe. Jaʼ te laj kakʼ venta ti skʼan xkichʼ poxtael ta doktoretike, ti maʼuk noʼox li koltael ta mantale.»

Ep li buchʼutik meʼinem yuʼunik uchʼ poxe jech kʼotem ta nopel yuʼunik ek.b Ta skoj ti tskʼan tslekubtasbeik yoʼonton Dios xchiʼuk ti xkuxojikuke, junantike persa chtikʼatik ta ospital sventa ch-akʼbatik poxil yoʼ xkuch yuʼunik li yipal ti tskʼan tajek yoʼontonik li poxe. Xi onoʼox laj yal li xNichʼon Dios eke, ti spas yuʼun skʼelobil juʼelale: «Li bochʼotic tsotsique mu xtun yuʼunic jpoxtavanej, jaʼ noʼox li bochʼotic ipique» (Marcos 2:17).

Oy lek srasonaltak ti jchʼunbetik li Diose

Likem tal ta stojolal melel Dios li lekil tojobtaseletik ta jtatik ta Vivliae. Yuʼun tskʼan ti xi jmuyubaj noʼoxe, maʼuk noʼox jlikel, moʼoj, tskʼan ti sbateluk osile. Alberto, ti oy xa ta 24 jabil yiktaoj poxe, chvul to ta sjol ti kʼu toʼox yelan svokole. «Kʼot tajek ta koʼonton kʼalal laj kaʼi ti xuʼ jel li jkuxlejale, xchiʼuk ti oy ta yoʼonton chi skoltaun li Jeovae xchiʼuk ti... xchiʼuk ti stuke... —xi chlokʼ xa yaʼlel sat chale—, xaʼibun li jvokole, ti oyun ta yoʼontone xchiʼuk ti tskoltaun kʼalal mas chtun kuʼune. Mu xlaj tojbe ta vokol li kʼusi spasoj ta jtojolale.»

Jaʼ yuʼun chaʼa, mi meʼinem avuʼun li uchʼ poxe o ti ep chbat avuʼun yuchʼele, mu xavikta aba. Li Albertoe jaʼ jun li ta epal krixchanoetik ti jech toʼox svokolik kʼuchaʼal voʼote, pe li avie mas xa sjutukajesojik ti kʼuyepal chuchʼike o yiktaojik xa ta jyalel. Muʼyuk chopol chaʼi sbaik ti jech la spasike, xuʼ jech chavaʼi aba ek.

Mi la nop ti oy xa noʼox smelolal chavuchʼe o ti chavikta-o ta jyalele, teuk ta ajol li kʼusi yaloj Jeova Dios liʼe: «Toj lec [mi] [...] achʼun li cʼusitic laj calbote, [ch-epaj] [...] alequilal jech chac cʼu chaʼal nojelal ucʼum ti jechuque; muʼyuc spajeb chata cʼusi lec jech chac cʼuchaʼal nab ti mu xpaj ta yucʼlajetele» (Isaías 48:18).

[Tsʼibetik ta yok vun]

[Rekuadro ta pajina 8]

«¿Mi yantik xa van chmeʼin batel kuʼun?»

Jakʼbo aba:

• «¿Mi mas xa ep chkuchʼ pox li avie?»

• «¿Mi mas xa nopoltik chkuchʼ?»

• «¿Mi mas xa tsots yip li poxetik chkuchʼe?»

• «¿Mi chkuchʼ ta skoj ti sujomun xchiʼuk mu xa noʼox jnaʼ kʼusitik ta jpas ta jkuxlejale o sventa xchʼay ta jol li kʼopetike?»

• «¿Mi oy buchʼu yalojbun —xuʼ van jun kamigo o junuk kutsʼ kalal— ti ep tajek chkuchʼe?»

• «¿Mi yakʼoj jvokol ta jna, ta kabtel o kʼalal oyun ta vakasion li yuchʼel poxe?»

• «¿Mi vokol tstsʼik kuʼun junuk xemana ti muʼyuk chkuchʼe?»

• «¿Mi chopol chkil ti mu xuchʼ li yantike?»

• «¿Mi mu jamaluk chkalbe yantik ti kʼuyepal chkuchʼe?»

Mi oy jun o mas sjakʼobiltak ti bu «jech» xi cha takʼe, jaʼ van skʼan xal ti skʼan cha jutukajes yuchʼele.

[Rekuadro ta pajina 9]

Sventa mu jaʼuk to chopol xavaʼi aba ta tsʼakal

Xi xa nop kʼalal skʼan toʼox xavuchʼe:

• «¿Mi lek van ti chkuchʼe o mi jaʼ van lek ti muʼyuke?»

Tojobtasel: Jaʼ lek mu xavuchʼ mi anaʼoj ti mu xa naʼ xa pajtsan abae.

• «¿Jaypʼis ta xkuchʼ?»

Tojobtasel: Kak nopo jaypʼis noʼox chavuchʼ yoʼ to mu xchʼayot li poxe.

• «¿Bakʼin ta xkuchʼ?»

Tojobtasel: Mu jsetʼuk xavuchʼ kʼalal cha tsʼot akaroe o kʼalal oy kʼusi cha pas ti skʼan lek vikʼil asate, mi jaʼuk kʼalal cha pasbe jtosuk yabtel Diose. Mi jaʼuk kʼalal chavuchʼ poxiletike. Li antsetike skʼan mu xuchʼik kʼalal xchiʼinoj xa yolike.

• «¿Bu jotukal chbat kuchʼ?»

Tojobtasel: Mu me xbat avuchʼ ti bu xibal sbae, mi jaʼuk ta nakʼal, mi jaʼuk ta stojolal krixchanoetik ti mu lekuk chilik li yuchʼel poxe.

• «¿Buchʼutik ta jchiʼin ta yuchʼel?»

Tojobtasel: Xchiʼuk avamigotak o xchiʼuk avutsʼ avalal ti anaʼoj ti mu xuʼ sokesote; mu xa chiʼin ta yuchʼel li buchʼutik mu snaʼ spajtsan sbaike.

[Rekuadro ta pajina 10]

Yan kʼusi melel kʼot ta pasel

Supot, ti nakal ta Tailandiae, toj echʼem meʼinem xaʼox yuʼun li poxe. Baʼyele jaʼ noʼox chuchʼ ta akʼobaltik, pe kʼunkʼun lik yuchʼ ta jujun sob xchiʼuk ta tsʼakale lik yuchʼ ta oʼlol kʼakʼal. Bakʼintik kʼalal ta xuchʼe jaʼ xa noʼox sventa chyakub-o. Pe lik xchan Vivlia xchiʼuk li yajrextikotak Jeovae, jaʼ te la xchan ti muʼyuk lek chil jyakubeletik li Diose. Jaʼ yuʼun laj yikta yuchʼel, pe mu toj jaluk kuch yuʼun. Kʼalal laj yil yutsʼ yalal ti lik yuchʼ yan veltae, toj lajem tajek yoʼonton komik.

Akʼo mi jech, skʼanoj li Jeovae xchiʼuk oy ta yoʼonton chichʼ ta mukʼ jech kʼuchaʼal sta-oe. Li xchiʼiltak ta chʼunolajele la skoltaik, xchiʼuk la tspatbeik yoʼonton li yutsʼ yalal sventa mu snopik ti mu xa xtukʼibe xchiʼuk ti akʼo mu xiktaik komel stuke. Kʼalal jaʼo jech taje laj yil li mantal ta 1 Corintios 6:10 —ti bu chal ti mu xuʼ x-och bu chventainvan Dios li jyakubeletike—, vaʼun laj yakʼ venta ti toj chopol li kʼusi yakal spasele. Laj yakʼ venta ti persa skʼan xikta li yakubele.

Jaʼ to sjunul xa yoʼonton ta xikta li poxe. Ta tsʼakale, koliyal li xchʼul espiritu Diose, li beiltasel chakʼ li ta sKʼope xchiʼuk li koltael la sta ta yutsʼ yalal xchiʼuk li ta tsobobbaile jaʼ te la sta yip sventa stsal yuʼun li yakubele xchiʼuk kom onoʼox yuʼun li poxe. Li yutsʼ yalale toj echʼ xa noʼox xmuyubajik kʼalaluk laj yichʼ voʼ sventa xkʼot ta yajrextiko Jeovae. Li avi kʼakʼale, li vinik taje lek xil sba xchiʼuk Dios jech kʼuchaʼal oy onoʼox ta yoʼontone xchiʼuk ta skolta yan krixchanoetik sventa xojtikinik li Diose.