Ti bu laj yich’ lok’esel li stak’obiltak li ta Jkuxlejaltik xchiʼuk Kabteltik sventa Dios, programa xchiʼuk bu chijtsʼibaj
7-13 YUʼUN SEPTIEMBRE
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | EKSODO 23, 24
«Mu me jtsʼaklitik li epal krixchanoetike»
¿Mi jnaʼojtik lek ti jaʼ jech kʼot ta pasele?
7 ¿Mi lek chkaʼitik stakbel echʼel koreo elektroniko o mensajeetik li kamigotik xchiʼuk li buchʼutik xkojtikintike? Kʼalal oy junuk aʼyej o junuk loʼil ti labal sba laj kaʼitike, ¿mi voʼotik xa baʼyel ta jkʼan chkalbetik li yantike? Kʼalal muʼyuk to ta jtaktik batel junuk koreo elektroniko o junuk mensajee, xi skʼan jakʼbe jbatike: «¿Mi jnaʼoj lek ti melel skotol li kʼusi laj kaʼie? ¿Mi jnaʼoj lek ti jaʼ jech kʼot ta pasele?». Mi mu jnaʼtik mi jech ta melele, xuʼ van ta jpuktik batel jun jecheʼ aʼyej ta stojolal li kermanotaktike. Jech oxal, jaʼ lek jtupʼtik xchiʼuk ti mu jtaktik batele.
8 Toj xibal sba kʼalal anil ta jchaʼtaktik batel koreoetik o mensajeetik ti mu jnaʼtik mi melele. Ta junantik lumetike mu x-akʼbat spas lek yabtelik li stestigotak Jeovae o xuʼ van mu xakʼik ta j-echʼel, jaʼ yuʼun tspukik jecheʼ aʼyejetik sventa stikʼik xiʼel ta koʼontontik o ti mu xa jpat koʼontontik ta jujuntale. Taje jaʼ jech kʼot ta pasel li ta Unión Sovieticae, li polisiaetik ti ta mukul ch-abtejike (ti KGB sbiike) lik yalik ti laj la svalopatinik komel stestigotak Jeova junantik ermanoetik ti lek ojtikinbilike. Ep buchʼu la xchʼun xchiʼuk laj yiktaik li s-organisasion Jeovae. Akʼo mi jech, oy onoʼox buchʼu sutik talel, pe ep tajek ti muʼyuk xa sutik tal ta skoj ti chʼay li xchʼunel yoʼontonike (1Tim 1:19). ¿Kʼusi skʼan jpastik yoʼ mu jechuk xkʼot ta jtojolaltike? Skʼan mu jchaʼtaktik li koreoetik o mensajeetik ti mu spat oʼontonal o ti mu jnaʼtik mi jech ta melele. Skʼan mu xkakʼ jbatik ta loʼlael; mu jchʼuntik skotol kʼusi chkichʼtik albele xchiʼuk jkʼeltik baʼyel mi jech ta melel.
it-1 paj. 11 par. 4
Aaron
Li oxkoj k’usi chopol la spasik krixchanetike jamal xvinaj ti ma’uk la slikes li Aarone, ja’ ta skoj ti la xch’un sujel yu’un li krixchanoetike. Va’un, la spas li k’usi mu’yuk tuk’e. Ti jech la spase, ja’ mu’yuk la xch’un li mantal li’e: «Mu me xatsʼakli batel epal krixchanoetik sventa xapas li kʼusi chopole» (Eks 23:2). Ak’o mi jech, lek laj yichʼ albel skoplal li ta Viviae. Li Xnich’on Dios eke laj yal ti sta-o lek ti tun ta paleal li Aarone (Sl 115:10, 12; 118:3; 133:1, 2; 135:19; Mt 5:17-19; 8:4).
it-1 paj. 454 par. 2
Tupʼem satik
K’alal tupʼem satik xie, ja’ sk’an xal ti mu’yuk tuk’ chchapanvanike. Li ta Mantaletike ep ta velta chal ti mu’yuk lek li buch’u chchon sba ta tak’ine, ti tstsak matanale o ti cht’ujvanike, mi jech tspasike, li jchapanvanejetike mu’yuk xa lek tuk’ chchapanvanik, yu’un «li chonbail ta takʼine tspas yuʼun ta maʼsat li buchʼu lek xil osile» (Eks 23:8). Jech xtok, «tspas yuʼun ta maʼsat li buchʼu pʼije» (Dt 16:19). Ak’o mi lek xtojob xchi’uk lek p’ij li jchapanvaneje, xu’ me mu xa xak’ venta k’usi tspas ta skoj li matanal ch-ak’bate. Pe li smantal Diose chal ti tstupʼ jsatik li matanal chkʼichʼtik akʼbele xchiʼuk xu’ sjel ti kʼu yelan chkaʼi jbatike, yu’un xi chale: «Mu me xkʼuxubaj ta avoʼonton li povre ta skoj noʼox ti povree o ti jaʼ xa lek chavil ti buchʼu jkʼuleje» (Le 19:15). Jaʼ yuʼun, li jchapanvaneje sk’an lek xchapan li jk’uleje, yu’un mu’yuk lek ti tskolta ta skoj no’ox ti lek x-ile yu’un li krixchanoetike (Eks 23:2, 3).
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
Jkʼuxubintik me li jyanlumetike
4 Maʼuk noʼox laj yal Jeova ti skʼan xichʼik ta mukʼ jyanlumetik li j-israeletike, yuʼun laj yalbe xtok ti skʼan svules ta sjolik ti kʼu toʼox yelan laj yaʼi sbaik eke (kʼelo Éxodo 23:9). Jaʼ jech, kʼalal muʼyuk toʼox bu ch-ochik ta mosoil ta Ejipto li j-israeletike, muʼyuk onoʼox lek ilatik yuʼun li j-ejiptoetike (Jen 43:32; 46:34; Eks 1:11-14). Toj tsots laj yaʼi j-israeletik kʼalal batik ta yan lume. Jaʼ yuʼun, vulesbat ta sjolik yuʼun Jeova ti kʼu yelan laj yaʼi sbaike sventa xakʼ ta ilel slekil yoʼontonik ta stojolal li jyanlumetike (Lev 19:33, 34).
it-2 paj. 386 par. 8
Miguel
1. Ma’uk no’ox Gabriel chich’ albel sk’oplal li ta Vivliae, yu’un chalbe sk’oplal jun anjel ti ch’ul xchi’uk ti ja’ bankilal anjel chich’ albel sk’oplale (Jud 9). Li bu ba’yel chvinaj li sbie ja’ ta kapitulo 10 ta slivroal Daniel chal ti jaʼ jun bankilal anjel ti tsots yabtel yichʼoje xchi’uk ti bat skolta jun anjel ti tstsak sbaik ta k’op xchi’uk li bankilal ta Persiae. Li Miguele laj yichʼ biiltasel ta «bankilal ta skoltael» li steklumal Daniele (Da 10:13, 20, 21; 12:1). Jech xtok, chak’ ta a’iel ti ja’ Miguel ti la sbeiltas batel ta takixokol balumil li j-israeletike (Eks 23:20, 21, 23; 32:34; 33:2). Ti lik skʼopik xchiʼuk ti laj yut sbaik li Diablo xchiʼuk li bankilal anjel Miguel ta skoj li sbekʼtal Moisese, chak’ ta ilel ti ja’ ono’ox Miguel ti buch’u beiltasvane (Jud 9).
14-20 YU’UN SEPTIEMBRE
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | EKSODO 25, 26
«Li kʼusi toj tsots skʼoplal li ta axibalnae»
it-1 paj. 179 par. 8
Xkaxail strato Jeova
Ti k’uyelan laj yich’ pasel li xkaxail strato Jeovae. Li k’usi ba’yel laj yalbe Moises li Jeovae ja’ ti k’u yelan chich’ meltsanel li axibalnae xchi’uk li kaxae. Yu’un ja’ li k’usi mas tsots sk’oplal chk’ot li ta axibalnae xchi’uk ta sventa li j-israeletike. Li kaxae xi smuk’ule, chib xuk’ubil xchi’uk j-o’lol snatil, jun xuk’ubil xchi’uk j-o’lol sjamlej, jun xukʼubil xchiʼuk j-oʼlol li stayleje (111 sentimetro × 67 sentimetro × 67 sentimetro). Pasbil ta akasia te’ xchi’uk pixbil lek ta bats’i oro ta yut xchi’uk ta spat. Jech xtok, ta oro pasbil li xnichimal ta sjoyobal li sti’ kaxae. Li smak kaxae laj yichʼ pasel ta batsʼi oro sjunul, ma’uk jech k’ucha’al li yantik ti ja’ no’ox laj yich’ pixel ta oro li te’e. Li ta smak kaxae te laj yichʼ akʼel chib kerubinetik ta oro ti tenbil ta martiyo xchi’uk te laj yichʼ akʼel jun ta jujujot sjol li ta smak kaxae ti snupoj sbaik chkom xchibalik, nijajtik yalel xchi’uk lich’il muyel li xik’ik sventa smak ta snakʼobalik li smak kaxae (Eks 25:10, 11, 17-22; 37:6-9). Li ta griego kʼop kʼalal «smak» xie, jaʼ chalbe skʼoplal xtok li kʼusi chakʼ jun krixchano sventa xchʼaybat smul yuʼun li Diose (Eks 25:17; Ebr 9:5, ts’ib ta yok vun; k’elo CUBIERTA PROPICIATORIA).
it-1 paj. 179 par. 11
Xkaxail strato Jeova
Li kaxae tun ta skʼejobil junantik k’usitik ch’ul ti chtun sventa sk’elobil o svulesobil ta sjolike jech k’ucha’al li cha’pech tonetik ti te ts’ibabil li Lajuneb Mantaletik ti ja’ li k’usi mas tsots sk’oplal te tik’ile (Eks 25:16). Te tik’il xtok «li jarra pasbil ta oro ti yich’oj manae» xchi’uk «li snamte’ Aaron ti laj yak’ xnichimale», pe ta mas ts’akale, laj yich’ lok’esel li k’usitik te k’ejbil k’alal jutuk xa’ox sk’an smeltsan templo li Salomone (Ebr 9:4; Eks 16:32-34; Nu 17:10; 1Re 8:9; 2Kr 5:10). K’alal jutuk xa ox sk’an xcham li Moisese, laj yak’be jlevietik ti ja’ paleetik li skopial «slivroal Mantale» xchi’uk xi laj yalanbee: «Te xavak’ik ta xokon li xkaxail strato Jeova Dios avu’unike, ja’ chk’ot ta testigo ti chal ti oy amulike» (Dt 31:24-26).
it-1 paj. 180 par. 1
Xkaxail strato Jeova
Sk’elobil ti te oy li Diose. Ti k’u sjalil te oy li Kaxae laj yak’ ta ilel ti te oy li Diose, yu’un xi jamal laj yale: «Jaʼ te chkakʼ jba ta ilel ta atojolal xchiʼuk te ta jkʼoponot tal ta sba li smak kaxae. Te chikʼopoj tal ta oʼlol ti bu oy li chib keruvinetik ta sba xkaxail [Mantale]», «yuʼun te chkakʼ jba ta ilel ta jvol tok ta sba smak li Kaxae» (Eks 25:22; Le 16:2). Li Samuele laj ono’ox yal ti te chotol ta sba keruvinetik li Jeovae (1Sa 4:4). Li keruvinetike ja’ sk’an xal li «skareta» Jeovae (1Kr 28:18). Ja’ yu’un, «kʼalal ch-och batel jujun velta ta karpana sventa tsobobbail li Moises sventa xchiʼin ta loʼil li Diose, te chaʼibe yechʼomal ye ta yakʼol smak li xkaxail Mantale, ti te chlik talel ta oʼlol ti bu oy li chib keruvine, te chchiʼinat ta loʼil yuʼun li Diose» (Nu 7:89). Ta mas ts’akale, li Josue xchi’uk li bankilal pale Finease te la sk’oponik Jeova ta yeloval li Kaxae (Jos 7:6-10; Jue 20:27, 28). Ja’ no’ox li bankilal palee xu’ x-och jun velta ta jabil li ta Bats’i Lekil Ch’ul Kuartoe xchi’uk ti tsk’el li Kaxae, ak’o mi ma’uk sventa tsk’opon li Jeovae, yu’un ja’ sventa tspas li Sk’ak’alil Stael Pertone (Le 16:2, 3, 13, 15, 17; Ebr 9:7).
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
it-2 paj. 773 par. 3
Keruvinetik
K’alal laj yich’ pasel li axibalna ta takixokol balumile, oy k’usitik yan laj yich’ pasel ti yich’oj slok’ol li keruvinetike. Li ta jujujot smak kaxae te laj yich’ ak’el jujun keruvinetik ta oro ti tenbil ta martiyoe xchi’uk «snupoj sbaik chkom xchibalik xchiʼuk nijajtik yalel satik ta smak li kaxae» sventa ch-ich’vanik ta muk’. Jech xtok, lich’il muyel xik’ik sventa smak ta snakʼobalik li smak kaxae (Eks 25:10-21; 37:7-9). Li spok’al axibal na ti pasbil ta linoe xchi’uk li skortinail ta yut li axibalna ti bu Ch’ul xchi’uk li Bats’i Lekil Ch’ul Kuartoe laj yich’ luchbel slok’ol kerubinetik ek (Eks 26:1, 31; 36:8, 35).
it-2 paj. 592 par. 4
Pan chichʼ akʼel kʼuchaʼal matanal
Chich’ ak’el 12 ta pech pan ta mexa ti te oy ti bu Ch’ule (ta ts’akale jech-o laj yich’ pasel li ta temploe) ti chich’ jelel jujun sabadoe (Eks 35:13; 39:36; 1Re 7:48; 2Kr 13:11; Ne 10:32, 33). Mi jech tajek laj yich’ jelubtasel k’ucha’al chal ta evreo li pan ti chich’ ak’el k’ucha’al matanale, xi ta alele «pan sventa satil». K’alal «satil» xie, bateltike ja’ sk’an xal «muʼyuk laj yikta komel» (2Re 13:23), jech oxal, k’alal chich’ ak’el li pan k’ucha’al matanale xko’olaj ti te chich’ ak’ilanel-o ta yeloval sat li Jeovae, yu’un ja’ jun matanal ta stojolal (Eks 25:30). Li pan ti chich’ ak’el k’ucha’al matanale chich’ alel xtok ti ja’ «li latsbil pane» (2Kr 2:4), «li pan ti ak’bil ta stojolal Diose» (Mr 2:26) o li pane (Ebr 9:2).
21-27 YU’UN SEPTIEMBRE
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | EKSODO 27, 28
«¿Kʼusi chakʼ jchantik ta sventa li skʼuʼ spokʼ paleetike?»
it-2 paj. 1175 par. 6
Urim xchi’uk Tumim
Li buch’utik chchanbeik sk’oplal Vivliae chalik ti Urim xchiʼuk Tumime ja’ sventa «tsk’elik suerteik» (Eks 28:30, LT, ts’ib ta yok vun). Junantike chalik ti oxjot sate, li ta jote xi ts’ibabile «mo’oj» li ta yane «tana», pe li jot xtoke mu’yuk k’usi ts’ibabil. Li k’usi ba’yel chvinaje ja’ li stak’obile, pe mi ja’ vinaj li k’usi mu’yuk te ts’ibabile ja’ sk’an xal ti mu’yuk stak’obile. Oy buch’utik chalik xtok ti ja’ la cha’pech tone, li jote ik’ skoloral, yan li ta jote sak. Va’un, tsjipik li tonetik sventa tsna’beik li stak’obil li k’usi tsjak’ike mi sak k’ot xchibale ja’ sk’an xal tana, mi ik’ k’ot xchibale, ja’ sk’an xal mo’oj, mi jun sak xchi’uk jun ik’ k’ote, ja’ sk’an xal ti ch’abal stak’obile. Jun veltae, li Saule bat sk’anbe vokol pale sventa sna’ mi chbat stsak ta k’op li filisteaetike, pe ch’abal x-ak’bat stak’obil. Ta skoj taje la svul yo’onton, yu’un la snop ti oy junuk svinik ti la sa’ smule, ja’ yu’un xi la sk’an vokole: «¡Kajval, Dios yuʼun Israel, takʼavan ta sventa li Tumime!». Va’un jaʼ kʼot ta stojolal li Jonatan xchiʼuk Saule, va’un laj yak’ik suerte sventa sna’ik buch’u junukal ja’ ta smul. Li lo’il li’e chak’ ta ilel ti jelel li sjak’el ta Tumim xchi’uk li yak’el suertee ak’o mi jech te ono’ox snitojbe sba sk’oplal (1Sa 14:36-42).
it-1 paj. 969 par. 3
Stiba jun krixchano
Mero bankilal pale ta Israel. Li sts’otobil sjol li mero bakilal pale ta Israele, oy jun lamina ta stiba ti pasbil ta batsʼi oro ti solel stsʼayayete ti ja’ chak’ ta ilel «jun xchʼul senyail ti akʼbil xa ta stojolal Dios», oy k’usi yich’oj akʼbel seyoal ti xi ts’ibabile: «Te likem ta stojolal Jeova li kʼusi chʼule» (Eks 28:36-38; 39:30). Li mero bankilal palee ja’ jbabe li ta yich’el ta muk’ Jeovae, ja’ yu’un sk’an ti lekuk ch’ul li yabtel tspase. Jech xtok, li k’usi ts’ibabil ta lamina ti te pak’al ta sts’otobil sjole, tsvulesbat ta sjol li j-israeletik ti sk’an lek ch’ul ti k’u yelan chich’ik ta muk’ li Jeovae. Taje ja’ jun sk’elobil ta sventa li mero bankilal pale ti ja’ li Jesukristoe xchi’uk ti laj yich’ biiltasel yu’un Dios sventa xtun ta paleal xchi’uk ti xch’ultajes li Diose (Ebr 7:26).
Oyuk jlekilal kutsilaltik xkichʼtik ta mukʼ li Jeovae
17 Kʼalal jaʼo chkichʼtik ta mukʼ li Jeovae, skʼan me lekuk jtalelaltik ti vaʼ ora taje. Xi tsvules ta joltik li Eclesiastés 5:1: «Cʼalal chabat ta chʼulna yuʼun Diose, qʼuelo me aba cʼu xʼelan chaxanov», xi. Li Moisés xchiʼuk Josuee skʼan onoʼox xakʼik ta ilel ti chichʼik ta mukʼ Dios kʼalal chpechʼik li chʼul balumile, jaʼ yuʼun skʼan slokʼ xonobik (Eks 3:5; Jos 5:15). Li paleetik ta Israele skʼan stunes sbikʼit vexik ta lino no ti «xcʼot cʼalal ta smucʼul [yoʼike]» (Eks 28:42, 43). Li mantal taje jaʼ sventa ti muʼyukuk kʼusi kʼexlal xkʼot ta pasel kʼalal jaʼo chtunik ti bu oy skajleb matanale. Jech noxtok, li yutsʼ yalal jun palee jaʼ me jech skʼan spas kʼuchaʼal chal li tsatsal chʼul mantaletike xchiʼuk ti oyuk yutsil slekilalike.
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
¿Mi ana’oj xa?
Li j-israeletike, ¿bu la staik li k’upil sba tonetik sventa xak’beik ta smak sti’ yo’onton li mero bankilal palee?
K’alal lokemik xa’ox ta Ejipto li j-israeletik xchi’uk ti te xa ox oyik ta takixokol balumile, albatik yu’un Dios k’u yelan sk’an sts’isik li smak sti’ o’ontonale (Eks 28:15-21). Sk’an stunesik li k’upil sba tonetik li’e: rubi, topasio, esmeralda, turkesa, safiro, jaspe, leschem, agata, amatista, krisolito, onise xchi’uk jade. ¿Bu la staik li k’upil sba tonetike?
Li ta sk’ak’alil vivliae, li k’upil sba tonetike ep xa ono’ox sbalil yu’unik xchi’uk chtunesik sventa chp’olmajik-o. Li j-ejiptoetike te to chich’ik talel ta Irán xchi’uk ta Afganistán o yik’aluk van te to ta India. Jech xtok, te noʼox tslokʼesik jlom k’upil sba tonetik ta sminaik li j-ejiptoetike. Li faraonetike ja’ yuʼunk skotol ti bu chlok’ li k’upil sba tonetike. Li moltotil Jobe laj yalbe sk’oplal posoetik xchi’uk jombil muk’ta tonetik ti te ch-ech’ li vo’e, ja’ to’ox te tsa’ik k’upil sba tonetik jech k’ucha’al li safiro xchi’uk li topasio tone (Job 28:1-11, 19).
Li ta slivroal EKSODOE, chal ti k’alal jutuk xa ox sk’an xlok’ik batel ta Ejipto li j-israeletike la spojbeik batel k’usitik k’upilik sba oy yu’unik li j-ejiptoetike (Eks 12:35, 36). Jech oxal, yik’aluk van ja’ te la staik tal ta Ejipto li k’upilik sba tonetik ti laj yak’ik ta smak stiʼ yo’onton li mero bankilal palee.
it-2 paj. 940 par. 4
Ch’ul
K’usitik. Oy k’usitik ti jaʼ noʼox sventa yich’obil ta muk’ Jeovae. Ta skoj ti yich’oj ak’el ta stojolal Dios xchi’uk sakubtasbil ta sventa li ch’ul abtelal ti chich’ pasel ta sventa Jeovae, ch’ul tajek chk’ot. Taje ma’uk sk’an xal ti jech onoʼox chʼul sventa tstunesik yoʼ xchabi-o sbaik, tspoj-o sbaik o oyuk suerteike. Jun sk’elobile, k’alal bat stsakik ta k’op jfilisteatik li chaʼvo’ xnich’nabtak Elie, laj yich’ik batel li xkaxail strato Jeovae, pe mu’yuk xpojatik (1Sa 4:3-11). Li k’usitik laj yich ch’ultajesel ti jech laj yal Diose ja’ li skajeb matale (Eks 29:37), li aseite ti chtun k’alal oy buch’u chich’ t’ujele (Eks 30:25), li ch’ul pome (Eks 30:35, 37), li sk’uʼ spok’ paleetike (Eks 28:2; Le 16:4), li pan ti chich’ ak’el k’ucha’al matanale (Eks 25:30; 1Sa 21:4, 6) xchi’uk skotol li k’usitik te oy li ta karpanae. Junantike jaʼ liʼe: li skajleb matanal ta oroe, li mexa ti bu chich’ kajanel li pan ti chich’ ak’el k’ucha’al matanale, li kandeleroetike xchi’uk li k’usitik yich’oje. Jutuk mu skotoluk taje te chich’ albel sk’oplal li ta Ba’yel slivroal Reyes 7:47-51. Li’e mas to ch’ulik ta skoj ti ja’ senyail xchi’uk snak’obal li k’usitik oy ta vinajel sventa tsta skolelik li buch’utik smalaojike (Ebr 8:4, 5; 9:23-28).
28 YUʼUN SEPTIEMBRE-4 YUʼUN OKTUVRE
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | EKSODO 29, 30
«Li matanaletik chkakʼbetik Jeovae»
it-1 paj. 1231 par. 6
Stsakel biil
Li ta Sinaie. Li ba’yel velta laj yal Jeova ti sk’an stsak sbiik li j-israeletike jaʼo k’alal te spasoj skarpanaik ta Sinaie, k’alal ech’ xa ox chib jabil xchi’uk chib u SLOK’ELIK li ta Ejiptoe. Sventa xich’ koltael li Moisese, laj yich’ t’ujel jujun vinik li ta jujuchop nitilulale ti ja’ tsk’el xchi’uk tsbain sventa stsakbe sbiik ti k’u yepal jujun nitilulale. Ma’uk no’ox la stsak sbiik li viniketik ti yich’oj 20 sjabilalik o mase (ti xu’ xtunik ta soltaroale). Jech xtok, li Mantale chal ti sk’an xak’ik j-o’lol siklo plata (1,10 dolar yepale [E.U.A.]) ti ja’ sventa li abtelal chich’ pasel li ta axibalnae (Eks 30:11-16; Nu 1:1-16, 18, 19). Ti kʼu yepal lokʼ ta tsakbel sbi ta skotolike jaʼ 603,550, pe li jlevietike mu’yuk laj yich’ tsakbel sbiik yu’un ch’abal xrextoik. Jech xtok, mu’yuk chak’ik patan sventa li axibalnae xchi’uk mu’yuk ch-albatik ti xtunik ta soltaroale (Nu 1:44-47; 2:32, 33; 18:20, 24).
it-1 paj. 547 par. 1
Li k’usitik chich’ ak’ele
Li ta Smantal Moisese, chal ti sk’an oy k’usitik xich’ ak’ele. K’alal la spas senso li Moises ta stojolal li j-israeletike, li viniketik ti yich’ojik mas ta 20 jabile laj yak’ik j-oʼlol siklo plata [ti xu’ van 1,10 dolar yepale (E.U.A.)], jaʼ ti kʼu yepal yalal jujun siklo ti bu chʼul sventa spoj li xkuxlejalike. Ja’ ti k’u yepal chak’beik Jeova sventa spoj li xkuxlejalike xchi’uk sventa xich’ «tunesel li ta abtelaletik chich’ pasel ta karpana sventa tsobobbaile» (Eks 30:11-16). Jech k’ucha’al laj yal li j-al lo’il Josefo ti ja’ juda vinike (La Guerra de los Judíos, libro VII, cap. VI, sec. 6), ta ts’akale jech xa lik stojik jujun jabil li ch’ul patane (2Kr 24:6-10; Mt 17:24; k’elo IMPUESTOS).
¿Mi ana’oj xa?
¿K’uxi chtoj li k’usitik chich’ tunesel li ta templo ta Jerusalene?
Li k’usitik chtun stemplo Jeovae ja’ te chich’ lok’esel li ta patane. Ma’uk no’ox te chlok’ li ta diesmo ti persa k’an xak’ike, yu’un te chlok’ xtok li ta yan matanaletik chich’ ak’ele. Jun sk’elobile ja’o k’alal meltsaj li axibalnae, li Jeovae laj yalbe Moises ti sk’an xak’ik j-o’lol siklo plata li buch’utik laj yich’ tsakbel sbiik li ta senseoe, ti ja’ sventa smoton Jeovae (Eks 30:12-16).
Ta tsakale, jech xa lik spasik-o ya’eluk li judaetik ti sk’an xak’ spatanik jujun jabil ta sventa li temploe. Li patan taje ja’ li k’usi laj yalbe sk’oplal Jesus k’alal laj yalbe Pedro ti stoj-o spatanik li tak’in la slok’esbe ta ye choye (Mt 17:24-27).
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
it-2 paj. 294 par. 1
K’obil
Yak’el k’obil. Li buch’u chak’ sk’ob ta stojolal junuk krixchano o ta jtosuk k’usie ma’uk no’ox sk’an xal ti chpikvane, yu’un ep k’usi smakojbe sk’oplal. K’alal jech ch’ich pasele, chak’ ta ilel ti lek chich’ ilel o ti chich’ t’ujele. K’alal laj yich’ik va’anel ta paleal li Aaron xchi’uk xnich’nabtake, laj yak’ sk’obik ta sjol tot vakax xchi’uk ta sjol li cha’kot tot chije, taje ja’ sventa xak’ik ta ilel ti ja’ sventaik li matanal chich’ ak’ele xchi’uk ti laj yich’ik va’anel ta paleal yu’un Jeovae (Eks 29:10, 15, 19; Le 8:14, 18, 22). K’alal la st’uj Moises sventa xk’ot ta xk’exol li Josuee, laj yak’ sk’ob ta stojolal, va’un ayan «lek sp’ijil» sventa lekuk sbeiltas li jteklum Israele (Dt 34:9). Jech xtok, chak’ sk’obik ta stojolal jun krixchano k’alal chak’beik bendisione (Je 48:14; Mr 10:16). Li Jesus eke laj yak’ sk’ob o la spik junantik krixchanoetik ti la xpoxtaane (Mt 8:3; Mr 6:5; Lu 13:13). Bateltik xtoke, li jtakboletike laj yak’ sk’obik ta stojolal junantik krixchanoetik sventa xich’ik li ch’ul espiritue (Ech 8:14-20; 19:6).
it-2 paj. 1171 par. 1
T’ujbil, st’ujel
Li ta mantal ak’bat Moisese, te laj yich’ albel k’usitik skap chich’ li aseite sventa xich’ t’ujel junuk krixchanoe. Li skaptak yich’oje ja’ mirra, kanela ti mu tajek yik’e, kalamo ts’i’lel ti mu tajek yik’e, kasia te’ xchi’uk s-aseiteal oliva (Eks 30:22-25). Li buch’u ta jech no’ox tspas li aseite ti mu’yuk ak’bil permisoe xchi’uk ti tstunese, chich’ milel (Eks 30:31-33). Li aseite taje chak’ ta ilel ti tsots sk’oplal xchi’uk ch’ul k’alal oy buch’u chich’ va’anel ta spasel jtosuk abtelale.