Ti bu laj yichʼ lokʼesel li stakʼobiltak li ta Jkuxlejaltik xchiʼuk Kabteltik sventa Dios, programa xchiʼuk bu chijtsʼibaj
7-13 YUʼUN JULIO
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | PROVERBIOS 21
Tojobtaseletik sventa xmuyubaj li nupultsʼakaletike
¿Kʼuxi xuʼ lek xbat avuʼunik kʼalal anovio abaike?
13 ¿Kʼu van sjalil skʼan xanovioin abaik? Li kʼusi chichʼ pasel ta anile muʼyuk lek chkʼot ta pasel (Pr 21:5). Jaʼ yuʼun, skʼan x-echʼ xkʼuk sjaliluk sventa xavojtikin li buchʼu chkʼot ta anup achiʼile. Pe mu me xajalijes xtok, yuʼun li Vivliae chal ti «kʼalal muʼyuk ta jtatik ta ora li kʼusi jmalaojtike, ch-ipaj-o yuʼun li koʼontontike» (Pr 13:12). Jech xtok, mi jal tajek chanovioin abaike, mas me vokol chavaʼiik stsalel ti oy buchʼu chakʼan chachiʼinik ta vayele (1Ko 7:9). Maʼuk xanopbe skʼoplal ti kʼu xa sjalil xavojtikin abaike, mas lek xi xanopbe skʼoplale: «¿Kʼusi to mas skʼan xkojtikin ta stojolal li jnovio o jnovia sventa jnop mi chinupun xchiʼuk o mi moʼoje?».
Mu me toj tsotsuk jkʼoplal xkaʼi jbatik
3 Li Jeovae oy ta yoʼonton ti xmuyubajikuk noʼox li nupultsʼakaletike. Pe ta skoj ti maʼuk tukʼil krixchanoetike, oy onoʼox chlik skʼopik. Li Pabloe laj onoʼox yal ti «chil tsots svokol stukik li buchʼu chnupunike» (1Ko 7:28). Junantik ermanoetike puro paskʼop tspasik xchiʼuk li snup xchiʼilike, jaʼ yuʼun xuʼ van xi chalike: «¡Altik xa noʼox ti lijnupune!». Mi jaʼ la xchanbeik stalelal li yan krixchanoetike, chlik spasik li kʼusi tskʼan stukike xchiʼuk tsnopik ti jaʼ mas lek ti xtuchʼ snupunelike.
4 Mu jnoptik ti laj-o xa skʼoplal li jnupuneltike. Yuʼun li Vivliae chal ti jaʼ to xuʼ jtuchʼ jnupuneltik mi oy buchʼu mulivaje (Mt 5:32). Mi oy la jnuptan jvokoltik jech kʼuchaʼal laj yal li Pabloe, mu xkakʼtik ti stsalutik li toybail xchiʼuk ti xi xkaltike: «Muʼyuk oyun ta yoʼonton li jnup jchiʼile. Muʼyuk mas skʼanojun. Jaʼ van mas ximuyubaj ti yanuk-o buchʼu kikʼoje». Mi jech laj kaltike, jaʼ noʼox ta jnop ta jtojolal jtuktik. Xi chal li krixchanoetik avie: «Paso li kʼusi xal avoʼontone, xuʼ xatuchʼ anupunel, jaʼ noʼox venta mi xamuyubaje». Pe xi chalbutik li Jeovae: «Oyuk-o me ta avoʼontonik li yantike, maʼuk noʼox me xanop akʼoplal atukik» (Flp 2:4). Li stuke mu skʼan ti jtuchʼ jnupuneltike (Mt 19:6). Li Jeovae tskʼan ti jtsaktik ta venta li kʼusi tsnope, ti mu jaʼuk jpastik li kʼusi tskʼan koʼontontike.
5 Skʼan xichʼ sbaik ta mukʼ li nupultsʼakaletike xchiʼuk ti skʼan sbaike (kʼelo Efesios 5:33). Li Vivliae chal ti jaʼ mas tsots skʼoplal ti oyuk kʼusi xkakʼbetik li yantike, jaʼ mu jechuk kʼalal oy kʼusi chkichʼtik akʼbele (Ech 20:35). ¿Kʼusi skʼan spas jun nupultsʼakal yoʼ xichʼ sbaik ta mukʼ xchiʼuk skʼan sbaike? Jaʼ ti bikʼituk xakʼ sbaike. Yuʼun jaʼ chkoltaatik sventa jaʼuk spasik li kʼusi lek chaʼi snup xchiʼilike, maʼuk li kʼusi lek chaʼi stukike (1Ko 10:24).
w06-S 15/9 paj. 28 par. 13
«Muyubajan noʼox xchiʼuk li avajnil ta akeremale»
13 ¿Mi jaʼ chlik-o kʼop ta anupunelik ta skoj ti kʼu yelan chakʼopon abaike? Mi jaʼ jeche, skʼan xavakʼik persa sventa xachapan li akʼopike. Xuʼ van nopem xa xavaʼiik ti toj tsots chakʼopon abaike (Pr 12:18). Jech kʼuchaʼal laj kiltik li ta xchanobil jelave, toj ep chakʼ vokolil kʼalal jech jtalelaltike. Xi chal jun pʼijil loʼil ta Vivliae: «Jaʼ mas lek mi nakalutik ta takixokol balumile, jaʼ muʼyuk lek mi nakalutik xchiʼuk jun ajnilal ti lek saʼkʼope xchiʼuk ti lek xkape» (Pr 21:19). Mi ajnilalote xchiʼuk mi chavakʼ venta ti jaʼ jech yakal chavil avokol ta anupunele, lek ti xiuk xajakʼbe abae: «¿Mi toj tsots chkakʼ ta ilel jtalelal ti jaʼ vokol-o xa chaʼi jmalal sventa xkʼuxubinune?». Jech xtok, li Vivliae chal li kʼusi skʼan spasik ek li malaliletike: «Jechuk-o me xakʼan avajnilik xchiʼuk mu me xkʼakʼetuk tajek avoʼontonik ta stojolalik» (Ko 3:19). Mi malalilote, xiuk xajakʼbe abae: «¿Mi muʼyuk chkakʼ ta ilel xkʼuxul koʼonton ta stojolal kajnil ti xuʼ van yan-o xa buchʼu chbat yalbe ti kʼu yelan chaʼi sbae?». Akʼo mi jech chanuptan ta anupunelik, maʼuk srasonal sventa oyuk buchʼu xmulivaj avuʼunik. Pe mi chavakʼik venta ti oy kʼusi xuʼ xibal sba xkʼot ta pasele, jaʼ mas lek ti xaloʼiltaik li kʼusi vokol chanuptanike.
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
Chkʼuxubinvan li Dios ti chijtun ta stojolale
16 Jkotoltik ta jkʼantik ti oyuk xkʼuxul koʼontontik kʼuchaʼal li Jeovae. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun muʼyuk chchikintabe s-orasion li buchʼu mu xakʼbe ta ilel xkʼuxul yoʼonton li yantike (kʼelo Proverbios 21:13). Ta skoj ti ta jkʼantik ti akʼo xchikinta j-orasiontik li Jeovae, skʼan me jkʼel jbatik ti mu toj tsotsuk koʼontontik ta stojolal li yantike. Muʼyuk ta jmak jchikintik «kʼalal xvokolet tskʼan koltael li buchʼu abol sbae», yuʼun ta jkoltatik. Jech xtok, tsots skʼoplal chkiltik li pʼijubtasel liʼe: «Muʼyuk me xkʼuxul oʼontonal chichʼ chapanel li buchʼu muʼyuk chkʼuxubinvane» (Snt 2:13). Mi bikʼit chkakʼ jbatik xchiʼuk mi te ta joltik ti ta jkʼantik akʼbel iluk xkʼuxul oʼontonal eke, mas me kʼun chkaʼitik ta yakʼbel ta ilel li yantike. Pe mas to jech skʼan jpasbetik li buchʼu tsutes yoʼonton xchiʼuk ti tsut talel ta tsobobbaile.
14-20 YUʼUN JULIO
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | PROVERBIOS 22
Lekil tojobtaseletik sventa xichʼ chanubtasel li kʼoxetike
¿Mi chlik van tunikuk ta stojolal Dios?
7 Xiuk xajakʼbe aba xchiʼuk anup achiʼil mi chakʼan chavil avalab anichʼnabike: «¿Mi tsotsutik ta mantal xchiʼuk mi bikʼit kakʼoj jbatik chilutik Jeova sventa xakʼ jtsʼitestik jun uni olol?» (Sl 127:3, 4). Pe mi oy xa avalab anichʼnabike, xiuk xajakʼbe abaike: «¿Mi chkakʼbe yil kalab jnichʼnab ti skʼan tsots xij-abteje?» (Ekl 3:12, 13). «¿Mi chkakʼ persa sventa mu chopoluk kʼusi snuptanik?» (Pr 22:3). Melel onoʼox ti mu kʼusi stakʼ jpastik sventa jchabitik skotol veltae. Pe xuʼ jchanubtastik sventa stsal batel yuʼunik. ¿Kʼuxi? Kakʼbetik yilik kʼuxi xuʼ saʼik beiltaseletik ta Vivlia (kʼelo Proverbios 2:1-6). Kalbetik junchibuk skʼelobil. Mi oy junuk kutsʼ kalaltik ti chikta komel mantale, kakʼbetik yil ta Vivlia kalab jnichʼnabtik kʼu yuʼun toj tsots skʼoplal ti tukʼuk xkakʼ jbatike (Sl 31:23). O mi oy buchʼu cham kuʼuntike, kakʼbetik yil junantik teksto ta Vivlia sventa stsal yuʼunik li at-oʼontone xchiʼuk ti junuk noʼox yoʼontonike (2Ko 1:3, 4; 2Ti 3:16).
Chanubtaso avalab anichʼnabik sventa skʼanik li Jeova
17 Ta sbikʼtaluk noʼox xlik achanubtas li avalab anichʼnabike. Mi lik noʼox achanubtas li avalab anichʼnabike, mas to me lek kʼusi chkʼot ta pasel (Pr 22:6). Jaʼ jech kʼot ta stojolal li Timoteoe, yuʼun ta sbikʼtal onoʼox chanubtasat tal yuʼun li smeʼ ti Eunise sbie xchiʼuk li syaya Loidae (2Ti 1:5; 3:15). Vaʼun, kʼalal la sta svaʼleje, bat xchiʼin ta cholmantal li jtakbol Pabloe.
18 Yan nupultsʼakal ta Costa de Marfil ti John xchiʼuk Paula sbiike lek la xchanubtas li vakvoʼ yalab xnichʼnabik sventa xtunik ta stojolal Jeova xchiʼuk ti xlik skʼanike. ¿Kʼuxi la spasik? Jaʼ la xchanbeik li kʼusi la spas Eunise xchiʼuk Loidae. Xi chalike: «Kʼalal naka toʼox svokʼelik li kalab jnichʼnabkutike, lik noʼox jchanubtaskutik tal» (Dt 6:6, 7).
19 ¿Kʼusi skʼan xal ti xichʼik chanubtasel ta Skʼop Dios li alab nichʼnabiletike? Li jpʼel kʼop ta ebreo ti yichʼoj jelubtasel kʼuchaʼal «chanubtasel» li ta Deuteronomio 6:7 jaʼ skʼan xal «ti chichʼ alilanbel ep ta velta yoʼ jamaluk xaʼibe smelolale». Jaʼ yuʼun, toj tsots skʼoplal ti xchʼakbeik lek yorail totil meʼiletik sventa jmojuk kʼusi spasik xchiʼuk li yalab xnichʼnabike. Bateltike, xuʼ van sta xa chaʼiik ta skoj ti te noʼox chalilanbeik-oe. Pe skʼan teuk ta sjolik ti kʼalal chchanubtas yalab xnichʼnabike, yakal me tskoltaik yoʼ xaʼibeik lek smelolal li Skʼop Diose xchiʼuk ti xakʼ ta xkuxlejalike.
Chanubtaso avuni kʼoxtak sventa xtunik ta stojolal Jeova
6 Ta skoj ti akʼanojan li avalab anichʼnabe, skʼan me xatukʼibtas. Mi oy kʼusi chopol la spasike, xuʼ van xaʼibeik smelolal ti mu xtun li kʼusi la spasik mi la avalbe kʼu yuʼune. Pe ¿mi mu xchʼunik une? (Pr 22:15). Veno, jaʼ jech xapas kʼuchaʼal la spas Jesuse. Mu xalubtsaj ta sbeiltasel, ta stojobtasel xchiʼuk ta stukʼibtasel. Kʼelo lek bu xchiʼuk kʼusi ora xuʼ xatukʼibtas ta slekil avoʼonton. Jun stestigo Jeova ta Sudáfrica ti Elaine sbie, xvul to ta sjol ti kʼu yelan tukʼibtasat yuʼun li stot smeʼe. Jamal lek ch-albat ti kʼusi skʼan spase. Ch-albat baʼyel ti ch-akʼbat kastigo mi mu xchʼun mantale. Jech onoʼox un, chkʼot ta pasel li kʼusi ch-albate. Pe baʼyel onoʼox ch-albat ti kʼu yuʼun ch-akʼbat kastigoe xchiʼuk muʼyuk ta skapemal xa sjolik chtukʼibtasat. Taj une, jaʼ la spat-o yoʼonton ti kʼanbil yuʼun li stot smeʼe.
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
Muyubajkutik-o li kʼusi spas kuʼuntik ta stojolal Jeovae
11 Jaʼ jech li voʼotik eke, mas me chijmuyubaj mi ta jpastik ti bu kʼalal xuʼ kuʼuntik li kʼusi chij-akʼbat jbaintik li ta steklumal Jeovae. Kakʼ ta koʼontontik li cholmantale xchiʼuk koltavankutik li ta tsobobbaile (Ech 18:5; Ebr 10:24, 25). Jchapan lek li jloʼiltik chkakʼtik ta jujun tsobajele sventa jpatbetik yoʼonton li yantike. Tsotsuk tajek skʼoplal xkiltik li jpartetik ta jelubtastik li ta tsobajel ta xokol kʼakʼale. Mi chkichʼtik kʼanbel ti akʼo jpastik jtosuk abtelal li ta tsobobbaile, ta yorailuk me jpastik xchiʼuk kakʼtik ta ilel ti xuʼ spat yoʼontonik ta jtojolaltike. Mu jnoptik ti oy abtelaletik ti muʼyuk tsotsik skʼoplale xchiʼuk ti mu sta-o ti xkakʼ ta koʼontontik spasele. Kakʼtik persa sventa masuk to xlekub li kʼusitik xijtojob spasele (Pr 22:29). Kʼalal mas ep kʼusitik ta jpastik ta stojolal Jeovae, mas chkamigointik xchiʼuk mas xijmuyubajutik (Gal 6:4). Vaʼun, chijmuyubaj kʼalal oy buchʼu yan chlik sbain li kʼusitik oy toʼox ta koʼontontik spasele (Ro 12:15; Gal 5:26).
21-27 YUʼUN JULIO
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | PROVERBIOS 23
¿Kʼusi skʼan xatsak ta venta kʼalal chavuchʼ poxe?
¿Kʼusi chal Vivlia ta sventa li poxe?
2. ¿Kʼusi skʼan stsak ta venta li buchʼu tsnop chuchʼ poxe?
Li Jeovae maʼuk noʼox chopol chil li yakubele, yuʼun chopol chil xtok mi ch-echʼ ta mas kuʼuntik yuchʼele (Gal 5:21). Xi chal li Vivliae: «Mu xakap aba xchiʼuk li buchʼutik muʼyuk spʼisol chuchʼik vinoe» (Pr 23:20). Jaʼ yuʼun, mi la jnop chkuchʼtik pox ta jtuktik o xchiʼuk yantike, skʼan xkichʼ jpʼijiltik ti mu x-echʼ kuʼuntik ta mas ti stsinet xa chkaʼitik o ti xjimet xa joltike, ti mu xa xkichʼ jmeloltik kʼusi ta jpastik o chkaltike. Jech xtok, mi chbat ta mas yuchʼel kuʼuntike, xuʼ xij-ipaj-o yuʼun. Pe mi mu jnaʼ jpajtsan jbatike, jaʼ mas lek ti mu xkuchʼtik jsetʼuke.
Jechuk xkiltik li yuchʼel pox kʼuchaʼal chil Diose
Li yajtsʼaklomutik Kristoe tskoltautik Dios sventa lekuk kʼusi xkʼot ta nopel kuʼuntik. Tspʼijubtasutik ta Skʼop sventa mu xbat ta mas kuʼuntik li poxe. Li ta Proverbios 23:29 kʼalal ta 35 chalbe skʼoplal jun krixchano ti chyakube xchiʼuk chalbe skʼoplal li vokoliletik tsnuptan ta skoje.a Jun mol ta tsobobbail ti likem ta Europa ti Daniel sbie, xi chal ti kʼu toʼox yelan xkuxlejal kʼalal maʼuk toʼox stestigo Jeovae: «Ta skoj ti chiyakub toʼox tajeke, ep kʼusitik chopol la jpas xchiʼuk ep kʼusitik la jnuptan ti chakʼbun-o jvokol avie».
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
w04-S 1/11 paj. 31 par. 2
Li kʼusitik tsjakʼ jkʼelvunetike
Li buchʼu jupʼem ta mase jaʼ van senyail ti mu x-echʼ yoʼonton ta veʼele, pe mu skotoluk velta jech. Xuʼ van tsakbil ta jtosuk chamel o stalel jech li sbekʼtale. Jech xtok, teuk ta joltik ti xvinaj ta sbekʼtal li buchʼu jupʼem ta mase, jaʼuk li buchʼu mu x-echʼ yoʼonton ta veʼele jaʼ ta skoj ti kʼu yelan stalelal o ti kʼu yelan chil li veʼlile. Li buchʼu jupʼem ta mase «jaʼ ta skoj ti toj ep xepuʼal li sbekʼtale», yan li buchʼu mu x-echʼ yoʼonton ta veʼele, «jaʼ ta skoj ti mu snaʼ spajes sbae xchiʼuk tskʼan noʼox chveʼ skotol ora». Jaʼ yuʼun, li buchʼu mu x-echʼ yoʼonton ta veʼele, mu persauk ti mukʼ sbekʼtal xvinaje, jaʼ ta skoj ti kʼu yelan chil li veʼlile. Jech xtok, xuʼ van lek noʼox xvinaj li sbekʼtale o ti jichʼil noʼoxe, akʼo mi jech mu x-echʼ yoʼonton ta veʼel. Pe teuk ta joltik ti jelajtik ta jujun lum ti kʼu yelan lek noʼox sba xvinaj sbekʼtal li jun krixchanoe.
28 YUʼUN JULIO–3 YUʼUN AGOSTO
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | PROVERBIOS 24
Tsatsubtaso aba ta mantal sventa stsal avuʼun li vokolile
«Junuk-o me avavilik, te me oyanik-o»
15 Jchantik li Skʼop Diose xchiʼuk jnopbetik skʼoplal. Sventa lek tsots li jtekʼ teʼe, skʼan lek tsʼunul li yibeltake. Li voʼotik eke, sventa tukʼ xkakʼ jbatike skʼan jchʼunojtik lek li kʼusi chal Vivliae. Kʼalal chchʼi batel li jtekʼ teʼe, mas to tsmuk sba yalel li yibeltak sventa lek tsotse. Kʼalal ta jchantik xchiʼuk ta jnopbetik skʼoplal li Vivliae, mas to tstsatsub li xchʼunel koʼontontike xchiʼuk mas to ta jchʼuntik ti jaʼ melel li kʼusi ta jchantik ta Vivliae (Kol 2:6, 7). Jnopbetik skʼoplal li yajtuneltak Jeova ta voʼne ti kʼuxi la stabeik sbalil li tojobtaseletik, beiltaseletik xchiʼuk ti kʼu yelan chabiatike. Kalbetik jun skʼelobil, li Esekiele la skʼel lek kʼuxi tspʼis batel templo li jun anjele. Li kʼusi akʼbat yil Esekiele maʼuk noʼox tsatsub-o xchʼunel yoʼonton, yuʼun chakʼ jchantik ti skʼan jtsaktik ta venta li mantaletik yakʼoj Jeova ta sventa ti kʼu yelan skʼan xkichʼtik ta mukʼe (Ese 40:1-4; 43:10-12). Jaʼ yuʼun, jchʼakbetik yorail sventa jchantik li kʼusitik tsotsik skʼoplal chal ta Vivliae xchiʼuk jnopbetik skʼoplal.
Kuxetuk noʼox koʼontontik akʼo mi oy vokoliletik
12 Xi chal li Vivliae: «Me chchibaj avoʼnton cʼalal yorail oy avocole, [...] muʼyuc stsatsal avoʼnton [chkom]» (Pr 24:10). Chal xtok «me oy svocol coʼntontique chcat noʼox coʼntontic yuʼun» (Pr 15:13). Jech, oy jlom yajtsʼaklomtak Cristoe chikta sbaik ta skʼelel Vivlia xchiʼuk ta snopbel smelolal ta skoj ti toj echʼem chat yoʼontonike. Jech xtok, mu xa ta yoʼontonikuk chlokʼ li kʼusi chal ta s-orasionike xchiʼuk chchʼak sbaik ta stojolal li yermanotakike. Ta melel, toj xibal me sba kʼalal chjalij li at-oʼontone (Pr 18:1, NM, 14).
13 Veno, pe kʼalal xijmuyubaj noʼoxe jaʼ me tskoltautik ti jaʼ xkakʼ mas ta koʼontontik li kʼusitik lekik ta jkuxlejaltik ti jaʼ jun noʼox xchiʼuk ti xkuxet noʼox koʼontontik yuʼune. Jech kʼuchaʼal xi laj yal Davide: «Ximuyubaj ta spasel ti cʼusi oy ta avoʼntone, Dios» (Sl 40:8, Ch). Jaʼ yuʼun chaʼa, kʼalal ta jnuptantik vokoliletike, li kʼusi mas toj tsots skʼoplal skʼan jpastike jaʼ li kʼusitik sventa mantale, yuʼun jaʼ tskoltautik sventa xijmuyubaj-o. Li Jeovae chchanubtasutik ti xijmuyubaj tajek mi nopajtik noʼox ta jchanbetik li Skʼope (Sl 1:1, 2; Snt 1:25). Kʼalal ta jchanbetik li Xchʼul Kʼope xchiʼuk ti chijkʼot ta tsobajeletike, te me chkaʼibetik skʼoplal «li cʼunil [o lekil] cʼope», ti jaʼ xijmuyubaj-o xchiʼuk ti tspat koʼontontike (Pr 12:25; 16:24).
Li kʼusitik tsjakʼ jkʼel vunetike
Li kʼusi chal Proverbios 24:16, ¿mi jaʼ chalbe skʼoplal ti chichʼ akʼel ta perton yuʼun Dios li buchʼu nopolik noʼox tstsʼuj ta mulile?
Maʼuk chalbe skʼoplal taje. Jaʼ chalbe skʼoplal li buchʼu nopolik noʼox tsnuptan vokolile, pe ti tstsal yuʼune o ti chkuch yuʼune.
Jaʼ yuʼun, li Proverbios 24:16 maʼuk chalbe skʼoplal ti «chijyal ta lum» ta sventa mulile, jaʼ chalbe skʼoplal kʼalal ta jnuptantik ep ta tos vokoliletike, ti xlik xkaj noʼoxe. Ep ta tos vokolil tsnuptan li buchʼu tukʼe xuʼ van ta chamel o ti chichʼ tsatsal kontrainel yuʼun li j-abteletike. Pe xuʼ xchʼun ta melel ti chnitbat batel skʼob yuʼun li Diose xchiʼuk ti chkoltaat yoʼ xkuch batel yuʼun li svokole. ¿Mi mu jechuk ti lek onoʼox kʼusi chkʼot ta lokʼel yuʼun li yajtuneltak Diose? ¿Kʼu chaʼal? Yuʼun xi onoʼox yaloj li Vivliae: «Li Jeovae ta xik skotol li buchʼutik chyalik xa ta lume xchiʼuk tstoy likel skotol li buchʼutik nijajtik xae» (Sl 41:1-3; 145:14-19).
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
Li kʼusitik tsjakʼ jkʼel vunetike
Ta skʼakʼalil Vivliae, mi oy jun vinik tskʼan tsvaʼan snae, jaʼ xkaltik, ti tskʼan xa tsaʼ yajnile, skʼan sjakʼbe sba mi chapal xa sventa tskʼel xchiʼuk tsmakʼlin yajnil xchiʼuk li xnichʼnabtak ta tsʼakale. Kʼalal skʼan toʼox xnupune, skʼan xabtelan lek li yosile. Jaʼ yuʼun, xi tsjelubtas jun Vivlia li teksto liʼe: «Xuʼ xaliques ta smeltsanel ana mi stsacoj xa lec yip ti abolomale, mi oy xa cʼusi xʼayan avuʼun ta avosile» (Xchʼul Cʼop ti Jtotic Diose, ta skʼop Chamula). ¿Mi jtunel-o li beiltasel liʼe?
Jtunel ta melel. Li vinik ti tskʼan xa chnupune skʼan xakʼ ta yoʼonton li kʼusitik tsbain spasele. Yoʼ to muʼyuk ipe, skʼan x-abtej. Skʼan chchabi ta skotol kʼusitik li yutsʼ yalale, yuʼun li Skʼop Diose chal ti vinike jaʼ oy ta sba chakʼbe li kʼusitik chtun yuʼun yutsʼ yalale, sveʼel, skʼuʼ spokʼ, sventa slekilal ta yoʼonton xchiʼuk ta mantal, mi muʼyuk la spase, «jaʼ xjelov [to] xchopolil jech chac cʼu chaʼal li bochʼo muʼyuc [kʼusi] xchʼunojique» (1Ti 5:8). Jaʼ yuʼun chaʼa, li jun tojol kerem ti tskʼan xa chnupune lek ti xi sjakʼbe sbae: «¿Mi xmakʼlin xa van kuʼun jun utsʼ alalil ta melel? ¿Mi chapalun xa sventa chikʼot ta jolil ta utsʼ alalil ti lek tsotsun ta mantal jech kʼuchaʼal tskʼan Jeovae? ¿Mi xitojob xa van spasel skotol velta xchiʼuk kutsʼ kalal li xchanel Vivliae?». Li Vivliae jamal chal ti tsots skʼoplal sbainel li kʼusitik taje (Dt 6:6-8; Ef 6:4).
Ta sventa li kʼusitik laj xa kiltike, skotol li tojol keremetik ti tskʼan xa chnupunike skʼan me snopik lek li beiltasel ta Proverbios 24:27. Pe jech xtok, li jun tsebe skʼan sjakʼbe sba mi spas xa yuʼun li kʼusi tsbain jun ajnilal xchiʼuk jun meʼile. Jech xtok, mi tskʼan chil yalab xnichʼnabik li jun nupultsʼakale, skʼan snopik mi chapalik xa ta melel (Lu 14:28). Mas me jun oʼontonal ta utsʼ alalil xchiʼuk mas chʼabal kʼop mi chichʼ chʼunel li beiltasel chakʼ Dios ta sventa taje.
4-10 YUʼUN AGOSTO
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | PROVERBIOS 25
Lekil tojobtasel sventa xijtojobuk ta kʼopojel
Toj tsots yip li jkʼopojeltike: skʼan lek jtunestik
6 ¿Kʼu yuʼun tsots skʼoplal ti jnaʼtik bakʼin skʼan xijkʼopoje? Xi chal li Proverbiose: «Ti scʼotebal o cʼot ti cʼop bu stamoje, coʼol jech cʼu chaʼal jbej slocʼobbail mantsana meltsanbil ta oro, ti nichimtasbil ta platae [o «ti kajanbil ta jun charola ti pasbil ta platae», TNM]» (Pr 25:11, Ch). ¿Kʼusi skʼan xal taje? Li mantsana meltsanbil ta oroe toj kʼupil sba xvinaj. Pe mi la jkajantik ta junuk charola ti pasbil ta platae, mas to me kʼupil sba xvinaj. Jaʼ jech kʼalal chijkʼopoj eke, mi ta jkʼantik chkʼot ta oʼontonal li kʼusi chkaltike, skʼan me jnaʼtik bakʼin chijkʼopoj. ¿Kʼuxi ta pasel taje?
7 Mi jaʼo lijkʼopoj kʼalal maʼuk lek yoraile, xuʼ me mu xaʼibeik smelolal li kʼusi chkaltike o mu xchʼamik li kʼusi chkalbetike (kʼelo Proverbios 15:23). Jech kʼuchaʼal liʼe, li ta marso ta 2011 la slajes jayibuk lumetik ta Japón li nikel echʼe xchiʼuk li tsunamie. Chamik mas ta 15 mil krixchanoetik. Ep cham yutsʼ yalalik xchiʼuk yamigotakik li stestigotak Jeovae, pe oy ta yoʼonton tskʼan tskoltaik ta Vivlia li slakʼnaike. Akʼo mi jech, muʼyuk laj yalbeik slakʼnaik ta sventa chaʼkuxesel kʼalal naka toʼox jech kʼot ta pasel taje. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun ep li krixchanoetik taje jaʼik jbudistaetik xchiʼuk jutuk tajek snaʼik kʼusi chal li Vivliae. Jaʼ yuʼun, jaʼ mas laj yakʼ ta yoʼontonik ti spatbeik yoʼonton xchiʼuk ti xalbeik ti kʼu yuʼun chkʼot ta pasel li kʼusitik chopole.
Toj tsots yip li jkʼopojeltike: skʼan lek jtunestik
15 Jech kʼuchaʼal laj xa jchantike, skʼan jnoptik lek kʼusi chkalbetik li yantike. Pe skʼan jnoptik xtok ti kʼuxi chkalbetike. Li krixchanoetike tskʼupinik xchikintael li kʼusi laj yal li Jesuse, yuʼun ta slekil yoʼonton kʼopoj (Lu 4:22). Mi ta slekil koʼontontik chijkʼopoj li voʼotik eke, mas me chchikintaik kʼusi chkalbetik li krixchanoetike xchiʼuk mas chchʼamik li kʼusi chkalbetike (Pr 25:15). ¿Kʼusi xuʼ skoltautik sventa ta slekiluk koʼonton xijkʼopoje? Jaʼ ti jtsaktik ta mukʼ li yantike xchiʼuk ti kʼu yelan chaʼi sbaike. Taje jaʼ li kʼusi la spas Jesuse. Jun velta kʼalal laj yil jtsop krixchanoetik ti laj yakʼik persa sventa chtaat ta saʼele xchiʼuk sventa chchikintaik li kʼusi chale, ta sjunul yoʼonton la xchʼak yora xchiʼuk ep kʼusitik la xchanubtasan (Mr 6:34). Jech xtok, kʼalal chopol kʼoptaate, muʼyuk la spak jsetʼuk (1Pe 2:23).
16 Jkotoltik jkʼanojtik tajek li kamigotaktike xchiʼuk li kutsʼ kalaltike. Pe ta skoj ti lek xkil jba jchiʼuktike, xuʼ van jnoptik ti mu toj persauk jtsaktik ta mukʼ kʼalal ta jchiʼinantik ta loʼile. Bakʼintike, xuʼ van oy kʼusi xkaltik ti chopol chaʼi sbaik kuʼuntike. Jnopbetik skʼoplal li Jesuse. Skotol ora la stsak ta mukʼ li yamigotake. Kʼalal oy junantik la svulilan sbaik ta sventa ti buchʼu junukal mas mukʼ skʼoplal yuʼunike, ta slekil yoʼonton laj yalanbe mantal. Pe maʼuk noʼox taje, yuʼun laj to yikʼ tal jun uni olol sventa xuʼ sjel li stalelalike (Mr 9:33-37). Li moletik ta tsobobbaile skʼan me xchanbeik stalelal Jesus, skʼan ta slekiluk yoʼonton xtojobtasvanik (Gal 6:1).
¡Mas to skʼan jtsatsubtasbe jba koʼontontik li avie!
10 ¿Mi jaʼ noʼox van stuk moletik oy ta sbaik stsatsubtasbel yoʼonton li yantike? Moʼoj. Xi chalbutik mantal jkotoltik li Pabloe: «[Alik] li kʼusi lek ti tstsatsubtasvan kʼalal jech chtune, sventa stabe sbalil avuʼunik li buchʼu chchikintae» (Ef 4:29). Jaʼ jech, jkotoltik skʼan teuk jsatik ta stojolal li kermanotaktike, skʼan jkʼeltik ti kʼusi chtun yuʼunike. Xi albatik mantal yuʼun Pablo li j-evreoetike: «Tsatsubtaso li akʼobik ti jecheʼ te jokʼole xchiʼuk tukʼibtaso li sjol avakanik ti kʼunibeme xchiʼuk jechuk-o me tukʼ xapas batel abeik ta sventa li avokike, sventa mu xpitkʼuj lokʼel sbakil ti bu koxoe, moʼoj, jaʼ mas lek ti koluke» (Ebr 12:12, 13). Li kerem tsebetik eke xuʼ me stsatsubtasik yantik ta sventa li kʼusitik chlokʼ ta yeike.
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
Tsotsutik me mi manxoutike
3 Li buchʼu manxoe lek tsots, yuʼun sventa junuk noʼox yoʼonton kʼalal oy kʼusi tsots tsnuptane skʼan oyuk yipal. Li manxoale jaʼ jtos talelal chakʼ li «chʼul espiritue» (Gal 5:22, 23). Kʼalal «manxoal» xi ta griego kʼope, bakʼintike jaʼ chalbe skʼoplal jkot simaron kaʼ ti pasbil xa ta manxoe. ¿Mi xnop avuʼun kʼu to yelan jel li jkot kaʼe? Yuʼun simaron toʼox, pe pas ta manxo. Akʼo mi jech, lek tsots-o yip. Li voʼotik eke, ¿kʼuxi xuʼ xkakʼtik ta ilel ti manxoutike xchiʼuk ti lek tsotsutike? Sventa spas kuʼuntike, jkʼanbetik xchʼul espiritu li Jeovae, yuʼun mu spas kuʼuntik ta jtuktik noʼox. Jkotoltik xuʼ xkakʼtik ta ilel li manxoale, taje jaʼ jech chakʼ ta ilel stalelalik epal stestigotak Jeova kʼalal tskʼan tslikesik kʼop li krixchanoetike. Kʼalal jech chakʼik ta ilel stalelalike, lek skʼoplal chkomik (kʼelo 2 Timoteo 2:24, 25).
11-17 YUʼUN AGOSTO
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | PROVERBIOS 26
Mu jchiʼintik li buchʼutik bolike
it-2-S paj. 249 par. 1
Yorail voʼtik
Kʼalal chjel batel li kʼakʼaletike. Li ta albil balumile, chaʼtos ti kʼu yelan mas ilbil ti kʼu yelan chjel batel li kʼakʼaletike, jaʼ li veranoe xchiʼuk li inviernoe. Stakʼ naʼel bakʼin yorail kʼepelal xchiʼuk bakʼin yorail voʼtik (koʼoltaso xchiʼuk Salmo 32:4; El Kantar de los Kantares 2:11, tsʼib ta yok vun). Li ta oʼloltik batel yuilal avril xchiʼuk li ta oʼloltik batel yuilal oktuvree jutuk tajek chakʼ voʼ, vaʼun jaʼo yorail chichʼ tsobbel sat li tsʼunobiletike. Li ta Proverbios 26:1 chal ti mu staleluk ti chakʼ voʼ kʼalal jaʼo yorail chichʼ tsobbel li sat tsʼunobiletike (koʼoltaso xchiʼuk 1 Samuel 12:17-19). Kʼalal jaʼo yorail voʼtike, mu skotoluk velta chakʼ voʼ, yuʼun oy onoʼox yorail chkʼep. Ta skoj ti jaʼo yorail siktik xtoke, muʼyuk lek kʼalal tstautik voʼe (Esd 10:9, 13). Jaʼ yuʼun, lek tajek ti oyuk bu xij-axinaje (Is 4:6; 25:4; 32:2; Job 24:8).
w87-S 1/10 paj. 19 par. 12
Oy sbalil li tukʼibtasele
12 Li ta Proverbios 26:3, chal ti «nukule jaʼ sventa li kaʼe, li frenoe jaʼ sventa li vuroe xchiʼuk li vachʼe jaʼ sventa spat li buchʼutik bolike». Jech kʼuchaʼal chkakʼtik ventae, junantike sta-o ti tsots xichʼik akʼbel mantale. Li Jeovae yal yakʼ ti xichʼ tukʼibtasel li steklumal Israel ta skoj li kʼusitik chopol la spasike. «Yuʼun muʼyuk la stsakbeik ta mukʼ li Skʼop Diose; muʼyuk laj yichʼik ta mukʼ kʼusi tskʼan yoʼonton li Buchʼu toj toyol oye. Jaʼ yuʼun, akʼbat yil svokolik sventa spekʼtsanbat skʼoplalike; la smak yakanik xchiʼuk yalik ta lum, pe muʼyuk buchʼu koltaatik. Kʼalal laj yil svokolike, la skʼanbeik vokol Jeova sventa tskʼanik koltael; koltaatik lokʼel kʼalal tsots tajek laj yil svokolike» (Sl 107:11-13). Akʼo mi jech, junantik krixchanoetik ti bolike tstsatsub yoʼontonik, vaʼun muʼyuk xa tstsakik ta venta li tukʼibtasele. Xi chal Proverbios 29:1: «Li vinik ti chpimub ta mantal ta skoj ti chichʼ tukʼibtasel ep ta veltae ta anil noʼox chichʼ lilinel ti mu xa stakʼ poxtaele».
it-1-S paj. 502 par. 4
Koxo, xkoxkun
Jun pʼijil loʼil. Xi laj yal li pʼijil ajvalil Salomone: «Li buchʼu oy kʼusi chakʼbe sbain li buchʼu bole xkoʼolaj kʼuchaʼal li buchʼu chtuchʼ lokʼel li yakane xchiʼuk li skʼobe [ti tspas-o ta koxoe]». Jaʼ yuʼun, li vinik ti oy kʼusi chakʼbe sbain li buchʼu bole ta sokes li yabtele, yuʼun xkoʼolaj ti chtuchʼ lokʼel li yok skʼobe. Jpʼel skʼoplal ti muʼyuk tstsuts li kʼusi snopoj tspase xchiʼuk jaʼ noʼox chil svokol stuk (Pr 26:6).
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
Tsotsutik me mi manxoutike
18 Akʼo mi xijtojob ta yalbel lek smelolal li kʼusi jchʼunojtike, maʼuk skʼan xal ti chchʼun kuʼuntik li yantike. Pe mi ta slekil koʼontontik chkalbetik smelolale, xuʼ me xchikintabutik (kʼelo Kolosenses 4:6). Kʼalal oy buchʼu chkalbetik ta sventa li kʼusi jchʼunojtike, xkoʼolaj kʼuchaʼal ta jipbetik batel jpʼejuk pelota. Xuʼ kʼun ta jipbetik batel o tsots ta jipbetik batel. Kʼalal kʼun ta jipbetik batele, mas kʼun chaʼi stsakel. Vaʼun, muʼyuk chikta li tajimole. Kʼalal chijtsakvan ta mukʼ xchiʼuk ta slekil koʼontontik chijkʼopojutik eke, xuʼ me mas chchikintabutik xchiʼuk muʼyuk chtuchʼ ta be jloʼiltik li buchʼu oy kʼusi tsjakʼbutike. Pe mi oy buchʼu jaʼ noʼox tskʼan tsaʼutik ta kʼop o tslabanutike, mu me persauk te jchiʼintik-o ta loʼil (Pr 26:4). Pe mu skotoluk jech li krixchanoetike, ep buchʼutik xuʼ van xchikintabutik.
18-24 YUʼUN AGOSTO
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | PROVERBIOS 27
Oy sbalil kʼalal oy kamigotik ta melele
Ep sbalil chil Jeova kʼalal bikʼit chkakʼ jbatike
12 Li buchʼu bikʼit yakʼoj sbae tstoj ta vokol kʼalal chichʼ tojobtasele. Kalbetik junuk skʼelobil. Jnoptik ti te oyutik ta tsobajele xchiʼuk ti yakal ta jchiʼintik ta loʼil junantik ermanoetike. Pe kʼalal laj xa ox koʼontontik ta loʼile, oy buchʼu chikʼutik lokʼel xchiʼuk xi chalbutik ta nakʼale: «Pakʼal me veʼlil ta stanal ave». Kʼalal jech chalbutike chijkʼexav yuʼun, akʼo mi jech, ta jtojbetik ta vokol ti laj yalbutike xchiʼuk mas to van lek chkaʼitik ti lajuk xa onoʼox kichʼtik albele. Jaʼ me jech skʼan xkakʼ ta ilel jtalelaltik kʼalal oy buchʼu tstojobtasutike, yuʼun skʼan bikʼit xkakʼ jbatik ta skoj ti laj yakʼ yipal sventa xalbutik ti bu skʼan xijtukʼibe. Jaʼ yuʼun, mu chopoluk xkiltik li ermano ti laj yakʼbutik tojobtasele o ti jnoptik ti chopol chilutike, moʼoj, jaʼ lek jnoptik ti skʼanojutik kʼuchaʼal jun yamigoe (kʼelo Proverbios 27:5, 6; Gal 4:16).
it-2-S paj. 1185 par. 6
Alakʼna, jchiʼiltik
Li ta slivroal Proverbiose, ta xal ti skʼan tukʼ xchiʼuk ti jpatuk koʼontontik ta stojolal li buchʼu ta jchiʼintik o li kamigotike xchiʼuk ti jaʼ xuʼ jkʼanbetik koltael kʼalal chtun kuʼuntike. Jaʼ yuʼun, «mu xavikta komel li avamigoe mi jaʼuk xavikta komel li yamigo atote xchiʼuk mu xa-och batel ta sna achiʼil ta vokʼel li ta yorail avokole. Mas lek li alakʼna ti te nopol oye, jaʼ mu sta li achiʼil ta vokʼel ti nom oye» (Pr 27:10). Li jtsʼibajom liʼe chal ti oyuk sbalil xkiltik li yamigo kutsʼ kalaltike xchiʼuk ti jaʼuk jkʼanbetik koltael akʼo mi oy jchiʼiltik ta vokʼel, yuʼun mi nom oye xuʼ van mu xuʼ yuʼun tskoltautik jech kʼuchaʼal tspas li yamigo kutsʼ kalaltike.
Kerem tseb, ¿kʼu yelan chakʼan li akuxlejale?
7 Oy kʼusi lek chakʼ jchantik li kʼusi muʼyuk lek kʼot ta nopel yuʼun li Jeoase. Skʼan jaʼ xkamigointik li buchʼutik skʼanojik Jeova xchiʼuk ti xmuyubaj yuʼunike. Jech xtok, mu ventauk li sjabilalike. Teuk ta ajol ti mas to kerem li Jeoas kʼuchaʼal li Jeoiadae. Xiuk xajakʼbe aba ta sventa li avamigotake: «¿Mi tskoltaikun sventa masuk to tsots xchʼunel koʼonton ta stojolal Jeova? ¿Mi tstijbeikun koʼonton sventa jchʼunbe li smantaltake? ¿Mi tskʼupinik yalbel skʼoplal Jeova xchiʼuk li kʼusi chchanik ta Vivliae? ¿Mi tstsakbeik ta venta li smantaltake? ¿Mi tstukʼibtasikun kʼalal oy kʼusi mu lekuk chbat ta pasel kuʼune o mi jaʼ noʼox chalbeikun li kʼusi lek chkaʼie?» (Pr 27:5, 6, 17). Mi muʼyuk skʼanojik Jeova li avamigotake, mu xachiʼinan. Pe mi skʼanojik Jeovae, mu me xaviktaan, yuʼun xuʼ skoltaoxuk (Pr 13:20).
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
w06-S 15/9 paj. 19 par. 12
Li kʼusi mas tsotsik skʼoplal ta slivroal Proverbios
27:21. Kʼalal chkichʼtik kʼupil kʼoptaele, te chvinaj ti kʼu kelantik ta melele. Mi ta jtoybetik-o skʼoplal Jeova kʼalal chkichʼtik kʼupil kʼoptaele xchiʼuk mi tstij koʼontontik sventa jechuk-o xijtun ta stojolale, te chvinaj ti bikʼit kakʼoj jbatike. Pe mi ta jtoy-o jbatik ta skoj ti chkichʼtik kʼupil kʼoptaele, te chviʼnaj ti muʼyuk bikʼit kakʼoj jbatike.
25-31 YUʼUN AGOSTO
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | PROVERBIOS 28
Li kʼusi jelel-o li buchʼu tukʼ xchiʼuk li buchʼu chopole
w93-S 15/5 paj. 26 par. 2
¿Mi lek tsʼakal chatun ta stojolal Jeova?
«Li buchʼu tukʼike jun tajek yoʼontonik jech kʼuchaʼal jkot leon» (Pr 28:1). Oy lek xchʼunel yoʼontonik, spatoj yoʼontonik ta Skʼop Dios xchiʼuk jech-o chtunik ta stojolal Jeova akʼo mi oy kʼusitik tsnuptanik.
it-1-S paj. 820 par. 3
Yaʼibel smelolal
Li buchʼu muʼyuk tstsak ta venta Diose. Li buchʼu jaʼ tspas li kʼusi chopole muʼyuk xa tstsak ta venta Dios kʼalal oy kʼusitik tsnop tspase (Job 34:27). Kʼalal oy kʼusi chopol tspase, chloʼlaat yuʼun li yoʼontone xchiʼuk muʼyuk xa chakʼ ta ilel spʼijil (Sl 36:1-4). Akʼo mi chal ti chichʼ ta mukʼ Diose, pe jaʼ mas tsots skʼoplal chil li kʼusi tsnop li krixchanoetike maʼuk li kʼusi chal Diose (Is 29:13, 14). Kʼalal oy kʼusi toj kʼexlal sba tspase, tspak skʼoplal, yuʼun xkoʼolaj noʼox kʼuchaʼal «tajimol» chil (Pr 10:23). Tsok ta jyalel, chbolib xchiʼuk mu xa snaʼ xrasonaj. Maʼuk noʼox, yuʼun chal ti muʼyuk chil Dios li kʼusitik chopol tspase, xkoʼolaj chaʼi ti muʼyuk sjuʼel Dios sventa xil li kʼusitik chkʼot ta pasele (Sl 94:4-10; Is 29:15, 16; Jer 10:21). Ta skoj li kʼusitik tspase, xkoʼolaj ti xi chale: «Chʼabal Jeova» (Sl 14:1-3). Jech xtok, mi jaʼuk tstsak ta venta ta xkuxlejal. Ta skoj ti muʼyuk tstsak ta venta li beiltaseletik ta Vivliae, mu xnop lek yuʼun li kʼusi skʼan spase mi jaʼuk xaʼibe smelolal xchiʼuk mi jaʼuk tstsak ta venta li kʼusitik te smakojbe skʼoplale (Pr 28:5).
it-1-S paj. 1244 par. 4
Tukʼilal
Sventa tukʼ xkakʼ jbatike, mu spas kuʼuntik ta kipal jtuktik, yuʼun skʼan tsotsuk xchʼunel koʼontontik, ti jpat koʼontontik ta stojolal Jeovae xchiʼuk ti oy sjuʼel sventa spojutike (Sl 25:21). Li Diose jamal chal ti chkʼot kʼuchaʼal «jun eskudo» xchiʼuk ta tsatsal pojobbail ta stojolal li buchʼutik jaʼ stamojik batel sbelel li tukʼilale (Pr 2:6-8; 10:29; Sl 41:12). Li buchʼutik chakʼ yipalik sventa lekuk x-ilatik yuʼun li Diose lek chbat xkuxlejalik xchiʼuk jaʼ chkoltaatik-o sventa staik li kʼusi oy ta yoʼontonike (Sl 26:1-3; Pr 11:5; 28:18). Kʼalal jaʼo yakal chil svokol li Jobe, laj yal ti xuʼ van xil svokol li buchʼutik muʼyuk smulik ta skoj junuk chopol ajvalil xchiʼuk ti koʼol te xchamike. Pe li Jeovae ta xal ti stsakoj ta venta li buchʼu muʼyuk smule xchiʼuk chal ta jamal ti chakʼbe smoton ta jelavele, ti jun noʼox yoʼonton chkuxi ta tsʼakale xchiʼuk chakʼbe li kʼusitik leke (Job 9:20-22; Sl 37:18, 19, 37; 84:11; Pr 28:10). Jech kʼuchaʼal kʼot ta stojolal li Jobe, sventa oyuk sbalil li jun krixchanoe xchiʼuk ti xichʼ ichʼel ta mukʼe, tsots skʼoplal ti tukʼ xakʼ sbae, maʼuk ta skoj ti jkʼuleje (Pr 19:1; 28:6). Li jun totil ti tukʼ yakʼoj sbae xmuyubaj noʼox li xnichʼnabtake (Pr 20:7). Jech xtok, ta skoj ti lek stalelal li totile, tstaik jun mukʼta matanal: lek skʼoplalik xchiʼuk chichʼik ichʼel ta mukʼ.
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
Vikʼiluk me jsatik sventa mu jpastik kʼusi chopol
19 Mi oy kʼusi vokol chkaʼitik stsalele, ¿kʼusi xuʼ jpastik sventa mu stij koʼontontik ta spasel jtosuk mulile? Jaʼ ti jechuk-o jpastik li kʼusi laj yal Jesus liʼe: «Vikʼiluk-o me asatik». Akʼo mi tsalem xa avuʼun chavaʼi, jechuk-o me xavichʼ apʼijil sventa mu xapas li kʼusi xuʼ xatsʼuj-o ta prevaetike (1Ko 10:12). Jech xtok, jechuk-o me xapas li kʼusitik skoltaojot talele. Li Proverbios 28:14 xi chale: «Xmuyubaj noʼox li vinik ti skotol ora xiʼtaoj Diose» (2Pe 3:14).
[Tsʼib ta yok vun]
a Li Centros para el Control y la Prevención de Enfermedades ta Estados Unidose chal ti ep ta tos xuʼ sta svokolik ta anil li buchʼutik chyakubike. Jlome jaʼ ti chmilvanike, ti tsmil sba stukike, ti naka xa ta utel o ta majel chchiʼin sbaik ta vayele, tsmaj snup xchiʼilik, xiʼel sba xyal yol li jun antse o ti xchiʼin yole xchiʼuk xuʼ staik-o chameletik ta skoj li chiʼinejbail ta vayele.