Teuk xa xanav˗o li ta Chʼul Bee

1, 2. ¿Kʼusi skʼan xkʼot ta nopel yuʼun li judaetik ti te nakalik ta Babiloniae? (Esdras 1:2-4).

¡YALOJ xa onoʼox aʼyej li ajvalile! Li judaetik ti te xa ox van 70 jabil chukbilik batel ta Babiloniae xuʼ xa ox xlokʼik talel xchiʼuk sutik li ta Israele (kʼelo Esdras 1:2-4). Jaʼ noʼox Jeova xuʼ skolta lokʼel li steklumale, yuʼun li jbabiloniaetike mu snaʼ skolta lokʼel li buchʼutik chchuk batele (Is. 14:4, 17). Pe laj yichʼ tsalel li Babiloniae, vaʼun li achʼ ajvalil och ta jteklume laj yal ti xuʼ sut batel ta slumalik li judaetike. Jaʼ yuʼun, li joliletik ta utsʼ alalile skʼan snopik mi te chkomik ta Babilonia o mi chlokʼik batel. Pe ¿kʼu yuʼun vokol laj yaʼiik li junantike? Jkʼeltik batel.

² Junantike oy xa sjabilalik xchiʼuk mu xa xuʼ yuʼunik xanbal. Jech xtok, jutuk mu skotoluk li judaetike te vokʼik ta Babilonia, jech oxal sna xa chaʼiik. Jaʼ yuʼun li jteklum Israele xkoʼolaj noʼox slumal smukʼtot chilik. Yan judaetik xtoke, jkʼulejik xa ox li ta Babiloniae, jaʼ yuʼun vokol chaʼiik ti xbatik ta yan lume, yuʼun oy xa lek snaik xchiʼuk spʼolmalik.

3. ¿Kʼusi bendision tstaik li judaetik ti tsutik batel ta Israele?

³ Li judaetik ti tukʼ yakʼoj sbaike snaʼojik ti ta stabeik sbalil mi sutik li ta Israele, yuʼun jaʼ xa noʼox Jeova ta xichʼik ta mukʼ. Li ta Babiloniae oy mas ta 50 templo ti jaʼ te chichʼik ta mukʼ jecheʼ diosetike. Pe chʼabal jpʼejuk templo sventa te xichʼik ta mukʼ li Jeovae. Ta skoj ti chʼabal skajleb matanal xchiʼuk paleetike, li j˗israeletike mu xuʼ xakʼik milbil matanal jech kʼuchaʼal chal li Smantal Moisese. Jech xtok, jutuk tajek li buchʼutik chichʼik ta mukʼ Jeova xchiʼuk ti tstsakbeik ta mukʼ li smantaltake. Jaʼ yuʼun, ta smilal xa noʼox judaetik skʼan sut ta slumalik sventa xichʼik ta mukʼ li Jeovae.

4. ¿Kʼusi laj yalbe Jeova li judaetike?

⁴ Te van chanibuk u chjalij sventa xkʼotik ta Israel li judaetike, pe mu kʼunuk chaʼiik. Li Jeovae yaloj xa onoʼox ti chchʼuba li be ti bu chjelav li steklumale. Xi laj yal li Isaiase: «¡Chapanbeik li sbe Jeovae! Pasik jun tukʼil be sventa Jdiostik ti te chjelav ta takixokol balumile. […] Li balumil ti lomolpotsʼole skʼan xichʼ pasel ta parejo xchiʼuk li balumil ti muʼyuk parejoe skʼan stenlejaltik xkom» (Is. 40:3, 4). ¿Mi mu jaʼuk mas anil xchiʼuk jun yoʼonton te chanavik batel li judaetik ta jun be ti parejo xchiʼuk ti stenlejaltike?

5. ¿Kʼusi sbi li be ti te chlik ta Babilonia ti chkʼot kʼalal ta Israele?

⁵ Epal beetik o kayeetike oy sbi yuʼunik. ¿Mi oy sbi li be laj yalbe skʼoplal Isaiase? Oy. Xi chal li Vivliae: «Te ch˗ayan jun be, Chʼul Be chichʼ akʼbel [sbi]. Muʼyuk te chanav li buchʼu ibal sbae» (Is. 35:8). ¿Kʼusi akʼbat xchanik li j˗israeletike? Xchiʼuk, ¿kʼusi chakʼ jchantik ek?

LI «CHʼUL BE» TA VOʼNE XCHIʼUK AVIE

6. ¿Kʼu yuʼun laj yichʼ alel ti chʼul li be taje?

⁶ Li Chʼul Bee, ¿mi mu jechuk ti toj kʼupil sba li sbie? ¿Kʼu yuʼun laj yichʼ alel ti chʼul li be taje? Yuʼun li ta Israel mu xakʼik ti oyuk buchʼu xibal sba stalelale, jaʼ xkaltik, ti chmulivaje, ti chichʼ ta mukʼ jecheʼ diosetike o ti tspasik yan tsatsal muliletike. Li judaetik ti sut batel ta slumalike skʼan jaʼikuk chʼul jteklum x˗ilatik yuʼun li Diose (Deut. 7:6). ¿Mi jaʼ van skʼan xal ti lek kʼusi tspasik li buchʼutik tsutik batel ta slumalike? Muʼyuk. Yuʼun skʼan sjel stalelalik sventa lekuk x˗ilatik yuʼun li Jeovae.

7. ¿Kʼusi skʼan spasik li judaetike? Albo junuk skʼelobil.

⁷ Jech kʼuchaʼal laj xa kalbetik skʼoplale jutuk mu skotoluk li judaetike te vokʼik ta Babilonia xchiʼuk ep tajek ti jech xa snopbenik xchiʼuk stalelalik kʼuchaʼal li jbabiloniaetike. Ta mas tsʼakal kʼalal sutik batel ta Israel li ba’yel jtsop judaetike, li Esdrase laj yaʼi ti oy junantik ti laj yikʼik jyanlum antsetike (Eks. 34:15, 16; Esd. 9:1, 2). Ta mas tsʼakale, li ajvalil Neemiase labal sba laj yil ti mu xa snaʼ xkʼopojik ta ebreo li yalab xnichʼnabike (Deut. 6:6, 7; Neem. 13:23, 24). ¿Kʼuxi van chlik skʼanik xchiʼuk xichʼik ta mukʼ Jeova ti mu xaʼiik kʼusi chal li Skʼop Diose? (Esd. 10:3, 44). Jaʼ yuʼun, li judaetike skʼan sjel stalelalik, pe jaʼ mas kʼun chaʼiik mi te xa ox nakalik ta Israel ti bu yakal xa chichʼik ta mukʼ Jeovae (Neem. 8:8, 9).

8. ¿Kʼu yuʼun jtunel kuʼuntik ti xkaʼibetik smelolal li Chʼul Bee? (Kʼelo li lokʼol ta pajina 1).

⁸ Xuʼ van xi tsnop junantike: «Toj labal sba li kʼusi kʼot ta stojolal li judaetike. Pe ¿mi te van tsʼakal jkʼoplaltik ek?». Tey, yuʼun yakal chijxanavutik ta «Chʼul Be» xkaltik ek. Li be taje ta skoltautik sventa xkichʼtik ta mukʼ Jeova avi xchiʼuk ta jelavel kʼalal mi laj xa ox sventain balumil li Ajvalilal yuʼun Diose. Jaʼ yuʼun, li buchʼutik chbatik ta vinajel xchiʼuk li yan chijetike skʼan te xanavik˗o li ta be taje (Juan 10:16).b Leʼ xa tal ta 1919, ta smiyonal xa noʼox krixchanoetik lokʼemik talel li ta Mukʼta Babilonia ti jaʼ skʼoplal skotol li jecheʼ relijionetike xchiʼuk te xa yakal chanavik li ta Chʼul Bee. Te van akʼoplal ek. Akʼo mi leʼ xa van ta 100 jabil chanavik tal li ta be taje, voʼne xa onoʼox laj yichʼ chapanel talel.

CHICHʼ CHAPANEL LI BEE

9. Jech kʼuchaʼal chal Isaias 57:14, ¿kʼuxi laj yichʼ chapanel li Chʼul Bee?

⁹ Li Jeovae la xchʼuba li be ti bu xanavik batel li judaetik ti lokʼik talel ta Babiloniae (kʼelo Isaias 57:14). ¿Mi jech la xchʼuba «Chʼul Be» li avi eke? Jech. Kʼalal jal toʼox skʼan li sjabilal 1919, li Jeovae la stunes viniketik sventa xchʼubaik li bee (koʼoltaso xchiʼuk Isaias 40:3). Ti xkaltike jaʼ la xchʼubaik li be sventa te xlik xanavikuk li buchʼutik lokʼik talel li ta Mukʼta Babiloniae xchiʼuk te lik xanavikuk xkaltik li ta Chʼul Be ti bu yakal xa chichʼik ta mukʼ li Jeovae. Jkʼeltik junantik kʼusitik la spasik sventa xchapanik li bee.

10, 11. ¿Kʼusi kʼot ta pasel kʼalal laj yichʼ pasel imprimir xchiʼuk ti laj yichʼ jelubtasel ta yan kʼopetik li Vivliae? (Kʼelo xtok li lokʼole).

¹⁰ Laj yichʼ pasel imprimir. Tetik van ta sjabilal 1450, li Vivliae ta kʼabal toʼox chichʼ pasel kopiar. Pe taje chjalij toʼox tajek, jaʼ yuʼun muʼyuk ta tael li Vivliae xchiʼuk toyol tajek stojol. Pe kʼalal lokʼ talel li imprenta ti cholbil sletraile, mas xa ep laj yichʼ pasel imprimir li Vivliae xchiʼuk ep xa buchʼu oy yuʼunik.

¹¹ Laj yichʼ jelubtasel ta yan kʼopetik. Ta epal jabiletik, li Vivliae kʼajomal noʼox oy ta latín, taje jaʼ noʼox xaʼiik li krixchanoetik ti chanunajemik leke. Pe ta skoj ti oy xa ox kʼusi xichʼ˗o pasel imprimire, li viniketik ti yichʼojik ta mukʼ Diose laj yakʼik persa sjelubtasel ta skʼop krixchanoetik li Vivliae. Jaʼ yuʼun, li buchʼutik oy xa Svivliaike xuʼ xa ox skoʼoltasik mi melel li kʼusi chakʼik ta chanel li ta xchʼulnaike.

12, 13. Alo kʼuxi vinaj ti mu meleluk li kʼusi chakʼik ta chanel li relijionetike.

¹² Vunetik sventa xichʼ aʼibel smelolal li Vivliae. Li buchʼutik la xchanbeik skʼoplal li Vivliae ep kʼusitik la xchanik. Laj yalik batel li kʼusitik la xchanike, jaʼ yuʼun kap sjolik li jnitvanejetik ta relijione. Li ta sjabilaltik 1835, oy jayvoʼ viniketik lik spukik tratadoetik xchiʼuk foyetoetik ti chakʼ ta ilel ti jecheʼ kʼusi chakʼik ta chanel li ta chʼulnaetike.

¹³ Li ta sjabilal 1835, li Henry Grew ti xiʼtaoj Diose la slokʼes jlik foyeto ti bu chal kʼusi chkʼot ta stojolal li buchʼu chchame. Yuʼun laj yalbe smelolal ti jaʼ jun matanal yakʼoj Dios ti mu jnaʼ xijchamutike, pe mu jechuk chakʼik ta chanel li relijionetike. Li ta 1837, kʼalal jaʼo te oy ta tren li George Storrs te la sta li foyetoe. Kʼalal la skʼele, te laj yakʼ venta ti oy kʼusi laj yaʼibe smelolale, jaʼ yuʼun laj yalbe li yantike. Li ta 1842, laj yal mantaletik ti xi sbie: «¿Mi mu snaʼ xcham li buchʼutik chopolike?». Li kʼusi la stsʼiba li George Storrs lek laj yaʼi li Charles Taze Russell.

14. ¿Kʼuxi la stabeik sbalil Russell xchiʼuk xchiʼiltak li kʼusi la spas yantike? (Kʼelo xtok li lokʼole).

¹⁴ Li kʼusi la spasik yantik sventa xchʼubaik li Chʼul Bee la stabeik sbalil Russell xchiʼuk xchiʼiltak, yuʼun oy xa ox diksionarioetik, saʼobiltak ta Vivlia xchiʼuk jeltos Vivliaetik. Jaʼ yuʼun, xuʼ sabeik smelolal li kʼusi chchanike. Jech xtok, oy kʼusitik la xchanik ta skoj ti oy kʼusitik la sabeik smelolal li Henry Grew, George Storrs xchiʼuk li yantike. Li Russell xchiʼuk li xchiʼiltak eke epal abtelal la spasik sventa xchʼubaik li Chʼul Bee, yuʼun la spukik epal livroetik xchiʼuk tratadoetik.

15. ¿Kʼusitik kʼot ta pasel li ta 1919?

¹⁵ Li ta 1919, li steklumal Diose kolik lokʼel ta skʼob li Mukʼta Babiloniae. Li vaʼ jabile jaʼo te laj yichʼ tʼujel li tukʼil xchiʼuk pʼijil mosoile, taje jaʼ sventa tskolta krixchanoetik ti oy ta yoʼontonik mantal sventa te xanavik batel li ta Chʼul Bee (Mat. 24:45-47). Koliyal taje, li buchʼutik lik xanavikuk li ta Chʼul Bee laj yojtikinik mas li Jeovae xchiʼuk li kʼusi oy ta yoʼontone (Prov. 4:18). Jech xtok, oy kʼusitik lik sjel ta xkuxlejalik sventa lekuk x˗ilatik yuʼun li Diose. Pe li Jeovae ta kʼunkʼun la sakubtas batel li steklumale (kʼelo li rekuadro «Li Jeovae kʼunkʼun tsakubtas li steklumale»). Xijmuyubaj me mi kʼot yorail ti ta jmuyubtatik Jeova jech kʼuchaʼal tskʼane (Kol. 1:10).

JAMAL˗O LI CHʼUL BEE

16. ¿Kʼusi yichʼoj pasel sventa lekuk˗o li «Chʼul Be» leʼ xa talel ta 1919? (Isaias 48:17; 60:17).

¹⁶ Sventa lekuk˗o li jun bee, skʼan jechuk˗o xichʼ kʼelilanel. Yoʼ xlokʼik ta skʼob Mukʼta Babilonia li krixchanoetike, yichʼoj kʼelel lek li «Chʼul Be» leʼ xa talel ta 1919. Li tukʼil xchiʼuk pʼijil mosoile lik noʼox abtejuk ta anil, yuʼun li ta 1921 lokʼ li livro El Arpa de Dios, taje jaʼ sventa skolta krixchanoetik yoʼ xojtikinik li Jeovae. Te van vakib miyon livroetik laj yichʼ pukel ta 36 jeltos kʼopetik, koliyal taje ep buchʼutik laj yojtikinik li mantale. Achʼtik toe lokʼ li livro Kʼupino akuxlejal, taje jaʼ sventa xuʼ xichʼik˗o estudio li krixchanoetike. Li ta slajebaltik kʼakʼale, li Jeovae stunesoj s˗organisasion sventa xakʼbutik veʼlil ta mantal ti tskoltautik sventa teuk˗o xijxanav li ta Chʼul Bee (kʼelo Isaias 48:17; 60:17).

17, 18. ¿Bu chikutik batel li Chʼul Bee?

¹⁷ Kʼalal oy buchʼu chlik xchan Vivliae, xuʼ xlik xanavuk li ta Chʼul Bee. Junantike mu masuk toj nat chanavik batel, yuʼun chiktaik noʼox. Junantik xtoke te chanavik˗o batel. Pe ¿bu to kʼalal chkʼotik un?

¹⁸ Ti bu chkʼot li «Chʼul Be» ti jaʼ te chanavik li buchʼutik tʼujbilike jaʼ ta vinajel (Apok. 2:7). Yan li buchʼutik liʼ chnakiik ta balumile tspasik ta tukʼil krixchanoetik mi tsuts xa ox li Jmil Jabil ch˗ajvalilaj Kristoe. Mi yakal xa chaxanav li ta be taje, te xanavan˗o batel jaʼ to ti kʼuxi xakʼot li ta achʼ balumile. ¡Junuk me avoʼonton xa xanav batel li ta bee!