Li kʼusitik laj yichʼ tsakel ta venta kʼalal laj yichʼ jelubtasel li Vivliae

Junantike tsnopik ti jaʼ mas lek ti ta jujupʼel kʼop xichʼ jelubtasele, jaʼ xkaltik, ti ta interlineal chichʼ jelubtasele, sventa snaʼik lek kʼusi skʼan xal ta orijinal li kʼusi tskʼelike. Pe mu skotoluk velta mas lek mi ta jujupʼel kʼop chichʼ jelubtasele. Jkʼeltik batel ti kʼu yuʼun jech chkaltike:

• Skotol li jeltos kʼopetike mu xkoʼolaj li sgramatikaile, ti kʼu yelan chkʼopojike xchiʼuk ti kʼu yelan cholbil jujupʼel kʼope. Li jchanubtasvanej ta ebreo ti Samuel Driver sbie xi la stsʼiba ta sventa li jeltos kʼopetike: «Maʼuk noʼox ti jelel li sgramatikaile xchiʼuk ti kʼuxi lik talele, yuʼun jelel xtok [...] ti kʼu yelan chalik li kʼusi tsnopike». Jelel tajek kʼu yelan tsnopik li krixchanoetik ta jeltos kʼopetike. Xi to chal li jchanubtasvanej Drivere: «Jaʼ yuʼun, jelel tajek ti kʼu yelan chcholik jujupʼel kʼop li krixchanoetik ti jeltos skʼopike».

• Ti kʼu yelan sgramatikail xchiʼuk ti kʼu yelan chkʼopojik li ta ebreo, ta arameo xchiʼuk ta griego kʼop ti jaʼ laj yichʼ tsʼibael-o li Vivliae, mi jaʼuk xkoʼolaj xchiʼuk li jeltos kʼopetik avie. Jaʼ yuʼun, ti lajuk yichʼ jelubtasel ta jujupʼel kʼop li Vivliae, xuʼ van muʼyuk lek jamal ta aʼiel o jelel li kʼusi chakʼ ta aʼiele.

• Li jpʼel kʼop o jaypʼeluk kʼope xuʼ jelel kʼusi chakʼ ta aʼiel ta skoj li kʼusi yakal chichʼ albel skʼoplale.

Li jun jelubtasej kʼope xuʼ van sjelubtas ta jujupʼel kʼop junantik tekstoetik jech kʼuchaʼal chal li ta orijinale, pe skʼan me xichʼ lek spʼijil mi jech tspase.

Liʼ oy junantik skʼelobil ti jelajtik kʼusi chakʼ ta aʼiel mi laj yichʼ jelubtasel ta jujupʼel kʼope:

• Li ta Tsʼibetike ta stunes jpʼelantik kʼop ‹vayel› o ‹vayal kom› kʼalal chakʼ ta aʼiel batsʼi vayel xchiʼuk vayel ta lajelale (Mateo 28:13; Echos 7:60). Kʼalal jaʼ chichʼ albel skʼoplal li lajelale, li buchʼu tsjelubtasik li Vivliae xuʼ sjelubtasik kʼuchaʼal «vayik ta lajelal» sventa mu jeleluk kʼusi xaʼibe smelolal li buchʼu tskʼele (1 Korintios 7:39; 1 Tesalonisenses 4:13; 2 Pedro 3:4).

• Li jtakbol Pabloe oy kʼusi laj yal ta Efesios 4:14 ti xuʼ xichʼ jelubtasel ta jujupʼel kʼop xie: «Kʼalal chtajinik ta dado li viniketike». Kʼalal jech chalik li ta voʼne taje, jaʼ skʼoplal kʼalal tstunesik dado sventa tsloʼlaik li yantike. Ta jutuk mu skotoluk li jeltos kʼopetike muʼyuk kʼusi chakʼ ta aʼiel mi ta jujupʼel kʼop chichʼ jelubtasele. Sventa masuk jamal xichʼ aʼiel ti kʼusi skʼan xale, xuʼ xichʼ jelubtasel xie: «Spetsʼ li viniketike».

• Li ta Romanos 12:11 xi chal ti ta jujupʼeluk kʼop chichʼ jelubtasele: «Vokananik ta espiritu». Ti kʼu yelan laj yichʼ jelubtasele mu jechuk chakʼ ta aʼiel li ta inglese, jaʼ yuʼun li ta Vivlia liʼe xi laj yichʼ jelubtasele: «Akʼo yakʼ atsatsalik li chʼul espiritue».

• 

  Kʼalal laj yal li Mantaletik ta Vits li Jesuse, oy kʼusi laj yal ti jutuk mu skotoluk velta xi yichʼoj jelubtasele: «Staojik bendision li buchʼutik abol sbaik ta espiritue» (Mateo 5:3, King James Version). Mi ta jujupʼel kʼop laj yichʼ jelubtasel li ta jeltos kʼopetike, xuʼ van mu xa xichʼ aʼiel lek li kʼusi skʼan xale. Bakʼintike, li «abol sbaik ta espiritu» xi jelubtasbil ta jujupʼel kʼope xuʼ van chakʼ ta aʼiel ti muʼyuk lek li snopbenike, ti chʼabal yipike xchiʼuk ti anil noʼox chchibajike. Pe li kʼusi laj yakʼbe xchan krixchanoetik li Jesuse jaʼ ti maʼuk tsta-o smuyubajelik mi oy yuʼunik li kʼusitik chtun yuʼunike, jaʼ ti xakʼik venta ti chtun yuʼunik li beiltasel chakʼ Diose (Lukas 6:20). Jaʼ yuʼun, kʼalal xi chichʼ jelubtasele: «Li buchʼutik chakʼik venta ti chtun yuʼunik li beiltasel chakʼ Diose» o «Li buchʼutik snaʼojik ti chtun yuʼunik li Diose», jaʼ mas jamal chakʼ ta aʼiel ti kʼusi skʼan xal li ta orijinale (Mateo 5:3; The New Testament in Modern English).

• Ta epal tekstoetike, li jpʼel kʼop ta ebreo ti ‹itʼixal oʼontonal› xie koʼoltik kʼusi skʼan xal kʼalal chichʼ jelubtasel ta inglese, jaʼ xkaltik, li skapemal sjol jun krixchano kʼalal chloʼlaat yilel yuʼun li buchʼu xojtikin leke o ti chitʼixta yantik ta skoj li kʼusitik oy yuʼune (Proverbios 6:34; Isaias 11:13). Akʼo mi jech, li jpʼel kʼop ta ebreo taje oy to kʼusi yan chakʼ ta aʼiel. Yuʼun jaʼ skʼoplal xtok kʼalal chal ti ta sjunul yoʼonton chchabi yajtuneltak li Jeovae o kʼalal ti «stuk noʼox tskʼan ichʼel ta mukʼe» (Eksodo 34:14; 2 Reyes 19:31; Esekiel 5:13; Sakarias 8:2). Jech xtok, jaʼ chalbe skʼoplal ti xtiltun yoʼontonik ta stojolal Dios li yajtuneltak ti tukʼ yakʼoj sbaike xchiʼuk ti xtiltun yoʼontonik ta skoj ti jaʼ noʼox chichʼik ta mukʼe o jaʼ skʼoplal ti ‹mu stsʼik yuʼunik ti x-och xkʼexol yuʼunike› (Salmo 69:9; 119:139; Numeros 25:11).

• 

  Li jpʼel kʼop ta ebreo ti skʼob krixchano chichʼ albel skʼoplale ep ta tos kʼusi skʼan xal. Li ta junantik tekstoe, xuʼ jaʼ skʼoplal ‹ventainvanej›, yakʼel ta ilel ‹yutsil oʼontonal› xchiʼuk ti oy kʼusi ‹xuʼ xichʼ akʼele› (2 Samuel 8:3; 1 Reyes 10:13; Proverbios 18:21). Li jpʼel kʼop taje mas ta 40 ta tos kʼu yelan chichʼ jelubtasel li ta Xchʼul Kʼop Dios sventa Achʼ Balumil ta inglese.

Ta skoj li kʼusitik laj xa kalbetik skʼoplale, kʼalal chichʼ jelubtasel li Vivliae, maʼuk jtos noʼox kʼu yelan chichʼ jelubtasel li jujupʼel kʼop ta orijinale. Li jun jelubtasej kʼope skʼan xichʼ spʼijil sventa stʼuj lek kʼusi jpʼelukal kʼop tstunes sventa jechuk xakʼ ta aʼiel kʼuchaʼal ta orijinale. Jech xtok, skʼan stsak ta venta sgramatikail skʼop ti kʼu yelan chchol batel jujupʼel kʼope, vaʼun jech kʼun ta chanel li kʼusi tsjelubtase.

Jech xtok, muʼyuk me lek mi toj ep chichʼ jelolanel li jujupʼel kʼope. Li jelubtasej kʼop ti jaʼ xa noʼox chal ta jaypʼel kʼop li kʼusi chaʼibe smelolal stuke xuʼ me xjel smelolal li kʼusi tsjelubtase. ¿Kʼuxi ti chjel smelolale? Xuʼ van stikʼ komel li kʼusi chaʼibe smelolal stuk ta orijinale o xuʼ van stupʼ lokʼel kʼusitik tsotsik skʼoplal ti te toʼox ta orijinale. Jaʼ yuʼun, manchuk mi mas kʼun ta chanel kʼalal ta jaypʼel noʼox kʼop chichʼ jelubtasele, pe mi jech chichʼ pasele, li buchʼu tskʼel Vivliae xuʼ van muʼyuk xa chaʼibe lek smelolal li kʼusi chakʼ ta chanel ta melele.

Li jun jelubtasej kʼope xuʼ van tskʼan tstikʼ li kʼusitik xchʼunoj kʼalal tsjelubtas Vivliae. Jun skʼelobile, jaʼ li Mateo 7:13 ti xi chale: ‹Li sbelel lajelale lek mukʼ stiʼ›. Junantik jelubtasej kʼopetik ti tskʼan tstikʼik li kʼusitik xchʼunojike yiktaojik ‹kʼatinbak› ti ‹lajelal› skʼan xal li ta griegoe.

Jech xtok, li buchʼu tsjelubtas Vivliae skʼan stsak ta venta ti jaʼ jech laj yichʼ tsʼibael ta orijinal li Vivlia ti kʼu yelan chkʼopoj li krixchanoetike xchiʼuk li kʼusitik kʼopal tstunesik jujun kʼakʼale, jech kʼuchaʼal chkʼopoj li jtsʼunolajeletike, li jchabichijetike xchiʼuk li jtsakchoyetike (Neemias 8:8, 12; Echos 4:13). Jaʼ yuʼun, mi lek jelubtasbil li Vivliae, chaʼibeik lek smelolal kʼusi chakʼ ta chanel Vivlia li buchʼutik oy ta yoʼontonik ta melele, manchuk mi jeltos li xkuxlejalike. Mas lek mi jaʼ laj yichʼ tunesel li jpʼelantik kʼop ti mas jamal ta aʼiele, ti mas tstunes li krixchanoetike xchiʼuk ti kʼunik ta aʼibel smelolale, jaʼ muʼyuk lek mi jaʼ chichʼ tunesel li kʼusi mu masuk jech chal li krixchanoetike.

Ep li buchʼutik tsjelubtasik Vivliae lek noʼox laj yaʼiik ti la slokʼesbeik li sbi Dios ti jaʼ Jeova li ta Vivliaetik ti jelubtasbil avie, akʼo mi te toʼox oy li ta voʼneal tsʼibetik sventa Vivlia li biil taje (kʼelo Apendise A4). Ep Vivliaetike la sjelik li biil taje, jaʼ xa noʼox la stikʼik «Kajvaltik», oy junantik xtoke chakʼik ta aʼiel ti muʼyuk sbi li Diose. Jun skʼelobile jaʼ li s-orasion Jesus ta Juan 17:26 ti xi laj yichʼ jelubtasel ta jlom Vivliaetike: «Laj xa kakʼ yotkinikot» xchiʼuk li ta Juan 17:6 ti xi laj yichʼ iktaele: «Laj xa kakʼot ta otkinel ta stojol li viniketik liʼi ti laj avakʼbune». Akʼo mi jech, mi tukʼ lek chichʼ jelubtasel li s-orasion Jesuse, xi skʼan iktaele: «Laj kakʼbe snaʼik li abie» xchiʼuk «Laj xa kakʼ ta ojtikinel abi ta stojolal li krixchanoetik ti laj avakʼbune».

Li ta slikeb loʼil ta Xchʼul Kʼop Dios sventa Achʼ Balumil ta inglese xi laj yichʼ alele: «Kʼalal laj yichʼ jelubtasel li Vivliae, maʼuk laj yichʼ alel ta jaypʼel noʼox kʼop li kʼusi laj kaʼibekutik smelolale. Laj kakʼkutik persa ti literal jelubtaskutik ti bu kʼalal xuʼe, literal to laj kiktakutik mi jech chkʼopojik li ta inglese xchiʼuk literal kom mi muʼyuk chjel li smelolale». Li Komite sventa sjelubtasel Xchʼul Kʼop Dios sventa Achʼ Balumile oy noʼox spʼisol kʼu yelan la stunesik jpʼelantik kʼop ti chakʼ ta aʼiel kʼu yelan li kʼopetik ta orijinale, jech xtok, muʼyuk la stunesik li kʼopetik ti mu xkaʼitik leke o ti mu jamaluk chakʼ ta aʼiel li kʼusi melele. Ta skoj taje, mas kʼun ta kʼelel li Vivliae xchiʼuk li buchʼu tskʼele xuʼ spat lek yoʼonton ti tukʼ yichʼoj jelubtasel li kʼusi laj yakʼ ta naʼel Diose (1 Tesalonisenses 2:13).