Alo ta akʼop atuk li kʼusi oy ta avoskejoe

JAL van tajek laj yichʼ avuʼun xchapanel li apartee yoʼ lekuk xavalbe skʼoplal xchiʼuk ti xcholetuk lek xaval batele. Pe mi muʼyuk chchikintaik lek li kʼusi chaval ti jlom noʼox chchikintaike xchiʼuk ti yan-o kʼusi tsnopike, ¿mi tunel van li kʼusi chavale? ¿Mi chkʼot van ta yoʼontonik mi muʼyuk tstsʼet chikintaike?

¿Kʼu yuʼun ti jech chkʼot ta pasele? Xuʼ van ep ta tos srasonal. Jutuk mu skotoluk velta jaʼ ta skoj ti muʼyuk chal ta skʼop stuk li jelubtasej mantale. Jaʼ xkaltik, ti jujulikel tskʼel li kʼusi stsʼibaoje o mu jechuk chkʼopoj jech kʼuchaʼal onoʼox nopem xaʼie. Pe taje jaʼ van ta skoj ti kʼu yelan la xchapan li spartee.

Mas me tsots chavaʼi chaval ta akʼop atuk aparte mi xkechet chatsʼiba baʼyel li kʼusi anopoj chavale ti ta tsʼakal to chapas avaʼi ta jun voskejoe. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun baʼyel xaʼox la atʼuj li jujupʼel kʼop chakʼan chatunese. Manchuk mi jaʼ xa noʼox chatunes jun voskejo, ta to onoʼox xavules ta ajol li jujupʼel kʼop ti laj toʼox atsʼiba ta slikebale. Mu xkoʼolaj kʼuchaʼal chijkʼopoj kʼalal tsʼibabil li kʼusi chkaltike, jelel ti kʼu yelan ta jcholtike xchiʼuk mas tsots ta aʼibel smelolal. Taje jaʼ jech chaʼiik li apartee.

Mu xatsʼiba ta jujupʼel kʼop li kʼusi ch-echʼ avale, jaʼ lek xi xapase: 1) Tʼujbo li stemaile xchiʼuk li kʼusitik mas tsotsik skʼoplal chavale. Lek van ti xavalbe skʼoplal chaʼtosuk kʼusitik mas tsotsik skʼoplal mi muʼyuk jal li apartee; yan mi jale, xuʼ xaval chantos o voʼtosuk. 2) Tsʼibao tekstoetik ta yolon li kʼusitik mas tsotsik skʼoplale ti jaʼ chtun sventa xajambe mas yaʼyejale; tsʼibao lokʼolkʼopetik xchiʼuk ti kʼu yuʼun jech chavale. 3) Nopo kʼu yelan chalikes aloʼil. Xuʼ van xatsʼiba junchibuk orasion li kʼusi chaval li ta slikeb apartee. Jech xatsʼiba xtok li kʼusi chaval ta slajeb xae.

Toj tsots skʼoplal ti xachapan li apartee, pe mu xakomtsan ta ajol li jujupʼel kʼop chavale. Kʼalal chachanilan ta yalel ta akʼop atuk li kʼusi oy ta avoskejoe, akʼbo lek snukʼilal li kʼusi chakʼan chavalbe skʼoplale maʼuk li jujupʼel kʼope. Jech xachanilan ta anopben jaʼ to mi lek xa sta-o ti xaval tal li yane. Mu tsotsuk chavaʼi spasel mi lek xcholet achapanoje. Jech xvul noʼox ta ajol kʼusi chavalbe skʼoplal kʼalal chavetʼese.

Teuk ta ajol li sbalile. Jtos sbalil ti chaval ta akʼop atuk li kʼusi achapanojbe xa skʼoplale jaʼ ti kʼupil sba chaʼiik xchiʼuk ti chkʼot ta yoʼontonike. Jaʼ yuʼun mas tskʼupinik aparte xchiʼuk mas oy ta yoʼonton chchikintaik li buchʼutik te oyike.

Jech xtok, xuʼ xakʼel li buchʼutik te oyik kʼalal chaval ta akʼop atuke xchiʼuk jaʼ tskoltaot sventa xatojob lek ta loʼil. Ta skoj ti mu jujulikeluk chakʼel li kʼusi atsʼibaoj batele, tsnopik van ti xanabe lek skʼoplal li kʼusi chavale xchiʼuk ti achʼunoj ta melele. Jaʼ yuʼun mas kʼupil sba kʼalal jech chavetʼese, jech chlokʼ avuʼun kʼuchaʼal chakʼopoj onoʼoxe xchiʼuk chkʼot ta yoʼontonik ta melel li kʼusi chavale.

Xuʼ to jeltik xtok kʼalal chkal ta jkʼop jtuktike. Li kʼusi jchapanojtike mu persauk ti jech xa tajek chkaltike o ti mu xa stakʼ jeltike. Jnoptik noʼox avaʼi ti kʼalal jaʼo xa skʼakʼalil chavetʼes apartee, ch-echʼ ta notisia ta sob ti koʼol skʼoplal xchiʼuk li apartee. ¿Mi mu jtuneluk xanaʼ ti jaʼ xavalbe skʼoplale? O xuʼ van chavakʼ venta ti oy ep ololetik ti chbatik ta eskuela ti te oyik kʼalal yakal xa chavetʼes li apartee. Toj lek van ti xajel li lokʼolkʼopetike xchiʼuk ti kʼuxi xuʼ xakʼ ta xkuxlejalik yoʼ xakʼik venta kʼuxi xuʼ stabeik sbalil ta jujuntale.

Yan sbalil xtok ti chkal ta jkʼop jtuktike jaʼ ti chkakʼtik abtejuk jnopbentike. Kʼalal chakʼik ta ilel ti oy sbalil chilik xchiʼuk chchʼunik li buchʼutik te oyike, mas xa xmuyubaj li jelubtasej mantale xchiʼuk tsjambe to mas smelolal jlom li kʼusitik chalbe skʼoplale. Jaʼ lek ti oyuk kʼusi spas ta anil mi muʼyuk xa chchikintabat chile, jaʼ jecheʼ mi te noʼox xvulvun stuk ti yan xa-o kʼusi tsnopik li buchʼutik te oyike.

Teuk ta ajol kʼusi xuʼ xanuptan. Skʼan teuk ta ajol xtok ti xuʼ oy kʼusi xkʼot ta pasel kʼalal chaval ta akʼop atuk li kʼusi oy ta avoskejoe. Jtose jaʼ ti ch-echʼ yorail avuʼune. Muʼyuk van tstsuts avuʼun ta yorail noʼox mi ep tajek kʼusi chavalbe skʼoplale. Li kʼusi xuʼ skoltaote jaʼ ti xatsʼiba kʼu sjalil skʼan xaval ta jujuvokʼe. Vaʼun jechuk sjalil xaval kʼalal chavetʼes li apartee.

Yan ti kʼusi xuʼ xkʼot ta pasel ta stojolal li jelubtasej mantaletik ti xchanojik xa leke jaʼ ti tsnopik ti lek xa chbat yuʼunik skotole. Ta skoj ti nopem xaʼiik ti chalik mantal ta yeloval epal krixchanoe, xvul xa noʼox ta sjolik kʼusi chalik ti jaʼ xa ch-echʼ-o ora yuʼunike. Ta skoj ti bikʼit chkakʼ jbatike, jnaʼojtik lek ti jaʼ noʼox chijkoltavan jutuk ta chanubtasvaneje, yuʼun jnaʼojtik ti jaʼ Jeova stuk li Lekil Jchanubtasvanej kuʼuntike, taje jaʼ me tstij koʼontontik sventa jkʼanbetik koltael yoʼ lekuk jelubtastik li jpartetike (Is. 30:20; Rom. 12:6-8).

Li jelubtasej mantal ti muʼyuk to xchanojik leke jaʼ van chiʼik-o mi xchʼay ta sjol kʼusi chalik mi chal ta skʼop stukik li kʼusi oy ta svoskejoike. Mu me xavakʼ stsalot li xiʼele, yuʼun toj tsots skʼoplal ti xatojob ta sjelubtasel mantale. Chapano aba lek xchiʼuk kʼanbo xchʼul espiritu Jeova sventa skoltaot (Juan 14:26).

Jlom xtoke chiʼik mi maʼuk tstunesik li jaypʼel kʼop ti mas sta-oe. Melel onoʼox ti muʼyuk tʼujbil li jaypʼel kʼop chatunes kʼalal chaval ta akʼop atuk li kʼusi oy ta avoskejoe xchiʼuk mu xkoʼolaj ti kʼelbil o aptabil noʼox chichʼ jelubtasel li mantale, akʼo mi jech, kʼupil-o sba ta skoj ti jech chakʼopoj jech kʼuchaʼal onoʼoxe. Mas me chaʼibeik smelolal kʼusi chkalbetik skʼoplal mi kʼun ta aʼiel li jaypʼel kʼop ta jtunestike xchiʼuk li orasionetik chkaltike. Xvul noʼox ta ajol kʼusi chaval mi chachapan aba leke, maʼuk ta skoj ti la akomtsan ta ajole, jaʼ ti ep ta velta la akʼel li kʼusi chavalbe skʼoplale. Jech xtok, mu masuk vokol chavaʼi chavetʼes lek aparte mi nopem onoʼox xavaʼi ti lek chakʼopoj jujun kʼakʼale.

¿Kʼu yelan skʼan xapas li avoskejoe? Kʼalal jal xa ta jelubtastik mantale xchiʼuk kʼalal xijtojob xae, jaypʼel xa noʼox kʼusi ta jtsʼibatik li ta jvoskejotike. Li jaypʼel kʼop taje xuʼ te jtsʼibatik ta jun tarjeta xchiʼuk li jayib tekstoetike o xuʼ te jtsʼibatik ta jlikuk vun ti xuʼ jkʼeltik ta anile. Li ta cholmantale mas van lek ti jnoptik baʼyel kʼusi chkaltike, jaʼ xkaltik, ti ta jpas jvoskejo ta jnopbentike. Mi oy kʼusi asaʼojbe yaʼyejal ta sventa li arevisitae, tsʼibao jayibuk orasion ta jlikuk vun, vaʼun kʼejo ta Avivlia. O xuʼ xatunes xtok li kʼusi chal li foyeto Slikeb loʼil ta sventa li Skʼop Diose o li livro Razonamiento a partir de las Escrituras.

Pe mi oy ataoj jayibuk aparte ti mu jaluk yilojan sbae o ti chajelubtas jayibuk Mantal sventa skotol krixchanoetike, jaʼ lek ti ep kʼusi xatsʼibae. ¿Kʼu yuʼun? Jaʼ sventa xvul ta ajol kʼusi chaval li ta jujun apartee. Akʼo mi jech, mi jaʼ noʼox chaval li kʼusi atsʼibaoje, jaʼ xkaltik, ti chakʼel ta avun jujupʼel li kʼusi chavale, muʼyuk me tstabeik sbalil mi muʼyuk chaval ta akʼop atuk li apartee. Mi ep kʼusi chatsʼiba li ta avoskejoe, bono sventa anil xata ta saʼel li jaypʼel noʼox kʼop ti bu mas chtun avuʼune xchiʼuk li tekstoetike.

Manchuk mi chal ta skʼop stuk kʼusi oy ta svoskejo li jelubtasej mantal ti xchanoj xae, oy onoʼox sbalil xtok mi tsjel bakʼintik ti kʼu yelan tsjelubtase. Jech kʼuchaʼal liʼe, lek van ti skomes ta sjol jaypʼel kʼopetik ti xuʼ stunes ta slikeb xchiʼuk ta slajeb spartee, yuʼun skʼan skʼelojbe sat li buchʼutik te oyik kʼalal chal li kʼusi tsotsik skʼoplal xchiʼuk ti lek xcholet xchapanoje. Kʼalal oy kʼusi chichʼ albel skʼoplale, ti kʼu yepale, ti kʼusi chal jlikuk vune o tekstoetike, jaʼ lek ti kʼelbil noʼox spase sventa mas xkʼot ta yoʼontonik.

Kʼalal tskʼanik ti akʼo xkalbetik smelolal li kʼusi jchʼunojtike. Oy bakʼintike tskʼanik ti akʼo xkalbetik smelolal kʼusi jchʼunojtik ti kʼalal jaʼo muʼyuk chapalutike, jaʼ xkaltik, ti mu jutebuk jchapanoj jvoskejotike. Xuʼ van oy kʼusi chkichʼtik jakʼbel ta cholmantal o oy kʼusi tsjakʼ kutsʼ kalaltik, jchiʼiltik ta abtel o ta chanun. Jech xtok, li buchʼutik oy yabtelike tskʼanik van ti xkalbetik ti kʼu yuʼun oy kʼusi jchʼunojtike xchiʼuk ti kʼu yuʼun jelel li jkuxlejaltike. Xi tstojobtasutik li Vivliae: «Chapalukoxuk me skotol ora ta spakbel skʼoplal kʼalal oy buchʼu tsjakʼboxuk srasonal ta sventa li spatobil avoʼontonike, pe manxoukoxuk me kʼalal jech chapasike xchiʼuk ichʼvananik me lek ta mukʼ» (1 Ped. 3:15).

Akʼo avil venta xtok kʼusi laj yalik ta Sanedrin yuʼun judaetik li Pedro xchiʼuk Juan ti te chal ta Echos 4:19 xchiʼuk 20. Ta chib noʼox orasion jamal laj yalik li kʼusi tsnopike. Ti kʼu yelan la stakʼike la stsak ta venta li buchʼutik te oyike, yuʼun laj yakʼik ta ilel ti tsots kʼusi sbainoj Sanedrin ta skoj li kʼusi yakal tsnuptanik li jtakboletike. Ta mas tsʼakal xtoke jecheʼ laj yichʼ jutbel smul li Estebane, vaʼun ay yichʼ chapanel ta Sanedrin ek. Kʼelo avil kʼusi jpʼel ta yoʼonton la stakʼ Esteban ti ta sjunul yoʼonton laj yal ti te chal ta Echos 7:2 kʼalal ta 53. ¿Kʼuxi ti xcholet lek laj yal skotole? Xcholet laj yal jech kʼuchaʼal kʼotanuk ta pasel li kʼusitik laj yalbe skʼoplale. Laj yalbe skʼoplal stoyobbail j-israeletik kʼalal sta-o laj yile, vaʼun sventa stsutses li sloʼile, laj yal ti jech laj yakʼ ta ilel stalelal li Sanedrin kʼalal laj yakʼ ta milel li Xnichʼon Diose.

¿Kʼusi xuʼ skoltaot sventa lek xtakʼ avuʼun mi ta anil noʼox chalboxuk ti xavalbe skʼoplal li kʼusi achʼunoje ti mu xakʼ yorail sventa xachapan aba leke? Chanbo stalelal Nehemías ti ta yoʼonton noʼox la spas orasion kʼalal la stakʼbe kʼusi jakʼbat yuʼun li ajvalil Artajerjese (Neh. 2:4). Vaʼun nopo ta anil ti kʼusi chavalbe skʼoplale. Jtunel van avuʼun li oxtos liʼe: 1) Tʼujo jtoschaʼtosuk li kʼusi chavalbe skʼoplale (xuʼ te xalokʼes tal ta foyeto Slikeb loʼil ta sventa li Skʼop Diose). 2) Tʼujo kʼusi tekstoal chatunes sventa xavakʼ ta ilel ti melel li kʼusi chavale. 3) Nopo kʼuxi xuʼ ta slekil avoʼonton xalikes aloʼil sventa ta sjunul yoʼonton xchikinta li buchʼu chachiʼin ta loʼile. Mi laje, lik kʼopojan.

¿Mi chvul to van ta ajol yoxtosal kʼalal oy kʼusi anil chavichʼ jakʼbele? Xi laj yalbe yajchankʼoptak li Jesuse: «Mu me xavul avoʼontonik kʼuxi chatakʼavik o kʼusi chavalik [...], yuʼun li vaʼ orae te chavichʼik akʼbel anaʼik li kʼusi chavalike. Yuʼun maʼuk noʼox chakʼopojik li voʼoxuke, jaʼ chkʼopoj ta atojolalik li xchʼul espiritu Atotike» (Mat. 10:19, 20). Pe maʼuk me skʼan xal ti ta skʼelobil juʼelal «ti kʼu yelan pʼij chijkʼopoje» jech kʼuchaʼal kʼot ta stojolal li jchʼunolajeletik ta baʼyel sigloe (1 Kor. 12:8). Pe xuʼ jtabetik sbalil ti kʼu yelan chchanubtas yajtuneltak li Jeovae, vaʼun li chʼul espiritue tskoltautik sventa xvul ta joltik li kʼusi chtun kuʼuntike xchiʼuk kʼalal jaʼo chtun kuʼuntike (Is. 50:4).

Ta melel oy sbalil kʼalal chkal ta jkʼop jtuktik li kʼusi chkalbetik skʼoplale. Mi jech chapas xtok kʼalal chavetʼes aparte ta tsobobbaile, muʼyuk vokol chavaʼi stakʼel kʼalal oy kʼusi chajakʼbat ta cholmantale, yuʼun xkoʼolaj li kʼusi xuʼ jpastike. Mu xaxiʼ, chano ti chaval ta akʼop atuk li kʼusi oy ta avoskejoe, vaʼun lek kʼusi chkʼot ta pasel avuʼun li ta cholmantale. Jech xtok, mi la-akʼbat amoton ti chajelubtas junuk mantal ta tsobobbaile, mas chchikintaik kʼusi chaval li buchʼutik te oyike xchiʼuk chkʼot ta yoʼontonik avuʼun mi chaval ta akʼop atuke.