Toj yan sba yutsil ti kʼuyelan pasbilutike
«Ta [...] xchʼay coʼnton chcaʼay, yuʼun toj labal sba ti cʼu xʼelan apasojune.» (SALMO 139:14.)
1. ¿Kʼu yuʼun ep krixchanoetik chchʼunik ti jaʼ yabtel Dios li kʼusitik yan sba yutsil liʼ ta Balumile?
NOJ ta jyalel ta kʼusitik yan sba yutsil li Balumile. ¿Kʼuxi pas talel skotol taje? Jlome chalik ti xuʼ noʼox la jtabetik stakʼobil ti mu persauk chkaltik ti oy pʼijil Jpasvanej yuʼun li kʼusitik oye. Yantike chalik mi ta la jovil altik ti chʼabal jun Jpasvaneje muʼyuk la tsʼakal ta jnopbetik skʼoplal li kʼusitik oy ta Balumile. Chalik ti kuxlejaletik liʼ ta Balumile toj tsotsik la ta chanbel skʼoplal, toj ep la ta tos, xchiʼuk ¿kʼu yuʼun muʼyuk chkaltik xtok ti toj yan sba yutsile ti mu ta jechuk noʼox ivul ta lokʼele? Epal krixchanoetik, ti sientifikoetik li jlome, yilojbeik sprevailtak ti oy pʼijil Jpasvanej yuʼun li vinajel-balumile, ti toj echʼem sjuʼel xchiʼuk slekil yoʼontone.a
2. ¿Kʼusi tijbat-o yoʼonton David sventa tskʼupil kʼopta li Jeovae?
2 Li ajvalil David ta voʼneal Israele xchʼunoj ta melel ti Jpasvaneje staʼo kʼupil kʼoptael ta sventa li kʼusitik kʼupilik sba spasoje. Manchuk mi ikuxi ti kʼalal chʼabal toʼox jech ciencia kʼuchaʼal li avie, laj yakʼ venta ta spat xokon ti noj ta kʼusitik labal sba spasoj Diose. Jaʼ noʼox skʼan skʼel li sbekʼtal stuk sventa chʼayem yoʼonton chkom ta sventa li kʼusitik labal sba spasoj ta sjuʼel li Diose. Xi la stsʼibae: «Ta xcal alequilal, yuʼun xchʼay coʼnton chcaʼay, yuʼun toj labal sba ti cʼu xʼelan apasojune; jnaʼoj lec ta coʼnton ti voʼot avabtelune», xi (Salmo 139:14).
3, 4. ¿Kʼu yuʼun tsots skʼoplal skʼan jnopbetik lek skʼoplal li kʼusitik spasoj Jeovae?
3 Ti jech la xchʼun-o lek li Davide jaʼ ta skoj ti la snopbe lek skʼoplale. Li avie, li chanubtaseletik ta chanob vune, ta radio xchiʼuk ta televisione ep ta tos ti kʼuyelan chchapbeik smelolal ti kʼuxi ital li krixchanoe. Ep taje chchʼayes xchʼunel oʼontonal. Jaʼ yuʼun, sventa jta xchʼunel koʼontontik kʼuchaʼal Davide, li voʼotik eke skʼan me jnopbetik lek skʼoplal. Mu xuʼ ti yan krixchano tsnopik ta jtojolaltike, mas to ti kʼalal jaʼ sloʼilal li Jpasvanej kuʼuntike xchiʼuk li yabtel tspase.
4 Jech noxtok, kʼalal chkilbetik li yabtel Jeovae mas to ta jkʼantik, mas ta jtojbetik ta vokol xchiʼuk mas ta jpat koʼontontik ti chkʼot ta pasel li kʼusitik yaloje. Jech oxal, tstij koʼontontik ta yojtikinel mas xchiʼuk ti xi jtun ta stojolale. Vaʼun chaʼa, jkʼeltik kʼuyelan yakʼoj ta ilel ciencia avi kʼakʼal ti melel li kʼusi laj yal David ti toj labal sba kʼuyelan pasbilutike.
Ti kʼuyelan yan sba yutsil chi jmeltsaj tale
5, 6. 1) ¿Kʼu yelan chi jchʼiutik talel? 2) ¿Kʼusi yabtel li jrinyontike?
5 «Voʼot laj apas scotol cʼu xʼelan oy li jbecʼtale [«li jrinyone», NM]; voʼot laj achapanun tal ta yut xchʼut li jmeʼe.» (Salmo 139:13.) Jtekeltik ta jun noʼox selula chi jchʼi talel li ta yut chʼutile, toj bikʼit, jaʼ mas mukʼ to li punto ti ta jmaktik-o li jchol tsʼib liʼe. Taje neneʼ tajmek xchiʼuk ep tajmek kʼusitik smakoj, xkoʼolaj kʼuchaʼal jun laboratorio ti bikʼit tajmeke. Anil tajmek ti kʼuyelan chchʼi tale. Yuʼun ta chib noʼox u tspas talel li jbekʼtaltik ti mas tsotsik skʼoplale, jech kʼuchaʼal li jrinyontike. Kʼalal chi jvokʼe, li jrinyontike chapal xaʼox sventa chchij li chʼichʼe, tslajes li kʼusitik chopol ta jbekʼtaltike (toxinas), li sovrailtak yaʼlele xchiʼuk tskʼej komel li kʼusitik chtun yuʼun jbekʼtaltike (nutrientes). Kʼalal lek ch-abtej xchibal li jrinyontike, chchijbe skotol li yaʼlel jchʼichʼeltike (te van voʼobuk litro yuʼun li jujun mukʼta krixchanoe) ¡ta 45 minutoetik to!
6 Li jrinyontik xtoke tskʼel ti oyuk noʼox spʼisol li mineral, ácido xchiʼuk li yip jchʼichʼeltike. Jech noxtok, ep tajmek kʼusitik yan tspasik sventa jkuxlejaltik. Jtose jaʼ ti chakʼ abtejuk mas li vitamina D sventa lek xchʼi o xyijub talel yuʼun li jbakiltike. Jtos ti kʼusi tsots skʼoplal tspas noxtoke jaʼ ti chakʼ eritropoyetina, jun hormona ti chepajes li glóbulos rojos ta jbakiltike. Jaʼ yuʼun li jrinyontike sbiinoj «pʼijil j-abteletik sventa química yuʼun jbekʼtaltik».b
7, 8. 1) Albo kaʼitik skʼoplal jun olol kʼalal ta sbatik toʼox xemana oy ta chʼutile. 2) ¿Kʼusi skʼan xal ti ta «spajeb xa yut [...] banomil ti bu [chkʼataj]» jun olol ti yakal chchʼi tale?
7 «Chajal lec ta aba ta asat cʼu sʼelan lic quichʼ talel ti jbecʼtale [«li jbakiltake», NM], acʼo mi mu ta yelovaluc osil ti bu linabie, spajeb xa yut ti banomil ti bu licʼataje.» (Salmo 139:15, Ch.) Li baʼyel selulae la xchʼakulan sba, vaʼun li achʼ selulaetike lik jelikuk, jujuvokʼ xa kʼusi yabtelik, pasik ta células nerviosas, selulail jchʼuxuviltik, jnukuliltik xchiʼuk yantik. Li bu jmoj yelanike tstsob sbaik sventa tspasik li snitilultak jbekʼtaltike, mi laje jaʼ tspasik li jsekubtike, li jsotʼotʼtike, li sbekʼ jsatike xchiʼuk yantik. Jech kʼuchaʼal liʼe, kʼalal stsakoj xaʼox oxib xemana li uni olole chlik pasuk talel skotol li sbakiltake. Li ta svukubal xemanae, kʼalal jaʼ noʼox 2.5 sentimetro jmukʼultike, oy xaʼox li 206 jbakiltik ti oy kuʼuntik ta jyijiltike, manchuk mi muʼyuk toʼox smelol xchiʼuk muʼyuk toʼox bu staoj syijil.
8 Li kʼusi toj labal sba imeltsaj talel taje te lik pasuk ta yut xchʼut li meʼile, mu ta satuk li krixchanoe jech kʼuchaʼal mu xkiltik li yut Balumile. Jaʼ onoʼox jech, ep to mu snaʼ ti kʼuyelan tsmeltsaj talel jun olol li krixchanoe. Jech kʼuchaʼal liʼe, ¿kʼusi ti laj yakʼ abtejuk li genes sventa jelajtik xlik abtejikuk yuʼun li selulaetike? Yikʼaluk van stabe stakʼobil junuk kʼakʼal li siensiae, pe jech kʼuchaʼal laj yal Davide, li Jeovae —li Jpasvanej kuʼuntike— snaʼoj onoʼox.
9, 10. ¿Kʼuxi ti tsʼibabil ta slivro Dios ti kʼu yelan tspas talel jun olol ti tikʼil ta yut chʼutile?
9 «Li sbekʼ asate laj yil ti kʼalal li kom ta chʼutile, tsʼibabil avuʼun ta alivro skotol li kʼusitik yuʼune, li skʼakʼaliltak kʼalal imeltsaj tale xchiʼuk kʼalal chʼabal toʼox mi junuk li kʼusitik ta jbekʼtale.» (Salmo 139:16, NM.) Li baʼyel selulae te yichʼoj skotol li kʼusitik chtun sventa chchapaj li jbekʼtaltike. Jaʼ laj yal ti kʼuyelan li jchʼi talel li baluneb u ta yut chʼutile xchiʼuk ti kʼalal li jkʼot ta mukʼta krixchano ti mas xaʼox ta jtob jabil kichʼojtike. Li kʼu sjalil taje, ep bu echʼ li jbekʼtaltike, jaʼ pasvan ta mantal ti kʼuyelan xchapanoj talel ta yut li baʼyel selulae.
10 Li Davide mu snabe skʼoplal jsetʼuk li selulae mi jaʼuk skʼoplal li genes taje, xchiʼuk mi jaʼuk oy microscopio skʼel-o; pe akʼo mi jech, laj yil ta sbekʼtal stuk ti chapanbil xa onoʼox jeche. Yikʼaluk onoʼox van snabe jutuk skʼoplal ti kʼuyelan tspas talel jun olol ta yut chʼutile xchiʼuk ti jaʼ jech la snaʼ ti oy kʼusi chchʼunbe smantal li jujutos bu ch-echʼ tale xchiʼuk ti kak xa onoʼox albil yoraile. Ta jun kʼupil kʼop laj yal ti kak xa onoʼox tsʼibabil lek ta slivro Dios skotol li kʼusitik ta sbekʼtale.
11. ¿Kʼu yelan chlik pasuk talel ti kʼu kelantike?
11 Li avie nabil ti kʼuyelan jlokʼtaojtik talel li jtot jmeʼtike xchiʼuk li jmoltotaktike —li jnatiltike, ti kʼuyelan jsatike, li sbon joltike, li sbekʼ jsatike xchiʼuk ta smilal to yantik— albil xa onoʼox skʼoplal ta genes. Ta smilaltak noʼox gen yichʼoj li jujun selulae, xchiʼuk li jujun gen taje jaʼ te nitajtik talel skʼoplal li ta ADN (ácido desoxirribonucleico). Li mantaletik chichʼ sventa tspas li jbekʼtaltike jaʼ te «tsʼibabil» ti kʼuyelan chapanbil li ADN. Kʼalal chchʼak sba li selulaetik sventa tspas achʼ selulae o kʼalal chkʼextaik li bu mol xae, li ADN jaʼ chal mantal, jaʼ jech ti kuxulutik-o yuʼune xchiʼuk ti jech-o kelantike. ¡Jaʼ jun slekil kʼelobil sjuʼel xchiʼuk spʼijil li Jpasvanej ta vinajele!
Li snopben krixchanoe mu kʼusi xkoʼolaj-o
12. ¿Kʼusi jelel-o ta jyalel li krixchanoetik ta chonbolometike?
12 «Dios cuʼun, toj yan yutsil chcaʼay li cʼusi anopoje; toj mucʼ ta jyalel, mu xlaj ta alel cʼu xʼelan. Me ta xcat cʼu yepale, xjelov to jech yepal chcʼot jech chac cʼu chaʼal yiʼ ta tiʼnab.» (Salmo 139:17, 18 ta xchaʼvokʼal.) Li chonbolometike toj labal sba pasbilik ek, junantike oy kʼusitik yuʼunik ti mas pʼijik o mas lek xtojobik spasel ti jaʼ mu sta li krixchanoe. Akʼo mi jech, li Diose laj yakʼbe snopben li krixchanoetik ti mas xtojobik ti jaʼ mu sta li kʼusiuk chonbolome. «Manchuk mi ep tajmek kʼusitik koʼol kuʼuntik xchiʼuk li jeltos chonbolometike, li krixchanoutike jtuktik noʼox jelel jkuxlejaltik liʼ ta Balumile, yuʼun jaʼ ti xi jkʼopoje xchiʼuk ti xnop kuʼuntike —jech chal jlik livro sventa ciencia—. Jech noxtok, jtuktik noʼox ti jech ta jkʼan ta jnaʼtik ta jyalel ta jventatike: ¿Kʼu yelan pasbil li jbekʼtaltike? ¿Kʼu yelan laj kichʼtik pasel?» Taje jaʼ jech la sjakʼbe sba ek li Davide.
13. 1) ¿Kʼu yelan la snopbe skʼoplal snopbentak Dios li Davide? 2) ¿Kʼu yelan xuʼ jchanbetik li stalelal Davide?
13 Ti kʼusi mas jelel xvinaj li krixchanoetik li ta chonbolometike, jaʼ ti kʼuyelan xuʼ kuʼuntik sventa ta jnoptik li kʼusitik tsnop Jeovae.c Li mukʼta matanal taje jaʼ skʼan xal-o ti pasbilutik «jech cʼu chaʼal stuc» li Diose (Génesis 1:27). Li Davide lek la stunes li matanal taje. La snopbe lek skʼelobiltak ti oy Diose xchiʼuk li stalelaltak xvinaj ta yabtele. Jech noxtok, oy yuʼun li baʼyel livroetik sventa xChʼul Kʼop Diose, ti te chalbe skʼoplal Dios xchiʼuk li yabteltake. Li tsʼibetik ti likem tal ta stojolal Diose jaʼ koltaat-o sventa xaʼibe smelolal li kʼusi tsnop Diose, li stalelaltake xchiʼuk li kʼusitik yaloj tspase. Kʼalal la snopbe skʼoplal li xChʼul Kʼope, li kʼusitik spasoje xchiʼuk ti kʼuyelan kʼelate, jaʼ itijbat-o yoʼonton sventa tskʼupil kʼopta li Jpasvaneje.
¿Kʼusi smakoj li xchʼunel oʼontonale?
14. ¿Kʼu yuʼun mu persauk skʼan jnaʼtik skotol ta sventa Dios yoʼ oyuk xchʼunel koʼontontik ta stojolale?
14 Kʼalal mas la xchanbe skʼoplal li kʼusitik spasoje xchiʼuk la xchanbe li sKʼope, mas la snaʼ David ti mu onoʼox stakʼ xojtikinbe ti kʼu to yepal li kʼusitik snaʼe xchiʼuk ti bu to kʼalal xuʼ yuʼun li Diose (Salmo 139:6). Jaʼ jech ta jtojolaltik ek: mi jaʼuk onoʼox bu chkojtikinbetik skotol li yabteltak Diose (Eclesiastés 3:11; 8:17). Akʼo mi jech, li Diose «yacʼoj lec ta ilel stuc» li yojtikinel kʼusitik li ta xChʼul Kʼope xchiʼuk li ta kʼusitik oye. ¿Kʼu yuʼun? Sventa te tstaik li kʼusi melel li buchʼutik tsaʼike xchiʼuk jech sta lek xchʼunel yoʼontonik ti oy lek sprevailtake akʼo mi ta buyuk noʼox kʼakʼal kuxulik (Romanos 1:19, 20; Hebreos 11:1, 3).
15. ¿Kʼuxi xuʼ jkoʼoltastik ti snitoj sba li xchʼunel oʼontonal xchiʼuk ti kʼuyelan chkil jbatik xchiʼuk Diose?
15 Sventa oyuk xchʼunel koʼontontike maʼuk noʼox skʼan jchʼuntik ti oy jun pʼijil Jpasvanej yuʼun li kuxlejale xchiʼuk li vinajel-balumile. Moʼoj, li kʼusi smakoj taje jaʼ ti skʼan jpat koʼontontik ta stojolal li Jeovae, yuʼun tskʼan ti xkojtikintike xchiʼuk ti lekuk xkil jbatik xchiʼuke (Santiago 4:8). Xuʼ jkoʼoltastik ta jun nichʼonil ti kʼanbil yuʼun stote, ti spatoj yoʼonton ta stojolale xchiʼuk ti xchʼunojbe lek li kʼusi chale. Yikʼaluk van oy buchʼu chalbe ti mu xchʼun ti chkoltaat yuʼun stot kʼalal chil svokol li nichʼonile. Akʼo mi jech, muʼyuk ta xchʼun ta melel li nichʼonile yuʼun snaʼoj stuk ti kʼuyelan li stote xchiʼuk snaʼoj lek ti muʼyuk bu chloʼlaate. Jaʼ jech ek un, li voʼotike jpatoj koʼontontik ta stojolal Jeova, yuʼun kojtikinojtik kʼalal ta jchanolantik li Vivliae, li ta kʼusitik spasoje xchiʼuk kʼalal chkiltik kʼuyelan tstakʼ li j-orasiontike. Li yojtikinel taje, li melel kʼanelal kuʼuntik ta stojolale xchiʼuk ti chkichʼtik ta mukʼ ta melele jaʼ me tstij koʼontontik ta xchanel mas ta stojolal xchiʼuk ta smuyubtael sbatel osil. Taje jaʼ me ti kʼusi toj lek xuʼ spas ta stojolal Dios li jun krixchanoe (Efesios 5:1, 2).
Jsaʼtik li beiltasel yuʼun Jpasvaneje
16. ¿Kʼusi ta jchantik ti jech lek tajmek laj yil sbaik xchiʼuk Jeova li Davide?
16 «Qʼuelun lec avil cʼu xiʼelan, Dios cuʼun; otquino lec li cʼusi oy ta coʼntone; qʼuelbun avil cʼu xʼelan coʼnton, otquino lec avil li cʼusitic ta jnope. Qʼuelavil me oy cʼusi chopol ta coʼntone; tuqʼuibtasun batel ta be sventa sbatel osil.» (Salmo 139:23, 24.) Li Davide snaʼoj lek ti skʼeloj stekel Jeova li kʼusitik oy ta stojolale: li kʼusi tsnope, li kʼusi chale o li kʼusi tspase yiloj lek li Jpasvanej yuʼune (Salmo 139:1-12; Hebreos 4:13). Ti jech lek tajmek ojtikinbil ta stojolal Diose ch-akʼbat lekil chabiel chaʼi li Davide, jaʼ jech kʼuchaʼal lek chabibil chaʼi sba ta stojolal stot smeʼ jun olol ti lek chkʼanvanike. Li Davide lek yichʼoj ta mukʼ ti jech lek tajmek chil sbaik xchiʼuk Diose xchiʼuk chakʼ tsots yipal ti jechuk-oe yuʼun tsnopilan-o lek li ta yabteltak Jeovae xchiʼuk ti tspasilan orasione. Melel onoʼox, ep li salmo yuʼuntak Davide —ti te tsakal ek li Salmo 139— jaʼ orasionetik sventa chichʼ kʼejintael. Jaʼ me jech ek un, kʼalal ta jnopbetik skʼoplale xchiʼuk ti ta jpastik orasione chi jnopaj me mas ta stojolal li Jeovae.
17. 1) ¿Kʼu yuʼun tskʼan David ti akʼo xkʼelbat lek yoʼonton yuʼun Jeovae? 2) ¿Kʼuxi chvinaj ta jkuxlejaltik ti kʼuyelan ta jtunes li jnopben jtuktike?
17 Ta skoj ti jech pasbilutik kʼuchaʼal Diose, oy jnopben jtuktik, vaʼun jaʼ jech xtʼuj kuʼuntik li kʼusi lek xchiʼuk li kʼusi chopole. Ti spas kuʼuntik taje, voʼotik me oy ta jbatik ti lekuk jpas jtalelaltike. Li Davide mu skʼan ti te kapal skʼoplal xchiʼuk li buchʼutik chopolike (Salmo 139:19-22). Mu skʼan kʼusi chopol spas ti jech kʼux xkʼot ta stojolale. Jaʼ yuʼun, kʼalal la snopbe skʼoplal ta jyalel ti lek ojtikinbil yuʼun Jeovae, bikʼit laj yakʼ sba, vaʼun laj yalbe ti akʼo xkʼelbat li yutil yoʼontone xchiʼuk ti xbeiltasat batel li ta be ti bu ch-ikʼvan batel ta kuxlejale. Li stukʼil mantaltak Diose jaʼ sventa jtekeltik, jaʼ yuʼun skʼan jtʼujtik li kʼusi leke. Li Jeovae chalbutik ti akʼo jchʼunbetik smantale. Mi ta jpastike, lek me chilutik xchiʼuk mu me albajuk yepal matanaletik ta jkʼupintik (Juan 12:50; 1 Timoteo 4:8). Kʼalal jujun kʼakʼal chi jxanav xchiʼuk Jeovae chakʼ xkuxetel koʼontontik, manchuk mi jaʼo chkiltik ep vokolil (Filipenses 4:6, 7).
Jtsʼaklitik echʼel li Yan sba yutsil Jpasvaneje
18. ¿Kʼusi kʼot ta nopel yuʼun David kʼalal laj yil li kʼusitik pasbile?
18 Ta skeremal onoʼox li Davide, jal echʼ xkuxlejal ta osiltik sventa chchabi chij. Kʼalal jaʼo tsnijan sjolik sventa tsloʼik yaxal li uni chijetike, li Davide jaʼo tstoy muyel sat ta vinajel. Kʼalal ikʼ xa osile, tsnopbe smukʼulal li vinajel-balumile xchiʼuk ti kʼusi chchanubtasvane. «Li vinajele chacʼ ta naʼel smucʼul tsatsal li Diose —xi la stsʼiba—; ti cʼu smucʼul yox ta toyole chacʼ ta ilel cʼusitic spasoj li Diose. Li cʼacʼaletique jaʼ chalilanbe sbaic o; li acʼubaletique jaʼ tspuquic batel.» (Salmo 19:1, 2.) Li Davide snaʼoj lek ti skʼan saʼ xchiʼuk stsʼakli echʼel li Buchʼu spasoj skotol li kʼusitik labalik sbae. Jaʼ jech skʼan jpastik ek li voʼotike.
19. Ta sventa ti jnaʼojtik ti toj labal sba kʼuyelan pasbilutike, ¿kʼusi chtun-o kuʼuntik manchuk mi kerem-tsebutik o mi mol-meʼelutik xa?
19 Li Davide jaʼ jun slekil kʼelobil ta sventa li tojobtasel laj yal ta mas tsʼakal Salomón sventa li kerem-tsebetike: «Ti cʼalal achʼiumalic to tale, naʼic me ti oy Bochʼo la spasoxuque [...]. Ichʼo me ta mucʼ li Diose; chʼunbo scotol li smantaltaque. Jaʼ noʼox jech oy ta sventa acʼo spas li cristianoetique», xi (Eclesiastés 12:1, 13). Ta skeremal onoʼox, li Davide snaʼoj ta melel ti «toj labal sba ti cʼu xʼelan [pasbile]», xchiʼuk laj yakʼ ti akʼo xbeiltasat-o li yojtikinel taje, jaʼ yuʼun ep smoton la sta ti kʼu sjalil ikuxie. Li voʼotik eke, akʼo mi kerem-tsebutik to o mi mol-meʼelutik xa, mi ta jmuyubtatik xchiʼuk chi jtun ta stojolal li Mukʼul Jpasvanej kuʼuntike, ta me jkʼupintik li lekil kuxlejal avie xchiʼuk li ta jelavele. Li Vivliae xi chal ta stojolal li buchʼu nopol chakʼ sba ta stojolal Jeovae xchiʼuk ti tstamik echʼel li stukʼil bee: «Acʼo me mol meʼelic xa, ta to satinic; lec tsotsic o, lec yoxic o. Te chalilanic o ti lec tucʼ stuc li Mucʼul Diose», xi (Salmo 92:14, 15). Jech noxtok, oy spatobil koʼontontik sventa ta jkʼupintik sbatel osil li kʼupil sba yabteltak Jpasvaneje.
[Tsʼibetik ta yok vun]
a Kʼelo li revista ¡Despertad! 22 yuʼun junio ta 2004, ti pasbil yuʼun yajrextikotak Jeovae.
b Kʼelo ek li bu chal: «Los riñones: filtro esencial para la vida» ta ¡Despertad! 8 yuʼun agosto ta 1997.
c Li sloʼil David ta Salmo 139:18 ta xchaʼvokʼale, ti yaʼeluke jaʼ skʼan xal ti manchuk mi x-echʼ sjunul kʼakʼal ta xchapbel li stalelaltak Jeova kʼalal to ta xnaxil akʼobal ti ch-och svayele, oy to la kʼusi ep ta xchapbe skʼoplal noxtok li ta yokʼomale.
¿Mi xa nabe li stakʼobile?
• ¿Kʼu yelan chakʼ ta ilel jun olol kʼalal tspas talel ta yut chʼutil ti yan sba yutsil pasbilutike?
• ¿Kʼu yuʼun skʼan jnopbetik skʼoplal li snopbentak Jeovae?
• ¿Kʼu yelan snitoj sba li xchʼunel oʼontonal xchiʼuk ti kʼuyelan chkil jbatik xchiʼuk Jeovae?
[Lokʼol ta pajina 9]
Neneʼ mu to chvokʼ: Lennart Nilsson
[Lokʼol ta pajina 9]
ADN ▼
[Lokʼol ta pajina 9]
Ti kʼuyelan tspas talel jun olol ta yalajeb meʼile oy kʼusi chchʼunbeik smantal ti chapanbil xa onoʼoxe
[Lokʼol ta pajina 10]
Jech kʼuchaʼal li jun olol ti tspat yoʼonton ta stojolal stot ti chkʼanvane, jaʼ jech jpatoj koʼontontik ta stojolal Jeova ek
[Lokʼol ta pajina 11]
Kʼalal la snopbe skʼoplal li kʼusitik spasoj Jeova li Davide jaʼ itijbat-o yoʼonton ta skʼupil kʼoptael