¿Mi oy toʼox ta melel li nichimaltik Edene?

EPAL krixchanoetike yaʼiojbeik skʼoplal li nichimaltik Eden, Adan xchiʼuk Evae, pe muʼyuk bu xchanojbeik skʼoplal ta Vivlia. ¿Kʼu yuʼun mu xlik achan? Li loʼil liʼe te ta jtatik ta Jenesis 1:26 kʼalal ta 3:24. Li kʼusi chalbe skʼoplale jaʼ liʼe:

Li Jeovaea ta lum la spas li baʼyel vinike, Adan laj yakʼbe sbi xchiʼuk te laj yakʼ ta nichimaltik ti jaʼ sbi Edene. Toj lek la spas li Diose, laj yakʼ ukʼumetik xchiʼuk jeltos sat teʼetik ti lek muik ta lajesele. Li ta oʼlole, li Diose laj yakʼ jpets teʼ ti jaʼ sventa xichʼ ojtikinel li kʼusi lek xchiʼuk li kʼusi chopole. Xchiʼuk laj yalbe ti mu stakʼ sloʼik li sat teʼ taje, yuʼun mi la sloʼike ta xchamik. Jun veltae, li Diose la slokʼesbe xchʼilteʼ li Adan sventa spas li baʼyel ants ti jaʼ li Evae. Ta tsʼakale, laj yalbeik ti akʼo xchabiik li nichimaltike, ti xil yalab xnichʼnabike xchiʼuk ti snojesik li balumile.

Ta mas tsʼakale, kʼalal stuk te oy li Evae kʼoponat yuʼun jkot kiletel chon xchiʼuk albat ti akʼo sloʼ li sat teʼe. Jech xtok, laj yalbe ti la sjut kʼop li Diose xchiʼuk mi la sloʼ li sat teʼe chkoʼolaj la kʼuchaʼal jun Dios. Li Evae la xchʼun li kʼusi laj yal kiletel chone, ta mas tsʼakale la sloʼ li Adan eke. Jaʼ yuʼun, li Jeovae la xchapan li Adan, Eva xchiʼuk li jkot kiletel chone, vaʼun laj yichʼik lokʼesel li ta nichimaltike xchiʼuk li Diose laj yakʼ anjeletik sventa xchabiik li yochebal nichimaltike.

Li ta voʼnee, li krixchanoetik ti lek chanunajemike xchʼunojik toʼox li kʼusi chal slivroal Jenesise, pe li avie oy epal krixchanoetik ti mu xchʼunik li kʼusi chal Vivliae. ¿Kʼu yuʼun? Jkʼelbetik batel chanib srasonaltak.

1. Mi ta melel oy toʼox li nichimaltik Edene, ¿bu toʼox oy?

¿Kʼu yuʼun oy junantik krixchanoetik mu xchʼunik ti oy li nichimaltik Edene? Ta epal jabiletike, junantik jnitvanejetik ta relijione tsjakʼbe sbaik bu van xkom li nichimaltik Edene. Pe jel li kʼusi toʼox xchʼunojike, yuʼun jaʼ akʼbat xchanik li kʼusi xchʼunojik li Platón xchiʼuk Aristoteles ti chalik ti jaʼ noʼox la oy tukʼilal li ta vinajele.b Junantike chalik ti li nichimaltik Edene te oy ta sjol jpʼel mukʼta vits ti nopol xil vinajele xchiʼuk ti nom tajek xil li balumile. Jaʼ yuʼun, li krixchanoetike lik snopik ti chʼabal bu ta melel li nichimaltik Edene. Li junantik buchʼutik xchanojbeik skʼoplal avie, yalojik ti mu xuʼ jpat koʼontontik ta stojolal li Vivlia ti chal bu toʼox xkom li nichimaltik Edene, jaʼ yuʼun mu xchʼunik li stukike.

Li Vivliae toj jelel tajek li kʼusi chalbe skʼoplal ta sventa li paraisoe. Li ta Jenesis 2:8 kʼalal ta 14 chalbe skʼoplal ti bu xkom li paraisoe, chal ti te xkom ta slokʼeb kʼakʼal ti jaʼ sbi Edene. Xchiʼuk ti te chjelav jun ukʼum ti chchʼak sba ta chanibe. Jech xtok, chalbe skʼoplal li sbi jujun ukʼume xchiʼuk chal ti butik chjelave. Li buchʼutik chchanbeik skʼoplal li Vivliae stsakojik ta venta kʼalal tsaʼik ti bu xkom li nichimaltik Edene. Pe muʼyuk bu staojik-o, ta skoj taje, ¿mi jaʼ skʼan xal ti muʼyuk onoʼox ta voʼne li nichimaltik Edene?

Nopo ta sventa liʼe: jelavem xa te van vakmil jabil ti oy toʼox li nichimaltik Edene, pe avie ep xa kʼusitik jelem. Jech kʼuchaʼal liʼe, jelem xa bu chjelav li ukʼumetike xchiʼuk ep echʼem nikel ti bu toʼox oy li nichimaltike. Jech xtok, ep kʼusitik jel kʼalal echʼ li nojelal ta voʼ ta skʼakʼalil Noee, jaʼ yuʼun mu xa jnaʼtik bu stukʼil xkom li nichimaltik Edene. Jvules ta joltik kʼalal la stsʼiba Moises ta sventa li nichimaltike, chʼabal xa ox te oy.c

Kʼalal laj yakʼ tal nojelal ta voʼ li Diose, te laj skʼoplal ta j-echʼel li nichimaltik Edene. Li ta Esekiel 31:18, laj yal ti «li teʼetik ta Edene» lajem xa ox skʼoplal, taje jaʼo kʼalal ep toʼox jabiletik skʼan xtal li Jesuse. Jaʼ yuʼun, mi oy to buchʼu tsaʼ bu xkom li nichimaltik Eden avie, muʼyuk xa bu tsta.

Jamal chakʼ ta ilel Jenesis ti oy toʼox ta melel li nichimaltik Edene, yuʼun oy toʼox chanib ukʼumetik, pe li chib ti jaʼ li Eufrates xchiʼuk Tigris o Idekel te oy-o li ta jkʼakʼaliltike xchiʼuk tetik nopajtik xjelav. Jech xtok, chalbe skʼoplal li sbi lumetike xchiʼuk li kʼusitik x-ayan tee. Skotol li loʼil taje, li j-israeletik ta voʼnee lek xojtikinik.

Li kʼusi chal Vivlia ta sventa li nichimaltik Edene jelel tajek xchiʼuk li jecheʼ loʼile (cuento). Li Vivliae ep kʼusitik chalbe skʼoplal sventa xchʼun li krixchanoetike, pe mu jechuk li ta jecheʼ loʼile.

2. Li Diose, ¿kʼuxi xa noʼox ti la spas ta lum li Adan xchiʼuk ti ta xchʼilteʼ Adan la spas li Evae?

Li sientifikoetike chalik ti li jbekʼtaltike pasbil ta kʼusitik x-ayan li ta balumile, jech kʼuchaʼal hidrógeno, oxígeno xchiʼuk li carbonoe skotol taje, ¿kʼuxi xa noʼox ti pas ta jun krixchanoe?

Epal sientifikoetike chalik ti ta jech noʼox tal li kuxlejale xchiʼuk chalik ti ta jun noʼox kuxlejal lik kʼatajuk tal ta smiyonal xa noʼox jabil jaʼ to ti kʼuxi ba kʼatajuk leke. ¿Mi jech van ta melel ti ta kʼunkʼun kʼataj tal li kuxlejale? Ti melel xkaltike, muʼyuk sprevail mi ta kʼunkʼun kʼataj tal li kuxlejale, yuʼun toj alakʼ sba ti kʼu yelan meltsanbile. Jaʼ yuʼun, skotol li kʼusitik kuxajtike chakʼ ta ilel ti oy buchʼu la smeltsan ti lek pʼije (Romanos 1:20).d

Kalbetik junuk skʼelobil: kʼalal ta jchikintatik junuk alakʼ sba musika, kʼalal ta jkʼeltik jun kuadro ti lek bonbil o junuk makina ti lek pasbile, muʼyuk ta jnoptik ti ta stuk noʼox kʼataj tale. Labalik sba li kʼusitik taje, pe mas to labal sba ti kʼu yelan kichʼojtik meltsanele. ¿Kʼuxi xa noʼox ti chkaltik ti muʼyuk buchʼu la smeltsanutike? Li ta Jenesise chalbe skʼoplal ti jaʼ slokʼolutik li Diose (Jenesis 1:26). Jaʼ yuʼun, xuʼ ep kʼusitik spas kuʼuntik, yuʼun chakʼ ta ilel ti toj pʼij li Diose. Jaʼ yuʼun chaʼa, mu labaluk sba chkaʼitik ti la spasutik ta lum li Diose.

Li Diose muʼyuk tsots laj yaʼi ti la stunesbe xchʼilteʼ Adan sventa spas li Evae. Xuʼ ox van yan kʼusi la stunes Dios sventa spas li baʼyel antse, pe maʼuk jech la spas.e Li Diose tskʼan ti xnupunik, ti lekuk xil sbaik xchiʼuk ti spas ta jun sbekʼtalike (Jenesis 2:24). Ti kʼu yelan laj yichʼik pasel li Adan xchiʼuk Evae, jaʼ ti jmojuk oyik-oe xchiʼuk ti jmojuk skolta sbaik ta abtele. Jaʼ jech chakʼ ta ilel Dios ti toj pʼije xchiʼuk ti kʼanvaneme.

Jech xtok, li buchʼutik xchanojbeik skʼoplale xchʼunojik ti te likemutik tal ta jun nupultsʼakale. Ta melel, xuʼ jpat-o koʼontontik li kʼusi chal Vivlia ta sventa li kʼusitik pasbile.

3. ¿Kʼuxi xa noʼox ti oy jpets teʼ sventa yojtikinobil xchiʼuk ti oy jpets teʼ sventa kuxlejale?

Skʼan xkaʼibetik smelolal li chaʼpets teʼ ti chalbe skʼoplal li Vivliae maʼuk ti oy kʼusi labalik sba tspas mi la jlobetik li sate, moʼoj, yuʼun li chaʼpets teʼ taje oy smelolal yuʼun li Jeovae.

Li voʼotik eke oy smelolal kuʼuntik junantik kʼusitik. Kalbetik junuk skʼelobil: kʼalal chkichʼtik albel ti akʼo xkichʼtik ta mukʼ li ajvalile, maʼuk skʼan xal ti jaʼ chkichʼtik ta mukʼ ti bu tstsob sbaike, moʼoj, yuʼun jaʼ chkichʼtik ta mukʼ li yabtel jun ajvalile.

Pe ¿kʼusi skʼan xal li chaʼpets teʼ ti te oy ta nichimaltik Edene? Ep kʼutik yelan chichʼ aʼibel smelolal, pe kʼun ta aʼiel li kʼusi chal Vivliae. Li teʼ sventa yojtikinobil li kʼusi lek xchiʼuk li kʼusi chopole, jaʼ skʼan xal, ti oy sderecho Dios sventa snop li kʼusi lek xchiʼuk li kʼusi chopole (Jeremias 10:23). Jaʼ yuʼun, li Jeovae jaʼ jun mulil laj yil ti la sloʼik li sat teʼe. Li teʼ sventa kuxlejale, jaʼ skʼan xal kuxlejal sbatel osil ti jaʼ noʼox xuʼ xakʼ li Diose (Romanos 6:23).

4. ¿Kʼuxi xa noʼox ti kʼoponat yuʼun jkot kiletel chon li Evae?

Xuʼ van vokol chkaʼibetik smelolal li loʼil chal ta Jenesise, akʼo mi jech, li Vivliae ta kʼunkʼun tsjambutik smelolal.

Sventa xkaʼibetik smelolale kalbetik skʼoplal buchʼu laj yakʼ kʼopojuk li kiletel chone. Li j-israeletik ta voʼnee snaʼojik lek ti buchʼu laj yakʼ kʼopojuk li kiletel chone, yuʼun snaʼojik ti li kuxlejaletik ti mu xvinajik ta kʼelele xuʼ xakʼ kʼopojuk li chonbolometike. Li Moisese la stsʼiba li kʼusi kʼot ta stojolal li smeʼ svuro Balaam kʼalal kʼopoje (Numeros 22:​26-31; 2 Pedro 2:​15, 16).

Jech xtok, snaʼojik ti li pukujetike, jaʼ xkaltik, li anjeletik ti la stoy sbaik ta stojolal Diose oy sjuʼelik. Li Moisese laj yil ti la spasik skʼelobil juʼelal li paleetik ta Ejipto eke, yuʼun la skʼatajesik ta kiletel chon li snamteʼike. Pe ¿bu lik tal li sjuʼelik taje? Te lik tal ta stojolal pukujetik (Eksodo 7:​8-12).

Jech xtok, li j-israeletike oy yuʼunik li slivroal Job ti xuʼ van jaʼ la stsʼiba li Moisese. Li ta livro taje ep ta velta chalbe skʼoplal li Satanase ti jaʼ li yajkontra Diose, yuʼun chal ti mu la xuʼ tukʼ xakʼ sbaik li yajtuneltak Diose (Job 1:​6-11; 2:​4, 5). Li j-israeletike xchʼunojik lek ti jaʼ Satanas laj yakʼ kʼopojuk li kiletel chon sventa sloʼla li Evae xchiʼuk sventa mu xchʼunbe smantal li Diose.

Pe oy yan sprevailtak ti li Diabloe jaʼ li buchʼu la sloʼla li Evae. Jvules ta joltik ti li Jesuse laj yalbe skʼoplal ti jaʼ «jutkʼop xchiʼuk jaʼ totil yuʼun» jutbil kʼop li Satanase (Juan 8:44). ¿Kʼu yuʼun la sbiiltas ti «jaʼ totil yuʼun li jutbil kʼope»? Yuʼun snaʼoj ti jaʼ li buchʼu la stunes li jkot kiletel chon sventa xal li baʼyel jutbil kʼope. Li Diose yaloj xa onoʼox ti mi la sloʼik li sat teʼ li Adan xchiʼuk Evae ta xchamik, pe li jkot kiletel chone xi laj yale: «Muʼyuk chachamik» (Jenesis 3:⁠4). Li Jesuse laj yalbe ta mas tsʼakal jtakbol Juan ti li Satanase jaʼ «li voʼneal kiletel chone» (Apokalipsis 1:1; 12:⁠9).

Ti melel xkaltike, mu labaluk sba chkaʼitik ti xuʼ xkʼopoj yuʼun jkot kiletel chon li kʼusi mu xvinaj ta kʼelele. Yuʼun li krixchanoetik eke xuʼ spas yuʼunik jkotuk chonbolom o junuk muñeca ti jaʼ xa chkʼopoj yilele.

Oy sprevail ti ta melel oy toʼox li nichimaltik Edene

¿Mi oy sprevail ti melel kʼusi chal li loʼil ta Jenesise? Jkʼeltik batel.

Li ta Vivliae chichʼ albel sbi Jesukristo «ti jaʼ li tukʼil xchiʼuk melel testigoe» (Apokalipsis 3:14). Li stuke tukʼil krixchano echʼ, muʼyuk bu xlokʼ ta ye jtosuk jutbil kʼop xchiʼuk muʼyuk buchʼu la sloʼla. Jech xtok, «kʼalal skʼan toʼox xlik tal stsʼunbal li krixchanoetike», te toʼox oy ta vinajel xchiʼuk Stot, ti jaʼ li Jeovae (Juan 17:5). Li Jesuse te xa onoʼox oy kʼalaluk laj yichʼ pasel li krixchanoetike, jaʼ yuʼun skotol li chanubtaseletik laj yakʼe jaʼ melel. Pe ¿kʼusi laj yal ta sventa li nichimaltik Edene?

Li Jesuse laj yalbe skʼoplal li Adan xchiʼuk Eva ti kuxiik ta melele, yuʼun laj yalbe skʼoplal kʼalal laj yal smantaltak Dios ta sventa li nupunele (Mateo 19:​3-6). Mi jecheʼ loʼil noʼox li kʼusi chal ta Jenesise, li Jesuse xuʼ van epal kʼopoj ti jechuke o ti loʼlabil eke, pe taje chʼabal srasonal. Jech kʼuchaʼal laj xa kaltike, li Jesuse laj yil kʼalal la stoy sbaik ta stojolal Dios li Adan xchiʼuk Eva li ta nichimaltik Edene. Vaʼun chaʼa, ¿mi xuʼ van jchʼuntik li kʼusi laj yal Jesuse?