¿Kʼu yuʼun skʼan xkichʼtik ta mukʼ li buchʼutik oy yabtelike?

1, 2. 1) ¿Kʼusi ti xuʼ vokol chkaʼitik spasele? 2) ¿Kʼusitik ta jtakʼtik?

¿MI AVILOJ kʼu yelan tspas sat jun kʼox kerem kʼalal mu skʼan spas li kʼusi ch-albate? Jaʼ jech chakʼ ta ilel li kʼusi chaʼi ta yoʼontone. Chaʼi li kʼusi ch-albat yuʼun stote xchiʼuk snaʼoj ti skʼan xichʼ ta mukʼe, pe yolbaj mu skʼan xchʼun li mantale. ¡Toj tsots xa noʼox svokol! Veno, jaʼ jech chkʼot ta jtojolaltik bakʼintik ek.

² Bateltike muʼyuk bu kʼun ta ichʼel ta mukʼ li buchʼutik akʼbil yabtelike. ¿Mi oy jech avaʼioj junuk velta? Mi jaʼ jeche, mu atukuk. Akʼo mi jech, li Vivliae chalbutik ti akʼo jchʼunbetik smantal li buchʼutik tsots yabtelike, manchuk mi tstoy sbaik tajmek li krixchanoetike (Proverbios 24:21). Jech xtok, mi ta jkʼan teuk oyutik-o li ta kʼanelal yuʼun Diose, toj tsots me skʼoplal ti akʼo jchʼuntik li mantal taje. Pe ¿kʼu yuʼun toj tsots chkaʼitik? ¿Kʼu yuʼun chalbutik Jeova ti akʼo jchʼuntik mantale? ¿Kʼusi tskoltautik ta xchʼunel xchiʼuk kʼutik yelan xuʼ jpastik? Jtakʼtik batel.

KʼU YUʼUN MU KʼUNUK TA PASEL

3, 4. ¿Kʼuxi lik talel li mulil xchiʼuk li jchopoliltike, xchiʼuk kʼuxi tsmakutik ta yichʼel ta mukʼ li buchʼutik oy yabtelike?

³ ¿Kʼu yuʼun vokol ta ichʼel ta mukʼ li buchʼu oy yabtele? Oy chib srasonal: baʼyel, yuʼun jpasmulilutik jkotoltik, xchibal, yuʼun jpasmuliletik ek li viniketik xchiʼuk antsetik ti oy yabtelike. Li mulil xchiʼuk li jchopoliltik ti chilbajinutike ta smilal xa jabil lik talel ta nichimaltik Edén, jaʼo kʼalal la stoy sbaik ta stojolal Dios li Adan xchiʼuk Evae. Jech kʼuchaʼal chkiltike, lik ta skoj jun toybail li mulile. Jaʼ yuʼun, li avi eke oy xa onoʼox ta koʼontontik toybail kʼalal chij-ayane (Génesis 2:15-17; 3:1-7; Salmo 51:5; Romanos 5:12).

⁴ Ta skoj ti jpasmulilutik onoʼoxe, li toybail xchiʼuk ti jtuk xa noʼox xijtojob chkaʼi jbatike stalel onoʼox ti ta anil ch-ayan ta jtojolaltike. Muʼyuk bikʼit chkakʼ jbatik, yuʼun vokol tajmek chkaʼitik ta xchʼiesel li talelal taje xchiʼuk ti teuk-o ta jtojolaltike. Jech, manchuk mi ep xa jabil tukʼ chijtunutik ta stojolal li Jeovae, xuʼ xlik jtoy jbatik xchiʼuk xijpimub ta mantal. Jaʼ jech kʼot ta stojolal Kore. Li j-israel vinik taje jmoj kuch yuʼun ep vokoliletik xchiʼuk li steklumal Diose. Akʼo mi jech, lik ochuk tajmek ta yoʼonton stael mas mukʼ yabtel xchiʼuk ta stsatsal yoʼonton la slikes jun toybail ta stojolal Moises, ti jaʼ li vinik ti mas bikʼit yakʼoj sba li vaʼ kʼakʼale (Números 12:3; 16:1-3). Jaʼ jechtik kʼot ta stojolal ek li ajvalil Uziase, ti ta skoj stoybail och ta xchʼulna Jeova xchiʼuk ti la spas jun chʼul abtelal ti jaʼ noʼox oy ta sbaik spasel li paleetike (2 Crónicas 26:16-21). Toyol tajmek la stoj stoybailik li Kore xchiʼuk Uziase. Li kʼusi kʼot ta stojolalike oy kʼusi tsots skʼoplal chakʼ jchantik: skʼan jtsaltik li toybaile, yuʼun jaʼ tsmakutik ta yichʼel ta mukʼ li buchʼutik tsots yabtelike.

5. ¿Kʼusitik chopol spasoj li krixchanoetik ti kʼu sjalil echʼem talel li kuxlejale?

⁵ Jech noxtok, li krixchanoetik ti yichʼoj tsots yabtelike skoltaoj sbaik ek sventa mu xichʼ ichʼel ta mukʼ li buchʼutik oy yabtelike. Ep buchʼutik muʼyuk xkʼuxul yoʼontonik, muʼyuk stukʼilik xchiʼuk tsots tspasvanik ta mantal. Jech, ti kʼu sjalil echʼem talel kuxlejale ep tajmek kʼusitik chopol spasojik li buchʼutik tspasik mantale (kʼelo Eclesiastés 8:9). Jnopbetik skʼoplal li Saule. Kʼalal tʼujat yuʼun Jeova sventa ch-och ta ajvalile, lekil vinik toʼox xchiʼuk bikʼit toʼox yakʼoj sba. Pe ta tsʼakale laj yakʼ akʼo stsalat yuʼun li toybaile xchiʼuk li itʼixale, jaʼ yuʼun la skontrain li tukʼil Davide (1 Samuel 9:20, 21; 10:20-22; 18:7-11). Ta mas tsʼakale och ta ajvalil li Davide. Kʼot ta lekil ajvalil jech kʼuchaʼal jayibuk ajvaliletik ti ventainvanik ta Israele, akʼo mi jech, chopol la stunes ek li yabtele yuʼun laj yelkʼanbe yajnil Urías, li j-hitita vinike, xchiʼuk laj yakʼ ta jbabe ta paskʼop sventa te xcham li vinik ti chʼabal smule (2 Samuel 11:1-17). Jech kʼuchaʼal chkiltike, li xchopolil krixchanoetike jaʼ chtijbat yoʼontonik sventa muʼyuk lek tstunes li yabtelike, pe mas to tstsatsaj batel mi muʼyuk ta yoʼontonik yichʼel ta mukʼ li Jeovae. Ta sventa li jlom kʼusitik tunesbil sventa chakʼik vokolil li bankilal paleetik ta katolikoe, jun vinik ta Gran Bretaña ti lek snabe skʼoplal lumetike, xi laj yale: «Li buchʼu tsots yabtele tsokesat, li buchʼu oy ta skʼob skotole tsokesat-o ta j-echʼel». Ta skoj ti chopol kʼusitik kʼotem ta pasele, xuʼ van xi ta jakʼbe jbatike: «¿Kʼu yuʼun skʼan xkichʼtik ta mukʼ li buchʼutik oy yabtelike?».

KʼU YUʼUN SKʼAN ICHʼEL TA MUKʼ LI BUCHʼUTIK OY YABTELIKE

6, 7. 1) Albo smelolal kʼu yuʼun skʼan xkichʼtik ta mukʼ ta skoj ti jaʼ jpasmantal li Jeovae. 2) ¿Kʼusi skʼan jpastik sventa jchʼunbetik smantal Jeova ta sjunul koʼontontik, xchiʼuk buchʼu stalelal skʼan ta jchanbetik?

⁶ Te ch-ayan tal ta kʼanelal li oxib srasonal sventa xkichʼtik ta mukʼ li buchʼutik oy yabtelike: baʼyel, jaʼ ti jkʼanojtik li Jeovae; xchibal, jaʼ ti jkʼanojtik li jchiʼiltaktike xchiʼuk yoxibal, jaʼ ti jkʼanoj jba jtuktike. Li baʼyel srasonale, jaʼ ti muʼyuk kʼusi yan jkʼanojtik jech kʼuchaʼal jkʼanojtik li Jeovae, jaʼ yuʼun ta jkʼan chkakʼtik muyubajuk (kʼelo Proverbios 27:11; Markos 12:29, 30). Jnaʼojtik ti mukʼul pasmantal yuʼun Jeovae, jaʼ xkaltik, li sderecho sventa tspas ta mantal li vinajelbalumile, lik yichʼ chibal kʼoptael ta Balumil kʼalal lik li toybail ta Edene. Jech xtok, jchanojtik ti jutuk mu skotoluk li krixchanoetike spʼajojik li Ajvalilal yuʼun Diose xchiʼuk ti yakʼoj sbaik ta stojolal Satanase. Pe li voʼotike, xijmuyubaj chkaltik ti kakʼoj jbatik ta stojolal li Jeovae. Jaʼ yuʼun, kʼalal ta jkʼeltik loʼiletik ti chalbe smukʼulal Jeova jech kʼuchaʼal Apokalipsis 4:11, ¿kʼu yelan chkaʼi jbatik? Tstij tajmek koʼontontik. Muʼyuk bu xijchibet ta snopel ti jaʼ noʼox stuk jaʼ melel Ajvalil li ta vinajelbalumile, jech oxal ta sjunul koʼontontik ta jkoltatik li mukʼul pasmantal yuʼun kʼalal ta jchʼunbetik smantal jujun kʼakʼale.

⁷ Pe ti chkichʼtik ta mukʼ li Jeovae maʼuk noʼox te smakoj ti ta jchʼunbetik smantale. Melel onoʼox ti jaʼ ta skoj ti jkʼanojtik ti ta jpastik li kʼusi tskʼanbutike. Pe jech kʼuchaʼal li kʼox kerem ti laj kalbetik skʼoplal ta slikebe, oy me bakʼintik vokol chkaʼitik ta xchʼunbel smantal li Jtotike xchiʼuk ti skʼan me jchʼuntik akʼo mi mu jkʼantike. Jvules ta joltik ti jaʼ onoʼox la spas kʼusi tskʼan Stot li Jesuse, manchuk mi laj yil tsatsal prevaetik, yuʼun xi laj yale: «Maʼukuk me xkʼot ta pasel ti kʼusi tskʼan koʼontone, jaʼuk me ti kʼusi tskʼan avoʼontone» (Lukas 22:42).

8. 1) ¿Kʼuxi ta jchʼunbetik smantal li Jeova avie, xchiʼuk kʼusi ti chakʼ kiltik ti kʼu yelan chaʼi sba ta sventa taje? 2) ¿Kʼusi tskoltautik ta xchʼamel li tojobtasel xchiʼuk li tukʼibtasel chkichʼtike? (Kʼelo li rekuadro «Aʼyo lec avaʼay li tojobtasele; ichʼo ta mucʼ li taqʼuiele».)

⁸ Melel onoʼox ti muʼyuk xa tskʼopon ta jujuntal yajtuneltak li Jeovae. Chalbutik ta Vivlia xchiʼuk ta stojolal yaj-abteltak ta Balumil li kʼusi tskʼan yoʼontone. Jech oxal chaʼa, ti kʼu yelan mas chkakʼtik ta ilel ti ta jchʼunbetik smantal Jeovae, jaʼ ti kʼalal ta jchʼunbetik smantal li buchʼutik yakʼojbe yabtele. Mi ta jtoy jbatik ta stojolalike, ti ta jpʼajbetik li tukʼibtasel xchiʼuk li tojobtasel ta Vivlia chakʼike, jaʼ ta jkontraintik li Diose. Jaʼ jech la spasik li j-israeletike. Kʼalal muʼyuk la skʼan la xchʼunik mantal xchiʼuk la stoy sbaik ta stojolal Moisese, jaʼ kontrainat laj yaʼi stuk li Jeovae (Números 14:26, 27).

9. ¿Kʼu yuʼun skʼan xkichʼtik ta mukʼ li buchʼu oy yabtel mi chkaltik ti jkʼanojtik li jchiʼiltaktike? Albo junuk skʼelobil ti kʼu yelan xuʼ xkʼot ta pasele.

⁹ Li xchibal srasonal ti chkichʼtik ta mukʼ li buchʼutik oy yabtelike jaʼ ti jkʼanojtik li jchiʼiltaktike. Sventa chavaʼibe lek smelolale, nopo avaʼi ti soltaroote. Mi chakʼan lek chbat ta pasel avuʼun xchiʼuk achiʼiltak li kʼusi cha-albatike xchiʼuk mi chakʼan chakuxiike, skʼan xachʼunbeik smantal li buchʼutik vaʼanbil ta jujukoj abtelale. Mi chatoy abae, ta me xkʼunib yip li soltaroetike xchiʼuk chavakʼ abaik ta vokol. Melel onoʼox, xuʼ van chtal ta ajol kʼusitik xibal sba ta paskʼop xchiʼuk vokolil kʼalal chkalbetik skʼoplal soltaroetike. Pe li Jeovae oy yajsoltarotak ti jaʼ noʼox tspasik li kʼusi leke. Jech, li ta Vivliae, li Diose ta sientoal noʼox ta velta xi chichʼ biiltasele: «Jeova bankilal yuʼun soltaroetik» (1 Samuel 1:3, TNM). Jaʼ Komandante yuʼun epal anjeletik ti ep sjuʼelike. Jech xtok, li Vivliae chal ti yajtsʼaklomutik Kristoe jechutik kʼuchaʼal soltaro ti chijtun ta stojolal Diose (Ezequiel 37:1-10). Ta stojolal li krixchanoetik ti xkoʼolajik ta soltaroetike, li Jeovae yakʼoj jlom jbabeetik. Mi mu jchʼunbetik li kʼusi chalbutik li jbabeetike, chkakʼtik me ta vokol li jchiʼiltaktike. Jaʼ jech taje, kʼalal tstoy sba ta stojolal moletik jun yajtsʼaklom Kristoe, chakʼbe svokol yan ermanoetik (1 Korintios 12:14, 25, 26). Jech kʼuchaʼal kʼalal tstoy sba jun kerem o tsebe: chil svokol skotol li utsʼ alalile. Jech kʼuchaʼal chkiltike, ti jchantik xij-ichʼvan ta mukʼe xchiʼuk ti jchʼuntik mantale jaʼ jech chkakʼtik ta ilel ti jkʼanojtik li jchiʼiltaktike.

10, 11. ¿Kʼu yuʼun lek ti ta jnaʼtik kʼusitik sbalil ta jtatik kʼalal ta jchʼunbetik smantal li buchʼutik oy yabtelike? Albo smelolal.

¹⁰ Li yoxibal srasonal ti chkichʼtik ta mukʼ li buchʼutik oy yabtelike jaʼ ti chakʼ jlekilaltik kʼalal ta jchʼuntik mantale. Kʼalal chalbutik ti akʼo jchʼunbetik smantal junuk krixchano li Jeovae, ta onoʼox xalbutik li sbaliltak ta jtatike. Jech kʼuchaʼal liʼe, ¿kʼusi chal ta jtatik mi chkichʼtik ta mukʼ li jtot jmeʼtike? Jal la chijkuxiutik xchiʼuk ta la xijmuyubaj (Deuteronomio 5:16; Efesios 6:2, 3). ¿Kʼusi sbalil ta jtatik mi ta jchʼuntik li tojobtasel chakʼbutik li moletik ta tsobobbaile? Muʼyuk la bu chkil jvokoltik ta mantal (Evreos 13:7, 17). ¿Kʼusi chkʼot ta pasel mi chkichʼtik ta mukʼ li ajvaliletike? Chabibilutik la (Romanos 13:4).

¹¹ Ta melel, kʼalal ta jnabetik srasonal kʼu yuʼun tskʼan Jeova ti jchʼuntik mantale, mas me kʼun chkaʼitik ta yichʼel ta mukʼ li buchʼutik oy yabtelike. Jkʼeltik oxtosuk butik xuʼ xkakʼtik ta ilel ti chij-ichʼvan ta mukʼe.

LI ICHʼEL TA MUKʼ TA UTSʼ ALALILE

12. ¿Kʼusi akʼbil sbain li malalile, xchiʼuk kʼu yelan skʼan spas?

¹² Li Jeovae jaʼ la spas li utsʼ alalile. Ta skoj ti jaʼ jun Dios ti skʼanoj li kʼusitik lek chapanbile, lek jamal yakʼoj komel ta aʼiel kʼu yelan skʼan chapaluk sventa slekilal li utsʼ alalile (1 Korintios 14:33). Jaʼ yakʼoj ta jolil li malalile, jaʼ xkaltik, jaʼ yakʼojbe ta sba chbeiltasvan. Ta sventa taje, skʼan xichʼbe ta mukʼ ek li yabtel Jesukristoe, ti jaʼ sjole. ¿Kʼu yelan tspas? Jaʼo kʼalal chchanbe kʼu yelan tsbeiltas li tsobobbaile (Efesios 5:23). Jech oxal chaʼa, li lekil malalile muʼyuk bu chikta sba ta spasel li kʼusi oy ta sba ta yutsʼ yalale, yuʼun tskʼan ti jaʼuk jun lekil vinike. Pe jech xtok, maʼuk skʼan xal ti jpʼel xa xale xchiʼuk ti naka pas mantal yabtele. Moʼoj, chkʼuxubinvan, chkʼanvan xchiʼuk lek xrasonaj. Muʼyuk chchʼay ta sjol ti oy noʼox spajeb li yabtel akʼbile xchiʼuk ti pekʼel chkom ta stojolal li yabtel Jeovae.

13. ¿Kʼuxi xuʼ spas li kʼusi oy ta sba li ajnilal sventa lek ilbil yuʼun li Jeovae?

¹³ Li ajnilale skʼan tskolta xchiʼuk ti jaʼuk yajkoltaobba chkʼot ta stojolal li smalale. Akʼbil yabtel ta sna ek li antse, yuʼun li Vivliae xi chale: «Mu me xabaj li bijubtasel chayacʼbot ameʼe» (Proverbios 1:8). Akʼo mi jech, li ajnilal yajtsʼaklom Kristoe snaʼoj ti mas tsots yabtel li smalale, jaʼ yuʼun tskolta ta spasel li kʼusi oy ta sba li jolil ta yutsʼ yalale. Tskolta xchiʼuk muʼyuk tspʼaj smalal, mi jaʼuk manya xa kʼusi tspas ta sventa li kʼusi tskʼan stuke o ti jaʼ xa tspasvan ta mantale. Kʼalal mu jechuk tsnop kʼuchaʼal smalale, lek noʼox smelolal chalbe, pe muʼyuk bu tskontrain li kʼusi tsnop tspas li smalale. Pe ¿mi maʼuk jchʼunolajel li smalale? Mi jeche, xuʼ van tsnuptan ep vokoliletik, manchuk mi jech, mi chichʼ ta mukʼ li smalale, xuʼ van tstijbe yoʼonton sventa xlik saʼ li Jeovae (kʼelo 1 Pedro 3:1).

14. ¿Kʼuxi xuʼ chakʼ muyubajikuk stot smeʼik xchiʼuk Jeova li alab nichʼnabiletike?

¹⁴ ¿Kʼusi chkʼot ta pasel kʼalal chchʼunik mantal li alab nichʼnabiletike? Chichʼik ta mukʼ li stot smeʼike xchiʼuk chakʼ muyubajikuk (Proverbios 10:1). Pe li kʼusi mas tsots skʼoplale jaʼ ti xmuyubaj yuʼunik li Jeovae. Ti jech oy ta sbaik xchʼunel mantale muʼyuk bu chjel kʼalal mi jaʼ noʼox xchiʼukik ta naklej li smeʼike o li stotike, yuʼun xaʼibeik smelolal ti mas to jtunel ti chkoltavanike. Li utsʼ alaliletik ti tspasik li kʼusitik akʼbil ta sbaik yuʼun Diose jun yoʼonton kuxulik xchiʼuk xmuyubajik. Jech xtok, jaʼ jech chichʼik-o ta mukʼ li Jeovae, li Buchʼu laj yakʼbe slikeb li utsʼ alalile (Efesios 3:14, 15).

LI ICHʼEL TA MUKʼ TA TSOBOBBAILE

15. 1) ¿Kʼuxi chkakʼtik ta ilel ta tsobobbail ti chkichʼbetik ta mukʼ yabtel li Jeovae? 2) ¿Kʼusitik beiltasel tskoltautik ta xchʼunbel smantal li buchʼutik chbeiltasvanik ta tsobobbaile? (Kʼelo li rekuadro «Jchʼunbetik smantal li buchʼutik tsbeiltasik tsobobbaile».)

¹⁵ Li Jeovae jaʼ yakʼojbe sventain tsobobbail li Xnichʼone (Kolosenses 1:13). Li Jesus eke jaʼ yakʼojbe ta sba «li tukʼil xchiʼuk pʼijil mosoil[e]» sventa chakʼbe li kʼusitik chtun yuʼun ta mantal li steklumal Diose (Mateo 24:45-47). Xchiʼuk oy Jtsop Jbeiltasvanej yuʼun li Stestigotak Jeovae, ti ch-abtejik kʼuchaʼal «li tukʼil xchiʼuk pʼijil mosoil[e]». Jech kʼuchaʼal ta baʼyel sigloe, li Jtsop Jbeiltasvaneje chalbeik batel li moletik ta tsobobbail li mantal xchiʼuk li tojobtasel yuʼunike. Chalbe batel stukik o ta stojolal li jkʼopojel yuʼunike, jech kʼuchaʼal li jkʼelvanejetik ta sirkuitoe. Jech oxal chaʼa, kʼalal chkichʼbetik ta mukʼ yabtel li moletike, ta melel jaʼ yakal ta jchʼunbetik smantal li Jeovae (kʼelo 1 Tesalonisenses 5:12; Evreos 13:17).

16. ¿Kʼu yuʼun chal Vivlia ti biiltasbilik ta chʼul espiritu li moletike?

¹⁶ Li moletik xchiʼuk li jtuneletike maʼuk krixchanoetik ti mu xa kʼusi chopol tspasike. Oy spaltailik ek jech kʼuchaʼal voʼotike. Akʼo mi jech, li moletike jaʼ batsʼi «matanal» yakʼoj Jeova sventa tsotsuk ta mantal li tsobobbaile (Efesios 4:8). Li Vivliae chal ti laj yichʼik biiltasel ta chʼul espiritue (Echos 20:28). ¿Kʼu yuʼun jech chal? Baʼyel, yuʼun kʼalal muʼyuk to chichʼ biiltasel jun ermanoe, li moletike tskʼelik mi spas yuʼun li kʼusitik chal Skʼop Diose, ti laj yakʼ ta naʼel ta xchʼul espiritue (1 Timoteo 3:1-7, 12; Tito 1:5-9). Xchibal, yuʼun kʼalal tskʼelik mi spas yuʼun li kʼusi chal Skʼop Diose, tskʼanbeik ta orasion Jeova ti akʼo xbeiltasatik yuʼun li xchʼul espiritue.

17. ¿Kʼu yuʼun tsmak o chpix sjolik li antsetik yajtsʼaklomtak Kristo kʼalal tspasik jlomuk abtel ta tsobobbaile?

¹⁷ Li ta tsobobbaile oy ep abteletik ti jaʼtik onoʼox tspasik li moletik xchiʼuk li jtuneletike, jech kʼuchaʼal buchʼu chetʼes li tsobajel sventa cholmantale. ¿Kʼusi chichʼ pasel kʼalal mu junuk buchʼu xokol sventa tspas taje? Chichʼ tunesel yan ermano ti yichʼoj voʼe. Pe ¿mi chʼabal junuke? Jaʼ chichʼ tunesel junuk ermana ti lek xtojobe. Pe kʼalal jaʼ jun ants tspas li abtelal ti jaʼtik onoʼox tspas jun vinik ti yichʼoj voʼe, skʼan me smak o xpix li sjole (1 Korintios 11:3-10).a Li mantal taje muʼyuk bu tsyalesbe sbalil li antse. Ta melel, jaʼ jech chakʼ ta ilel ti chichʼ ta mukʼ li kʼusi xchapanoj Jeova ta utsʼ alalil xchiʼuk ta tsobobbaile.

LI YICHʼEL TA MUKʼ AJVALILETIKE

18, 19. 1) ¿Kʼuxi van chavalbe smelolal li beiltaseletik ta jtatik ta Romanos 13:1 kʼalal ta 7? 2) ¿Kʼu yelan chkakʼtik ta ilel ti chkichʼtik ta mukʼ li ajvaliletike?

¹⁸ Li melel yajtsʼaklomutik Kristoe chkakʼbetik tajmek yipal ta xchʼunel li beiltaseletik albil ta Romanos 13:1 kʼalal ta 7 (kʼelo). Mi ta jkʼeltik li loʼil taje, chkakʼtik venta ti jaʼ chalbe skʼoplal «li buchʼutik oy yabtelik ti mas mukʼ skʼoplalike». Li Jeovae yakʼoj sventa tspasik abtelal ti tsotsik skʼoplale, jech kʼuchaʼal ti oyuk noʼox lekilale xchiʼuk ti chakʼ kʼusitik chtun kuʼuntike. ¿Kʼutik yelan chkichʼtik ta mukʼ li ajvaliletike? Jaʼo kʼalal ta jchʼunbetik li smantalike. Mi jeche, ta jkʼeltik lek ti ta jtojtik li jpatantike, ti jnojestik lek li vunetik ti chkichʼtik kʼanbele xchiʼuk ti jchʼuntik skotol li mantaletike, akʼo mi jaʼ sventa voʼotik, o sventa kutsʼ kalaltik, ta sventa li kʼusi ta jchon o ta jmantike o sventa li kʼusitik oy kuʼuntike. Pe mi chalik ajvaliletik ti akʼo mu jchʼunbetik smantal Diose, jpʼel koʼontontik ti muʼyuk ta jchʼuntike. Jech ta jtakʼtik kʼuchaʼal li jtakboletike: «Jaʼ skʼan ta jchʼunbekutik smantal kʼuchaʼal ajvalil li Diose, maʼuk li krixchanoetike» (Echos 5:28, 29; kʼelo li rekuadro «¿Buchʼu skʼan ta jchʼunbe smantal?»).

¹⁹ Yan ti kʼu yelan chkichʼtik ta mukʼ li ajvaliletike jaʼ ti xkichʼtik ta venta li yaj-abteltake, mas to ti kʼalal te jkʼelojbetik sat ta jkʼopontike. Jun veltae, li jtakbol Pabloe la skʼopon li ajvalil Erodes Agripae xchiʼuk li ajvalil Festoe. Akʼo mi snaʼoj ti jpasmuliletik li ajvaliletik taje, laj yichʼ ta mukʼ ti kʼalal la xchiʼinan ta loʼile (Echos 26:2, 25). Skʼan jchanbetik li stalelale, akʼo mi teutik ta yeloval mukʼta ajvalil, o mi ta stojolal noʼox junuk polisia o mayol. Li kerem tsebetik yajtsʼaklomtak Kristoe jaʼ jech skʼan spas stalelalik ek ta stojolal li smaestroike o yan j-abtel li ta chanune. Pe maʼuk noʼox chkichʼtik ta mukʼ li buchʼutik lek chilik li kʼusitik jchʼunojtike, yuʼun chkichʼtik ta mukʼ ek li buchʼutik tskontrainik stestigotak Jeovae. Ta melel, ti jechuke skotol krixchanoetik chakʼik venta —akʼo mi mu koʼoluk kʼusi jchʼunojtik— ti chij-ichʼvan ta mukʼe (kʼelo Romanos 12:17, 18; 1 Pedro 3:15).

20, 21. ¿Kʼusitik sbalil ta jtatik mi chkichʼtik ta mukʼ li buchʼutik oy yabtelike?

²⁰ Skʼan xlokʼ ta koʼontontik ti chij-ichʼvan ta mukʼe. Mu atbiluk noʼox ti buchʼutik chkichʼtik ta mukʼe, moʼoj, jaʼ lek ti jchʼuntik li tojobtasel liʼe: «Ichʼik me ta mukʼ buchʼuuk noʼox krixchanoal» (1 Pedro 2:17). Ep me krixchanoetik labal chilik ti chkichʼtik ta mukʼ ta melele, yuʼun jaʼ ti yantik xa xchʼay batel li ichʼel ta mukʼe. Kʼalal jech ta jpastike, jaʼ me jech yakal ta jchʼuntik li smantal Jesus ti xie: «Akʼo xojobajuk ta stojolal krixchanoetik li alusalike, sventa chilik ti lek avabtelike, vaʼun jaʼ jech chalbeik yutsilal li Atotik ta vinajele» (Mateo 5:16).

²¹ Ta skoj ti oy ta ikʼ osil li balumil liʼe, li krixchanoetik ti lek yoʼontonike ikʼbil chaʼi sbaik ta stojolal li sak osil sventa mantale. Jech oxal chaʼa, mi chkakʼtik ta ilel ti chkichʼtik ta mukʼ li kutsʼ kalaltike, li kermanotaktik ta tsobobbaile xchiʼuk li ajvaliletike, xuʼ van jtijbetik yoʼontonik jlomuk sventa tskʼan chanavik xchiʼuk voʼotik li ta sakil osil yuʼun Diose. Toj kʼupil sba maʼ taje, ¿mi mu jechuk? Akʼo mi mu jechuk xkʼot ta pasel, oy kʼusi ta jtatik ti mu xchʼaye: jaʼ ti chkakʼtik muyubajuk li Jeovae xchiʼuk ti te oyutik-o li ta kʼanelal yuʼun ti jaʼ jun matanal ti mu kʼusi xkoʼolaj-oe.