Muyubajan noʼox akʼo mi oy buchʼu chachabi

1, 2. ¿Kʼu yelan chil Jeova ti chavakʼ persa xchabiel li buchʼu akʼanoje? (Proverbios 19:17; kʼelo xtok li lokʼoletike).

JUN ermano ta Corea del Sur ti Jin-yeol sbie xi chale: «Mas xa ta 32 jabil jnupunelkutik. Pe oy xa ta voʼob jabil yakal ta jchabi li kajnile, yuʼun tsake ta tʼeltʼel chamel (párkinson) xchiʼuk mu xa lek xbakʼ li sbekʼtale. Jkʼanoj tajek xchiʼuk mu vokoluk chkaʼi ti ta jchabie. Akʼo mi parte jtemkutik ta jujuntal, jtsakojbe jba jkʼobkutik chivaykutik jujun akʼobal».

² ¿Mi oy buchʼu yakal chachabi, xuʼ van atot ameʼ, anup achiʼil, junuk akerem o atseb o junuk avamigo? Ta skoj ti akʼanoj tajek li buchʼu chachabie xchiʼuk ti akʼanoj tajek li Jeovae, ta sjunul avoʼonton chapas (1 Tim. 5:​4, 8; Sant. 1:27). Akʼo mi jech, oy van kʼusitik chanuptan ti mu xakʼik venta li yantike o chanop ti atuk xa noʼox jech chavil avokole. Ta kʼelele, xatseʼet noʼox, pe ta yutil avoʼontone kʼux tajek chavaʼi xchiʼuk chtʼom avokʼel kʼalal atuk bu oyote (Sal. 6:6). Akʼo mi mu xakʼik venta yantik li kʼusi yakal chanuptane, li Jeovae snaʼoj lek xchiʼuk xaʼibe smelolal ti kʼu yelan chavaʼi abae (koʼoltaso xchiʼuk Eksodo 3:7). Li Jeovae ep tajek sbalil chil li jujupʼajel yaʼlel asate xchiʼuk ep tajek sbalil chil ti chachabi li buchʼu akʼanoje (Sal. 56:8; 126:5). Maʼuk noʼox, yuʼun li Jeovae oy yil chaʼi ta atojolal xchiʼuk jamal chal ti tstojbot sutele (kʼelo Proverbios 19:17).

3. ¿Kʼu yuʼun vokol van laj yaʼiik ta xchabiel Tare li Abraan xchiʼuk Sarae?

³ Li ta Vivliae, ta jtabetik sloʼilal viniketik xchiʼuk antsetik ti oy buchʼu la xchabiik eke. Kalbetik junuk skʼelobil: kʼalal lokʼik batel ta Ur li Abraan xchiʼuk Sarae te xchiʼukik batel li stot Abraan ti Tare sbie xchiʼuk te van chib sien xa ox sjabilal. Akʼo mi mol xa ox, la xchiʼinan batel. Xanavik batel te van 960 kilometro jaʼ to ti kʼuxi kʼotik ta Arane (Jen. 11:​31, 32). Ta melel, li Abraan xchiʼuk Sarae skʼanojik tajek li Taree, pe vokol van laj yaʼiik ta xchabiel, mas to van kʼalal yakalik ta xanbale. Yikʼaluk van kajalik batel ta kameyo o ta vuro, taje tijbat-o van sbakiltak li Taree. Bakʼintike, xuʼ van lubem tajek laj yaʼi sbaik li Abraan xchiʼuk Sarae. Pe jaʼ akʼbat yipalik yuʼun li Jeovae. Jaʼ me jech tspas ta atojolal ek (Sal. 55:22).

4. ¿Kʼusi ta jkʼeltik batel li ta xchanobil liʼe?

⁴ Mi xamuyubaj noʼoxe, mas me kʼun chavaʼi sventa jechuk-o xachabi li buchʼu akʼanoje (Prov. 15:13). Teuk ta ajol ti xuʼ jech-o xamuyubaj akʼo mi oy kʼusitik tsots chanuptan (Sant. 1:​2, 3). ¿Kʼusi xuʼ skoltaot sventa jechuk-o xamuyubaje? Jtose jaʼ ti xakʼanbe koltael Jeova sventa lekuk li kʼusitik chanope. Li ta xchanobil liʼe, ta jkʼeltik batel kʼusi xuʼ jpastik sventa jechuk-o xijmuyubaje. Jech xtok, ta jkʼeltik kʼusi xuʼ spas yantik sventa skoltaik li buchʼutik chchabivanike. Pe baʼyel ta jkʼeltik kʼu yuʼun tsots skʼoplal ti jechuk-o xmuyubajik li buchʼutik chchabivanike xchiʼuk kʼusitik ti xuʼ xchibajik-oe.

¿KʼU YUʼUN VOKOL CHKAʼITIK TI JECHUK-O XIJMUYUBAJE?

5. ¿Kʼu yuʼun tsots skʼoplal ti jechuk-o xijmuyubaje?

⁵ Mi muʼyuk xa xmuyubajik li buchʼutik chchabivanike, mas me anil chlubik (Prov. 24:10). Vaʼun, ta skoj ti lubem xa noʼox chaʼi sbaike, muʼyuk xa van chakʼ ta ilel slekil yoʼontonik xchiʼuk muʼyuk xa lek chchabivanik. Jkʼeltik batel junantik li kʼusitik xuʼ xchibajik-oe.

6. ¿Kʼu yuʼun chlubik tajek junantik li buchʼutik chchabivanike?

⁶ Li buchʼutik chchabivanike xuʼ van chlubik tajek xchiʼuk mu xa kʼusi skʼanik. Xi chal jun ermana ti Leah sbie: «Akʼo mi jkuxoj lek chisakub xchiʼuk ti mu masuk kʼusi la jpase, solel chilub tajek. Kʼalal chnel kʼakʼale, chakʼ xa tajek chkaʼi, mu xa jkʼan kʼusi jpas. Mi jaʼuk xa xuʼ kuʼun stakʼel jmensaje». Junantike skʼan xkuxik lek xchiʼuk ti xlokʼ xchʼay yoʼontonik jlikeluke, pe vokol chaʼiik ti xchʼakbeik yoraile. Xi chal yan ermana ti Inés sbie: «Jujulikel noʼox chivay, yuʼun ep ta velta chilik ta akʼobaltik sventa jkʼel li jmeʼalibe. Oy xa ta sjayibaluk jabil ti muʼyuk xilokʼkutik ta paxyal xchiʼuk li jmalale». Junantik li buchʼutik chchabivanike muʼyuk xa chbatik ta reunion sosial xchiʼuk oy kʼusitik mu xuʼ yuʼunik spasel ta mantal ta skoj ti mu stakʼ xiktaik komel stuk li buchʼu chchabiike. Jaʼ yuʼun, stuk van chaʼi sbaik o chukul chaʼi sbaik ta skoj ti mu xa kʼusi mas stakʼ spasike.

7. ¿Kʼu yuʼun oy smul chaʼi sbaik o chat yoʼontonik li buchʼutik chchabivanike?

⁷ Li buchʼutik chchabivanike xuʼ van oy smul chaʼi sbaik o chat yoʼontonik. Xi chal yan ermana ti Jessica sbie: «Chopol tajek chkaʼi ti mu xa masuk kʼusi stakʼ jpase. Bateltike, ta jkux kaʼi, pe kʼalal ta jkuxe, chopol tajek chkaʼi xtok, yuʼun jaʼ xa noʼox ta jnop jkʼoplal jtuk chkaʼi». Junantik li buchʼutik chchabivanike oy smul chaʼi sbaik, yuʼun bateltike chkap-o sjolik ti jech yakal tsnuptanike. Yantik xtoke tsvul-o yoʼontonik mi muʼyuk lek yakal chchabivanik. Oy junantik xtoke, ta skoj ti lubemik tajek o ti chmuy ta sjol li svokolike, oy kʼusi kʼux chalbeik bakʼintik li buchʼu chchabiike, pe chopol chaʼi sbaik ta tsʼakal (Sant. 3:2). Jech xtok, xuʼ van kʼux tajek chaʼiik kʼalal chilik ti yantik xa xkʼunib xchiʼuk ti yantik x-ipaj li buchʼu chchabiike. Jun ermana ti Bárbara sbie xi chale: «Li kʼusi toj kʼux chkaʼie jaʼ ti te jkʼeloj kʼu yelan yantik stsatsaj batel xchamel li kuni amigae».

8. ¿Kʼu yelan chaʼi sbaik li buchʼutik chchabivanik kʼalal chichʼik tojbel ta vokole?

⁸ Li buchʼutik chchabivanike xuʼ van tsnopik ti muʼyuk sbalil li kʼusi tspasike. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun bakʼintik to chtojbatik ta vokol o chkʼupil kʼoptaatik ti chakʼik persa chchabivanike. Pe xkuxet to yoʼonton chaʼiik kʼalal chichʼik tojbel ta vokol li kʼusi tspasike (1 Tes. 5:18). Kalbetik skʼoplal jun ermana ti Melissa sbie, xi chale: «Bakʼintike, ta skoj ti lubem tajek chkaʼi jbae, chlik okʼkun. Pe bal to tajek chkaʼi xchiʼuk tspat tajek koʼonton kʼalal xi chalbeikun li buchʼutik ta jchabie: ‹Kolaval tajek ti chakoltaune›. Taje jaʼ tskoltaun sventa oyuk xa lek kipal ta yokʼomal xchiʼuk ti jechuk-o ta sjunul koʼonton jchabiike». Jun ermano ti Ahmadu sbie chal ti kʼu yelan chaʼi sba kʼalal chtojbat ta vokol li kʼusi tspase. Li Ahmadu xchiʼuk yajnile chchabi yuni sobrinaik ti tsakbil ta tupʼ-ikʼe (ataques epilépticos). Xi chal kaʼitike: «Li stuke mu van xaʼibe smelolal skotol li kʼusi ta jpaskutik sventa jchabikutike. Pe xkuxet to chkaʼi kʼalal tstojbunkutik ta vokole xchiʼuk kʼalal chakʼ yipal xi tstsʼibae: ‹Jkʼanojoxuk tajek›».

¿KʼUSI XUʼ XAPAS SVENTA JECHUK-O XAMUYUBAJE?

9. ¿Kʼuxi chakʼik ta ilel ti bikʼit chakʼ sbaik li buchʼutik chchabivanike?

⁹ Bikʼit xavakʼ aba (Prov. 11:2). Muʼyuk onoʼox buchʼu ti mu snaʼ xlub xchiʼuk ti oy noʼox yorail yuʼun sventa spas skotol li kʼusi tskʼane. Jaʼ yuʼun, skʼan xakʼel kʼusitik ti spas avuʼune xchiʼuk kʼusitik ti mu spas avuʼune. Bateltike, skʼan van xaval ti mu spas avuʼun li kʼusi tskʼanboxuk yantike. Pe muʼyuk chopol mi jech la apase, yuʼun yakal chavakʼ ta ilel ti bikʼit chavakʼ abae. Mi oy buchʼu laj yalbot ti tskʼan tskoltaote, ta sjunuluk me avoʼonton xachʼam. Xi chal jun ermano ti Jay sbie: «Mu onoʼox spas kuʼuntik skotol li kʼusi ta jkʼantike. Sventa jechuk-o xijmuyubaje, skʼan teuk ta joltik ti oy onoʼox kʼusitik mu spas kuʼuntike xchiʼuk ti mu jsuj jbatik ta spasele».

10. ¿Kʼu yuʼun skʼan xakʼ ta ilel spʼijilik li buchʼutik chchabivanike? (Proverbios 19:11).

¹⁰ Akʼo ta ilel apʼijil (kʼelo Proverbios 19:11). Mi chavakʼ ta ilel apʼijile, jaʼ me tskoltaot sventa mu xkap ajol kʼalal oy kʼusi chopol chal o tspas li buchʼu chachabie. Junantik chameletik ti muʼyuk xa xpoxile, chjelbat-o stalelal li jun krixchanoe (Ekl. 7:7). Jech kʼuchaʼal liʼe, li buchʼu lek toʼox snaʼ xkʼopoj xchiʼuk lek toʼox yoʼontone, xuʼ van toj jtij xa noʼox o lek saʼkʼop. Yikʼaluk jpʼel xa xal o chopol chil skotol li kʼusi chichʼ pasbele. ¿Kʼusi van xuʼ xapas? Jaʼ ti xasabe skʼoplal kʼusi tspas li chamel tsakbil-oe. Mi jech la apase, jaʼ me tskoltaot sventa xanaʼ ti mu yolbajuk oy kʼusi chopol tspas li buchʼu chachabie, yuʼun jaʼ ta skoj li xchamele (Prov. 14:29).

11. ¿Kʼusi skʼan spasik jujun kʼakʼal li buchʼutik chchabivanike? (Salmo 132:​4, 5).

¹¹ Chʼakbo yorail sventa masuk to xavamigoin li Jeovae. Bateltike, oy kʼusitik skʼan xkiktatik spasel sventa jaʼuk jpastik «li kʼusitik mas tsots skʼoplale», jech kʼuchaʼal ti masuk to xkamigointik li Jeovae (Filip. 1:10). Akʼo mi mu noʼox xokob li ajvalil Davide, laj yakʼ ta ilel ti jaʼ mas tsots skʼoplal chil ta xkuxlejal ti xichʼ ta mukʼ li Jeovae (kʼelo Salmo 132:​4, 5). Akʼo mi mu noʼox xaxokob ek, tsots me skʼoplal ti xachʼakbe yorail skotol kʼakʼal sventa xachan Avivlia xchiʼuk ti xapas orasione. Xi chal jun ermana ti Elisha sbie: «Sventa jechuk-o ximuyubaje, ta jpas orasion xchiʼuk ta jnopbe skʼoplal li salmoetik ti tspat koʼontone. Jaʼ xa noʼox te tsakalun-o li orasione, yuʼun jaʼ chakʼbun kipal. Oy jaykojuk ta kʼakʼal ta jkʼopon Jeova sventa xakʼbun li jun oʼontonale».

12. ¿Kʼu yuʼun skʼan skʼel sbaik li buchʼutik chchabivanike?

¹² Oyuk kʼusi xapas sventa mu xa-ipaj. Xuʼ van mu noʼox xaxokob ta skoj ti oy buchʼu chachabie, vaʼun muʼyuk xa van lek chaveʼ xchiʼuk mu xa xakʼ lek yorail sventa xbat aman talel li kʼusitik chtun avuʼune o ti xameltsan lek aveʼele. Pe teuk ta ajol ti skʼan lek xaveʼ xchiʼuk ti xapas ejersisio sventa mu xa-ipaje. Jaʼ yuʼun, akʼo mi muʼyuk mas xokolot, veʼan lek xchiʼuk nopajtik noʼox xapas ejersisio (Efes. 5:​15, 16). Jech xtok, akʼo persa ti xavay leke (Ekl. 4:6). Junantik li buchʼutik chchanbeik skʼoplal jchinabtike chalik ti chkux to lek jnopbentik kʼalal lek chijvaye. Li institución médica Banner Health ta Estados Unidose la slokʼes jun mantal ti xi sbie: «El impacto del sueño en el estrés». Chal ti kʼalal chijvay leke, jaʼ tskoltautik sventa mu masuk jvul koʼontontik xchiʼuk ti mu xmuy ta joltik li kʼusi yakal ta jnuptantike. Yan ti kʼusi xuʼ skoltaote jaʼ ti xachʼakbe yorail sventa xapas li kʼusitik chakʼupine (Ekl. 8:15). Jun ermana ti oy buchʼu yakal chchabie chal kʼusi spasoj talel sventa jechuk-o xmuyubaje, xi chale: «Kʼalal lek kʼepele, chlokʼ jmak kʼakʼal ta pana xchiʼuk chkakʼ persa ti jchʼay koʼonton jkojuk ta u xchiʼuk junuk kamigae».

13. ¿Kʼu yuʼun lek ti xijtseʼine? (Proverbios 17:22).

¹³ Tseʼinan noʼox (kʼelo Proverbios 17:22; Ekl. 3:​1, 4). Kʼalal chijtseʼin noʼoxe, jaʼ lekil poxil chaʼi li jbekʼtaltik xchiʼuk jnopbentike. Melel onoʼox ti kʼalal oy buchʼu ta jchabitike, oy kʼusitik chkʼot ta pasel ti muʼyuk bu jech jnopojtike. Pe mi chatseʼin noʼox ta skoj li kʼusi la anuptane, jaʼ me tskoltaot sventa mu masuk xkap ajol. Mi jmoj chatseʼin xchiʼuk li buchʼu yakal chachabie, mas me jun avoʼonton chavaʼi abaik.

14. ¿Kʼu yuʼun lek ti jchiʼintik ta loʼil junuk kamigotike?

¹⁴ Chiʼino ta loʼil junuk avamigo ti apatoj avoʼonton ta stojolale. Akʼo mi chavakʼ persa ti jechuk-o xamuyubaje, bakʼintike xuʼ van mu xa xuʼ chavaʼi. Kʼalal jech chavaʼi abae, xuʼ xachiʼin ta loʼil junuk avamigo ti muʼyuk kʼusi chopol chalbot ta skoj li kʼusi chavalbe o ti oy kʼusi tstikʼ ta asate (Prov. 17:17). Li avamigo taje chchikintabot lek xchiʼuk tspat avoʼonton. Taje jaʼ me tskoltaot sventa jechuk-o xamuyubaj (Prov. 12:25).

15. ¿Kʼu yuʼun lek ti jloʼiltatik li kʼusi ta jpastik ta paraisoe?

¹⁵ Nopbo skʼoplal li kʼusi jmoj chapasik ta paraisoe. Kʼalal la spas krixchanoetik li Jeovae, muʼyuk laj yakʼbe sbain sventa xchabiik li buchʼutik ipik xchiʼuk li buchʼutik oy xa sjabilalike. Jaʼ yuʼun, teuk ta joltik ti j-echʼelbe noʼox li kʼusi jbainojtik avie (2 Kor. 4:​16-18). Li ta jelavele, ta jtatik «li batsʼi mero kuxlejale» (1 Tim. 6:19). Mi oy buchʼu yakal chachabie, xuʼ xaloʼiltaik li kʼusi jmoj chapasik ta paraisoe, vaʼun jaʼ jech chapatbe aba avoʼontonik (Is. 33:24; 65:21). Xi chal jun ermana ti Heather sbie: «Nopem xkaʼi chkalbe li buchʼutik ta jchabi ti jmoj xa chitsʼisomajkutik li ta paraisoe, ti jmoj chi-anilajkutike xchiʼuk ti jmoj chixanavkutik ta visie. Jech xtok, jmoj ta jpaskutik pan xchiʼuk ta jpaskutik muikil veʼliletik sventa slajesik li buchʼutik chchaʼkuxiik tale. Jech-o ta jtojbekutik ta vokol Jeova ti yakʼoj spatobil koʼontontike».

¿KʼUXI XUʼ JKOLTATIK LI BUCHʼUTIK CHCHABIVANIKE?

16. ¿Kʼuxi xuʼ jkoltatik mi oy buchʼu chchabi yutsʼ yalal li ta jtsobobbailtike? (Kʼelo xtok li lokʼole).

¹⁶ Jkoltatik sventa xkux li buchʼu chchabivane. Xuʼ xkalbetik ti ta jkolta jbatik ta skʼelel li buchʼu yakal chchabie. Kʼalal jech ta jpastike, bal to xaʼi sventa xkux xchiʼuk ti oyuk kʼusi yan spase (Gal. 6:2). Junantik ermanoetike chchap skʼopik sventa spasik turnar jujun xemana yoʼ skolta sbaike. Jun ermana ti Natalya sbie yakal chchabi smalal ti mu xanave, xi chale: «Oy jun ermano ta jtsobobbailkutike chtal svulaʼan jmalal jkoj o chaʼkoj ta xemana. Jmoj chcholik mantal, chloʼilajik xchiʼuk tskʼelik pelikula. Li jmalale ep sbalil chil ti chtal kʼelvanuk li ermanoe. Bal to xkaʼi ek, yuʼun xuʼ jkux o ti jpas li kʼusi ta jkʼupine, jech kʼuchaʼal ti xibat ta paxyal jlikeluke». Yan ti kʼusi xuʼ jpastike jaʼ ti xbat jchabitik jvoyuk li buchʼu ip sventa xvay lek li buchʼu chchabivane.

17. ¿Kʼuxi xuʼ jkoltatik sventa skʼupinik tsobajel li buchʼutik chchabivanike?

¹⁷ Jkoltatik sventa skʼupinik tsobajel li buchʼutik chchabivanike. Li buchʼutik chchabivanike xuʼ van muʼyuk xa lek chchikintaik mantal li ta tsobajeletik xchiʼuk li ta asambleaetik ta skoj ti ep kʼusitik tspasike. ¿Kʼuxi xuʼ xijkoltavan? Xuʼ jchiʼintik ta chotlej sjunul tsobajel li buchʼu skʼan chabiele o xuʼ jlikel noʼox. Pe mi mu stakʼ xlokʼ ta sna li buchʼu skʼan chabiele, xuʼ xijbat ta sna xchiʼuk ti te jtsakan jbatik ta tsobajele, vaʼun xuʼ jaʼ xbat ta salon li buchʼu chchabivane.

18. ¿Kʼusi to mas xuʼ jpastik ta stojolal li buchʼutik chchabivanike?

¹⁸ Jpatbetik yoʼonton li buchʼutik chchabivanike xchiʼuk jpastik orasion ta stojolalik. Li moletike skʼan nopolikuk noʼox svulaʼanik li ermanoetik taje (Prov. 27:23). Mu ventauk kʼusi yakal ta jnuptantik, jkotoltik skʼan jnopes jbatik sventa jpatbetik yoʼontonik xchiʼuk ti xkalbetik ti jkʼanojtike. Jech xtok, xuʼ jkʼanbetik Jeova ti x-akʼbat yipalike xchiʼuk ti xkoltaatik sventa jechuk-o xmuyubajike (2 Kor. 1:11).

19. ¿Kʼusi poʼot xa xkʼot ta pasel?

¹⁹ Jutuk xa tajek skʼan skus yaʼlel jsatik li Jeovae. Chchʼay skʼoplal li chameletike xchiʼuk li lajelale (Apok. 21:​3, 4). «Ta xpʼitomajik kʼuchaʼal teʼtikalchij li koxoetike» (Is. 35:​5, 6). «Muʼyuk xa chichʼ tael ta naʼel li kʼusitik kʼotemik ta pasel ta voʼnee», jech kʼuchaʼal ti chkil jvokoltik ta skoj li malubele xchiʼuk ti chkil jvokoltik ta xchabiel li buchʼu ip kuʼuntike (Is. 65:17). Yoʼ to mu xkʼot yorail li kʼusitik kʼupil sba tspas Jeovae, jnaʼojtik lek ti muʼyuk onoʼox bu chiktautike. Mi jech-o ta jkʼanbe kipaltik li Jeovae, tskoltautik sventa stsʼik kuʼuntik li jvokoltike xchiʼuk ti ta muyubajeluk xkuch kuʼuntike (Kol. 1:11).