¿Kʼusi skʼan xal li numeroetik ta Vivliae? ¿Kʼusi chal Vivlia ta sventa li numerologiae?
Li kʼusi chal Vivliae
Jutuk mu skotoluk veltae, li numeroetik ta Vivliae muʼyuk kʼusi mas skʼan xal, pe junantik veltae oy kʼusi skʼan xal. Jutuk mu skotoluk veltae, li kʼusi tskoltautik ta snaʼel mi oy smelolal junuk numeroe, jaʼ li kʼusi chalbe skʼoplal li loʼil ta jkʼeltike. Jkʼeltik batel junantik skʼelobiltak:
1 Jun veltae li Jesuse xi la skʼanbe Dios ta stojolal li yajchankʼoptake: «Sventa junuk oy skotolik, jech kʼuchaʼal voʼote, Tot, ti achiʼukune xchiʼuk ti jchiʼukot eke» (Juan 17:21; Mateo 19:6). Jaʼ yuʼun chaʼa, li numero 1 o jun xie, jaʼ skʼan xal ti jmojuk oyutike.
2 Jech kʼuchaʼal laj yalbe mantal ta voʼne j˗israeletik li Diose, kʼalal oy kʼusi chkʼot ta pasele skʼan chaʼvoʼ testigoetik sventa xichʼ kʼelel mi melel li kʼusi kʼot ta pasele (Deuteronomio 17:6). Jech kʼuchaʼal liʼe, kʼalal oy kʼusi chib velta ch˗akʼbat yilik yuʼun li Diose o ti chib to velta oy kʼusi jamal ch˗albatike, jaʼ skʼan xal ti toj tsots skʼoplale xchiʼuk ti jpʼel onoʼox skʼoplal chkʼot ta pasele. Jun skʼelobile, jaʼo kʼalal laj yalbe smelolal xvayich Faraon li Josee, xi laj yalbee: «Ti jech chib velta jmoj snitoj sba lavaychine, jaʼ svinajeb ti persa chcʼot ta pasel yuʼun li Diose» (Jenesis 41:32, Xch’ul C’op Jtotic Dios, ta skʼop Chenalhó). Kʼalal «chib xulub» xi ta junantik albil kʼopetike, jutuk mu skotoluk veltae jaʼ chalbe skʼoplal chaʼvoʼ ajvaliletik ti spasoj ta jmoj sjolike. Jech kʼuchaʼal li ajvalil ta Media xchiʼuk ta Persia ti chalbe skʼoplal li ta slivroal Daniele (Daniel 8:20, 21; Revelación [Apokalipsis] 13:11).
3 Kʼalal oy oxvoʼ testigoetik ti chalik li kʼusi kʼot ta pasele, jaʼ chakʼik ta ilel ti melel li kʼusi kʼot ta pasele. Jaʼ jech ek, kʼalal oy kʼusi oxib to velta chichʼ alele, chakʼ ta ilel ti jaʼ melele xchiʼuk ti tsots skʼoplale (Esekiel 21:27; Echos 10:9-16; Apokalipsis 4:8; 8:13).
4 Li numero liʼe xuʼ van jaʼ skʼan xal ti oy kʼusi lek tajek tsʼakal ch˗abteje o ti kʼu yelan xvinaj jtosuk kʼusi chalbe skʼoplal li Vivliae, jech kʼuchaʼal kʼalal oy kʼusi kuadradoe. Jech xtok, kʼalal chalbe skʼoplal Vivlia «li xchanjotal ikʼ ta balumile» ti te chlik tal «ta xchanjotal xchikin balumil» jaʼ skʼoplal ti chichʼ lajesel skotol li kʼusitik oy ta balumile (Apokalipsis 7:1; 21:16; Isaias 11:12).
6 Ta skoj ti li numero liʼe jaʼ baʼyel kʼuchaʼal li 7, ti jaʼ skʼan xal ti oy kʼusi lek tsʼakale, yanuk li numero 6 jaʼ skʼan xal ti oy kʼusi muʼyuk lek tsʼakale, ti oy xchopolile xchiʼuk jutuk mu skotoluk veltae, te tsakal skʼoplal li ta yajkontratak Diose (1 Kronikas 20:6; Daniel 3:1; Apokalipsis 13:18).
7 Li numero 7 jaʼ skʼan xal ti lek tukʼe xchiʼuk ti oy kʼusi lek tsʼakale. Jun skʼelobile, jaʼo kʼalal laj yalbe j˗israeletik Jeova ti akʼo sjoyobtaik vukub kʼakʼal li jteklum Jerikoe, vaʼun li ta svukubal kʼakʼale skʼan to sjoyobtaik vukub velta xtok (Josue 6:15). Ep to bu chalbe skʼoplal Vivlia li numero 7 (Levitiko 4:6; 25:8; 26:18; Salmo 119:164; Apokalipsis 1:20; 13:1; 17:10). Kʼalal li Pedro la sjakʼbe Jesus ti jayib to velta skʼan x˗akʼvan ta pertone, xi takʼbate: «Muʼyuk chkalbot ti vukub to veltae, yuʼun 77 to ta velta skʼan jech xapas». Kʼalal chib to velta laj yalbe skʼoplal li numero 7, jaʼ jech laj yakʼ ta aʼiel ti skʼan muʼyukuk spajeb xij˗akʼvan ta pertone (Mateo 18:21, 22).
10 Li numero liʼe, bateltike, xuʼ van jaʼ skʼan xal «skotol» o ti oy kʼusi lek tsʼakal oye (Eksodo 34:28; Lukas 19:13; Apokalipsis 2:10).
12 Li numero 12 jaʼ skʼan xal kʼalal oy kʼusi lek xchapanoj li Diose o jtsopuk krixchanoetik. Jun skʼelobile, jaʼo kʼalal li jtakbol Juan akʼbat yil yuʼun Dios jun jteklum te ta vinajel ti «oy 12 ta pʼej stanal sventa snakleb [...], jaʼ te ti bu oy sbiik li 12 ta voʼ yajtakboltak» Jesuse (Apokalipsis 21:14; Jenesis 49:28). Kʼalal ep ta velta chichʼ chapel li 12 xkoʼolajtik kʼusi skʼan xal kʼalal 12 xijchie (Apokalipsis 4:4; 7:4-8).
40 Bateltike, li numero 40 te nitil skʼoplal kʼalal chichʼ alel ti chichʼ lajesel junuk jteklume o ti chichʼ akʼbel kastigoe (Jenesis 7:4; Esekiel 29:11, 12).
Kʼalal chichʼ sabel smelolal li numeroetike (numerología)
Kʼalal chalbe smelolal junantik numeroetik li Vivliae maʼuk me te nitil skʼoplal kʼalal chichʼ sabel smelolal li numeroetike (numerología) jech kʼuchaʼal tsnopik junantik krixchanoetike, yuʼun kʼalal chichʼ sabel smelolal li numeroetike jaʼ skʼan xal xkaltik ti oy kʼusi mukul chalbe skʼoplale o ti yan˗o xa chichʼ albel smelolal junuk numero o jtsopuk numeroe. Jun skʼelobile, jaʼ li kʼusi tspasik li judioetik ti chchanbeik skʼoplal li tsʼibetik ta Ebreoe, tsabeik smelolal li jujupʼel letrae, vaʼun chakʼbeik snumeroal. Mi laj une, tsabeik smelolal ta Vivlia kʼusi skʼan xal li numeroetik taje. Pe li kʼusi tspasik taje chopol chil li Diose, yuʼun xkoʼolaj ti yakal xa chtʼunolajike (Deuteronomio 18:10-12).