Oku Pongolola Ondaka “Ukristão” Citaviwa la Suku?

NDECI pamue ove o tuma umue mesele oco a ku pangeleko limue elitalatu. Eci eye a mala, ove cuku sanjuisa calua; mekonda ocisetahãi ca tunda ciwa. Ove o sokolola omãla vove, lolonekulu viove, kuenda olonekulu viavo eci va ka tala kelitalatu liaco lesanju lialua.

Ovitumbulukila vimue noke, umue pokati kombuto yove, o limbuka okuti u okasi velitalatu ikolo viesinga via tepuluka kuenda vikasi lãvi, pole eye okuete esinga lia kula vali. Cikuavo ka ca lisetahãlele emõleho lienyulu, okuti eye wa pongoloka. “Oku mioñoloha” kukuavo ku kuamiwa lovitumbulukila vieya kovaso, okuti elitalatu lia lisetãhalapo ño kamue love. Nda wa kulihile ale okuti oco ci ka kala, nda wa liyeva ndati? Kakuli etatahãi, lioku kuata esumuo.

Cisumuisa, omo okuti kesapulo lielitalatu elikuli ociseveto kuenda lia lisoka lesapulo liava va tukuiwa okuti Akristão vonduko. Esapulo li lekisa okuti, eci okuti ndopo muele ovapostolo va kristu va fa, ondaka “Ukristão” ya fetika oku pongoloka, ndomo Embimbiliya lia ci popele.−Mateo 13:24–30, 37–43; Ovilinga 20:30.a

Ocili, eci ca sunguluka oku kapako olonumbi Viembimbiliya kolonepa viosi vielilongiso kuenda kokalotembo. Owu ulandu umue okuti wa litepa calua loku pongolola alongiso Embimbiliya loku kapako ovisimilo viomanu. Handi, eci oco muele ca kala. Ndeci, lilongisa apongoloko asiata oku lingiwa vetendelo liokolonepa viñi viñi vi silivila.

*Ndomo Yesu a ci situlula volusapo luo tiliku losoka, kuenda volusapo luaye luombundi ya sanjavala kuenda ombundi ya sukatela (Mateo 7:13, 14), Ukristão wocili tunde osimbu u kuamiwa lomanu vamue vatito pokati kokalotembo. Omo liaco, ovo nda va tatekiwa lavana vakuatavo valuile vali, vana valikapeleko ovo muele kuenda alongiso avo hati etu Tuakristão. Ulandu owu owo onepa yilo yikasi loku lombolola.

ELITOKEKO LIONEMBELE LUVIALI

Yesu wa longisa okuti uviali waye, ale Usoma wokilu, una okuti kovaso yoloneke, u ka nyõla ovoviali osi omanu kuenda uviali wosi woluali. (Daniele 2:44; Mateo 6:9, 10) Owu ka wu viala pokati kekalo liopulitika yomanu. Yesu hati : “Usoma wange hawoluali luloko.” (Yoano 17:16; 18:36) omo liaco, olondonge via Yesu, osimbu va lava ocihandeleko, valitepele kopulitika.

Kuenje, kotembo ya Constantino Ombiali yo Roma kocita ca kuãla, valua va lingile hati Tuakristão va konyoha koku kevelela oku tiuka kua Kristu kuenda koku tumbikiwa Kusoma wa Suku. Kamue kamue, ocituwa cavo ca tiamelele ko pulitika ca pongoka. “Tete ku Constantino,” ndomo ca popia elivulu Europe−A History, Akristão ka va kisikiwa oku kuata omangu kunene [wo pulitika] oco valinge ciwa upange wavo. Noke ya Constantino, Ukristão kuenda vakuapulitika va velapo va livala ukamba.” Oku pongoluiwa kuondaka Ukristão kualinga elongiso “liavelapo,” ale o “katolika,” ketavo Liuviali wo Roma.

Elivulu li tukuiwa okuti Olotembo Viavelapo Viomunu, lia popia hati, omo liolohuela vikasi pokati ketavo lombiali, “kulima 385 A.D., noke eci papita 80 kalima, kua fetika ombuanja yalua yoku lambalala Akristão, kuenje Onembele yaco ya fetika oku ponda vakualonamalãla, kuenda olopatele ovio viakala lomoko yoku tumila okuti vasokisiwa ndolosoma viombonge.” Noke kua fetika uvo una okuti osipata yoku kandela loku tiangulula okuti ci kuete elomboloko lioku tavisa, kuenda ca tukuiwa okuti, unene wasongui vetavo va totomisa vakuakukunda kocita ca tete. (Mateo 23:9, 10; 28:19, 20) Ukuasapulo H.G. Wells wa soneha eci catiamela “ko ku litepa kualua pokati” Kukristão kocita ca kuãla, “kuenda elongiso lia Yesu u Nasara.”

“Oku litepa kuaco kualua” ndeti tua telavo oku litenga valongiso a Suku la Kristu.

OKU LUVIKIYA SUKU

Kristu lolondonge viaye va longisa okuti kuli lika “Suku umosi lika, eye Isietu,” una wa litepa mekonda lionduko yaye okuti Yehova, yina yimõleha olonjanja 7.000 vovisonehua Viembimbiliya. (Va Korindo 8:6; Osamo 83:18) Yesu wa lulikiwa la Suku; eye eye “uveli pokati koviluvo viosi.” Eci oco ca popia Embimbiliya Li Kola ko Va kolosai 1:15. Kuenje, omo okuti Yesu ociluvo, wa vangula lutõi hati: “Isia wa mbelapo ame ndi sule.”−Yoano 14:28.

Puãi vokuenda kuocita ca tatu, kuakala asongui vetavo, vana va longisa utatusandu okuti elongiso liufendeli woviteka u Helasi londuko Platão, va fetika oku luvikiya Suku oco va piñainyepo Utatusandu. Vovita vialima akuamamo, elongiso eli okuti ka lia sonehiwile lapamue, lia pongoluiwa okuti Yesu wa lisoka la Yehova kuenda espiritu likola lia Suku, okuti ongusu yaye, vosi yavo omunu umosi.

Catiamela kocisimilo conembele, oku tava elongiso liesanda Liutatusandu, elivulu New Catholic Encyclopedia liti: “Elongiso liokuti Suku umosi Vomanu va tatu” ka lia kolelepo, ka lia simiwile ciwa okuti li tiamisiwila liosi komuenyo Wukristão kuenda oku lekisa ekolelo, tete ca kala kesulilo liocita ca 4. Puãi ca piãla enene elongiso liaco eli lia lingiwa tete kosapi Ocisimilo ca Suku umosi muvatatu. Pokati kovapostolo va Isia, ka kua siatele oku kala lacimue catiamela kocisimilo caco ale kelavoko liaco.”

Cimosi haico, elivulu Enciclopedia Americana liti: “Ocita ca kuãla Elongiso Liutatusandu ka lia lekisile muele lacimue catiamela kelongiso liasuapo Liukristão, okuti lilongisa eci catiamela kekalo lia Suku; pole konepa yikuavo, lia tunda muele kelongiso liaco eli.” O The Oxford Companion to the Bible yitukula Utatusandu ndocina cimue “ceya noke okuti ondimbukiso yalongiso.” Handi, Utatusandu ka wa kaile lika ocisimilo celongiso liava vakuakufendela oviteka vonembele.

OKU LUVIKIYA OCILELEMBIA

Etaili casiata calua oku tava okuti, omanu vakuete ocilelembia ci supa ketimba liomunu eci a fa. Puãi ove kua ci kulihile okuti elongiso eli lia vokiyiwakovo noke? Yesu wa lekisa ocili Cembimbiliya okuti ava va fa “lacimue va kuliha,” kuenda ovo va pekela, ndomo ca kala. (Ukundi 9:5; Yoano 11:11–13) Omuenyo u tava lika oku kapiwamo vali pokati kepinduko, ‘oku tunda vali’ kotulo tuoku fa. (Yoano 5:28, 29) Nda kuli ocilelembia kacifi, nda kua kaile vali esukila lioku pinduiwa, mekonda ocisimilo cokuti kuli ocilelembia kaci fi, ca yika ava va fa.

Yesu layevo wa lekisa elongiso Liembimbiliya lioku pindula, eci a votola omanu kolofa. Tala handi ongangu ya Lasaru, una wa file voloneke via kuãla. Eci o pindula, Lasaru wa tunda veleva lomuenyo, okuti omunu o fuima. Hacilelembiako ka ci fi okuti ca tunda kilu, kuenje ca tiukila vetimba liaye eci Lasaru a pasuiwa kuava vafa. Nda oco ca kalele, Yesu nda co tilila oku linga ohenda yoku pindula!−Yoano 11:39, 43, 44.

Oco puãi, ono yesanda yaco liocilelembia ka ci fi yipi? O The Westminster Dictionary of Christian Theology ya popia hati ocisimilo casiata vali enene “kelongiso lio Helasi, pole kesituluilo Liembimbiliya hakoko.” O The Jewish Encyclopedia ya lombolola hati: “Oku tava okuti ocilelembia camamako noke yokufa kuetimba, owu ulandu welongiso ale esanda ño, okuti ekolelo ci sule, kuenda Vovisonehua Vikola lapamue ca longisiwa.”

Olonjanja vialua, esanda lituala kesanda likuavo, kuenda eci haico ci popiwa kelongiso liocilelembia ka ci fi. Eci ca yulula onjila ya vakuakufendela oviteka, yoku popia hati kuli ekangiso vondalu yifelu.b Embimbiliya ya popia okuti “onima yekandu okufa,”hekangisoko lienda hu. (Va Roma 6:23) Omo liaco, oku lombolola epinduko, Embimbiliya Li Kola liti: “Okalunga ka eca ava va fa va kalamo. Kufa la Njembo va eca ava va fa va kalamo. Kuenje vosi va tetuluiwa, omunu omunu ndovilinga viaye.” Cimuamue haico ca popiavo Embimbiliya litukuiwa okuti Douay okuti “okalunga . . . kufa la njembo va eca ava va fa va kalamo.” Oco ca popia Yesu.−Esituluilo 20:13.

Ove o tava muele okuti elongiso liaco liekangiso vifelu likasi loku longisiwa lilingisa omanu okutava kua Suku? Sio. Vovitima via vakuesunga kuenda omanu vakuacisola, elongiso eli va li yuvula! Embimbiliya konepa yikuavo, lilongisa okuti “Suku eye ocisola,” puãi ungangala, ndaño muele kovinyama, wusumuisa.−1 Yoano 4:8; Olosapo 12:10; Yeremiya 7:31; Yona 4:11

OKU PONGOLOLA “ELITALATU” VOLOTEMBO VILO

Oku luvikiya Suku kuenda Ukristão, kuamamako toke etaili. Ulongisi umue wetavo ndopo eci wa lombolola uyaki vonembele yaye yo Protestande okuti, “unene Wocisonehua kuenda elongiso lioku ñualelapo ombiali lovisimilo viomanu, pokati kuavakuekolelo lionembele lafendeli va Kristu calingiwa kolonepa viosi. Kuenda epongoloko Liukristão kespiritu liokatembo kana. Onepa ya fetika ndoco: “Helie wa kapa ulandu vonembele . . . Ocisoneha Cikola ale uviali wovisimilo viotembo?”

“Ovisimilo via velapo” handi lopo vikuete etundilo. Ndeci, helumbuko, okuti olonembele vialua via pongolola ekalo liavio katendelo alua, ndomo camamako oku mõleha kuenje ca yulula evelo lioku lihoya kualua. Capiãla enene kovolandu ovisimilo, olonembele viasiata oku ecelela, ndomo ca lomboluiwa vonepa yilo ya tukuiwa ndeti. Handivo, Embimbiliya ka si atatahãi lalimue okuti ukahonga, lukahokolo, kuenda alume vakuakulala lalume, akandu amue akãla kovaso a Suku, kuenda ava va vi lingainga “ka va piñala usoma wa Suku.”−1 Va Korindo 6:9, 10; Mateo 5:27–32; Va Roma 1:26, 27.

Eci Paulu a soneha olondaka evi vi silivila ndeti, oluali Luohelasi yo Roma luna luoñualele, lueyukile ovina viosi vivi. Paulu wa kuatele esunga oku popia hati: ‘Oco, Suku wa tepulula o Sodoma lo Gomora oco a nyõle akandu ukahonga, puãi ca pita 2.000 kalima konyima! Ocili muele eci ka ca kapiwileko vocinyi cokatembo kana.’ Omo liaco, eye ka tepuluile; eye ka tavele oku tiangulula ocili Cembimbiliya.−Va Galatia 5:19–23.

TALA “KELITALATU” LIA TETE

Yesu oku vangula catiamela kasongui vetavo vokoloneke viaye, hati efendelo liavo liakala ‘liesanda mekonda ovo va longisa ovihandeleko viomanu.’ (Mateo 15:9) Asongui vaco vana valingavo cimuamue Kocihandeleko ca Yehova pokati ka Mose, eci asongui Vatavo Esanda va linga, toke etaili haico vakasi loku linga kelongiso lia Kristu, ovo va nyanya “okuwaveka otinda”kovaso yocili ca Suku. Puãi Yesu wa kembulula vakuesanda oco a sumuluise omanu vakuotima a sunguluka. (Marko 7:7–13) Yesu wa vangula ocili, nda ca siatele pokati komanu ale sio. Ondaka ya Suku olonjanja viosi oyo yakala unene waye.−Yoano 17:17.

Hakulitepakuoko kua Yesu alekisa kuvana va litukula okuti Akristão! Oku vokiyako, Embimbiliya lia popele hati: “Omanu ka va tava kokulongisa kuocili, . . . va liongoluila alongisi ndovipango viavo, kuenje vopa ovatui koku yevelela ovina viocili ha va yapukila kolosapo viaño.” (2 Timoteo 4:3, 4) “Olosapo viaño” tua lilongisa ndeti ndopo eci, konepa yespiritu vi nyõla, pole ocili Condaka ya Suku ci pamisa, kuenda ci tuala komuenyo ko pui. Ocili eci, oco Olombangi via Yehova vikasi loku ku vetiya okuti o ci konomuisa.−Yoano 4:24; 8:32; 17:3

[Atosi]

[Okakasia]

Koku Kua Tunda Onduko Ukristão

Cina okuti ndopo Yesu a fa, okuti papita alima ekui, oloñame viaye via kulihiwile okuti va tiamela ‘Konjila eyi.’ (Ovilinga 9:2; 19:9, 23; 22:4) Momo lie? Momo ekalo liomuenyo wavo wosi lia lekisile lika ekolelo ku Yesu Kristu, una okuti eye ‘onjila, haeye ocili, haeye omuenyo.’ (Yoano 14:6) Kuenje, olonjanja vimue 44 K.K. ko Suria yo Atiokea, olondonge via Yesu va va ‘tukola vati, Vakua Kristu.’ (Ovilinga 11:26) “Okasimbu kaño, haico onduko eyi ya kuata onavo yalua, toke muele pokati kakuenje velombe. (Ovilinga 26:28) Onduko yokaliye ka ya pongoluile omuenyo Wukristão, pole yamamako ndoseteko okuti Kristu.−1 Petulu 2:21.