November

Avwanre da ga Jihova, e che vwo erọnvwọn eje rẹ Adam vẹ Ivi ku kufia, ji te arhọ rẹ bẹdẹ. Adam vẹ Ivi rhọnvwe ga Jihova-a, kidie ayen vwo uvi rẹ ẹguọnọ kpahọ-ọn. Dedena, Jihova kẹ ayen uphẹn rẹ ayen vwọ dia te ọke rẹ ayen vwo vwiẹ emọ, ji brorhiẹn rẹ iwan rẹ ayen che vwo yono emọ rayen. Ẹkẹvuọvọ, obo ri nẹ obuko rẹ jẹ ẹmienyo rayen rhe da nẹrhẹ a riẹn oborẹ ojẹ rayen na dia emu rẹ ẹkpa te. Ọmọkpako rayen de hwe oniọvo rọyen. Ọke vwọ yanran na, akpọ na da rhe vọn vẹ ihwo ri gbe ozighi kugbe otu ri nenesi rẹ ojevwe romobọ rayen. (Jẹn. 4:8; 6:11-13) Dedena, Jihova riẹn obo rọ cha wan sivwin emọ rẹ Adam vẹ Ivi re guọnọ vwẹ ẹga kẹ. (Jọn 6:38-40, 57) Wọ da fuẹrẹn odirin vẹ ẹguọnọ rẹ Jihova kodophiyọ, ẹguọnọ ru wo vwo kpahọn kọ cha ganphiyọ. Ọyena kọ cha nẹrhẹ wọ sen oka rẹ ojẹ rẹ Adam vẹ Ivi jẹre, wọ me je vwomakpahotọ kẹ Jihova. w19.03 2 ¶3; 4 ¶9

Wọ da guọnọ dje erorokẹ phia, ofori nẹ wọ davwẹngba vwo vwo ẹruọ rẹ oborẹ iniọvo na vẹ ihwo rẹ orua wẹn chirakon rọyen. Djephia nẹ wo vwo ọdavwẹ rẹ ighene rehẹ evunrẹ ukoko na, eriyin ji te iniọvo ri muọga, e re kpakore, kugbe otu rẹ ihwo rẹ ayen vwo ẹguọnọ kpahen ghwuru. Nokpẹn rẹ oborẹ oma rayen hepha. Nabọ kerhọ ọke rẹ ayen da ta ẹwẹn rayen kẹ wẹ. Chọn ayen uko vwọ mrẹvughe nẹ wọ nabọ vwo ẹruọ rẹ ẹdia rayen. Ru oborẹ wo se ru eje vwọ vwẹ ukẹcha phia. Avwanre de ru enana eje, ke se dje uvi rẹ ẹguọnọ phia. (1 Jọn 3:18) Ofori nẹ avwanre nuẹ vwo nene ẹdia rẹ ohwo vuọvo rẹ avwanre guọnọ vwẹ ukẹcha kẹ. Diesorọ? Kidie dohwo dobo ro ruẹ wan ọke ro de hirharoku ebẹnbẹn. Evo ta ẹwẹn rayen phia, efa mi dion phiyọ oma. Ọtiọyena, ofori nẹ avwanre kẹnoma kẹ enọ re sa nẹrhẹ oma vo ayen. (1 Tẹsa. 4:11) Ọ ghwa dia ọkieje yen avwanre cha vwọ rhọnvwephiyọ iroro rayen siẹrẹ ayen da ta ẹwẹn rayen kẹ avwanre-e. Jẹ, ofori nẹ avwanre noso nẹ ọyena ghwa ọdavwẹ rayen. Ọtiọyena, e jẹ avwanre fobọ nyo, ẹkẹvuọvo a fobọ kpahen ota-a.—Mat. 7:1; Jems 1:19. w19.03 19 ¶18-19

Oshọ mu we ọke wọ da ta ota kpahen uyota na vwẹ azagba? Karophiyọ Nehemaya rọ gare vwẹ ọguan rẹ ovie ọvo ro vwo ẹgba mamọ. Ẹdẹ ọvo, Nehemaya de muomaphiyọ mamọ kidie o nyori nẹ igbẹhẹ vẹ ẹchẹ rẹ Jerusalẹm guọghọ totọ re. (Neh. 1:1-4) Vwẹro roro oborẹ udu bruro te ọke rẹ ovie na vwọ nọ kpahen oboresorọ o vwo muomaphiyọ! Kpakpata Nehemaya da nẹrhovwo je vwẹ ẹkpahọnphiyọ kẹ. Ọtiọyena, ovie na da nabọ vwẹ ukẹcha kẹ ihwo rẹ Ọghẹnẹ. (Neh. 2:1-8) Ji roro kpahen ikuegbe rẹ Jona. Ọke rẹ Jihova vwọ vuẹ nẹ o re ghwoghwo kẹ ihwo rẹ Ninive, Jona da djẹ kpo asan ọfa fikirẹ oshọ. (Jona 1:1-3) Ẹkẹvuọvo, womarẹ ukẹcha rẹ Jihova, Jona de ruiruo ra vwọ kẹ. Aghwoghwo rọyen na da ghwa usivwin rhe ihwo rehẹ orere rẹ Ninive. (Jona 3:5-10) Ikuegbe rẹ Nehemaya na yono avwanre obo rọ ghanre te ra vwọ nẹrhovwo a ke kpahen. Ọ rẹ Jona de rhe yono avwanre nẹ Jihova sa chọn avwanre uko vwọ vwẹ ẹga kẹ ọ da tobọ dianẹ oshọ muẹ avwanre. w19.01 11 ¶12

Siẹrẹ e de brorhiẹn nẹ e che yerin nene uyota rẹ Baibol na, ọyena che dobọte oyerinkugbe rẹ avwanre vẹ igbeyan kugbe ihwo rẹ orua. Diesorọ? Jesu nẹrhovwo kpahen idibo rọyen: “Ru ayen fon vwẹ uyota na; ota wẹn hẹ uyota.” (Jọn 17:17) E vwo “ru ayen fon” ji se mudiaphiyọ ra vwọ “hẹriẹ ayen.” Uyota rẹ avwanre rhiabọreyọ na, hẹriẹ avwanre vwo nẹ akpọ na, kidie ọ nẹrhẹ uruemu rẹ avwanre fẹnẹ ọ rẹ akpọ na. Ẹro rẹ ihwo vwo nẹ avwanre fẹnẹre, kidie uyota na rhi wene oborẹ avwanre yeren akpọ wan. Avwanre yeren akpọ nene irhi rẹ Baibol na. Dede nẹ avwanre guọnọ so ohẹriẹ-ẹ, jẹ igbeyan vẹ ihwo rẹ orua rẹ avwanre evo sa vwọso esegbuyota rẹ avwanre, yẹrẹ chukoku avwanre. Jẹ, enana gbe avwanre unu-u. Kidie Jesu tarọ phephẹn nẹ, “Uwevwi rẹ ohwo ọye eghrẹ epha.” (Mat. 10:36) Ọ je kẹ avwanre imuẹro nẹ erere ra cha mrẹ siẹrẹ a da dẹ uyota na che bun vrẹ oborẹ avwanre vwo ze. w18.11 6 ¶11

Ọyinkọn Pọl dje ọdavwaro phia kpahen iniọvo na womarẹ obo rọ ta kpahen ayen. Ọkieje yen ọ vwọ kpẹvwẹ Ọghẹnẹ vwẹ ẹrhovwo romobọ rọyen fikirẹ ayen. O ji dje ọdavwaro phia womarẹ obo ro si rhe ayen. Pọl djunute edẹ rẹ iniọvo 27 vwẹ owọreta 15 rẹsosuọ rẹ uyovwin 16 rẹ ọbe rẹ Rom. Ọ tare nẹ Priska vẹ Akuila “dino ghwu” fiki rọyen, o de ji dje Fibi phiyọ ohwo rọ “cha ihwo buebu uko,” eriyin ji te ọyen komobọ. Vwọba, o jiri iniọvo eshare vẹ eya re wian gangan vwevunrẹ ukoko na. (Rom 16:1-15) Pọl riẹnre nẹ iniọvo na gbare-e, dedena, ọ da tẹnrovi omamọ uruemu ro rhe ayen. Vwẹro roro oborẹ ọbe na bọn iniọvo na gan te, ọke re vwo se phia gori gori vwọ kẹ ukoko na eje! O muẹro nẹ ọyena nẹrhẹ oyerinkugbe rayen vẹ Pọl ganphiyọ vrẹ obo ri jovwo. Wo se dje ọdavwaro phia kọke kọke rẹ iniọvo rẹ ukoko wẹn da ta ota yẹrẹ ru obo ri yovwirin? w19.02 16 ¶8-9

Kẹ, a cha dia ihwo re gbare tavwen e ki se vwo ọyọnregan? Vwọrẹ uyota, e se no ọtiọyen kidie avwanre ruẹ chọ kọke kọke. Jẹ, ofori nẹ oshọ rẹ ọyena mu avwanre-e, kidie Jihova tẹnroviẹ oruchọ rẹ avwanre-e. Baibol na da ta: “Ọ dianẹ, E Ọrovwohwo, ku wo kerẹ orukuruku, Ọrovwohwo kono ri se mudia?” (Une 130:3) Ọ riẹnre nẹ avwanre irumwemwu, avwanre gbare-e, kọyensorọ ọ vwọ reyọ vwo ghovwo avwanre. (Une 86:5) Vwọba, Jihova riẹn asan rẹ ẹgba rẹ avwanre teri, ọ nokpẹn rẹ obo re vrẹ avwanre oma-a. (Une 103:12-14) Vwọ kẹ idibo rẹ Jihova, ẹguọnọ yen cha nẹrhẹ avwanre se vwo ọyọnregan. Evun-ẹfuọn vẹ ẹguọnọ rẹ avwanre vwo kpahen Ọsẹ rẹ avwanre rọhẹ obo odjuvwu cha nẹrhẹ avwanre dia ihwo ọsoso ri jẹ upe evwo. Avwanre da sẹro rẹ ẹguọnọ re vwo kpahen Jihova vwẹ ọke rẹ edavwini, kọyen avwanre vwo ọyọnregan. (1 Ikun 28:9; Mat. 22:37) Avwanre riẹnre nẹ Jihova vwẹ irhi vwo mu, avwanre je guọnọ ru obo re cha nẹrhẹ oma vwerhọn. Ẹguọnọ rẹ avwanre vwo kpahen Jihova yen nẹrhẹ avwanre vwẹ ọhọre rọyen vwọ kobaro vwẹ orhiẹn rẹ avwanre bruru. Ọyena nẹrhẹ avwanre se djephia nẹ avwanre vwo ọyọnregan. w19.02 3 ¶4-5

Kọke kọke rẹ avwanre da mrẹ erere rọ herọ siẹrẹ e de ru obo ri yovwirin, esegbuyota rẹ avwanre kọ ganphiyọ. (Jems 1:2, 3) Oma kọ vwerhen avwanre kidie avwanre ruẹ obo re cha nẹrhẹ Jihova se avwanre emọ rọyen, ọtiọyena urhurusivwe re vwo ru obo ri je kọ ganphiyọ. (Isẹ 27:11) Kọdavwini kọdavwini ro te avwanre oma, ghwa uphẹn re vwo djephia nẹ avwanre vwẹ ubiudu rẹ avwanre eje vwọ ga Ọsẹ rẹ avwanre Jihova. (Une 119:113) Ọyena jẹ uphẹn re vwo djephia nẹ avwanre vwo ẹguọnọ rẹ Jihova vẹ ubiudu rẹ avwanre eje, avwanre je nabọ choma re vwo nyupho ji ru ọhọre rọyen. (1 Ivie 8:61) Kẹ, e se ru obo re chọre? E, kidie avwanre gbare-e. Ofori nẹ a karophiyọ ikuegbe rẹ Ovie Hẹzikaya siẹrẹ e de ru obo re chọre. O ru obo re chọre. Ẹkẹvuọvo, o de kurhẹriẹ, ji rhoma ton ẹga rẹ Jihova phiyọ “vẹ udu [rọyen] ejobi.” (Aiz. 38:3-6; 2 Ikun 29:1, 2; 32:25, 26) E jẹ avwanre sen iroro rẹ Eshu ji nẹrhovwo rhe Jihova nẹ ọ kẹ avwanre “erhi rẹ ẹruọ” yẹrẹ ubiudu ro nyẹme je fuevun kẹ Jihova.—1 Ivie 3:9; Une 139:23, 24. w19.01 18-19 ¶17-18

Avwanre mrẹ ebruphiyọ siẹrẹ a da kpahanphiyọ enọ. (Aiz. 48:17) Vwẹ idjerhe vọ? Ẹsosuọ, avwanre de vwo ẹwẹn ra vwọ ẹkpahọnphiyọ enọ, ka cha nabọ muegbe hẹrhẹ uyono na. Ọyena cha nẹrhẹ erianriẹn rẹ avwanre kpahen Ota rẹ Ọghẹnẹ kodophiyọ. Erianriẹn rẹ avwanre vwo kodophiyọ ye, jẹ avwanre mrẹ idjerhe ra sa vwọ reyọ obo re yonori na vwo ruiruo. Ọrivẹ, avwanre cha nabọ riavwerhen rẹ omẹvwa na kidie avwanre vwobọ vwọ. Ọrerha, Ẹkpahọnphiyọ rẹ avwanre yen avwanre cha ma karophiyọ, fikirẹ oborẹ avwanre davwẹngba te a ke sa reyọ vwọphia. Oma vwerhen Jihova siẹrẹ a da ta ota kpahen obo re segbuyota. O muẹro nẹ Jihova kerhọ rẹ avwanre ji vwo ọdavwẹ rẹ ẹgbaẹdavwọn rẹ avwanre vwọ kpahanphiyọ enọ vwẹ emẹvwa. (Mal. 3:16) O dje ọdavwẹ rọyen phia womarẹ ebruphiyọ rọ vwọ kẹ avwanre siẹrẹ avwanre da davwẹngba vwo ruẹ obo ri je. (Mal. 3:10) O phẹnre nẹ erere herọ siẹrẹ a da kpahenphiyọ enọ vwẹ emẹvwa. w19.01 8 ¶3; 9-10 ¶7-9

Jihova nene idibo rọyen yerẹn vwọrẹ aghwanre. Ukperẹ ọ vwọ kẹ avwanre irhi re che se keri-i, o de yono avwanre obo re se vwo nene urhi rẹ ẹguọnọ rọyen. Ọ guọnọre nẹ avwanre vwẹ irhi rọyen vwọba akpọ yerin rere e vwo utuoma kpahen obo re brare. Vwẹ ota rọ tare vwẹ enu rẹ ugbenu, Jesu vuẹ avwanre oboresorọ ihwo vwo ruẹ umiovwo. (Mat. 5:27, 28) Kerẹ Ovie rẹ Uvie rẹ Ọghẹnẹ, Jesu che yono avwanre obo ra sa vwọ vwẹ ẹro ro vwo ni ọvwata vẹ umwemwu, ji vwo no. (Hib. 1:9) O che ru avwanre phiyọ ihwo egbagba. Di roro, wo rhe che hirharoku ọdavwini wo vwo ru umwemwu yẹrẹ rioja fikirẹ jẹgba-a. Ọke yena, ku wo se vwo “urinrin rẹ egbemọphẹ” rẹ Jihova veri. (Rom 8:21) O vwo ọke vuọvo rẹ avwanre che vwo vwo egbomọphẹ rọ basa-an. Ọkieje yen ẹguọnọ rẹ Ọghẹnẹ vẹ irivẹ rẹ avwanre che vwo suon.—1 Jọn 4:7, 8. w18.12 23 ¶19-20

Ọshare rẹ Izrẹl sa fan orọnvwe siẹrẹ ọ da “mrẹ ijẹfuọn vwẹ oma rẹ aye” rọyen. Urhi na ghwe dje oborẹ “ijẹfuọn” na mudiaphiyọ-ọ. Ọ sa dia emu rẹ omavovwẹ yẹrẹ umwemwu ọgangan. (Urhi 23:14) Jẹ, ọ da ohwo mamọ nẹ, ihwo rẹ Ju buebun vwẹ ọke rẹ Jesu “siobọ nẹ” eya rayen odedede. (Mat. 19:3) Avwanre guọnọ vwẹrokere uruemu tiọye-en. Ọmraro Malakae chọn avwanre uko vwọ riẹn ẹro rẹ Ọghẹnẹ vwo ni orọnvwe-ẹfan. Ọke yena eshare rẹ Izrẹl vwo ẹkuruemu rẹ ayen vwo siobọnẹ ‘eya rẹ ọke-emọ rayen,’ ọkiọvo rere ayen sa vwọ rọvwọn eya re dia ighene re ga Jihova-a. Vwọ kpahen ẹro rẹ Ọghẹnẹ vwo ni orọnvwe-ẹfan, Malakae de si: “Aye re siobọ nẹ na tu vwe oma.” (Mal. 2:14-16) Ọnana ghwe shephiyọ vẹ oborẹ Baibol na ta kpahen orọnvwe rẹsosuọ na: “[Ọshare na kọ] gbanọ aye rọye, ayen ke dia oma ọvo.” (Jẹn. 2:24) Kidie nẹ Jesu vwẹ ẹro rẹ Ọsẹ rọyen vwo ni orọnvwe ji vwo no, ọ da ta: “Obo rẹ Ọghẹnẹ tan kugbe nu, e jẹn ohwo hẹriẹ-ẹ.”—Mat. 19:6. w18.12 11 ¶7-8

O vwo iniọvo evo ri vwo uphẹn rẹ ayen vwo kpo asan oshesheri ra ga. Uruemu rẹ ayen djephia, họhọ ọ rẹ ọmraro Aizaya. Ọke rẹ Jihova vwọ nọ nẹ, “Ono mi ji, kono re ra kẹ avwanre?” ọ da kpahen: “Mẹvwẹ na! Ji vwe.” (Aiz. 6:8) Wọ guọnọ vwẹrokere Aizaya siẹrẹ use tiọyena da rhe? Vwọ kpahen iruo rẹ aghwoghwo vẹ odibo egbe na, Jesu da ta: “Gba rẹ Ọghẹnẹ ro vwo orhọ rere a mrẹ ihwo vwo vun orhọ na.” (Mat. 9:38) Wọ sa ga vwẹ asan ra da ma guọnọ ukẹcha kerẹ ọkobaro ọkieje. Yẹrẹ wọ sa vwẹ ukẹcha vwọ kẹ ohwo ọfa vwo ru ọtiọyen. Iniọvo eshare vẹ eya buebun niro nẹ ayen da sa ga vwẹ asan ra da ma guọnọ ukẹcha, ọyena yen idjerhe ro me yovwin rẹ ayen se vwo dje ẹguọnọ kẹ Jihova kugbe irivẹ rayen. O vwo idjerhe efa wọ sa vwọ hẹre iruo rẹ aghwoghwo wẹn phiyọ? Aghọghọ rode herọ siẹrẹ wo de ru ọtiọyen. w18.08 27 ¶14-15

Ẹbe ẹne re si ikuegbe rẹ Jesu phiyọ vwẹ Baibol na, nabọ chọn avwanre uko vwọ riẹn iroro rẹ Ọghẹnẹ fiotọ kpahen ekuakua rẹ akpeyeren. Jihova komobọ yen sane Josẹf vẹ Meri nẹ ayen dia ọsẹ vẹ oni rẹ Ọmọ rọyen, dede nẹ ayen feri-i. (Liv. 12:8; Luk 2:24) Re vwo vwiẹ Jesu nu, Meri “de [muo] phihọ urhuẹ rẹ eranvwe, fikiridie ayen mrẹ uwevwi wo phihọ vwẹ orere na-a.” (Luk 2:7) Jihova rhe se ruo rere e vwiẹ Ọmọ rọyen vwẹ uwevwin oyoyovwin jovwo, siẹrẹ ọ da guọnọ. Jẹ, obo re ma ghanre kẹ, ọyen re vwo vwiẹ Ọmọ rọyen vwẹ evwruwevwin re de phi ẹga rọyen phiyọ ẹdia rẹsosuọ. Ikuegbe nana nẹrhẹ a riẹn ẹro rẹ Jihova vwo ni ekuakua rẹ akpeyeren. Emiọvwọn evo guọnọre nẹ emọ rayen dia edafe, ọ da tobọ dianẹ ọyena che gbowọphiyọ oyerinkugbe rayen vẹ Jihova. Ẹkẹvuọvo, ẹyan-obaro rẹ avwanre vwevunrẹ ukoko na yen ma ghanre kẹ Ọghẹnẹ. Ẹro rẹ Jihova vwo ni ekuakua rẹ akpeyeren yen wo ji vwo no? Die yen uruemu wẹn djephia? w18.11 24 ¶7-8

Jihova yen Esiri rẹ omavwerhovwẹn. Ọ guọnọre nẹ avwanre ghọghọ. Ọ je kẹ avwanre erọnvwọn sansan re sa nẹrhẹ e vwo aghọghọ. (Urhi 12:7; Aghwo. 3:12, 13) Ẹkẹvuọvo, ọ pha bẹnbẹn rẹ omavwerhovwẹn tiọyena se vwo te ohwo obọ vwevunrẹ akpọ re de yerẹn na. Diesorọ? Oma cha sa vwerhen avwanre siẹrẹ ohwo re vwo ẹguọnọ kpahen de ghwu yẹrẹ ka djẹrẹ nẹ ukoko-o; eriyin ọ je hepha siẹrẹ a da djẹ ohwo nẹ iruo, yẹrẹ orọnvwe da fan. Uvi rẹ otaẹtakuẹgbe vẹ ufuoma rha hẹ evunrẹ uwevwi-in, omavwerhovwẹn je cha sa dia-a. Vwọba, aghọghọ je sa va avwanre abọ siẹrẹ a da rioja rẹ omukpahen vẹ ehwẹje vwobẹ isikuru, iruo, kugbe asan efa, yẹrẹ siẹrẹ e de mu avwanre phiyọ uwodi fikirẹ esegbuyota rẹ avwanre. Jẹ omakpokpọ evwo, okpọga, yẹrẹ ofudjevwe ọgangan ji se mie avwanre aghọghọ. Ẹkẹvuọvo, Jesu Kristi rọ dia “Osun ọvuọvo na re bruba kẹ” yẹrẹ rẹ oma vwerhan na, vwo owenvwe rọ vwọ vwẹ onẹrhẹvwe vẹ omavwerhovwẹn vwọ kẹ ihwo. (1 Tim. 6:15; Mat. 11:28-30) Vwẹ Ota Rotu rọ tare vwẹ enu rẹ Ugbenu na, Jesu djunute erọnvwọn evo ri se toroba omavwerhovwẹn rẹ avwanre vwevunrẹ akpọ rẹ Eshu nana rọ vọnre vẹ okpetu. w18.09 17-18 ¶1-3

Ọvo usun rẹ esa re ma bẹn kparobọ ra cha hwa phiyọ uyota na, ọyen ẹkuruemu vẹ irueru rẹ Baibol na vwọso re che siobọnu. (Isẹ 23:23) Dede nẹ ọ cha lọhọ rẹ ihwo evo vwo rhiabọreyọ oborẹ Baibol na ta kpahen ẹkuruemu vẹ irueru tiọna, jẹ osa nana cha bẹn otu evo ẹhwa, fikirẹ ọnyẹ ro che nẹ obọ rẹ ihwo rẹ orua vẹ igbeyan rhe, eriyin ji te ihwo re vẹ ayen gbe ruiruo. Orhiẹn nana sa dia egbabọse mamọ, ma rho siẹrẹ o de shekpahen ẹkuruemu re vwo muọghọ kẹ ihwo rẹ orua ri ghwure. Jẹ, udje rẹ uduefiogbere rẹ ihwo efa sa chọn avwanre uko vwo ru ewene ro fori. Die yen ihwo ri ruẹ egbẹlẹkẹ jovwo vwẹ Ẹfesọs ruru ọke rẹ ayen vwo kurhiẹriẹ, rere ayen se vwo siobọnu ẹkuruemu vẹ irueru rẹ Baibol na vwọso, je dẹ uyota na? Baibol na da ta: “[Ayen da] ghwẹ ẹbe rayen koko a da torhẹ ayen vwẹ irharo rẹ ihwo ejobi; re vwo kere igho ra dẹ ẹbe na i bu te ikpahọ uriori ujuvẹ gbẹ ihwe.” (Iruo 19:19, 20) Ayen fuevun hwa okposa nana, ayen da mrẹ ebruphiyọ ra mrẹ vwo dje-e. w18.11 7 ¶15-16

Ihwo rẹ Izrẹl vwọ shariẹ urhie rẹ Jọdan vrẹ nu, o kriri-i, Joshua da mrẹ ọshare ọvo rọ vwẹ ọlọkọ yọnrọn obọ. Ọshare na tare nẹ ọyen “onotu rẹ ofovwi rẹ Ọrovwohwo” rọ choma rọ vwọ chochọn rẹ ihwo rẹ Ọghẹnẹ. (Jos. 5:13-15) Amakashe na vuẹ Joshua obo ro se vwo phi Jeriko kparobọ. Jẹ, e se roro nẹ odjekẹ evo rọ vwọphia na cha sa wia-an. Kerẹ udje, ọ vuẹ Joshua nẹ e jẹ eshare na eje yanvwe. Ọyena mudiaphiyọ nẹ eshare na rha cha sa họnre vwẹ uvwre rẹ ẹdẹ evo-o. (Jẹn. 34:24, 25; Jos. 5:2) Ọkiọvo udu bru isodje rẹ Izrẹl mamọ kpahen oborẹ ayen sa vwọ chochọn rẹ orua rayen vẹ era rẹ oyanvwe na, siẹrẹ ivwrighrẹn de bru ayen rhe. Kpregede na, ayen de nyo nẹ a “kare Jeriko gbe vwẹ obo evun te otafe fiki rẹ ihwo rẹ Izrẹl.” (Jos. 6:1) O muẹro dẹn nẹ iyẹnrẹn yena nẹrhẹ ẹroẹvwọsuọ rayen rhoma ganphiyọ kpahen Jihova! w18.10 23 ¶5-7

Mavọ yen avwanre sa vwọ vwẹrokere udje rẹ omaevwokpotọ rẹ Pọl? Ẹsosuọ, e jẹ avwanre roro nẹ avwanre yovwin nọ ihwo efa fikirẹ iruo rẹ aghwoghwo na, yẹrẹ erọnvwọn rẹ Jihova chọn avwanre uko vwo ruẹ-ẹ. E gbe jẹ ohwo vuọvo nọ oma rọyen: ‘Ẹro vọ yen mi vwo nẹ ihwo ri mi ghwoghwo ota kẹ? Mi nẹ ihwo ruẹ?’ Ọ vwerhoma dẹn nẹ Iseri rẹ Jihova vwẹ akpọneje nabọ davwẹngba vwọ guọnọ ihwo vwẹ ẹkuotọ rayen ri ji rhi nyo iyẹnrẹn esiri na-a. Ọkiọvo na, avwanre tobọ yono ephẹrẹ vẹ ẹkuruemu rẹ ihwo re nẹ sakamu. Dedena, ofori re vwo roro nẹ avwanre yovwin vrẹ ihwo tiọyena-a. Ukperẹ ọtiọyen, avwanre davwẹngba vwo vwo ẹruọ rẹ ohwo vuọvo rere ovuẹ na se vwo te ubiudu rẹ ihwo eje. w18.09 5 ¶9, 11

Ihwo rẹ Rom de hwe Judas. Vwọ fẹnẹ ihwo rẹ Ju ri sivwin oseghe rẹ usuon, buebun rẹ ihwo rẹ Ju efa hẹrhẹ ẹcha rẹ Mesaya na. Ayen rorori nẹ Mesaya na da rhe, ọ cha nẹrhẹ ẹgborho rayen titi, ọ me je kẹ ayen egbomọphẹ vwo nẹ abọ rẹ usuon rẹ Rom. (Luk 2:38; 3:15) Buebun rayen roro nẹ Mesaya na cha vwẹ uvie rọyen vwo mu vwẹ ẹkuotọ rẹ Izrẹl. Ọke yena, oduduru rẹ ihwo rẹ Ju re hrabọ nene ẹgborho na eje, ki che rhivwin rhe. Wọ karophiyọ onọ nana rẹ Jọn ro brẹ ihwo phiyame na nọ Jesu: “Wẹ ọ ro cha na, gbinẹ ohwo ọfa?” (Mat. 11:2, 3) Ọ guọnọ riẹn sẹ ohwo ọfa yen cha rhe rhi ru oborẹ ihwo na rhẹro rọyen. Idibo rẹ Jesu ivẹ rọ vwomaba vwẹ idjerhe rẹ ayen vwo kpo Emaọs, ji vwo iroro tiọyen. (Luk 24:21) O kriri-i, iyinkọn rẹ Jesu da nọ: “Ọrovwohwo, kẹ wọ sa vwẹ uvie rẹ Izrẹl na rhivwi rhe vwẹ ọke nana?”—Iruo 1:6. w18.06 4 ¶3-4

Ofori nẹ a nabọ jomaotọ siẹrẹ e de nyo ovuẹ ro shekpahen ihwo rẹ Jihova. Karophiyọ nẹ Eshu vwọsua idibo rẹ Ọghẹnẹ ri fuevun. (Ẹvwọ. 12:10) Ọnana yen sorọ Jesu vwo si avwanre orhọ nẹ ihwo cha “ta ota ọbrabra” kpahen avwanre. (Mat. 5:11) Avwanre da karophiyọ orhọ-esio yena, o rhe che gbe avwanre unu siẹrẹ e de nyo erharhe eta kpahen ihwo rẹ Ọghẹnẹ-ẹ. Wo vwo ẹkuruemu wo vwo siẹ evuẹ rhe igbeyan womarẹ ifonu yẹrẹ vwẹ intanẹti? Ọ da dia ọtiọyen, wo ruẹ kerẹ ohwo rọ ghwa iyẹnrẹn rọ guọnọ dia ohwo rẹsosuọ rọ cha vwẹ ovuẹ kpokpọ phia-a. Ukperẹ ọtiọyen, tavwen wọ ke vwẹ ovuẹ na vwo rhe ihwo, wọ me nọ oma wẹn: ‘O mu vwe ẹro nẹ ovuẹ nana me cha hra na ghene uyota? Me ghene riẹn uyota na dẹn?’ O rhe mu wẹ ẹro-o, gbe noso nẹ wọ sa hra efian nene ukoko na. Wo de vwo ẹwẹn ivivẹ kpahen ovuẹ na, gbe ghwe phoro no. w18.08 3 ¶3; 4 ¶6-7

Jesu guọnọre nẹ avwanre dia ekokẹ rere oma sa vwọ vwerhen avwanre. Oma vwerhen ihwo buebun siẹrẹ e de ruẹse kẹ ayen. Vwọrẹ uyota, ọ dia ihwo eje yen che dje omavwerhovwẹn phia-a, jẹ otu ri dje omavwerhovwẹn phia sa vwẹrokere avwanre vwo ruẹse kẹ ihwo efa. Ọtiọyena, e jẹ avwanre kokẹ, o torori sẹ ihwo che dje omavwerhovwẹn phia-a. Ọkiọvo, ẹse vuọvo wo ruru na se fierere rhuarho kẹ ohwo ru wo ruro kẹ. Vwọrẹ uyota, ọ dia erere ro che te ayen obọ yen nẹrhẹ ekokẹ ruẹse-e. Jesu vwo ọnana vwẹ ẹwẹn ọke rọ vwọ ta: “Wọ da re orẹ, se ivwiogbere, ikruabọ, ikpono, irhuẹro, ke bruba kẹ wẹn, fikiridie ayen sa hwa osa kẹ wẹ-ẹ.” (Luk 14:13, 14) Ọvo usun rẹ ihwo rẹ ẹwẹn ọfuanfon muru vwo si Baibol na da ta: “Ohwo rọ mrẹ otu ghọghọ che vwo ebruba.” Ọfa da rha ta: “Ebruba kẹ ohwo ro roro ovwiogbere!” (Isẹ 22:9; Une 41:1) E gbe jẹ avwanre kokẹ, kidie oma vwerhen ohwo siẹrẹ a da vwẹ ukẹcha kẹ ihwo efa. w18.08 21-22 ¶15-16

Nonẹna, ọ pha bẹnbẹn ra vwọ riẹn uyota rẹ evuẹ ra vwọphia, fikirẹ jẹgba rẹ avwanre kugbe evuẹ re ghwa dia uyota-a, re vọn asan eje. Irhi rẹ Baibol yen sa chọn avwanre uko. Ọvo usun rẹ irhi tiọyena tare nẹ ọyen emu rẹ ẹkpa vẹ omaẹvuọ siẹrẹ a da kpahenphiyọ ota ra je rhe riẹn uyota rọye-en. (Isẹ 18:13) Urhi rẹ Baibol ọfa karophiyọ avwanre nẹ ọ chọre ra vwọ rhọnvwephiyọ kota kota re nyori. (Isẹ 14:15) O toro uche ikpe rẹ avwanre ga Jihova cha re-e, e jẹ avwanre kẹnoma kẹ uruemu ra vwọ vwẹrosua ọhọ romobọ rẹ avwanre. Irhi rẹ Baibol cha sẹro rẹ avwanre siẹrẹ a da vwẹ evuẹ ra sa vwẹroso vwo brorhiẹn rẹ aghwanre. w18.08 7 ¶19

Ọke rẹ avwanre de bromaphiyame, avwanre djephia kẹ ihwo efa vwẹ azagba nẹ Jihova yen vwo avwanre, avwanre je guọnọ nyupho rọyen. Jesu ji ru emu tiọyen ọke ro vwo bromaphiyame. Kọ ghwa họhọ nẹ ọ vuẹ Jihova nẹ, “Me vwo omavwerhe ru ọhọre wẹn, E Ọghẹnẹ mẹ.” (Une 40:7, 8) Die yen Jihova ruru ọke rẹ Jesu vwo bromaphiyame? Baibol na da ta: “Ọke ra vwọ vwẹ ame kẹ Jesu nu, o de wotọ nẹ ame rhe: e vwo ni, odjuvwu de rhie phihọ, [“ẹwẹn,” NW] rẹ Ọghẹnẹ kerẹ ilekuku de woto rhe, ọ da rhan muo. Nighe, urhuru ọvo de nẹ odjuvwu rhe ta nẹ, Ọnana hẹ ọmọ mẹ ro je vwe, rẹ evun rọye vwerhe ovwẹ.” (Mat. 3:16, 17) Dede nẹ Jesu ọmọ rẹ Ọghẹnẹ, jẹ oma vwerhen Jihova rọ vwọ mrẹ nẹ Jesu vwo owenvwe ro vwo ru ọhọre rọyen. Oma je vwerhọn ro vwo rhiabọreyọ omaẹvwọkpahotọ rẹ avwanre. Ọ je choma ro vwo bruba kẹ avwanre.—Une 149:4. w18.07 23 ¶4-5

“Avwanre” rẹ Mosis vwọba ta ota vwẹ etiyin na sa dia ọyen vẹ Erọn. Eta rọyen na dje ọghọ phia kẹ Jihova ro ru emu igbevwunu na-a. Une Rẹ Ejiro 106:32, 33 rhọnvwephiyọ iroro yena. Ọ da ta: “Ayen da nẹrhẹ ophu muo vwẹ asan ame ri Meriba, ọ da nẹrhẹ ọ bra ki Mosis fiki rayen; kidie o ru erhi rọye muenu phihọ, ọ da ta eta gbagbagba.” (Ukeri 27:14) Mosis muọghọ kẹ Jihova phiephie-e. Jihova da ta kẹ Mosis vẹ Erọn: “[Ovwan] vwo udu kẹ urhi [mẹ-ẹ].” (Ukeri 20:24) Ọyena ghini umwemwu ọgangan! Dẹvure, Jihova brorhiẹn hwe ọsoso rẹ uvwiẹ rẹ ihwo rẹ Izrẹl ri gbevwọso, rọ vwọ tanẹ ayen cha ro otọ rẹ Kenan na-a. (Ukeri 14:26-30, 34) Ọtiọyena, orhiẹn rẹ Jihova bru kpahen Mosis fikirẹ ẹvwọsuọ rọyen na shephiyọ dẹn. Kerẹ ihwo yena ri gbevwọso vwẹ ọke rọ wanre, Jihova da vuẹ Mosis nẹ ọ cha ro Otọ rẹ Uve na-a. w18.07 14 ¶9, 12; 15 ¶13

Siẹrẹ avwanre da guọnọ da udi jovwo, a sa kpairoro vrẹ siẹrẹ a da mrẹ nẹ ọyena che kpokpo ẹwẹn obrorhiẹn rẹ oniọvo ọfa. Tavwen iniọvo evo ki kurhẹriẹ rhe ukoko na, ayen egbaudi, asaọkiephana ayen brorhiẹn nẹ ayen rha cha da ọfa-a. O muẹro nẹ avwanre guọnọ ru obo re cha nẹrhẹ iniọvo rẹ avwanre rhivwin kpo orharhe rẹ uruemu rẹ ayen siobọnu re-e! (1 Kọr. 6:9, 10) Ọtiọyena, o rhe fo nẹ a gba oniọvo re durhie rhe uwevwin rẹ avwanre nẹ ọ da udi siẹrẹ ọ da se-en. Timoti chirakon rẹ emiavwe rẹ oyanvwe ọke rọ vwọ hẹ omarẹ ẹgbukpe 20, kidie ọ guọnọ dia ekprowọ vwọ kẹ ihwo rẹ Ju ro che ghwoghwo ota kẹ-ẹ. Uruemu rọyen na họhọ ọ rẹ ọyinkọn Pọl. (Iruo 16:3; 1 Kọr. 9:19-23) Wọ sa vwẹ oma wẹn vwo ze kerẹ Timoti fikirẹ erhuvwu rẹ ihwo efa? w18.06 18-19 ¶12-13

Jihova yen siẹ ihwo ri vwo ẹwẹn esiri cha ukoko rọyen. (Jọn 6:44) Wo de tu mrẹ ohwo rọhẹ evunrẹ ukoko na-a, die yen wọ sa tanẹ wọ riẹn kpahọn? Ọkiọvo odẹ rọyen vẹ opharo rọyen ọvo yen wo se vughe. Jẹ, ọ dia ọtiọyen ọ hepha siẹrẹ wo de tu mrẹ odibo rẹ Jihova-a. Ọ da tobọ dianẹ orere ro nurhe, ẹdia rẹ akpeyeren rọyen, vẹ ephẹrẹ kugbe ẹkuruemu rọyen fẹnẹ ọwẹn, ovwan riẹn emu buebun kpahen ohwohwo! Kerẹ udje, wo che ghwe noso nẹ ovwan jẹ “ephẹrẹ” ọvuọvo rọ dia “omamọ rẹ ephẹrẹ” rẹ uyota na. Ọtiọyena, wọ riẹn oborẹ ohwo ochekọ na segbuyota kpahen Ọghẹnẹ, iwan rẹ omamọ uruemu, iphiẹrophiyọ kpahen obaro na, kugbe erọnvwọn efa. Eyena yen obo re ma ghanre ra sa riẹn kpahen ohwo, kidie ayen se toroba ẹroẹvwọsuọ re vwo kpahọn. E je sa nẹrhẹ ugbeyan tọn. w18.12 21 ¶9-10

Womarẹ odjekẹ rẹ Jesu, ẹko rọvwẹrote na da ta phephẹn nẹ igiye ri kurhẹriẹ rhe ukoko na guọnọ oyanvwe-e. (Iruo 15:19, 20) Ẹkẹvuọvo, ikpe evo vwọ tobọ wan nu, buebun rẹ Inenikristi rẹ Ju na dobọ rẹ oyanvwe rẹ emọ rayen ji-i. E se roro, ‘Diesorọ Jesu vwọ vwẹ uphẹn kẹ ota rẹ oyanvwe na nẹ ọ dia otọ kri te ọtiọyen, jẹ ọ riẹnre nẹ ughwu rọyen phioba phiyọ Urhi rẹ Mosis na re?’ (Kọl. 2:13, 14) Ọ reyọ ọke tavwen ewene re ru phiyọ iyono rẹ ukoko na ke sa riẹnriẹn ohwo oma. Inenikristi rẹ Ju guọnọ ọke rẹ ayen vwo wene iroro rayen. (Jọn 16:12) Ọ bẹn kẹ evo usun rayen, rẹ ayen vwọ rhọnvwe nẹ a rha cha sa vwẹ oyanvwe vwo vughe ohwo rọ vẹ Jihova gbe vwo oyerinkugbe oghẹresa-an. (Jẹn. 17:9-12) Efa yọnrọn urhi rẹ oyanvwe na kokoroko, fikirẹ oshọ nẹ ihwo rẹ Ju rehẹ ekogho na che mukpahen ayen. (Gal. 6:12) Ọke vwọ yanran na, Jesu da vwẹ odjekẹ efa phia womarẹ ẹbe rẹ Pọl si vwo rhe ikoko na.—Rom 2:28, 29; Gal. 3:23-25. w18.10 24-25 ¶10-12

Kaifas de ji isodje yanran re mu Jesu vwẹ ason. Kidie nẹ Jesu riẹn obo rehẹ ẹwẹn rayen, vwẹ ason rọ koba rọ vẹ iyinkọn rọyen vwọ riemu kuẹgbe, ọ da vuẹ ayen nẹ ayen vwẹ elọkọ vwọ choma. Elọkọ ivẹ te re vwo yono ayen uyono ọghanghanre ọvo. (Luk 22:36-38) Ivun vwo miovwo Pita fikirẹ oshenyẹ rẹ ayen rhi vwo mu Jesu vwẹ ason, ọ da vwẹ ọlọkọ nyavwe ọvo usun rẹ eshare na. (Jọn 18:10) Ẹkẹvuọvo, Jesu da ta kẹ Pita: “Phi ọlọkọ wẹn vwọ hẹ ako: kidie ohwo rọ nyavwe ohwo hwe, ọlọkọ ọ je wa kpo.” (Mat. 26:52, 53) Uyono ọghanghanre nana ghwe shephiyọ vẹ ẹrhovwo rẹ Jesu nẹre vwẹ ason yena, nẹ e jẹ idibo rọyen dia ẹbẹre ọvo rẹ akpọ na-a. (Jọn 17:16) Ọghẹnẹ ọvo yen se si oshenyẹ no. Ọtiọyena, avwanre yerẹn kuẹgbe vwọrẹ ufuoma. O muẹro dẹn nẹ oma vwerhen Jihova kọke kọke rọ da mrẹ oyerinkugbe rẹ ufuoma rọhẹ uvwre rẹ ihwo rọyen vwevunrẹ akpọ nana rọ yangha ku na.—Zẹf. 3:17. w18.06 7 ¶13-14, 16

Vwọ vrẹ ufi sansan rẹ Eshu vwo ruiruo, ọ je davwẹngba vwo guegue avwanre, rere e vwo jẹ evun ẹfuọn kẹ Jihova. Kerẹ udje, o se fovwo usuon vwọ dobọ rẹ iruo rẹ aghwoghwo rẹ avwanre ji. Ọ je sa nẹrhẹ emọ rẹ isikuru rẹ avwanre yẹrẹ ihwo ra vẹ ayen gba wian kuẹgbe vwẹ avwanre vwọ jehwẹ, kidie nẹ avwanre yeren akpọ vwo nene oborẹ Baibol na tare. (1 Pita 4:4) Ọ sa tobọ nẹrhẹ ihwo rẹ orua ri vwo ẹguọnọ rẹ avwanre davwẹngba rẹ ayen vwọ djẹ avwanre uyono ẹra. (Mat. 10:36) Mavọ yen e se vwo yerin ghene ẹdia nana? Ẹsosuọ, noso nẹ omukpahen tiọyena cha rhe kidie Eshu nene avwanre phiẹ ofovwin. (Ẹvwọ. 2:10) Vwọba, tẹnrovi obo re ma ghanre, rọ dia aphro rẹ Eshu phi phiyotọ nẹ avwanre cha sa ga Jihova siẹrẹ ekuakua da gan kẹ avwanre-e. Ọ tare nẹ avwanre cha chukoku Jihova siẹrẹ ọdavwini ọgangan de te avwanre oma. (Job 1:9-11; 2:4, 5) Ọ rọ ma rho, e jẹ avwanre vwẹroso Jihova vwọ kẹ ukẹcha. Karophiyọ nẹ ọ cha sa sen avwanre-e.—Hib. 13:5. w18.05 26 ¶14

Ọ da tobọ họhọ nẹ ovuẹ rẹ Uvie na te ihwo na ubiudu-u, wọ vwẹ ẹro kueku vwo nẹ iruo rẹ avwanre ruẹ na-a. Vwọrẹ uyota, ihwo buebun nẹ avwanre sua dede nẹ ayen kerhọ-ọ. Ayen mrẹ osẹnvwe rẹ avwanre, eriyin ji te uvi uruemu vẹ omavwerhovwẹn ro rhe avwanre. Ọke vwọ yanran na, uruemu rẹ avwanre sa nẹrhẹ ihwo evo rhe mrẹvughe nẹ ẹro rẹ ayen vwo ni avwanre jovwo na chọre. Sergio vẹ Olinda re dia ọkobaro, da ta: “Ọke ọvo rhi vwo te, fikirẹ ọga, vwẹ uvwre rẹ ọke ọvo avwanre rhe se kpo asan rẹ avwanre de ghwoghwo na-a. Avwanre vwọ rhoma ra, ihwo re wanvrẹ ke nọ avwanre sẹ, ‘Die nyori? Avwanre rhẹro rẹ ovwan bẹn.’” Vwọrẹ uyota, avwanre ihwo eje se vwobọ vwẹ iruo nana rọ cha dia “iseri kẹ ẹgborho na ejobi,” takpe nẹ a “kẹkẹ obọ” kọn ekankọn rẹ Uvie na-a. (Mat. 24:14) Ọ rọ ma rho, oma cha nabọ vwerhen avwanre nẹ Jihova ni avwanre ghanghanre, kidie o vwo ẹguọnọ rẹ ihwo ejobi ri vwẹ “erhiori” vwọ “mọ ubi”!—Luk 8:15. w18.05 16 ¶16-18

Ihworakpọ ghwe vwo she ro ẹdia rẹ umwemwu kugbe jẹgba nu, Jihova de ru obo ro djerephia nẹ ọyen obruche. Ugege re vwo gbevwọsuọ vwẹ ogba rẹ Idẹn nu, ọ da kẹ emọ rẹ Adam obo re sa nẹrhẹ ayen vwo imuẹro nẹ ekuakua che shephiyọ kẹ ayen vwẹ ọke rọ cha obaro. Aroẹmrẹ rọhẹ Jẹnẹsis 3:15 na sa nẹrhẹ e vwo iphiẹrophiyọ nẹ e che si Eshu rọ dia “ọrọdekọ rẹ awanre na” kugbe iruo umwemwu rọyen ejobi no karekare. (Ẹvwọ. 12:9; 1 Jọn 3:8) Vwẹ ọke awanre, odibo rẹ Ọghẹnẹ ọvo herọ re se Noa. Noa diarọ vwẹ akpọ umwemwu rọ vẹ ihwo orua rọyen ọvo da ga Jihova. Ọkiọvo, ofu dje Noa fikirẹ ozighi vẹ ọfanrhiẹn rọ vọn asan eje vwẹ ọke yena. (Jẹn. 6:4, 5, 9, 11; Jud 6) Jihova vuẹ Noa nẹ ọ cha ghwọrọ akpọ umwemwu yena, ọ da je vuẹ obo ro se vwo sivwin orua rọyen. (Jẹn. 6:13-18) Ọnana da nẹrhẹ Noa vwo imuẹro nẹ Jihova ghini Ọghẹnẹ ro bru ihwo uche. w18.04 15 ¶1-2

Ọ chọre re vwo roro nẹ avwanre cha sa vwẹ uchebro kẹ ihwo-o, kidie avwanre riẹn obo ra cha ta-a. Ọ ghwa guọnọ eta ibuebu-un. Hwẹ kẹ ohwo na, ọ rha hwe rhivwi-in, kọyen emuọvo chọre. Erhọ ẹka wẹn ọke rẹ ohwo na da ta ẹwẹn rọyen phia, sa dia esiri rẹ onẹrhẹvwe. (Jems 1:19) A sa vwẹ uchebro kẹ iniọvo rẹ avwanre re guọnerọ. Ovie Solomọn de si: “Omamọ rẹ ota ẹkpahọ ọ nẹrhẹ oma vwerha ohwo, ubiota rọ shamu mavọ oyovwi te! Ẹro rọ mrorẹ nẹrhẹ udu ghọghọ, eriyin ikun esiri sasa ibeku.” (Isẹ 15:23, 30) Pọl je tanẹ ra vwọ so ine rẹ ukoko na kuẹgbe, ọyen idjerhe ọvo ra sa vwọ mrẹ ọbọngan. (Kọl. 3:16; Iruo 16:25) Ẹdẹ rẹ Jihova vwo “si kẹre re” na, ofori nẹ e bru ohwohwo uche vrẹ obo ri jovwo.—Hib. 10:25. w18.04 23 ¶16; 24 ¶18-19