May

Jọn vwọ mrẹ ẹko rehẹ odjuvwu na nu, ọ da rhoma mrẹ “urogho rẹ ihwo buebu.” Vwọ fẹnẹ ihwo 144,000 na, otu gbidigbidi na vwo uchunu-u. Die yen e che yono kpahen? A da vuẹ Jọn: “Enana hẹ ihwo ri nẹ evun rẹ ukpokpogho rode na rhe; ayen fọnrhọn edagba rayen fon vwẹ ọbara rẹ Omogodẹ na.” (Ẹvw 7:14) Ayen vwo sivwin vrabọ rẹ ukpokpogho rode na nu, “urogho rẹ ihwo buebu” nana ke cha dia otọrakpọ na je riavwerhen rẹ ebruphiyọ buebun. (Un 37:​9-11, 27-29; Isẹ 2:​21, 22; Ẹvw 7:​16, 17) Ọ da dianẹ a sane avwanre vwo kpo odjuvwu yẹrẹ a cha dia otọrakpọ na, avwanre mrẹ oma avwanre vwẹ idjedje ro obo re si phiyọ Ẹvwọphia uyovwin 7 na? E jẹ a mrẹ oma avwanre vwọ. Ọnana ghini oghẹrẹ ọke vwọ kẹ ẹko ivẹ rẹ idibo rẹ Ọghẹnẹ nana! Oma cha vwerhen avwanre nẹ e bicha usuon rẹ Jihova. w22.05 16 ¶6-7

Ọ da dianẹ wo vwo orhiẹn ọghanghanre ọvo wọ guọnọ brẹ, aphro herọ-ọ, ẹrhovwo yen obo wọ ghwa guọnọ rere wo se vwo brorhiẹn rọ gbare. (Jem 1:5) Ovie Solomọn de si: ‘Aghwanre yen orọnvwọn rọ ma ghanre.’ (Isẹ 4:7) Vwọrẹ uyota, ọ ghwa dia koka koka rẹ aghwanre yen Solomọn ta ota kpahe-en. Ẹkẹvuọvo ọ ta ota kpahen aghwanre ro nẹ obọ ri Jihova Ọghẹnẹ rhe. (Isẹ 2:6) Kẹ, aghwanre ro nẹ obọ Ọghẹnẹ rhe ghene sa chọn avwanre uko vwo yerin ghene ebẹnbẹn re hirharokuẹ nonẹna? E, ọ sa chọn avwanre uko. Idjerhe ọvo re se vwo vwo uvi aghwanre yen, e vwo yono je reyọ iyono ihwo ivẹ nana ri me vwo aghwanre re ji muọghọ kẹ na vwo ruiruo. Ẹsosuọ, roro kpahen Solomọn. Baibol na tare nẹ “Ọghẹnẹ da vwẹ ẹghwanre vẹ ẹruọ vwọ kẹ Solomọn vrẹn ẹka.” (1Iv 4:29) Ọrivẹ, roro kpahen Jesu rọ dia ohwo ro me vwo aghwanre kparobọ rọ diarọ re. (Mt 12:42) A da mraro nana kpahen Jesu: “Erhi rẹ Ọrovwohwo kọ cha rhan muo, erhi rẹ ẹghwanre vẹ ẹruọ.”​—Aiz 11:2. w22.05 20 ¶1-2

O tori sa ghwo re-e, e ji se vwo oboravwọtua je yanmuo. Roro kpahen udje rẹ oniọvo aye ọvo rọhẹ ẹgbukpe 75 re se Beverley. Ọ mwa okpọga ọvo rọ nẹrhẹ oyan bẹn. Ẹkẹvuọvo ọ je guọnọ vwobọ vwẹ egbada-ẹdjẹ rẹ Ẹkarophiyọ rẹ ughwu ri Jesu vọnvọn. Eriyina o de rhi vwo obo rọ vwọ tua rọ sa yanmu. Ọke rẹ Beverley vwọ yanmu obo rọ vwọ tua rọ dia owian rẹ egbada-ẹdjẹ na, oma da vwerhọn. Ẹgbaẹdavwọn rọyen na chọn ihwo efa uko vwo ru bunphiyọ vwẹ iruo aghwoghwo na. Jihova nẹ iniọvo avwanre re ghwore na ghanghanre, ọ da tobọ dianẹ ayen rhe se ruẹ te obo ri jovwo-o fikirẹ ẹdia rayen ro weneri. (Un 71:17) Vwo oboravwọtua ru wọ sa yanmu. Vwo iruemu ri se si we kẹre Jihova. Yono ena re sa nẹrhẹ wo vwobọ vwẹ eka rẹ iruo sansan vwẹ ẹga ri Jihova. Guọnọ idjerhe wọ sa vwọ chọn iniọvo na uko. Womarẹ ukẹcha ri Jihova, vwẹrokere Timoti “rere ihwo vwọ mrẹ erhuvwu rẹ iruo wẹn vughe.”​—1Ti 4:15. w22.04 27 ¶18-19

Ọ da rha dianẹ wọ davwẹngba eje, jẹ ọvo usun rẹ emọ wẹn rhọnvwe ga Jihova-a vwo? Wọ tanẹ wọ rha dia omamọ rẹ ọsẹ yẹrẹ oni-i. Jihova kẹ avwanre eje ji te ọmọ wẹn okẹ rẹ ugbomọphẹ ra vwọ jẹ ojẹ sa a cha ga Jihova yẹrẹ a cha ga-a. Wo jẹ ofu dje we-e, ra rhẹro nẹ ẹdẹ ọvo o che rhivwin rhe. Karophiyọ itẹ rẹ ọmọsoghoro na. (Lu 15:​11-19, 22-24) Eghene ọshare yena bo ghwru jovwo, ukuko na ọ da rhoma rhivwin rhe. Emiọvwọn, ovwan vwo uphẹn rode rẹ ovwan vwo yono uvwiẹ rẹ egọghẹnẹ kpokpọ vwọ ga Jihova. (Un 78:​4-6) Ọyena dia ọmọrhiẹ owia-an, jẹ avwanre jiro ovwan mamọ vwọ kẹ ẹgbaẹdavwọn rẹ ovwan yono emọ ovwan vwo nyẹme ji vwo ẹguọnọ ri Jihova. Imuẹro herọ nẹ oma cha vwerhen Ọsẹ rẹ ovwan rọhẹ obodjuvwu.​—Ẹf 6:4. w22.05 30-31 ¶16-18

E se vwo toroba ufuoma vẹ okugbe rẹ ukoko na, ko fori nẹ avwanre ohwo ọvuọvo ru asan rẹ ẹgba rọyen teri. Roro kpahen Inenikristi rẹ ẹgbukpe ujorin rẹsosuọ. Ayen vwo iruo vẹ okẹ sansan re fẹnẹ ohwohwo. (1Kọ 12:​4, 7-11) Ẹkẹvuọvo, okẹ sansan nana rẹ ayen vwori na nẹrhẹ ayen nene ohwohwo sivwin oma je so ohra phiyọ ohri raye-en. Ukperẹ ọtiọyen, Pọl de jiro vwọ kẹ ohwo ọvuọvo nẹ o ru obo ra guọnọre “vwọ kẹ ebanbọn rẹ ugboma ri Kristi.” Pọl de si rhe ukoko rẹ Ẹfesọs: “Ọke rẹ abọ ọvuọvo de ru iruo yoyovwi re, oma na kọ riẹn rhua ọ me rhe bọn oma rọye phihọ ẹguọnọ.” (Ẹf 4:​1-3, 11, 12) Ihwo ri ru nene obo ri Pọl tare na toroba ufuoma vẹ okugbe rẹ ukoko na, enana ghwa iruemu rẹ avwanre mrẹ vwẹ ikoko na eje nonẹna. Davwen rere wọ kẹnoma kẹ iruemu ra vwọ vwẹ oma vwọ vwanvwe ihwo efa. Ukperẹ ọtiọyen, yono vwo mie Jesu, wọ davwẹngba vwọ vwẹrokere iruemu rọyen. Jẹ o muwẹro nẹ Jihova “dia orharhe rẹ ohwo ro jẹ iruo esiri” wẹn ẹkarohọ-ọ. (Hib 6:10) O vwo ọdavwaro kpahen ẹgbaẹdavwọn wẹn eje wo vwo ru obo re vwerhọn oma. w22.04 14 ¶15-16

Mavọ yen o vwerhen oma te ra vwọ riẹn nẹ ọ dia avwanre yen che brorhiẹn sẹ Jihova che vwo ghovwo orumwemwu-u! Dedena, o vwo emu ọvo ro fori nẹ avwanre brorhiẹn rọyen. Ọyen die? Ọ sa dianẹ ohwo ọvo gbe avwanre ku mamọ, ẹkẹvuọvo o de yovwunu je rẹ avwanre nẹ e vwo ghovwo ọyen. Ọ je sa dianẹ ọ yovwunu vwọ kẹ avwanre-e. Dedena, e ji se vwo ghovwo ohwo na je kpairoro vrẹ oborẹ ohwo na ru avwanre e mi ji si ophu nẹ evun. Vwọrẹ uyota, ọnana guọnọ ọke vẹ ẹgbaẹdavwọn, ma rho ọ da dianẹ obo re ru avwanre na da avwanre mamọ. Uwevwin Orhẹrẹ ri September 15, 1994, da ta: “Wọ da reyọ vwo ghovwo orumwemwu, ọ dia ọnana mudiaphiyọ nẹ wọ rhọnvwephiyọ obo ro ruru na-a. Vwọ kẹ Onenikristi, evwoghovwo mudiaphiyọ ra vwọ yanjẹ erọnvwọn eje vwo vwẹ obọ ri Jihova. Ọyehẹ Oguẹdjọ esiri rẹ otọrakpọ vẹ odjuvwu ro che brorhiẹn ọsoso vwẹ ọke ro fori.” w22.06 9 ¶6-7

Jihova veri nẹ ẹdẹ ọvo, ọyen che si ihwo koko vwo nẹ ẹgborho, orua kugbe ephẹrẹ eje rhe, ayen ki che kuomakugbe vwẹ ẹga rọ fonro vwọ kẹ. Nonẹna, a riẹn ẹko rẹ ihwo yena phiyọ “urogho rẹ ihwo buebu.” (Ẹvw 7:​9, 10) Dede nẹ koka koka rẹ ihwo, te eya, te eshare, te emọ yehẹ ẹko nana ri nẹ asan sansan rhe vwẹ akpọ na, jẹ ayen yerẹn kuẹgbe kerẹ orua ọvo. (Un 133:1; Jọ 10:16) Ọkieje yen ayen vwo muegbe rẹ ayen vwo ta ota vwọ kẹ kohwo kohwo rọ guọnọ nyo kpahen iphiẹrophiyọ rẹ ayen vwo kpahen obaro na. (Mt 28:​19, 20; Ẹvw 14:​6, 7; 22:17) Wọ da dia ọvo usun rẹ otu gbidigbidi na, aphro herọ-ọ nẹ wo ni iphiẹrophiyọ ru wo vwo kpahen obaro na ghanghanre.Idẹbono guọnọre nẹ wo vwo iphiẹrophiyọ kpahen obaro na-a. Ọ guọnọre nẹ wo vwo imuẹro nẹ Jihova che ruẹ obo ro veri-i. Eshu da sa guọghọ iphiẹrophiyọ rẹ avwanre, ọnana kọ cha nẹrhẹ ofu dje avwanre, a me rhe dobọ rẹ ẹga ri Jihova ji. w22.06 20-21 ¶2-3

Iphiẹrophiyọ rọ ganre chọn avwanre uko vwo yerẹn ghene ebẹnbẹn re pha kerẹ ogiribo, kidie avwanre vwo imuẹro nẹ erọnvwọn che shephiyọ kẹrẹkpẹ. Karophiyọ nẹ, Jesu siẹ avwanre orhọn nẹ e che mu kpahen avwanre. (Jọ 15:20) Ọtiọyena, e de roro kokodo kpahen ive ri shekpahen obaro na, ke se mudiagan kerẹ Inenikristi. Roro kpahen oborẹ iphiẹrophiyọ vwọ nẹrhẹ Jesu mudiagan dede nẹ o che ghwu ughwu rẹ oja. Vwẹ Pẹntikọst 33 C.E., ọyinkọn Pita da vwanriẹn eta rẹ aroẹmrẹ rehẹ Une Rẹ Ejiro vwo dje kpahen ẹwẹn ri dọe ri Jesu vẹ obo ro fiudugberi wan: “Ugboma mẹ kọ dia vwẹ evun rẹ iphiẹrohọ. Fikiridie wọ cha yan jẹn erhi mẹ vwo vwẹ evun rẹ ushi-i, eyẹ wo che se siobo nẹ Ọvuọvo Ọfuanfon wẹn na nẹ o gbo-o. . . . vwẹ aro wẹ wo de che ru uvwe vọn vẹ omavwerhe.” (Iru 2:​25-28; Un 16:​8-11) Jesu vwo iphiẹrophiyọ nẹ Ọghẹnẹ cha rhọvwọn ọyen nushi ji vwo aghọghọ rẹ ọyen vẹ Ọsẹ rọyen cha vwọ rhoma dia kugbe vwẹ odjuvwu.​—Hib 12:​2, 3. w22.10 25 ¶4-5

Ẹdẹ ovo vwo te, iyinkọn rọyen ivẹ, Jems vẹ Jọn, kugbe oni rayen da vuẹ Jesu nẹ o phi ayen phiyọ ẹdia rode vwevunrẹ Uvie rọyen. (Mt 20:​20, 21) Oborẹ Jems vẹ Jọn ruru na djerephia nẹ ayen ihwo re kparoma re je guọnọ ẹdia rode vrẹ ihwo efa. (Isẹ 16:18) Ọ dia Jems vẹ Jọn ọvo yen dje orharhe uruemu phia vwẹ ẹdẹ yena-a. Jokaphiyọ oborẹ iyinkọn ichekọ na ruru: “Ọke rẹ [ihwe] ri chekọ na vwo nyo, ivun de miovwo ayen kpahe iniọvo ivẹ na.” (Mt 20:24) Vwẹ ẹwẹn roro eta re gbaegbae ri Jems vẹ Jọn, kugbe idibo ri chekọ na ta kẹ ohwohwo rẹ ayen vwo phraphro. Die yen Jesu ruru vwẹ ẹdia nana? Ophu muro-o. O je ta nẹ ọyen cha guọnọ emamọ iyinkọn efa, re nabọ vwomakpotọ ri ji che dje ẹguọnọ phia kẹ ohwohwo ọkieje-e. Ukperẹ ọtiọyen, Jesu de nene iyinkọn rọyen re fuevun na ta ota kugbe bọrọ bọrọ. (Mt 20:​25-28) Ọkieje yen Jesu vwo nene ayen yerin vwọrẹ ẹguọnọ. w23.03 28-29 ¶10-13

Ọmọrhiẹ erọnvwọn yen wo ru wiẹn re-e. Wọ nabọ jomaotọ yono Baibol na, ọ sa dianẹ ọ reyọ owẹ ikpe buebun. Obo wo yonori chọn wẹ uko vwọ mrẹvughe nẹ Baibol na ghene Ota rẹ Ọghẹnẹ. Vwọ vrẹ ọyena, wọ rhe riẹn ji vwo ẹguọnọ rẹ ohwo ro vwo Baibol na re. Ẹguọnọ ru wo vwo kpahen Jihova kodo te ẹdia rẹ wọ da vwomakpahotọ kẹ ji bromaphiyame. Omamọ rẹ orhiẹn yen wo bruru na! Tavwen wo ki bromaphiyame, wo hirharoku egbabọse sansan re nẹrhẹ ọ bẹn kẹ wẹ wọ vwọ fuevun ga Jihova. Wo vwo yeren tedje na, wo ji che hirharoku edavwini efa. Eshu cha davwẹngba vwọ nẹrhẹ ẹguọnọ ru wo vwo kpahen Jihova djiro je nẹrhẹ wọ dobọ rẹ ẹga ri Jihova ji. (Ẹf 4:14) Wọ vwẹ uphẹn kẹ ọyena nẹ ọ phia kẹ wẹ-ẹ. Die yen sa chọn wẹ uko vwọ fuevun kẹ Jihova ọkieje, ji yerin mu ive rẹ omaẹvwọkpahotọ wẹn? Wo se vwo “ru kerẹ omiragua” vwẹ ẹga ri Jihova, ofori nẹ wọ rha yanphiaro ọkieje.​—Hib 6:1. w22.08 2 ¶1-2

Vwevunrẹ orua, ohwo ọvuọvo vwo oghwa rọ vwọ sẹro rẹ eta re djahere vwẹ orua na. Kerẹ udje, oniọvo aye ọvo se vwo uruemu rọ nẹrhẹ ọshare rọyen phiyọ ehwẹ. Ofori nẹ ọshare na vwẹ uruemu ọtiọyena vwọ ba ota ta vwẹ otafe vwẹ idjerhe rọ da nẹrhẹ oma vo aye rọyen? Ẹjo kakaka! Kidie nẹ o vwo ẹguọnọ rẹ aye rọyen, o che se ru emu vuọvo rọ cha ghwa ophọphọvwe rhe-e. (Ẹf 5:33) Imighene dede je guọnọ nẹ e brọghọ phiyọ ayen oma. Ofori nẹ emiọvwọn jokaphiyọ ọnana. Ayen cha phọphọ emọ rayen womarẹ ayen vwo gbikun rẹ oborẹ ayen ruchọ kẹ ihwo efa vwẹ otafe-e. (Kọl 3:21) Ofori nẹ emọ dia ihwo re ghwanre, ayen gbikun rẹ odjahọn rẹ orua rayen kẹ ihwo efa-a kidie ọna sa ghwa ophọphọvwe rhe orua na. Ohwo ọvuọvo vwevunrẹ orua de ruẹ ẹkẹn ro tere rọ vwọ sẹro rẹ eta rẹ odjahọn rehẹ orua na, ọna cha nẹrhẹ oyerinkugbe rayen kpẹkpẹ phiyọ. w22.09 10 ¶9

Jihova ta ota kẹ Job vwọ karophiyọ kpahen aghwanre rọyen ro vwo oba-a kugbe obo rọ nabọ vwẹrote emama rọyen wan. Ọ ta ota kpahen eranvwe buebun ri muoshọ. (Job 38:​1, 2; 39:​9, 13, 19, 27; 40:15; 41:​1, 2) Jihova je reyọ eghene rẹ ọshare ọvo rọ fuevun re se Elihu vwọ bọn Job gan. Elihu vwẹ imuẹro kẹ nẹ ọkieje yen Jihova vwọ hwosa kẹ idibo rọyen fikirẹ akoechiro rayen. Ẹkẹvuọvo, Jihova je womarẹ Elihu vwọ vwẹ ọghwọku vwọ kẹ Job vwẹ idjerhe rẹ ẹguọnọ. Elihu vwẹ ukẹcha vwọ kẹ Job vwọ kẹnoma kẹ ro vwo roro kpahan oma rọyen gan nọ, womarẹ ọ vwọ karophiyọ nẹ avwanre pha hanhanvwe siẹrẹ a da vwẹ avwanre vwọ vwanvwe Jihova rọ dia Ọmemama rẹ odjuvwu vẹ akpọ. Jihova je vwẹ owian kẹ Job; ọyen rọ vwọ nẹrhovwo kẹ igbeyan rọyen erha ri ru umwemwu na. (Job 42:​8-10) Idjerhe vọ yen Jihova vwọ chọn avwanre uko nonẹna siẹrẹ e de hirharokuẹ edavwini egangan? Jihova rha ta ota kẹ avwanre phiọngun kirobo rọ vẹ Job ruru-u, ẹkẹvuọvo Ọ ta ota kẹ avwanre womarẹ Ota Rọyen rọ dia Baibol na.​—Ro 15:4. w22.08 11 ¶10-11.

Ihwo ri Ju te Igiye yehẹ ukoko ri Rom rẹ ọke yena. Ọke re vwo gbobọnyẹ Urhi ri Mosis na nu, oka rẹ emu sansan rẹ urhi na tare nẹ a ria jovwo-o, ihwo ri Jihova ke ria ayen. (Mk 7:19) Ghwe vwo nẹ ọke yena yanran, Inenikristi evo re dia ihwo ri Ju ke sa ria oka rẹ emu ro je ayen eje. Ẹkẹvuọvo, o ji vwo Inenikristi efa re dia ihwo ri Ju ri se ru ọtiọye-en. Ota nana da rhe ghwa ohẹriẹ rhe ukoko na. Ọyinkọn Pọl da kanrunumu ọghanrovwẹ ra vwọ sẹro rẹ ufuoma. Pọl da cha iniọvo rọyen uko vwọ mrẹ oborẹ ẹghwọ ọtiọyena sa so vwẹ oma rẹ ohwo ọvuọvo ji te ukoko na eje. (Ro 14:​19, 20) O ji muegbe ro vwo wene uruemu rọyen rere o vwo jẹ ekprowọ ẹsuọ vwọ kẹ ihwo efa. (1Kọ 9:​19-22) Avwanre je sa bọn ihwo efa gan je sẹro rẹ ufuoma siẹrẹ a da kẹnoma kẹ re vwo siẹ ufi rẹ eta fikirẹ ojevwe romobọ. w22.08 22 ¶7

E de vwo oborẹ avwanre tẹnrovi vwẹ ẹga ri Jihova, ka davwẹngba a sa vwọ yanmuo. Ọtiọyen ọ je hepha siẹrẹ avwanre da guọnọ nenesi rẹ ọvwata. Jihova muegbe rọ vwọ chọn avwanre uko vwo ru yovwinphiyọ ọke vwọ yanran na. (Un 84:​5, 7) Jihova karophiyọ avwanre vwọrẹ ẹguọnọ nẹ e vwo yeren akpọ rẹ ophiọnphiọn dia oghwa-a. (1Jọ 5:3) Ukperẹ ọtiọyen, ọ sẹro rẹ avwanre, ọyen oborẹ avwanre guọnọre vwẹ akpeyeren ri kẹdẹ kẹdẹ. Karophiyọ ekuakua rẹ ofovwin rẹ Jihova vwo kẹ avwanre rẹ ọyinkọn Pọl djisẹ rọyen na. (Ẹf 6:​14-18) Ọvọ vwẹ usunrẹ ekuakua nana yen sẹro rẹ udu rẹ isodje na? Ọyen “ọghan rẹ ovwata” ro mudiaphiyọ iwan rẹ ọsoso rẹ Jihova vwo mu. Kirobo rẹ ọghan na sẹro rẹ ubiudu rẹ ohwo ye, ọtiọyen iwan ọsoso ri Jihova je sa sẹro rẹ ubiudu wẹn re vwo ru udje na, rọ dia oka rẹ ohwo ru wọ hepha. Jẹ o muwẹro nẹ ọghan rẹ ọvwata jehẹ usun rẹ ekuakua rẹ ofovwin ru wo che kuphiyọ na!​—Isẹ 4:23. w22.08 29 ¶13-14

Vwẹ ikpe uriorin buebun re, ọyen Ota rẹ Ọghẹnẹ vwọ reyọ uvi odjekẹ vwọ kẹ eshare vẹ eya re fuevun. Vwẹ idjerhe vọ? Jihova ruro a sa vwọ rhoma si eta efuanfon rọyen gbagba. Dede nẹ isiẹbe na ihwo re gbare-e, jẹ ayen nabọ jomaotọ vwẹ isiesi na. Kerẹ udje, ohwo ọvo ro yono ẹbe kodo de si kpahen ẹbẹre ra vwẹ Hibru si vwẹ Baibol na: “A sa ta vẹ imuẹro nẹ o vwo ẹbe awanre vuọvo ra rhoma si rọ gba te ọnana-a.” E ji se vwo imuẹro nẹ eta rẹ avwanre se vwẹ Baibol nonẹna, eta ri Jihova rọ dia ohwo ro vwo Baibol na. Obọ ri Jihova yen “kemu kemu esiri na ejobi” nurhe. (Jem 1:17) Baibol na ọvo usun rẹ okẹ ro me yovwin rẹ Jihova vwọ kẹ avwanre. Okẹ vuẹ avwanre kpahen ohwo rọ kokẹ na. Ọ nẹrhẹ a riẹn oborẹ ohwo na vughe avwanre kugbe obo ro ji vwo ọdavwẹ avwanre te. Ọtiọyen ohwo rọ vwẹ Baibol na kẹ avwanre je hepha. Avwanre da fuẹrẹn okẹ nana, kọ nẹrhẹ a riẹn erọnvwọn buebun kpahen Jihova. Kọ nẹrhẹ avwanre riẹn oborẹ Jihova vughe avwanre kugbe obo ro vwo ọdavwẹ rẹ avwanre te. w23.02 2-3 ¶3-4

Mavọ yen ẹdẹ yena cha vwerhen oma te, ọke rẹ ẹrhọvwọnushi na da tonphiyọ vwẹ otọrakpọ na vwẹ Usuon rẹ Ẹgbukpe Uriorin ri Kristi na! E rhẹro rẹ ọke ra cha vwọ rhoma mrẹ ihwo eje re vwo ẹguọnọ kpahen ri ghwuru. Jihova dede ji rhẹro rẹ ọke yena. (Job 14:15) Vwẹ ẹro roro oborẹ oma cha vwerhen ihwo rehẹ otọrakpọ na te ọke ra da rhọvwọn ihwo rẹ ayen vwo ẹguọnọ kpahen. “Ihwo ọsoso” re si edẹ rayen phiyọ ọbe rẹ arhọ na che “vrẹn kpo arhọ.” (Iru 24:15; Jọ 5:29) Ọ sa dianẹ buebun rẹ ihwo rẹ avwanre vwo ẹguọnọ kpahen cha dia usun rẹ ihwo ra cha rhọvwọn nẹ ushi rhe ugege rẹ Amagidọn vwo vwoba nu. Vwọba, ‘ihwo ri jẹ ọsoso ẹdia,’ kọyen ihwo ri ghwe vwo uphẹn rẹ ayen vwo yono kpahen Jihova yẹrẹ je fuevun ga tavwen rẹ ayen ki ghwu-u, che “vrẹn kpo ẹdjọeguo.” Ofori nẹ e yono ihwo nana eje ra cha rhọvwọn na. (Aiz 26:9; 61:11) Ọtiọyena, ke che vwobọ vwẹ uyono ọrhuarho ra je rhe mrẹ oghẹre rọyen vwẹ akpọ na dẹvo-o.​—Aiz 11:10. w22.09 20 ¶1-2

Jihova ji dje oborẹ ẹgba rọyen rho te vwẹ enu rẹ ivie buebun ri kuomakugbe. Ọ họnre kẹ ihwo rẹ Izrẹl, je vwẹ ukẹcha kẹ ayen vwọ reyọ ẹbẹre rọ ma rho kparobọ vwẹ Otọ rẹ Uve na. (Jos 11:​4-6, 20; 12:​1, 7, 24) Ọke buebun yen Jihova vwo djephia nẹ ọyehẹ Ọ ro Me Kpenu ejobi na! Ọke Ovie Nẹbukadreza ri Babilọn vwọ yeyan kpahen ‘ẹgba vẹ ogangan, urinrin vẹ ọrho rọyen’ ukperẹ o vwo jiri Jihova rọ dia ohwo rẹ ujiri na fori, Ọghẹnẹ da vwẹ orhuẹ fro. Ọke rẹ ọhọ rọyen vwo bro rhe, Nẹbukadreza “de jiri ọ ro Me Kpenu ejobi” na je mrẹvughe nẹ isuesun rẹ Jihova “isuesun ri bẹdẹ.” Ọ da je ta: “O vwo ohwo ọvuọvo rọ sa da obọ rọye jẹ-ẹ.” (Da 4:​30, 33-35) Ọbuine na da so: “Ebruba kẹ orere rẹ Ọghẹnẹ rọye dia Ọrovwohwo, ihwo rọ jẹreyọ nẹ a dia ireuku rọye!” (Un 33:12) Ọnana omamọ orọnvwọn rọ nẹrhẹ avwanre sẹro rẹ ọyọnregan avwanre kẹ Jihova! w22.10 15-16 ¶13-15

Buebun rẹ aroẹmrẹ ri Baibol na ri rugba re, nẹrhẹ avwanre riẹn nẹ ive rẹ Ọghẹnẹ ri shekpahen obaro na ji che rugba. Oma ru avwanre kerẹ ọbuine na rọ nẹrhovwo rhe Jihova nẹ, “Ẹnwẹ mẹ rọ riako fiki esivwo wẹn; mi phiẹrohọ ota wẹn.” (Un 119:81) Vwẹ Baibol na, Jihova kẹ avwanre “iphiẹrohọ” kpahen obaro na. (Jer 29:11) Ọ dia ẹgbaẹdavwọn rẹ ihwo rẹ akpọ yen e mu iphiẹrophiyọ rẹ avwanre ro shekpahen obaro na kpahe-en, ẹkẹvuọvo e muro kpahen ive ri Jihova. E jẹ avwanre ra vwẹ ọkieje vwo ruẹ ẹroẹvwọsuọ re vwo kpahen ota rẹ Ọghẹnẹ ganphiyọ womarẹ a vwọ nabọ yono aroẹmrẹ rehẹ Baibol na. Vwọ riẹn emu efa re sa nẹrhẹ a vwẹroso Baibol na jẹ e roro kpahen erere ro no cha siẹrẹ ihwo de nene uchebro rọyen. (Un 119:​66, 138) Kerẹ udje, ihwo evo rẹ orọnvwe rayen dino fan jovwore, yerẹn kuẹgbe asaọkiephana. Oma vwerhẹn emọ rayen nẹ ayen hẹ evunrẹ orua rẹ Inenikristi rọ dia asan rẹ oma de fu ayen re de ji dje ẹguọnọ kẹ ayen.​—Ẹf 5:​22-29. w23.01 5 ¶12-13

Roro kpahen oborẹ wẹ komobọ wan mrẹ erere vwo nẹ orugba rẹ ive rẹ Ọghẹnẹ rehẹ Baibol na. Kerẹ udje, Jesu veri nẹ Ọsẹ rọyen cha vwẹrote ọdavwẹ rẹ akpeyeren wẹn eje. (Mt 6:​32, 33) Jesu je vwẹ imuẹro kẹ wẹ nẹ Jihova cha kẹ wẹ ẹwẹn ọfuanfon na ọke wọ da nokpẹn rọyen mie. (Lu 11:13) Jihova ruẹ ive yena gba ọkieje. Wo se roro kpahen ive efa rẹ Jihova ru gba vwọ kẹ wẹ re. Kerẹ udje, o veri nẹ ọyen che vwo ghovwo uwe, bru we uche je kẹ wẹ erọnvwọn rẹ wọ guọnọre wo se vwo sikẹrẹ phiyọ. (Mt 6:14; 24:45; 2Kọ 1:3) Wo de roro kokodo kpahen oborẹ Ọghẹnẹ ru kẹ wẹ re, ọ cha nẹrhẹ iphiẹrophiyọ ru wo vwo kpahen obo ro che ru kẹ wẹ vwẹ obaro na ganphiyọ. E vwo imuẹro nẹ Jihova che ru ive rọyen eje gba. Kirobo rẹ ọbuine na siri, “aghọghọ kẹ otu . . . rẹ iphiẹrohọ rọye hẹ evun rẹ Ọrovwohwo Ọghẹnẹ rọye, . . . rọ yọnrọn esegbuyota rọye bẹdẹ.”​—Un 146:​5, 6. w22.10 27 ¶15; 28 ¶17

Aroẹmrẹ kpahen ẹga rẹ uyota ra rhoma vwo mu na ji shekpahen avwanre nonẹna? E! Vwẹ idjerhe vọ? Rhanvwe 1919 C.E., yen iduduru rẹ ihwo vwo vrẹn nẹ ẹdia rẹ eviẹn rẹ ayen hepha vwẹ Babilọn Rode rọ dia okugbe rẹ ẹga rẹ efian. O sun ayen kpo asan ro yovwin vrẹ Otọ rẹ Uve rẹ ihwo rẹ Izrẹl diare. O sun ayen kpo iparadaisi rẹ ẹwẹn. (Aiz 51:3; 66:8) Rhanvwe 1919 C.E., yen otu ra jẹreyọ na vwo yerẹn kuẹgbe vwevwerhen vwẹ iparadaisi rẹ ẹwẹn na. Ọke vwọ yanran na ihwo ri vwo iphiẹrophiyọ rẹ ayen vwọ dia otọrakpọ na re dia “igodẹ efa” na, da je ro iparadise rẹ ẹwẹn na, kẹ ayen je riavwerhen rẹ ebruphiyọ ri Jihova gbidiki. (Jọ 10:16; Aiz 25:6; 65:13) Iparadaisi rẹ ẹwen rẹ ayen hepha na herọ vwẹ akpọneje. Avwanre vwo biẹcha ẹga rẹ uyota ọkieje na, ka sa dia ẹbẹre ọvo rẹ iparadaisi rẹ ẹwẹn na, o toro asan rẹ avwanre dia vwẹ akpọ na nonẹna-a. w22.11 11-12 ¶12-15

Wọ mrẹ bẹnbẹn ọ vwọ ro owẹ nẹ Jihova yerẹn “bẹdẹ”? (Aiz 40:28) Ihwo buebun je mrẹ bẹnbẹn ayen vwo vwo ẹruọ rọyen. Elihu da ta kpahen Ọghẹnẹ: “A sa riẹn unu rẹ ẹgbukpe rọye-e.” (Job 36:26) Ẹkẹvuọvo, e rhe vwo ẹruọ rẹ orọnvwọ-ọn, ọ dia ọyen o vwo mudiaphiyọ nẹ orọnvwọn yena dia uyota-a. Kerẹ udje, a sa tanẹ ọnre herọ-ọ kidie nẹ a riẹn obo rọ wian wa-an? Ẹjo kakaka! Ọtiọyen ọ je hepha nẹ ihworakpọ cha sa nabọ vwo ẹruọ rẹ oborẹ Jihova sa vwọ dia nẹ awanre rhe vẹ obo rọ cha vwọ dia bẹdẹ-ẹ. Ẹkẹvuọvo, iroro tiọyena cha sa nẹrhẹ Ọghẹnẹ jẹ dia bẹdẹ-ẹ. Ọ dia obo ra riẹnre yẹrẹ re jẹ riẹn yen cha nẹrhẹ Ọghẹnẹ jẹ dia bẹdẹ-ẹ. (Ro 11:​33-36) Ọ herọ yerẹn tavwen ọ ke ma akpọneje, ọnre na vẹ isio na. Vwọrẹ uyota, ọ herọ yerẹn tavwen ọ ke “riẹn idjuvwu [na] phihọ.”​—Jer 51:15. w22.12 2-3 ¶3-4

Ọkiọvo, e durhie avwanre nẹ e sun ihwo vwẹ ẹrhovwo. Kerẹ udje, oniọvo aye ro ru uyono ri Baibol se durhie oniọvo aye ọfa rọ vẹ ọyen gba ra nẹ, o sun ayen vwẹ ẹrhovwo. Ọ sa dianẹ oniọvo rọ vẹ ọyen gbe re yono ohwo na ghwe vughe ohwo ra vwẹ Baibol yono na-a, ọtiọyena oma cha vwerhọn e de durhie nẹ ọ nẹrhovwo rẹ okuphiyọ na. Ọnana cha chọn uko vwo vughe ọdavwẹ rẹ ohwo ra vwẹ Baibol vwo yono na, ọ me je nẹrhovwo kpahọn. E se durhie oniọvo ọshare nẹ ọ nẹrhovwo vwẹ uyono yẹrẹ ọke re de ruẹ omẹvwa rẹ aghwoghwo. Iniọvo ri vwo uphẹn nana karophiyọ ọdavwẹ rẹ omẹvwa na. E jẹ a rẹyọ uphẹn rẹ ẹrhovwo ro te avwanre obọ vwo ruẹ aghwoghwo yẹrẹ vwọ ghwọkuẹ iniọvo na-a. Vwẹ emẹvwa rẹ ukoko na buebun, ibrẹro iyorin yen a rhuẹrẹphiyọ vwọ kẹ une vẹ ẹrhovwo, ọtiọyena ofori nẹ oniọvo rọ cha nẹrhovwo na kẹnoma kẹ eta ibuebun, ma rho, ọ da dia ẹrhovwo rẹ ọtonphiyọ.​—Mt 6:7. w22.07 24 ¶17-18

Jesu mraro rọyen phiyotọ nẹ vwẹ ẹdẹ re koba na a cha mrẹ ọtiekọ yẹrẹ ega sansan “vwẹ asan buebu.” (Lu 21:11) Mavọ yen aroẹmrẹ yena vwọ kẹ avwanre ufuoma? O rhe gbe avwanre unu siẹrẹ ega da hra nene asan eje-e. Avwanre mrẹ nẹ erọnvwọn phia kirobo rẹ Jesu mraro rọyen phiyotọ. Ọtiọyena, ke se nene uchebro ri Jesu vwọ kẹ ihwo ri yerẹn vwẹ ọke rẹ oba na: “We jen udu bru ovwa-an.” Aphro herọ-ọ nẹ siẹrẹ ọga rọ hra nene asan eje da vwomaphia, ọ bẹn re vwo ru erọnvwọn evo re ruẹ jovwo, ẹkẹvuọvo vwo jẹ o gbowọphiyọ emẹvwa yẹrẹ uyono romobọ wẹ-ẹn. Ikuegbe rẹ obo re rhiẹromrẹ re vwomaphia vwẹ ẹbe vẹ ividio rẹ avwanre cha karophiyọ owẹ nẹ iniọvo wẹn je fuevun ga Jihova dede nẹ ayen ji hirharokuẹ oka rẹ egbabọse tiọyena. w22.12 17 ¶4, 6

Jekọp nabọ djephia phenphẹn nẹ ọyen vwo ẹguọnọ rẹ ọmọ rọyen Josẹf mamọ. (Jẹ 37:​3, 4) Fikirẹ ọnana, emọ ri Jekọp ekpako ke rioma kpahen oniọvo rayen. Uphẹn na vwo rhiephiyọ, ayen da shẹ Josẹf vwọ kẹ ineki rẹ Midian evo. Ineki yena da vwẹ Josẹf vwọ yan iroko buebun vwo kpo Ijipt, vwẹ oboyin, ayen da shẹ vwọ kẹ Pọtifa rọ dia onotu rẹ ihwo re rhẹrẹ Fero. Kpatakpata ọyen akpeyeren ri Josẹf weneri vwo nẹ ọmọ rẹ ọsẹ vwo ẹguọnọ rọyen vwo kpo ọviẹn ghevweghe rẹ ohwo ri Ijipt. (Jẹ 39:1) O vwo ebẹnbẹn rẹ avwanre hirharokuẹ “ro jẹ ohwo ọfa oma ete-e” kọyen, edavwini rẹ ihworakpọ eje hirharokuẹ. (1Kọ 10:13) Yẹrẹ a sa rioja kidie avwanre idibo ri Jesu. Kerẹ udje, a sa vwẹ avwanre jehwẹ, vwọso yẹrẹ mukpahen avwanre fikirẹ esegbuyota rẹ avwanre. (2Ti 3:12) O toro ebẹnbẹn rẹ wo hirharokuẹ-ẹ, Jihova sa chọn wẹ uko vwo phikparobọ. w23.01 14-15 ¶3-4

Ọkievo avwanre roro nẹ ofori re vwo bru oniọvo ọvo ro gbe avwanre ku ra. Ẹsosuọ, ofori nẹ a nọ oma avwanre enọ nana: ‘Me riẹn otọ rẹ eta na eje?’ (Isẹ 18:13) ‘Gbanẹ ọ dia o di ru obo ro ruru na-a?’ (Agh 7:20) ‘Emu ọtiọyena je chọ ovwẹ obọ jovwo re?’ (Agh 7:​21, 22) ‘Mi de bru ohwo na ra, obẹnbẹn ọfa rọ rho nọ ọnana sa vwomaphia?’ Siẹrẹ avwanre da ghwọrọ ọke vwo roro kpahen enọ tiọyena, ka cha mrẹvughe nẹ ẹguọnọ re vwo kpahen oniọvo avwanre na che mu avwanre vwọ kpairoro vrẹ ogbeku na. Avwanre ọvuọvo djephia nẹ avwanre ghini Inenikristi rẹ uyota siẹrẹ e de vwo ẹguọnọ kpahen iniọvo avwanre o toro jẹgba raye-en. Siẹrẹ e de ru ọtiọyen, ka sa chọn ihwo efa uko vwọ mrẹ ẹga rẹ uyota na vughe je vwomaba avwanre vwẹ ẹga kẹ Jihova. E jẹ avwanre vwo owenvwe re vwo dje ẹguọnọ phia ọkieje rọ dia oka re vwo vughe Inenikristi rẹ uyota. w23.03 31 ¶18-19

Baibol na dje uruemu ọghanghanre ọvo ro rhe ohwo ro vworo phia​—ẹguọnọ. Fikirẹ ẹguọnọ ri Jihova vwo kpahen avwanre, obo ra ghwa guọnọ den ra sa vwọ ga ọvo kọyen ọ tare nẹ e si phiyọ Baibol na. (Jọ 21:25) Oborẹ Jihova nenẹ avwanre ta ota wan vwẹ idjerhe rẹ ọghọ ji djẹphia nẹ o vwo ẹguọnọ rẹ avwanre. Jihova si irhi buebun phiyotọ vwevunrẹ Baibol na re cha vuẹ avwanre obo re ru vẹ obo re je eruo vwẹ akpeyere-en. Ukperẹ ọtiọyen, ọ reyọ ikuegbe rẹ akpeyeren re phiare den, aroẹmrẹ re vwerhoma, kugbe uchebro sansan re sa chọn avwanre uko vwo brorhiẹn rẹ abavo. Womarẹ enana, Ota rẹ Ọghẹnẹ ko mu avwanre vwo vwo ẹguọnọ rọyen, ji nyẹme rọyen vwo nẹ otọ rẹ ubiudu rẹ avwanre cha. Baibol na djerephia nẹ Jihova vwo ọdavwẹ rẹ avwanre mamo. Vwẹ idjerhe vọ? Baibol na vọnre vẹ ikuegbe rẹ ihwo ri hirharoku ọkpọ rẹ ẹdia avwanre ji hirharokuẹ nonẹna. Avwanre se vwo ẹruọ rẹ obo rẹ oma ruẹ ihwo re gbikun rayen vwẹ Baibol na, kidie ayen pha “kirobo rẹ avwanre epha na.” (Jem 5:17) Ọ rọ ma ghanre, siẹrẹ e de roro kpahen obo ro nene ihwo kerẹ avwanre yerin wan, ke se ghini vwo ẹruọ nẹ “Jihova ọyen ohwo rọ vọnre vẹ ẹguọnọ kugbe arodọnvwẹ.”​—Jem 5:11. w23.02 6 ¶13-15

Ọbe rọ koba vwẹ Baibol na, vwẹ eta nana vwọ tonphiyọ: “Ọbe rẹ ẹvwọphia ri Jesu Kristi, rẹ Ọghẹnẹ vwọ kẹ nẹ ọ vwọ phia kẹ odibo rọye vwọ kpahe obo re cha phia nanana.” (Ẹvw 1:1) Avwanre vwo owenvwe ra vwọ riẹn obo re phia vwẹ akpọ na kugbe obo ri vwo ru orugba rẹ aroẹmrẹ ri Baibol. Avwanre ji se nene ihwo efa ta ota kpahen erọnvwọn tiọyena. A da ta ota kpahen aroẹmrẹ ri Baibol, e jẹ a kẹnoma kẹ uruemu rẹ mi rorori. Diesorọ? Kidie avwanre guọnọ ta ota vuọvo rọ cha so ohra vwevunrẹ ukoko na-a. Kerẹ udje, avwanre se nyo isun rẹ akpọ na re ta ota kpahen oborẹ ayen se vwo si obẹnbẹn ọvo rọ vwomaphia no rọ cha ghwa ufuoma kugbe ofuvwegbe rhe. Ukperẹ a vwọ reyọ ẹwẹn rẹ mi rorori vwọ tanẹ ọnana orugba aroẹmrẹ rẹ 1 Tẹsalonaika 5:​3, o fori nẹ e nene odjekẹ kpokpọ rẹ ukoko vwọphia. Siẹrẹ avwanre de muẹ eta rẹ avwanre ta kpahen ẹbe rẹ ukoko na teyenre, ọnana cha vwẹ ukẹcha vwọ kẹ ukoko na vwọ dia vwọrẹ okugbe ji “bru orhiẹ ọvo.”​—1Kọ 1:10; 4:6. w23.02 16 ¶4-5

Diesorọ wo vwo vwo ẹguọnọ ri Jesu kristi? Jesu vwo ẹguọnọ rẹ uyota, omaevwokpotọ, kugbe obo ri yovwirin. Wo de vwo ẹguọnọ rẹ uyota kugbe obo ri yovwirin, ọyena imuẹro nẹ wo vwo ẹguọnọ ri Jesu Kristi. Roro kpahen oborẹ Jesu fiudugberi chochọ rẹ uyota kugbe obo ri yovwirin. (Jọ 18:37) Idjerhe vọ yen Jesu vwo dje uruemu rẹ omaevwokpotọ phia? Jesu dje uruemu rẹ omaevwokpotọ phia womarẹ udje rọyen. Kerẹ udje, ọ vwẹ urinrin eje vwọ kẹ Ọsẹ rọyen ukperẹ omobọ rọyen. (Mk 10:​17, 18; Jọ 5:19) Mavọ yen oma ru we kpahen omaevwokpotọ ri Jesu? Ọnana rhe mu we vwo vwo ẹguọnọ rẹ Ọmọ rẹ Ọghẹnẹ je vwẹrokere? E, ọtiọyen ọ ghene epha. Diesorọ Jesu vwọ vwomakpotọ? Kidie o vwo ẹguọnọ rẹ Ọsẹ rọyen rọ dia ohwo rọ vwomakpotọ, je vwẹrokere. (Un 18:35; Hib 1:3) O rhe fo nẹ wo sikẹrẹ Jesu, rọ vwẹrokere iruemu ri Jihova gbagba? w23.03 3-4 ¶6-7

Baibol na ta ota kpahen ẹko rẹ ihwo ivẹ ra cha rhọvwọn nushi vẹ iphiẹrophiyọ rẹ ayen vwọ dia bẹdẹ vwẹ otọrakpọ na, re dia “ihwo ọsoso” te “i ri jẹ ọsoso ẹdia.” “Ihwo ọsoso” na, eyen ihwo re fuevun ga Jihova vwẹ ọke rẹ ayen vwọ hẹ akpọ. “I ri jẹ ọsoso ẹdia” na ga rọ-ọ. Ẹkẹvuọvo kidie nẹ a rhọvwọn ẹko rẹ ihwo ivẹ nana nushi, ka sa tanẹ e si edẹ rayen phiyọ ọbe rẹ arhọ na? E si edẹ “ihwo ọsoso” phiyọ ọbe rẹ arhọ na tavwen ayen ki ghwu. Kẹ, e phoro edẹ rayen nẹ ọbe na rẹ ayen vwo ghwu nu? Ẹjo, kidie ayen ji yerẹn vwẹ ẹro ri Jihova. Jihova “dia Ọghẹnẹ rẹ ihwo ighweghwu-u, ẹkẹvuọvo ọ rẹ ihwo ekpokpọ.” (Lu 20:38) Ọnana mudiaphiyọ nẹ a da rhọvwọn evwata na vwẹ otọrakpọ na nu, edẹ rayen je cha dia evunrẹ ọbe rẹ arhọ na dede nẹ “ipẹnso” yen e vwo sio ẹsosuọ.​—Lu 14:14. w22.09 16 ¶9-10

Jihova guọnọre nẹ ohwo rẹsosuọ rọ mare riavwerhen rẹ emama. Ọ vwọ ma Adam nu, O de phio phiyọ iparadaisi yoyovwin nẹ ọ dia je vwẹrote ji ruo hẹrephiyọ. (Jẹ 2:​8, 9) Vwẹ ẹwẹn roro oborẹ oma vwerhen Adam te rọ vwọ mrẹ ibi ekankọn re djẹ nẹ otọ cha kugbe idodo re ghwẹphiyọ. Ọnana okpuphẹn yen Adam vwori rọ vwọ vwẹrote ogba rẹ Idẹn! Jihova je vuẹ Adam nẹ o mu odẹ kẹ eranvwe sansan rehẹ evunrẹ ogba na. (Jẹ 2:​19, 20) Jihova ọvo se mu odẹ kẹ eranvwe na komobọ; ukperẹ ọtiọyen, ọ da vwẹ owian na vwọ kẹ Adam. Aphro herọ-ọ nẹ tavwen o ki mu odẹ kayen ọvuọvo, ọ nabọ frẹkotọ fuẹrẹn ayen je riẹn oka rẹ uruemu ro rhe ayen. O muẹro dẹn nẹ Adam vwo omavwerhovwẹn kpahen owian nana ra vwọ kẹ na. Ọnana nẹrhẹ ọdavwaro ro vwo kpahen aghwanre ri Jihova vẹ erhuvwu rẹ erọnvwọn rọ mare ganphiyọ. w23.03 15 ¶3

Baibol na reyọ Anglo-America vwo dje awọ rẹ oma rode na rọ dia ẹgba usuon rọ koba. (Da 2:​31-33) O vwo usuon ọfa ro che mie ẹdia-a. Ukperẹ ọtiọyen, Uvie rẹ Ọghẹnẹ yen cha ghwọrọ vẹ ivie efa kare kare vwẹ Amagidọn. (Ẹvw 16:​13, 14, 16; 19:​19, 20) Mavọ avwanre sa vwọ mrẹ erere vwo nẹ aroẹmrẹ nana rhe? Aroẹmrẹ ri Daniẹl na rhoma kẹ avwanre imuẹro ọfa nẹ avwanre yerẹn vwẹ oba rẹ ẹdẹ na re. Rhanvwe ẹgbukpe 2,500 gbẹ re wanre yen Daniẹl vwọ mraro nẹ usuon ri Babilọn da wan nu, o ji vwo ẹgba usuon ẹne efa ri che sun ihwo rẹ Ọghẹnẹ. Vwọba, o ji dje phenphẹn nẹ Ẹgba Usuon rẹ Anglo-America yen cha dia usuon rọ koba. Ọnana kẹ avwanre imuẹro vẹ ọbọngan nẹ o rhe che kri-i, Uvie rẹ Ọghẹnẹ kọ cha ghwọrọ ivie rẹ akpọ na eje no kakare, Uvie rẹ Ọghẹnẹ ọvo kọyen che sun otọrakpọ na eje. w22.07 4 ¶9; 5 ¶11-12