Ovaha Makhwankwa—Onniiraneya Opuro Wotheene
“Empresa ahu yaavara muteko wa eguvernu mapuro anikhala ahu. Ikwaha sinceene nahaana olipelela myeeri miili wala miraru wira niliviwe musurukhu ahu. Masi, niinanoxa mutthu mmosa onivara oguvernu ookitelefonarela. Owo ohimyale wira onoowerya onaakuviherya oliviwa musurukhu, akhala wira nnimweemya onvaha musurukhu, niire so, onvaha makhwankwa”.—JOHN.a
Niireke yootoko owiiraneelani etthu ntoko eyo? Nnaamwi ehitonko owiiraneelani etthu ntoko eyo emanle ohimmwa, wonasawene ekeekhai wira mootoko ovekeliwa makhwankwa.
Nikhuuru na Transparencia Internacional (TI) ehimyaka sa wuncerereya wa makhwankwa 2011b enihimya so: “Mapuro manceene a Ilapo sowiiraka 183 ni mittetthe sikina waapakiwe aya yootokosa ela, onooneya wira atthu anceene aakhalana yoolema ela yoohiloka ya ophavela ovahiwa makhwankwa”. Iyaakha piili ohinatthi olaleiwa mwaha owo, ehimyaka sa wuulaana wa atthu aniphavela avahiwa makhwankwa, erelatoorio ya 2009 ya Transparencia Internacional, yaahihimya eriki: “Ekeekhai ti yoowi khiivo elapo ohikhanle aya atthu aniphavela makhwankwa”.
Ikwaha sikina sookhumelela soohikola sa ovaha makhwankwa pooti okhala sootepexa otakhala. Mwa ntakiheryo, erevista Time yaahimmye so: “Ovahiwa makhwankwa ni ohicalela itthu”, waahiwiiriha alipa-ooteka inupa oHaiti ohitthara malamulo a eguvernu voohimya sa moota wooteka inupa, nto okathi wa etetere ya 2010, ipa sinceene saahimora khukhwa atthu anceenexa. Erevista eyo ennincererya-tho eriki: “Inupa sinceene sinitekiwa voohitthara eplanta epakiwe ni mutthu onisuwela saana oteka inupa soolipa, nto ale aniteka anaavaha makhwankwa atthu ooguvernu wira ahikhoottiheriwe oteka inupa soohirika”.
Niireke vanniweryaneya omala-maliha makhwankwa? Wira naakhule nikoho nla, nihaana osuwela etthu ene eniwiiriha atthu ophavelaka makhwankwa. Eyo enrowa othokoreriwa mwaha onittharelana.
[Inoota]
a Nsina nooturukiwa.
b “Wuncerereya wa atthu aniphavela makhwankwa onnivirikana moovarihana ni munnuwelo wa mapuro anivariwa muteko”.—Transparencia Internacional.
[Elatarato epaaxina 3]
“Ophavela makhwankwa ti opuherya okhulupale mutthu ovahiwa awe, mwaha woophavela wiiphwanyerya musurukhu, onnimukumiherya owereya khuta mutthu yoole okumi awe, makhalelo awe wala ohakalala wawe oneettihiwa ni atthu avahiwe okhulupale.”—TRANSPARENCY INTERNATIONAL