Ko Te Taumafa ʼo Te ʼAliki—ʼE Tonu Ke Tuʼa Fia Tona Fai?

PO-TAPU, Pāsikate, ʼaho ʼo te “kau sagato.” ʼE lahi ʼaupito te ʼu ʼaho mālōlō pea mo te ʼu toʼotoʼoga ʼe fakahoko e te ʼu lotu ʼo te Keletiate. Kae ʼe koutou ʼiloʼi koa ko toʼotoʼoga e fia neʼe fakatotonu e Sesu Kilisito ki tana ʼu tisipulo ke nātou fai? Ko te tali ki te fehuʼi ʼaia ʼe ko te toʼotoʼoga pe e tahi! Neʼe mole fakagafua age te Fakatafitoʼaga ʼo te Lotu Faka Kilisitiano he tahi age ʼu toʼotoʼoga.

ʼI tona fakahagatonu, kapau neʼe fakatuʼutuʼu e Sesu he toʼotoʼoga pe e tahi, ʼe maʼuhiga foki. Ko te kau Kilisitiano ʼe tonu ke nātou mulimuli lelei ki te meʼa ʼaē neʼe fakatotonu e Sesu. Neʼe koteā koa te toʼotoʼoga ʼaia?

Te Toʼotoʼoga Pe e Tahi

Ko te toʼotoʼoga ʼaia neʼe fakahū e Sesu ʼi te ʼaho ʼaē neʼe mate ai. Neʼe ina fakamanatu te toʼotoʼoga faka Sutea ʼo te Pāsikate mo tana kau ʼapositolo. Pea ʼi te ʼaho ʼo te Pāsikate neʼe ina haga leva ʼo fakatoʼo age kia nātou te foʼi pane ʼaē neʼe mole ʼi ai hona meʼa fakatupu, ʼo ina ʼui: “Ko te fakatā ʼaenī ʼo toku sino, ʼaē ʼe tonu ke foaki maʼa koutou.” ʼOsi ʼaia, pea neʼe fakatoʼo age leva e Sesu te ipu vino, ʼo ina ʼui: “Ko te ipu ʼaenī ʼe ina fakatā te fuakava foʼou ʼo ʼuhiga mo toku taʼataʼa, ʼaē ʼe tonu ke liligi maʼa koutou.” Neʼe ina toe ʼui age foki: “Koutou haga fai te meʼa ʼaenī moʼo fakamanatu kia te ʼau.” (Luka 22:19, 20; 1 Kolonito 11:24-26) Ko te toʼotoʼoga ʼaia ʼe higoaʼi ko te Taumafa ʼo te ʼAliki, peʼe ko te ʼaho ʼo te Fakamanatu. Neʼe ko te toʼotoʼoga pe ʼaia e tahi neʼe fakatotonu e Sesu ki tana kau tisipulo ke nātou fai.

ʼE lahi te ʼu lotu ʼe nātou ʼui ʼe nātou muliʼi te toʼotoʼoga ʼaia ohage pe ko te ʼu toʼotoʼoga ʼaē, kae tokolahi ʼe mole nātou fakamanatu te toʼotoʼoga ʼaia ohage ko tona fakatotonu e Sesu. E lagi ko tona faʼahiga kehekeheʼaga ʼaē ʼe ʼiloa ʼaupito ko te vaha ʼo tona tau fai. Ko ʼihi lotu ʼe nātou fai ʼi te māhina fuli, peʼe ʼi te vāhaʼa fuli, ʼo kaku ki tona fai ʼi te ʼaho fuli pe. Neʼe ko te meʼa koa la ʼaia ʼaē neʼe loto kiai Sesu ʼi te temi ʼaē neʼe ina ʼui ai ki tana kau tisipulo: “Ke koutou haga fai te meʼa ʼaia moʼo fakamanatu kia te ʼau”? ʼE ʼui fēnei e te Tohi-Tapu (The New English Bible): “Koutou haga fai ohage ko he ʼaho fakamanatu kia te ʼau.” (1 Kolonito 11:24, 25) ʼE tuʼa fia koa te fai ʼo he ʼaho fakamanatu peʼe ko he ʼaho fakamanatu faka taʼu? ʼI te agamāhani, ʼe tuʼa tahi pe ʼi te taʼu.

Koutou toe manatuʼi foki, ko Sesu neʼe ina fakatuʼu te ʼaho ʼaia ʼe tonu ai ke fai te fakamanatu pea neʼe mate ai leva ʼi te ʼaho 14 ʼo te māhina ko Nisani ʼi te kaletalio faka Sutea.a Neʼe ko te ʼaho ʼaia ʼo te Pāsikate, ʼaho fiafia ʼe ina fakamanatu ki te kau Sutea te toe ʼaho ʼaē neʼe hoko ai kia nātou te faka ʼāteaina mai Esipito ʼi te 16 sēkulō ʼi muʼa ʼo totatou temi. ʼI te temi ʼaia, ko te sakilifisio ʼo te akeno neʼe ina hāofakiʼi te ʼu fānau ʼuluaki tupu ʼa te kau Sutea, kae matematehi te ʼu fānau ʼuluaki tupu ʼo Esipito e te ʼaselo ʼa Sehova.—Ekesote 12:21, 24-27.

E feafeaʼi te tokoni ʼa te meʼa ʼaia ki tatatou mahino? Koia, neʼe tohi fēnei e te ʼapositolo Kilisitiano ko Paulo: “Ko Kilisito tatatou pāsikate neʼe kua sakilifisioʼi ia.” (1 Kolonito 5:7) Ko te mate ʼa Sesu neʼe ko he sakilifisio faka Pāsikate maʼuhiga age ia, ʼe ina foaki ki te tagata te fealagia ki he hāofaki ʼe mole hona tatau. ʼI tona ʼaluʼaga ʼaia, ki te kau Kilisitiano, ko te ʼaho Fakamanatu ʼo te mate ʼa Kilisito neʼe ina fetogi te Pāsikate faka Sutea.—Soane 3:16.

Ko te Pāsikate neʼe fai tuʼa tahi pe ʼi te taʼu. Koia, ʼi te fakapotopoto, ʼe toe feiā aipe ki te ʼaho ʼo te fakamanatu. Ko te Pāsikate—ʼaho ʼaē neʼe mate ai Sesu—neʼe tō tuʼumaʼu pe ʼi te ʼaho 14 ʼo te māhina faka Sutea ʼaē ko Nisani. Koia, ko te mate ʼa Sesu Kilisito neʼe tonu pe foki ke toe fakamanatuʼi tuʼa tahi pe ʼi te taʼu ʼi te ʼaho ʼo te kaletalio ʼaē ʼe tō tonu pea mo te ʼaho 14 ʼo Nisani. ʼI te taʼu 1994 ko te ʼaho ʼaia ko te Moeaki ʼaho 26 ʼo Malesio ʼi te ʼosi tō ʼo te laʼā. He koʼe koa ʼi te ʼu lotu ʼo te Keletiate ʼe mole nātou tāʼofi te ʼaho ʼaia ki he fakamanatu makehe? Ko he fakasiosio nounou ʼo te hisitolia ʼe ina tali anai ki te fehuʼi ʼaia.

Ko Te ʼu Agamāhani ʼa Te Kau ʼApositolo ʼe Fakaʼau Ke Puli

ʼE mole he mahalohalo ʼi te ʼuluaki sēkulō ʼo totatou temi, ko nātou ʼaē neʼe takitaki e te ʼu ʼapositolo ʼa Sesu neʼe nātou fai te Taumafa ʼo te ʼAliki ohage pe ko tona fakatotonu age e Sesu. Kae, lolotoga te lua sēkulō, neʼe kamata fetogi e ʼihi te lakaga ʼo tona fakamanatu. Neʼe nātou fai te ʼAho Fakamanatu ʼi te ʼuluaki ʼaho ʼo te vāhaʼa (ʼaē ʼe higoaʼi nei ko te ʼAhotapu), kae mole ʼi te ʼaho ʼaē ʼe tō tonu pea mo te ʼaho 14 ʼo Nisani. He koʼe neʼe fai te meʼa ʼaia?

Ki te kau Sutea, ko te ʼaho ʼe kamata ʼi te hola ono ʼo te afiafi ʼo hoholo atu ai ki te hola pe ʼaia ʼo te ʼaho ʼaē ʼe hoa mai. Neʼe mate ia Sesu ʼi te ʼaho 14 ʼo Nisani, ʼo te taʼu 33 ʼo totatou temi, ʼe hoholo mai te Felianima afiafi ki te Feliaono afiafi. Neʼe fakatuʼuake ʼi te tolu ʼaho, ʼi te māfoatā ʼo te ʼAhotapu. Neʼe loto ʼihi ke fai te fakamanatu ʼo te ʼaho ʼo te mate ʼa Sesu ʼi he ʼaho ʼo te vāhaʼa neʼe kua fakakatofa ʼi te taʼu fuli pe, kae mole ʼi te ʼaho ʼaē neʼe tonu ke tō tahi pea mo te ʼaho 14 ʼo Nisani. Neʼe nātou toe faka maʼuhiga age foki te ʼaho ʼo te fakatuʼuake ʼo Sesu ʼi ʼaē ʼo tona mate. Koia, neʼe nātou fili ai leva te ʼAhotapu.

Ko Sesu neʼe ina fakatotonu ke fakamanatuʼi tona mate, kae mole ko tona fakatuʼuake. Pea mai tona ʼaluʼaga ʼaē ko te Pāsikate faka Sutea ʼe tō ʼi te ʼaho ʼe kehekehe foki ʼi te taʼu fuli, ʼo mulimuli pe ki te kaletalio faka Grégorien ʼaē ʼe tou fakaʼaogaʼi ia ʼaho nei, ʼe mahino foki ʼe toe moʼoni pe foki la te faʼahi ʼaia ʼo ʼuhiga mo te ʼaho fakamanatu. Kae tokolahi ʼe nātou fai ʼo mulimuli pe ki te ʼuluaki fakatuʼutuʼu koia ʼi te taʼu fuli pe ʼe nātou fai te Taumafa ʼo te ʼAliki ʼi te ʼaho 14 ʼo Nisani. ʼAki te temi neʼe fakahigoaʼi leva nātou ko te kau Quartodécimans, ʼaē ko tona faka ʼuhiga ko te “Kūtuga ʼo te hogofulu-ma-fā.”

Neʼe fakamoʼoni e ʼihi kau ako ko te “Kūtuga ʼo te hogofulu-ma-fā” neʼe nātou muliʼi ia te ʼuluaki faʼifaʼitaki ʼa te kau ʼapositolo. Neʼe ʼui e te tagata ʼe gāue ki te hisitolia: “ ʼO ʼuhiga pea mo te fai ʼaē ʼo te ʼaho ʼo te Taumafa ʼo te ʼAliki, ko te faʼahiga fai ʼa te ʼu lotu ʼo te kau Quartodécimans ʼi Asia neʼe haga mulimuli pe ia ki ʼaē ʼo te lotu faka Selusalemi. ʼI te 2 sēkulō ko te ʼu lotu ʼaia ʼi tanatou ʼaho ʼo te Taumafa ʼo te ʼAliki ʼaho 14 ʼo Nisani neʼe nātou fakamanatuʼi te fakamolemole neʼe fealagia ʼuhi ko te mate ʼa Kilisito.”—Studia Patristica, Tohi 5, 1962, pasina 8.

Ko Te Fihi ʼe Tuputupu

ʼI te temi ʼaē neʼe tokolahi ai ia nātou ʼaē ʼi te Asia hihifo neʼe nātou mulimuli ki te faʼahiga fai faka apositolika, neʼe fakatuʼutuʼu ʼi Loma, te ʼAhotapu ʼo ʼuhiga pea mo te fakamanatu. ʼI te taʼu 155 ʼo totatou temi, ko Polycarpe mai Simenia, ko he fakafofoga ʼo te ʼu kokelekasio ʼaē ʼo Asia, neʼe ʼalu ki Loma moʼo talagaʼi te faʼahi ʼaia pea mo te tahi age ʼu fihifihia. Kae meʼa fakaʼofaʼofa, neʼe mole ina maʼu he manatu tahi ʼo ʼuhiga mo te faʼahi ʼaia.

Ko Irénée mai Lyon neʼe ina fai tana tohi ʼo fēnei: “Neʼe mole pe la feala kia Anicetus ke ina faigaʼi ia Polycarpe ke tuku la tana fai te meʼa ʼaē neʼe ina fai tuʼumaʼu pe pea mo Soane te tisipulo ʼo totatou ʼAliki pea mo te ʼu tahi age ʼapositolo neʼe nātou faifaitahi; ʼo toe feiā pe foki la ki te faiga ʼaē ʼa Polycarpe ke ina fakalotoʼi ia Anicetus ke ina fai feiā, koia la neʼe feala ai kia ia (Anicetus) ke ina ʼui ʼe ko ia (Anicetus) ʼe fia kau ki te ʼu aga māhani ʼa te kau tagata ʼāfea ʼaē neʼe muʼamuʼa ia ia.” (Eusebius, Tohi 5, kapite 24) Koutou fakatokagaʼi ko Polycarpe neʼe ina fakatafito tana tuʼu ki te pule ʼa te kau ʼapositolo, kae ko Anicetus ʼaē neʼe pāuiʼi ki te faʼahiga fai ʼo te ʼu ʼuluaki Kilisitiano ʼāfea ʼo Loma.

Neʼe ʼāʼāsili te fihi ʼaia ʼi te fakaʼosiʼosi ʼo te lua sēkulō ʼo totatou temi. ʼI te taʼu 190 ʼo totatou temi, neʼe fakanofo leva te tagata ʼi Loma neʼe higoa ko Victor ko te ʼēpikopō. Neʼe tui ia ko te Taumafa ʼo te ʼAliki neʼe tonu ia ke fai ʼi te ʼAhotapu, pea neʼe ina kumi te lagolago ʼa te ʼatu ʼu takitaki fuli neʼe feala ke tokoni kia ia. Neʼe haga Victor ʼo fakakinauʼi te ʼu kokelekasio ʼo Asia ke nātou fetogi ʼo mulimuli ki te fakatuʼutuʼu ʼaē ki te ʼAhotapu.

ʼI tana tali moʼo fakafofoga ʼo nātou ʼaē ʼo te Potu Hihifo ʼo Asia, ko Polycrates mai Efesi neʼe fakafisi ia ki te fakakinau ʼaia. Neʼe ina ʼui fēnei: “ ʼE mātou taupau te ʼaho ʼo mole fai kiai he faʼahiga kākā, ʼo mole hilifaki kiai he meʼa, peʼe toʼo kehe mai ai he meʼa.” Pea ina haga leva ʼo fakatuʼu te lisi ʼa te ʼu takitaki, ʼo kau kiai mo Soane. Kia ia, “ko nātou fuli ʼaia, ʼe nātou fai fuli te Pāsikate ʼi te 14 ʼaho ʼo mulimuli pe ki te Evaselio.” Neʼe toe ʼui pe foki e Polycrates: “Ki toku faʼahi, naʼi tēhina, . . . ʼe mole ʼau tuʼania te ʼu faʼahiga gaohi. Koteʼuhi ko nātou ʼaē neʼe lelei age ia ʼau, neʼe nātou ʼui te meʼa ʼaenī, ʼE tonu ke tou fakalogo ki te ʼAtua kae mole ki te ʼu tagata.”—Eusebius, Tohi 5, kapite 24.

Neʼe mole fiafia ia Victor ki te tali ʼaia. ʼE ʼui e te tohi faka hisitolia neʼe ina haga “ ʼo kapu te ʼatu ʼu ’Ēkelesia ʼaē ʼo Asia, pea neʼe ina foaki tana tohi fakatokaga ki te ʼatu ʼu ’Ēkelesia ʼaē neʼe manatu tahi pea mo ia, ʼe mole tonu anai ke nātou fakatahi pea mo te ʼu lotu ʼaē neʼe fakamavae.” Kae, “ko te taʼi aga ʼaia neʼe mole fakakaukauʼi neʼe mole tali lelei foki e te ʼu hahaʼi popoto pea mo maʼuhiga ʼo tona faʼahi totonu, tokolahi ia nātou ʼaia neʼe nātou faitohi fakahagatonu ki ai, ʼo nātou kole ki ai . . . ke ina haga ʼo puipui te manavaʼofa, te logo tahi, pea mo te tokalelei.”—Bingham’s Antiquities of the Christian Church, Tohi 20, kapite 5.

Te Fakatuʼu ʼAē ʼo Te ʼApositasia

Logope te ʼu taʼi fakafifihi ʼaia, ko te kau Kilisitiano ʼaē ʼo te Potu Hihifo ʼo Asia neʼe liliu ʼo ʼāʼāsili foki tanatou fakakeheʼi te ʼaho ʼaē neʼe tonu ai ke fai te Taumafa ʼo te ʼAliki. Ko te ʼu fetogi neʼe fakahū mamalie pe ʼi te tahi age ʼu faʼahi. Ko ʼihi neʼe nātou fai mai te ʼaho 14 ʼo Nisani ki te ʼAhotapu ʼaē neʼe hoa kiai. Ko ʼihi neʼe nātou fakahoko te faʼahi ʼaia ʼo mole vaha loaloaga tona tau fai—ʼi te ʼAhotapu fuli pe ʼo te vāhaʼa.

ʼI te taʼu 314 ʼo totatou temi, ko te Kautahi ʼaē ʼo Arles (Falani) neʼe nātou faigaʼi ke nātou fakamālohiʼi te fakatuʼutuʼu faka Loma pea mo fakagata te tahi age ʼu fealagia. Neʼe toe tuputupu ia te kau Quartodécimans. Moʼo puleʼakiʼi te faʼahi ʼaia pea mo te tahi age ʼu meʼa ʼaē neʼe nātou fakamaveuveu ia nātou ʼaē neʼe ʼui ko te kau Kilisitiano ʼo tona puleʼaga, ʼi te taʼu 325 ʼo totatou temi, ko te tuʼi pagani ʼaē ko Constantin neʼe ina fekauʼi te fono faka ekumenike, neʼe ko te Fakatahi ʼaē ʼo Nise. Neʼe iku te faʼahi ʼaia ki te lao ʼe ina fakamaʼua nātou fuli ʼaē ʼo te Potu Hihifo ʼo Asia ke nātou mulimuli ki te fakatuʼutuʼu faka Loma.

ʼE lelei hatatou fakasiosio te tahi tupuʼaga tāfito neʼe takuʼaki moʼo tukunoa ia te fai ʼaē ʼo te Fakamanatu ʼo te mate ʼa Kilisito ʼo mulimuli pe ki te ʼaho ʼaē ʼe hinoʼi e te kaletalio faka Sutea. Ko te tohi (A History of the Christian Councils), ʼaē ʼa K. J. Hefele, ʼe ina ʼui: “Neʼe tala foki neʼe mole tāu pea mo te faʼahi ʼaia, ʼaē ko te toʼotoʼoga maʼoniʼoni tokotahi ʼi te ʼu toʼotoʼoga fuli, ke muliʼi te agaʼi fenua (ʼaē ko te fakaʼau) ʼa te kau Sutea, ʼaē neʼe nātou ʼulihi tanatou ʼu nima ʼi te toe fakapō fakamataku pea neʼe ko tonatou ʼatamai neʼe fakapōʼuli ʼaupito.” (Tohi 1, pasina 322) Ko hakita kau ki te taʼi ʼaluʼaga ʼaia neʼe hage ia “ ‘ko he fakamālaloʼi fakaufiufi’ ki te Sinakoka ʼaē neʼe fakatutuʼu ki te ʼu takitaki Lotu,” ko te ʼui ʼaia ʼa J. Juster, ʼe tuʼu ʼi te tohi (Studia Patristica), Tohi 5, 1961, pasina 412.

Neʼe ko he fehiʼa ia ki te kau Sutea! Ko nātou ʼaē neʼe nātou fai te ʼaho Fakamanatu ʼo te mate ʼa Sesu ʼi te ʼaho pe ʼaia ʼaē neʼe mate ai neʼe sioʼi nātou ohage ko ni ʼu kaumeʼa ʼo te kau Sutea. Neʼe kua galoʼi leva ia ko Sesu totonu neʼe ko te Sutea pea neʼe ina foaki ki te ʼaho ʼaia tona faka ʼuhiga ʼaki tana foaki tona maʼuli maʼa te malamanei katoa. Talu mai ai, neʼe tauteaʼi te kau Quartodécimans ʼo ʼui ko te kau heletiko pea mo fakatupu maveuveu pea neʼe fakatagaʼi nātou. Ko te fakatahi ʼaē ʼi Atiokia ʼi te taʼu 341 ʼo totatou temi neʼe fakatotonu ai ko nātou ʼaia kua fakamavae ʼo mole kei ko ni ʼu Kilisitiano. Kae, neʼe kei maʼu pe ʼihi ʼo nātou ʼaia ʼi te taʼu 400 ʼo totatou temi, pea neʼe haga faiga aipe te kiʼi kūtuga ʼaia lolotoga te temi loaloaga.

Talu mai te ʼu ʼaho ʼaia, ko te Keletiate neʼe lavā ʼi te toe liliu ki te fakatuʼutuʼu ʼuluaki ʼaē ʼa Sesu. Ko te polofesea ko William Bright neʼe ina fakamoʼoni: “ ʼI te temi ʼaē neʼe liliu ai leva te ʼaho makehe, ʼaē ko te Feliaono Tapu, ko te ʼaho fakamanatu ʼaia ʼo te Po Fakamamahi, neʼe kua tauhala ia moʼo fakatuhatuha kiai te ʼu faʼahiga fai ʼo te Pāsikate ʼaē neʼe haga Sagato Paulo ʼo fakapipiki ki te mate faka sakilifisio: neʼe faka ʼuhiga nātou ʼaki te loto faʼitaliha ki te ʼaho ʼo te fakatuʼuake totonu, pea ko te maveuveu ʼo te ʼu manatu neʼe kau leva ki te ʼu faʼahiga palalau lotu ʼo te Keletitate faka Keleka pea mo Latina.”—The Age of the Fathers, Tohi 1, pasina 102.

E Feafeaʼi Ia ʼAho Nei?

‘ ʼI te hili ʼo te ʼu taʼu fuli ʼaia,’ ʼe feala pe ke koutou feʼekeʼaki, ‘ ʼe ʼaoga koa te ʼiloʼi ʼo te ʼaho ʼaē ʼe tonu ai ke fai ia te Fakamanatu?’ Ei. Neʼe fai te ʼu fetogi e te hahaʼi agamālohi neʼe holi ʼaupito ki te pule. Ko te hahaʼi neʼe nātou mulimuli ki tanatou ʼu manatu kae mole ko te ʼu manatu ʼa Sesu Kilisito. Neʼe katoa foki te hoko ʼo te fakatokaga ʼaē ʼa Paulo: “ ʼE ʼau ʼiloʼi ka ʼau ʼosi ʼalu anai pea ʼe fehūfi mai anai kia koutou [Kilisitiano] te ʼu lupo fakahau ʼo mole nātou gaohi fakaleleiʼi anai te faga ōvi, kae ʼi te lotolotoiga ʼo koutou ʼe mafuta ai anai te ʼu tagata ʼo nātou ako te ʼu meʼa ʼe pikopiko koteʼuhi ke toho ʼaki te kau tisipulo ke mulimuli ia nātou.”—Gāue 20:29, 30.

Ko te fakalogo ʼaē neʼe ʼahiʼahiʼi ʼi te temi ʼaia. Neʼe fakatuʼutuʼu e Sesu te faʼahiga fai e tahi ke muliʼi e te kau Kilisitiano. Ko te Tohi-Tapu ʼe ina fakahā fakahagatonu mai te ʼaho pea mo tona faʼahiga fai. Ko ai ʼapē ʼe tau mo ia ke ina fetogi te faʼahi ʼaia? Ko te ʼu ʼuluaki Quartodécimans neʼe nātou mamahi ʼi te ʼu fakataga pea mo tonatou līakina ʼi te agahala ʼi te faʼahi ʼaia.

ʼE feala ke koutou fiafia ʼi te ʼiloʼi ʼaē ʼe kei ʼi ai te ʼu Kilisitiano ʼi te fuga kele ʼe nātou mulimuli ki te loto ʼa Sesu ʼo nātou fai te ʼaho ʼo te fakamanatu ʼo tana mate ʼi te ʼaho ʼaē neʼe ina hinoʼi. ʼI te taʼu ʼaenī, ʼe fakatahitahi anai te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼi tonatou ʼu fale fono ʼi te fuga kele katoa ʼi te ʼosi ta ʼo te hola ono afiafi ʼi te Moeaki ʼaho 26 ʼo Malesio—ʼi te temi ʼaē kamata ai te ʼaho 14 ʼo Nisani. ʼE nātou fai anai ohage neʼe ko tona fakatotonu e Sesu ʼi te toe lakaga maʼuhiga ʼaia. He koʼe koa mole koutou kau fakatahi mo nātou ki te Taumafa ʼo te ʼAliki? ʼI takotou kau kiai, ʼe toe feala pe foki kia koutou ke koutou fakahā takotou fakaʼapaʼapa ki te fakatotonu ʼa Sesu Kilisito.

[Nota ʼi te lalo pasina]

[Talanoa ʼo te pasina 6]

“TE TOTOGI MAʼUHIGA ʼAIA”

Ko te sakilifisio faitotogi ʼa Sesu Kilisito ʼe mole faka ʼuhiga pe ki he akonaki. Neʼe ʼui totonu e Sesu: “Ko te Foha ʼo te tagata, neʼe mole haʼu ia ke tauhi, kae ke kaugana pea mo foaki tona nefesi ko he totogi moʼo fetogi ʼaki te tokolahi.” (Maleko 10:45) Neʼe ina toe fakamahino foki: “Heʼe ko te ʼAtua ʼi tona ʼofa lahi ʼaē ki te malamanei neʼe ina foaki ai tona ʼAlo ʼulu tokotahi, koteʼuhi ko ʼaē ʼe haga tui kia te ia ke ʼaua naʼa fakaʼauha, kae ke ina maʼu te maʼuli heʼegata.” (Soane 3:16) ʼO ʼuhiga pea mo te kau mate, ko te totogi ʼaia ʼe ina avahi te ala ki te fakatuʼuake pea mo te ʼamanaki ʼaē ki te maʼuli heʼegata.—Soane 5:28, 29.

Ko te mate maʼuhiga tāfito ʼa Sesu Kilisito ʼaē ʼe fakamanatuʼi ʼi te ʼu tau fai ʼo te Taumafa ʼo te ʼAliki. ʼE lahi foki te ʼu meʼa ʼe faka fealagia e tana sakilifisio! Ko te fafine kua ʼohoana neʼe fakatuputupu e te ʼu mātuʼa ʼe aga faka lotu pea ʼe kua lauʼi hogofulu taʼu tana haga haʼele ʼi te moʼoni ʼa te ʼAtua neʼe ina fakahā fēnei tona loto fakafetaʼi:

“ ʼE mātou fakaʼamu ki te ʼAho Fakamanatu. ʼI te taʼu fuli pe ʼe makehe ai pe ia. ʼE kei ʼau manatuʼi taku tuʼu ʼi te fale mate kua hili kiai taʼu e 20, ʼo sioʼi te sino ʼo taku tāmai pea ko toku loto neʼe ina logoʼi mālohi te lelei ʼo te sakilifisio faitotogi. ʼI muʼa ʼo te hoko ʼo te faʼahi ʼaia ko te sakilifisio faitotogi neʼe ko he meʼa ia neʼe gata pe ia ʼi te fakakaukau. ʼIo, neʼe kua ʼau ʼiloʼi pe te Tohi-Tapu pea mo tona fakamahino! Kae ʼi te temi pe ʼaē neʼe ʼau logoʼi ai te mamahi moʼoni ʼaē tupu mai te mate neʼe ko toku loto neʼe fiafia ʼaupito ʼuhi ko te ʼu meʼa fuli ʼaē ka fakahoko anai maʼa tatou e te totogi maʼuhiga ʼaia.”