Te ʼu Fehuʼi ʼa Te Kau Lautohi
ʼI te temi ʼaē neʼe kai ai ia Eva pea ki muli age ia Atama ki te fua ʼo te fuʼu ʼakau ʼo te mālama ki te meʼa ʼaē ʼe lelei pea mo te meʼa ʼaē ʼe kovi, neʼe ko he foʼi ʼapo koa ʼaē neʼe nā kai?
ʼE mole tou ʼiloʼi. Ki te manatu ʼa te tokolahi ko te ‘fuaʼi ʼakau ʼaē neʼe tapuʼi’ neʼe ko he foʼi ʼapo ia, pea lolotoga te ʼu sēkulō ko te ʼu hahaʼi fai paki neʼe nātou tautau fakaʼaogaʼi te paki ʼaia. Kae, ko te Tohi-Tapu ʼe mole ina tuku mai te higoa ʼo te fuʼu ʼakau peʼe ko te higoa ʼo tona fua. Neʼe talanoa pe Eva ia kiai, ohage ko “te fua ʼo te fuʼu ʼakau ʼaē neʼe tuʼu ʼi te loto ʼōloto.”—Senesi 3:3.
Ko te alatike “Pomme” ʼi te tohi Auxiliaire pour une meilleure intelligence de la Bible, ʼe ʼaoga ki te faʼahi ʼaia.
“Neʼe lahi te ʼu mahalohalo neʼe fai moʼo ʼiloʼi te fuʼu ʼakau pea mo tona fua ʼaē ʼe faka ʼuhiga kiai te kupu faka Hepeleo ʼaē ko tappouah. Ko te kupu tonu ʼaia ʼe ina fakahā te meʼa ʼaē ʼe makehe ai te fuaʼi ʼakau ʼi tona magoni peʼe ko tona mamanu. ʼE haʼu mai te kupu ʼāfea ʼaē ko te naphach, ko tona faka ʼuhiga ko te ‘mānava; faiga ke toe mānava; ko he tau ke kita mānava.’ (Sen. 2:7; Sopo 31:39; Sel. 15:9) ʼO ʼuhiga mo te faʼahi ʼaia neʼe tohi fēnei e M. C. Fisher: ‘Ko te pikipikiga mo te kupu ʼaē ko [te naphach] ʼi tana ʼuluaki hā mai, ʼe mole tonu ia, kae ko te manatu ʼaē ʼo ʼuhiga mo te “mānava” pea mo te “fakahū ki tuʼa ʼo he mamanu” ʼe ʼi ai tonā pikipikiga. Ko te lua kupu puah ko tona faka ʼuhiga ko te “agiagi” (ʼo te matagi) pea mo te “fakahū ki tuʼa ʼo he ʼaele magoni, ʼe magoni.” ’—Ko te tohi (Theological Wordbook of the Old Testament), ʼaē neʼe tā e R. L. Harris ʼi te taʼu 1980, tohi 2, pasina 586.
“Neʼe lahi te ʼu fuaʼi ʼakau neʼe fakaʼui moʼo fetogi ʼo te foʼi ʼapo, ʼo kau kiai mo te foʼi moli, te foʼi tīpolo, te foʼi coing, pea mo te foʼi apiliko. . . . Kae, ko te kupu faka Alape ʼaē neʼe tou talanoa kiai ʼaē ko touffakh ʼe faka ʼuhiga ʼuluaki ki te foʼi ‘ ʼapo,’ pea ʼe ko he meʼa fakapuna’maʼuli ko te ʼu higoa faka Hepeleo ʼo te ʼu koga meʼa ko Tappuah pea mo Beth-Tappuah (ʼe mahalo pe neʼe nātou fakahigoaʼi feiā ʼuhi ko te lahi ʼo te maʼu ʼo te ʼu fuaʼi ʼakau ʼaia ʼi tanatou ʼu tafaʼaki) neʼe taupau maʼu ʼi te ʼu higoa faka Alape ʼaki te fakaʼaogaʼi ʼo te kupu ʼaia. (Sos. 12:17; 15:34, 53; 16:8; 17:8) Ko te ʼu lapalasi ʼaia neʼe mole tuʼu ia ʼi te ʼu kele mālalo kae ʼi te ʼu kiʼi moʼuga ʼo te fenua, ʼaē neʼe māfana ai te ʼaele ʼi hona ʼaluʼaga lahi. ʼO hilifaki kiai, ko te fealagia ʼaē ke fetofetogi te ʼaele ʼi te temi ʼaē kua hili neʼe ko he faʼahi neʼe feala pe ke hoko. Ia ʼaho nei ko te ʼu fuʼu ʼapo ʼe maʼuʼuli ʼi Iselaele pea ʼe hage mai ia ʼe ʼalutahi mo te fakamatala ʼa te Tohi-Tapu. Ko William Thomson, ʼaē neʼe nofo fualoa ʼi Silia pea mo Palesitina ʼi te sēkulō kua hili, neʼe ina fakamatala mo ia neʼe ina maʼu te ʼu tōʼaga ʼapo ʼi te koga meʼa ʼo Askélon ʼi te ʼu kele mālalo ʼo Filisitia.—The Land and the Book, ʼaē neʼe toe sivisivi e J. Grande, 1910, pp. 545, 546.
“Ko te fuʼu ʼapo (Pyrus malus) ʼe tuʼu ʼi te Katiko ʼo te ʼu Katiko, ʼaē ʼe tou maʼu ai te ʼu fakahāhā ʼofa ʼa te kaumeʼa tauhi ōvi ʼo te Sulamite ʼe pipiki ia ki te malumalu lelei ʼo te fuʼu ʼapo pea mo te mālie ʼo tona fua. (Ktk. 2:3, 5) ʼI te tahi age faʼahi, ʼe ina fakatatau te mānava ʼa te Sulamite ki te magoni ʼo te ʼu foʼi ʼapo. (Ktk. 7:8; vakaʼi mo 8:5.) ʼI te tohi ʼo Tāʼaga Lea (25:11) ʼe fakatatau ai he ʼu palalau ʼe tāu mo feʼauga pea ʼe tala ʼi tona temi tonu ki he ʼu foʼi ‘ ʼapo ʼi ni ʼu pa siliva.’ Ko he tahi age pe talanoa ʼo ʼuhiga mo te foʼi ʼapo ʼe tuʼu ia Soele 1:12. Ko te talatisio māhani ʼo ʼuhiga mo te foʼi ʼapo ʼaē ʼe ʼui ko te fuaʼi ʼakau ʼaē neʼe tapuʼi ʼi Eteni ʼe mole ʼi ai hona fakatafito faka Tohi-Tapu. ʼO toe feiā aipe, ko te ʼu palalau ‘te foʼi ʼapo ʼo te mata’ ʼaē ʼe maʼu ʼi te Version du Roi Jacques (Pes. 17:8; Taag. 7:2; pea mo ʼihi ʼatu ʼu vaega) ʼe mole ko he ʼu palalau faka Hepeleo ia, koʼeni tona fakaliliu fakahagatonu ‘ko te loto kanoʼi mata [ʼo he tahi].’ ”—Auxiliaire pour une meilleure intelligence de la Bible, p. 1198, ʼaē neʼe tā ʼi te 1971 e te Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.